Жер материясының айналымының схемасы

Жер материясының айналымының схемасы (презентациялық схема)

Дайындаған: Таштамирова Зухра
Қабылдаған: Мураталиева Айнаш
Б17-3 тобы

Планетадағы заттар айналымы

Жердің зат айналымы процесі

Ауа мен су үздіксіз қозғалыста болады. Жердің бетімен қозғала отырып, олар бұзылған тау жыныстарын да қозғалысқа келтіреді. Тау жыныстарының бұзылу процестері ауырлық күшімен тікелей байланыста болғандықтан, ауа мен су оларды Жердің жоғары орналасқан аймақтарынан төмен орналасқан аймақтарына қарай тасымалдайды. Ерте ме, кеш пе, бұл бұзылу өнімдері бірінің үстіне бірі тұрған қабаттар түрінде қалыптасады.

Сыртқы үрдістер Жердің қозғалмалы екі қабаты - гидросфера мен атмосфераның әсерлерінен жүреді.

Тау жыныстарының айналымы

Планеталардың айналымы

Биосферадағы биогенді заттар айналымы

Мутуализм, паразитизм

Планетадағы заттар айналымы

Жердің затымен төмендегі негізгі үш түрлі
ішкі процестер үнемі жүрген және қазір де
орын алып отыр:

Біз атқылаған вулкандардан лава түрінде бақылайтын, балқыған тау жыныстарының (магмалардың), ыстық заттардың қозғалысы.

Біз жыныстардың жоғары, төмен немесе жан-жаққа қозғалыстары арқылы ой - қорытынды жасай алатын қатты жынытардың қозғалысы.

Жердің терең қабатында орналасқан жыныстардың аса жоғары қысым және температура әсерінен әртүрлі өзгерістерге ұшырауы (бір түрден екінші түрге айналуы).

Үлкен зат айналым мың - миллиондаған жылдар бойы жүреді. Бұл аралықта тау жыныстары үгітіліп, мүжіліп, ондағы сумен араласады. Оның еритін бөлігі ерітінді түзіп, әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Бұл процестердегі басты рөлді су мен топырақ бетінің термиялық қасиеті: Күн сәулелерінің сіңірілуі мен шағылуы, жылу өткізгіштігі мен жылу сыйымдылығы атқарады.

Аккумуляция ¬ Эрозия ® Шөгінділер
¯ ­ ¯
Төмен түсу,көмілу Шөгінді жыныстар
¯ ­ ¯
Метаморфоздану Метаморфозданған
­ жыныстар
¯ ¯
Балқу ® Қайта шығару ¬ Магма

Магмалық жыныстар сұйық магманың атылып шыққаннан кейін салқындап, суынуы нәтижесінде пайда болады.

Биосферадағы биотикалық айналымның мысалы ретінде көміртек пен азот және күкірт айналымын қарастыруға болады. Көміртек айналымы фотосинтез барысында атмосфералық көміртектің қос тотығы пайда болуынан басталады.

C,S,Nэлеметтерінің айналымы

Азот айналымы да биосфераның барлық аймағын қамтиды. Оның қоры атмосферада таусылмайтын болса да, жоғарғы өсімдіктер азоттың тек сутек немесе оттекпен қосылысын ғана пайдаланады. Мұнда маңызды рөлді азот түзуші бактериялар атқарады.

Күкірт айналымы

1) әр түрлі азот оксидтері (және басқа) жауын суында еріп, сосын топыраққа, суға және мұхиттарға түсу жолымен;

2. тамырдағы бактериялармен, бос азот (N2 жинақтаушы микроағзаларда азотты биологиялық жолмен жинау.

CaS + CO2 + H2O = CaCO3 + H2S

2S + 3O2 + 2H2O = 2H2SO4

Бүкіл Жер шарын Атмосфера арқылы құрлық пен мұхит арасындағы су айналымы үлкен геологиялық айналымға жатады.

Әлемдік мұхиттан су буланып, құрлыққа ауысады да, атмосфералық жауын-шашын болып түседі, қайтадан жер бетiлiк және жер астылық, ағызынды сулар арқылы мұхитқа түседі.

Судың Жердегi айналымы жыл сайын 500 мың км3 аса су пайдаланылады. Біздің планетамызда табиғи жағдайлардың қалыптасуына су айналымының атқаратын рөлі зор.

Жердегі судың барлық қоры өсімдіктердің суды транспирациялауы мен биохимиялық циклде оның сіңіруіне бөлінеді және 2 млн жылда қалпына келеді.

Атмосферадағы бос оттек табиғатта фотосинтез процесі кезінде түзіледі. Оттексіз тіршілік жоқ.
Оттек - нағыз активті газ. Биосфера шегінде оттектің тірі организмдермен немесе олар шірігеннен кейінгі қалдықтарымен алмасуы жүреді. Оның биологиялық айналымы 250т/жыл. Ал биосферада массасы 1014 т.

О2

О2

Фотосинтез

Тыныс алу

Жану, тотығу

Атмосфера – 21%

Гидросфера – 89%

Литосфера- 49%

Фосфордың негізгі массасы көптеген тау жыныстарының құрамында кездеседi, бұл жыныстардың бұзылуы нәтижесiнде ол құрлықтық экожүйелерге немесе жауын-шашынмен шайылып, ең соңында гидросфераға түседi.
Жер бетіндегі экожүйеде өсімдіктер фосфорды топырақтан алады (негізінен РО43- формасында), ол органикалық қосылыс құрамына (белок, нуклеин қышқылдарында, фосфолипидтерде ж.б.) кіреді немесе бейорганикалық форма күйінде қалады. Ары қарай фосфор қоректiк тiзбектерге түседi. Тірі организмдер өлгеннен кейін олардың қалдықтарынан шыққан фосфор топыраққа түседi де, қайта зат айналымына қатысады.

Азоттың айналым жасауы

Азот табиғатта өте көп тарған элементтің бірі. Ол атмосфералық ауаның 78%-ын құрайды.
Азот барлық белоктардың құрамына кіреді. Жер бетіндегі оны негізгі түрлері литосферадағы байланысқан және атмосферадағы молекулалық азот. Атмосферадағы бос азотты жоғары сатыдағы өсімдіктер өздігінен сіңіре алмайды.

Органикалық заттар шірігенде олардың біраз бөлігі аммиакқа айналады

Табиғи жағдайда топырақтағы байланысқан азоттың мөлшері кемімейді.
Азоттағы бос азот та түрлі себептермен толықтырылып отырады.
Мысалы, ағаш, шым тезек, тас көмірді жаққанда органикалық заттар шірігенде атмосфераға азот бөлінеді.