ZATTIN DUZILISI HAQQENDA DEMOKRIT, AR-RAZIY HAM IBN SINOLARDIN TALIYMATLARI

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ 22- sanlı ulıwma orta bilim beriw

mektebinin'

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtın’

ZATTÍŃ DÚZILISI HAQQÍNDA DEMOKRIT,

AR RAZIY, BERUNIY HÁM IBN SINOLARDÍŃ TÁLIYMATLARÍ

 atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017 jıl

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylauov Aǵılash

№5-TEMA     ZATTÍŃ DÚZILISI HAQQÍNDA DEMOKRIT, AR RAZIY, BERUNIY HÁM IBN SINOLARDÍŃ TÁLIYMATLARÍ.

Sabaqtın’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Zattíń dúzilisi haqqínda Demokrit, Ar Raziy, Beruniy hám Ibn Sinolardíń táliymatlarí  haqqında ulıwma tusinikler beriw hám bul temanın’ basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannın’ birdey júriwin biraq jaqsılıqtın’ jen’ip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardın’ pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardın’ oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardın’ tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardın’ oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Fizikalıq shamalar hám olardı ólshew temasın soraw

Tema

Siz kúndelikli turmısta shay qaynatıw ushın ıdısqa suw quyıp, onı ısıta baslasańız, onnan puw shıǵa baslaǵanın kóresiz. Birazda soń qaynaydı hám onı qarawsız qaldırsańız qurıp qaladı. Qısta sırtta qaldırılǵan suw muzlap qaladı. Suw ne sebepten puwlanıp ketti? Suw hám muz dúzilisinde qanday ayırmashılıq bar? Usınday sorawlar insaniyattı áyyemnen qızıqtırıp kelgen. Zat túsinigi haqqındaǵı dáslepki túsinikler grek alımı Demokrit (b.e.sh. 460-370 j) tiyisli edi. Onıń dálillewinshe barlıq nárseler júda mayda bóleksheler «atom» lardan quralǵan. Zattıń eń kishi bólekshesi atom bóleklerge bólinbeydi dep qaralǵan. Atom sózide grekshe «bólinbeytuǵın bólekshe» degen maǵınanı bildiredi. Demokrttiń bul haqqında jazǵan shıǵarması bizge shekem jetip kelmegen. Onıń pikirleri basqalardıń jazǵan shıǵarmalarında keltirilgen.

Demikrittń bul táliymatı sońǵılıqta kóplegen alımlar rawajlandırdı. Sonıń ishinde Orta Aziyalı oyshıllardan Raziy, Beruniy, hám Ibn Sinolardıń dóretiwshilignde bul tarawda jumıslar bar.

Ábiw Bákir Ar Raziy (865-925) jámi 184 miynet jazıp qaldırǵan bolıp, barlıq tarawlarda dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan. Ol grek alımlarınıń atom haqqındaǵı kóz qarasların rawajlandırıp, atomda bóliniwi múmkinligin aytadı. Atomnıń ishinde boslıq hám bóleksheler bolıp, bul bólekshelerdiń hámmesi hárekette boladı. Bunnan basqa bóleksheler arasında óz-ara tásir kúshleri bar dep esaplaydı.

Ar-Raziydıń bunday teoriyalıq kóz qarasları Abu Rayxan Beruniy hám Ibn Sinolar tárepinen rawaklandırdı. Bul haqqında olardıń óz-ara bir-birine jibergen xatlarında sóz etiledi. Beruniydiń Ibn Sinoǵa jazǵan sorawlarınan birinde mınandey delingen. «Geypara filosflar atom bólinbeydi, onnan da kishirek bóleksheler joq dep aytadı, bul nadanlıq esaplanadı. Al ekinshileri atom bóline beredi, bóliniwinde shegara joq dep aytadı.

Nókis Rayonı                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Al bul bolsa asa ketken nadanlıq bolıp tabıladı. Sebebi, atomnıń bóliniwi sheksiz bolsa, zatlıq quramı joq bolıp ketiwi mımkin. Bul bóliniw múmkin emes. Sebebi zatlıq quram mángilik esaplanadı. Bul máselede seniń pikiriı qanday» dep soraydı.

Ibn Sino óziniı Beruniyge jollaǵan juwabında Arastu hám Ar-Raziydiń atomnıń bóliniwi sheksiz dawam etedi dep túsinbew kerekligin hám bóliniwdiń shegarası bar ekenligin aytıp ótedi.

Házirgi kúnde atomnıń quramalı dúzilgenligi tolıq tastiyiqlanǵan. Atom yadrodan hám elektron qabıqtan ibarat. Yadro da jáne kishirek bolǵan bóleksheler proton hám neytronlardan quralǵan boladı. Proton hám netronlar da onnan kishi bolǵan bólekshelerden quralǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar toplanıp atır. Bul bóliniw shegarası bar ma yóki joq pa degen sorawǵa siz áziz oqıwshılarımızdan keleshekte juwap alamız degen úmittemiz.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan son’ boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde, bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Zat dúzilisi haqqında sizde qanday tásirler bar?

2.Demokrit atom teoriyasınıń qanday kemshilikleri bar?

3.Ar-Raziydiń basqa baǵdarlarda qanday jumıslar alıp barǵanlıǵı haqqında kitapxanańızdaǵı kitaplardan oqıp alıń.

4.Sizińshe bóleksheler sheksiz bóliniwi múmkinbe?

Úy tapsırma tapsırıw

Zattíń dúzilisi haqqínda Demokrit, Ar Raziy, Beruniy hám Ibn Sinolardíń táliymatlarí temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash