Ինտերակտիվ մեթոդների կիրառումը տարրական դպրոցում

Ինտերակտիվ մեթոդների կիրառումը

տարրական դպրոցում

Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների զարգացման տեմպը, ուսուցման ժամանակակից մեթոդները, սովորողների անընդհատ ինքնակրթության և զարգացման անհրաժեշտությունը պարտադրում են ուսուցման գործընթացում կիրառել այնպիսի տեխնոլոգիաներ, որոնք բարձրացնում են կրթության արդյունավետությունը և որակը, ապահովում են ինքնուրույն ճանաչողական գործունեության շարժառիթներ, նպաստում են միջառարկայական կապերի ամրապնդմանը` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և առարկայական ծրագրերի ին­տեգրման եղանակով: Այս պահանջներին բավարարում է ինտերակտիվ մեթոդների կիրառումը:

«Ինտերակտիվ» նշանակում է փոխազդող, փոխներգործող («Inter»` փոխադարձ, «act»` գործողություն): Ինտերակտիվ դասը փոխգործակցություն է ոչ միայն դասավանդողի և սովո­րողի, այլև հենց իրենց՝ սովորողների միջև, ոսումնական նյութի և սովորողների միջև: Ավան­դականների հետ համեմատած, ուսուցման ինտերակտիվ մոդելներում փոխվում է նաև փոխ­գործակցությունն ուսուցչի հետ. նրա ակտիվությունն իր տեղն է զիջում սովորողների ակտի­վությանը, ուսուցչի խնդիրն է ստեղծել պայմաններ նրանց նախաձեռնության համար: Ինտե­րակտիվ տեխնոլոգիաներում սովորողները հանդես են գալիս որպես լիիրավ մասնակիցներ, նրանց փորձը պակաս կարևոր չէ ուսուցչի փորձից: Վերջինս ոչ այնքան տալիս է պատրաս­տի գիտելիքներ, որքան խթանում է սովորողների ինքնուրույն որոնումը: Ինտերակտիվ տեխ­նոլոգիաներում ուսուցիչը հանդես է գալիս մի քանի հիմնական դերերով: Նրանցից յուրա­քանչյուրում նա կազմակերպում է մասնակիցների փոխգործողությունը տեղեկատվական միջավայրի այս կամ այն հատվածի հետ: Իրազեկիչ-փորձագետի դերում ուսուցիչը շարա­դրում է տեքստային նյութը, ցուցադրում տեսաշարքը, պատասխանում մասնակիցների հար­ցերին, հետևում է գործընթացի արդյունքներին և այլն: Կազմակերպչի դերում նա կազմա­կերպում է սովորողների փոխգործակցությունը սոցիալական և ֆիզիկական շրջապատի հետ (բաժանում է խմբերի, խթանում է նրանց ինքնուրույն տվյալներ հավաքելը, համաձայնեցնում է առաջադրանքների կատարումը, մինի շնորհանդեսների նախապատրաստումը և այլն): Խորհրդատուի դերում ուսուցիչը դիմում է աշակերտների փորձին, օգնում է գտնել արդեն ձևակերպված խնդիրների լուծումը, ինքնուրույն ձևակերպել նորերը և ալն:

      Վերջին տարիներին տարրական դասարանների ուսուցիչների առջև բացվում է գոր­ծունեության լայն դաշտ` ստեղծագործել, փորձարարել և որոնել ուսուցման իդեալական տարբերակ: Այսօր տարրական կրթությունը ձևավորում է երեխաների կրթական գործու­նեութունը, պահպանում է կրթական համակարգը և ճանաչողական դրդապատճառները, իրականացնում է կրթական նպատակները, վերահսկում և գնահատում է  ուսումնական նպատակներն  ու նրանց արդյունքները:

Կրտսեր դպրոցականն ունի տարիքային առանձնահատկություններ. անկայուն ուշադ­րություն, տեսողական-պատկերավոր մտածողության գերակշռում, բարձր շարժողական ակ­տիվություն, ձգտում խաղային գործունեության, ճանաչողական հետաքրքրությունների բազ­մազանություն:

            Դասի ընթացքում երեխաների ուշադրությունը պահելու համար անհրաժեշտ է ակտիվ և հետաքրքիր դասաժամի կազմակերպում: Իմ դիտարկումների ընթացքում ես հանգել եմ այն եզրակացության, որ առանց շարժառիթի կամ թույլ շարժառիթով գործունեությունը ցանկա­ցած ձևերի և մեթոդների կիրառման դեպքում կա՛մ ընդհանրապես չի իրականացվում, կա՛մ ծայրաստիճան անկայուն է լինում: Թե աշակերտն իրեն ինչպես է զգում որոշակի իրավիճա­կում, կախված է այն ջանքերի ծավալից, որոնք նա գործադրում է իր ուսման ժամանակ: Այդ պատճառով կարևոր է, որ ուսուցման ամբողջ գործընթացը երեխայի մոտ առաջացնի ինտեն­սիվ և ներքին դրդում` լարված մտավոր աշխատանքի համար: Իմ պրակտիկայի ընթացքում ես պարզեցի, որ դպրոցականի զարգացումն ավելի ինտենսիվ և արդյունավետ է տեղի ունե­նում, եթե նա ներառված է գործունեության մեջ, որը համապատասխանում է նրա տարիքային առանձնահատկություններին: Եթե դրական հույզեր է առաջացնում ուսուցումը, իսկ կրթա­կան գործընթացի մասնակիցների մանկավարժական ներգործությունը հիմնված է վստահու­թյան վրա, ապա ուժեղացնում է հույզերի և ըմբռնման դերը:

      Կայուն ուսումնական շարժառիթի (մոտիվացիայի) և ճանաչողական ակտիվության զարգացման նպատակով ես կիրառում եմ աշակերտների գործունեության բազմազան մեթոդ­ներ՝ խրախուսում, հաջողության իրավիճակների ստեղծում, պրոբլեմային իրավիճակների ստեղծում, ստեղծագործական առաջադրանքների կատարում, պատասխանատվության ձևա­վորում, օգտակար լինելու ցանկության ձևավորում, փոխօգնության իրավիճակների ստեղ­ծում, կոլեկտիվ աշխատանքի արդյունքների նկատմամբ հետաքրքրություն, ինքնաստուգման և փոխստուգման կազմակերպում, դրդում այլընտրանքային լուծումների որոնման:

    Հետևաբար, կրտսեր դպրոցականների ուսուցման հաջողության գրավականը կայուն ուսումնական շարժառիթի առկայությունն է:

      Իմ աշխատանքային պրակտիկայում  ես կիրառում եմ նաև նախագծերի մեթոդը, որը ուղղված է երեխաների հետազոտական, ստեղծագործական ակտիվությանը, ունիվերսալ ուսումնական գործողությունների ձևավորորմանը, տրամաբանական-ճանաչողական մտա­ծողության զարգացմանը:

Ի՞նչ է նախագիծը (հետազոտությունները) փոքր երեխայի համար: Դա, նախ և առաջ, կյանքի դիտարկումն է, շատ երևույթների բացահայտումը: Նախագծերի մեթոդի կիրառումը ավելի արդյունավետ է լինում, երբ ուսուցիչը հարցում է անցկացնում աշակերտների միջև, թե ինչ թեմայի շուրջ կցանկանային աշխատել:

Տնային կենդանիների կյանքին, բույսերին, մարդու գործերին հետևելը. այս ամենը նե­րառվում է նախագծերի մեջ: Դիտարկումների օրագիրը նախագծի հիմքն է: Այդպիսի դիտար­կումների արդյունք է դառնում բանավոր պատմությունը կամ նկարը: Տնային կենդանիների վերաբերյալ նախագծերը գրեթե միշտ շատ հաջող են ստացվում՝ հագեցած հետաքրքիր պատ­մություններով, դիտարկումներով և հիանալի լուսանկարներով: Նախագծերի տվյալ տեսակը ես կիրառում են ես և շրջակա աշխարհը առարկայի դասերին:

           Կառուցողական նախագծերը ես կիրառում եմ աշխատանքի ուսուցման դասերի ժա­մա­նակ: Դրանց թվին է դասվում շնորհավորական բացիկների, գրքերի էջանիշների, խա­ղալիք­նե­րի, հուշանվերների պատրաստումը: Այսպիսի նախագծման հիմնական գաղափարը ինք­նա­սպասարկման գաղափարն է: Այսպիսի նախագծի խնդիրը կայանում է նրանում, որ ավան­դա­կան առաջադրանքներին տրվի նախագծային ձև՝ պատրաստման հնարավոր տար­բերակ­ների մշակում, մեկ տարբերակի ընտրությունը և ռեֆլեքսիան աշխատանքի վերջում: Նախա­գծերի բարդ չլինելն ապահովում է նրանց կատարման հաջողությունը և հանդիսանում է խթան, որն աշակերտին ոգեշնչում է կատարելու ուրիշ, ավելի բարդ և ինքնուրույն նա­խա­գծեր:

Կարծում եմ՝ նախագծերի մեթոդի կիրառումը նպաստում է ներդաշնակ անձի զարգաց­մանը և համապատասխանում է արդի հասարակության պահանջներին.

ü  ընդունելու ինքնուրույն որոշումներ;

ü  խնդիրներ առաջադրելու և հարցեր տալու ունակություն;

ü  ոչ ստանդարտ, յուրօրինակ  լուծումների որոնում;

ü  շրջապատողներին ընտրված թեմայով գրավելու, հետաքրքրելու ունակություն;

ü  անհատական ներուժի բացահայտում:

Շփման պահանջմունքի իրականացման համար ես կիրառում եմ բանավեճի կամ կա­ռուցվածքային երկխոսության մեթոդը, ինչը ենթադրում է մասնակցողների իրավահավասա­րություն: Աստիճանաբար երկխոսությունը ձեռք է բերում սուբյեկտների միջև կոլեկտիվ ուսումնական գործունեության լայն շփման ձև:

Միմյանց հետ շփվելու, բանավեճ վարելու ունակությունը յուրաքանչյուր երեխայի հնա­րավորություն է տալիս ապրել ճշմարտության համատեղ որոնման զգացումը: Ես դպրոցա­կաններին սովորեցնում եմ երկխոսության մեջ աշխատանքի հետևյալ կանոնները.

կանոն 1 – պատասխանել տրված հարցին;

կանոն 2 – յուրաքանչյուրն ունի իր տեսակետի իրավունք;

կանոն 3 – յուրաքանչյուրն իրավունք ունի պաշտպանել ուրիշի տեսակետը;

կանոն 4 – յուրաքանչյուրն իրավունք ունի քննադատել ուրիշի տեսակետը:

Այս մեթոդի կիրառման մեջ առավել արժեքավորն այն է, որ ուսմունքը գալիս է սովո­րողներից, իսկ ես ուղղորդում եմ կոլեկտիվ որոնումը, բռնում եմ անհրաժեշտ միտքը և նրանց տանում եզրակացությունների: Պատասխանում են և՛ ուժեղները, և՛ թույլերը: Սովորողները չեն վախենում պատասխանի մեջ սխալ անելուց, քանի որ գիտեն, որ իրենց դասարանցիները միշտ օգնության կհասնեն, և իրենք բոլորը միասին ճիշտ որոշում կընդունեն: Աշխատանքում կարևորը շփվելու, բանավեճ վարելու ունակությունն է, լսելով յուրաքանչյուրին` պատաս­խանները հմտորեն և աննկատ դեպի անհրաժեշտ հունն ուղղելը: Որպես օրինակ կարող է ծա­ռայել երկրաչափական նյութի հետ աշխատանքը մաթեմատիկայի դասին 2-րդ  դասա­րա­նում:

Նշեմ բանավեճի դրական կողմերը.

ü աշակերտը ներգրավվում է ակտիվ ճանաչողական գործունեության մեջ, սովորում է մաս­նակցել բանավեճերին, հստակ ձևակերպել հարցը, պարզ արտահայտել մտքերը, պաշտ­պանել իր կարծիքը, լսել ուրիշ տեսակետներ,

ü փոխազդեցության ընթացքում տեղի է ունենում դպրոցականնների փոխադարձ հարստա­ցում, քանի որ յուրաքանչյուրը հնարավորություն է ստանում դիմել պարզաբանում ստա­նալու համար և ստանալու ավելի ամբողջական ինֆորմացիա;

ü միասին մտածելով, միմյանց վիճարկելով՝ սովորողները հասնում են քննարկվող հարցերի իրական բովանդակությանը:

Ըստ իս՝ տարրական դպրոցի կարևոր խնդիր է հանդիսանում երեխաներին հաղորդակ­ցության տարբեր ձևեր սովորեցնելը: Խմբային ուսուցման մեթոդի կիրառումը շատ արդյու­նավետ է տվյալ խնդիրը իրականացնելիս: 1-ին և 2-րդ դասարաններում ես կիրառում եմ զույգերով աշխատանքը: Զույգերով աշխատանքը ես դիտում եմ որպես առաջին դասա­րանցիների գործնական միջանձնային հարաբերությունների ձևավորման սկզբնական փուլ: 

Զույգերով աշխատանքը ուսումնական գործընթացի կազմակերպման առավել հարմա­րավետ ձևն է, որի նպատակն է գործնական միջանձնային հարաբերությունների ձևավորումը: Զույգերով աշխատանքը երեխաների մոտ ձևավորում է ընդհանուր նպատակն ընդունելու, պարտականությունները բաժանելու, առաջարկված նպատակին հասնելու եղանակները հա­մաձայնեցնելու, իր գործողությունները համատեղ գործունեության մեջ գործընկերոջ գործո­ղությունների հետ հարաբերակցելու, աշխատանքի նպատակի և արդյունքի համեմատության մեջ մասնակցություն ունենալու ունակությունները: Զույգերով աշխատանք անցկացրել եմ առաջին դասարանցիների հետ ադապտացիոն ժամանակահատվածում:

Այսպիսով, հիմք ընդունելով իմ դիտարկումները, ես կազմակերպում եմ ուսուցման գործընթացը՝ հաշվի առնելով գործնական միջանձնային հարաբերությունների զարգացման անհատական բնույթը: Հենց այդ դիրքորոշումից ելնելով եմ երեխաներին սովորեցնում պլա­նավորել համատեղ գործունեությունը, պայմանավորվել առաջադրանքի կատարման եղա­նակների մասին, իրենց գործողությունները զուգընկերոջ գործողությունների հետ հարա­բե­րակցել, մասնակցություն ունենալ գործունեության նպատակի և արդյունքի համեմատու­թյան մեջ: Դա համատեղ գործունեության նկատմամբ դրական վերաբերմունքի առաջացման պայ­մանն է:

Երրորդ դասարանից սկսած՝ ես իմ պրակտիկա եմ ներմուծում սովորողների խմբային փոխազդեցության մեթոդը: Խմբերում աշխատանքը կազմակերպելիս անհրաժեշտ է պահ­պա­նել մի քանի պայմաններ:

1.   Խումբը ստանում է հստակ և կոնկրետ ձևակերպված առաջադրանք՝ լրիվ կանխատեսելի արդյունքով:

2.   Խնդրի լուծման համար անհրաժեշտ իրերի ապահովում՝ դասագրքերի, լրացուցիչ տեղե­կատու գրականության տեսքով:

3.   Նախապես տրվում է խմբի հաշվետվության ձևը. հարցերի գրավոր կամ բանավոր պա­տասխաններ, աղյուսակների լրացում և այլն:

Այստեղ յուրաքանչյուրն աշխատում է յուրաքանչյուրի համար: Քննարկման ընթացքում սովորողներն իրենց ուժերի ներածին չափով ինտելեկտուալ ներդրում են ունենում ընդհանուր գործի մեջ: Տեղի է ունենում գիտելիքների, գաղափարների փոխանակում: Փոխվում է հոգեբա­նական մթնոլորտը: Նույնիսկ խմբում ետ մնացող աշակերտները չեն բարդույթավորվում, նույնպես սկսում են ակտիվորեն մասնակցել քննարկմանը և առաջադրված խնդիրների լուծմանը: Կոլեկտիվ քննարկման ընթացքում երեխաները սովորում են բանավեճի, շփման և համագործակցության կուլտուրան, սովորում են լսել իրար: Յուրաքանչյուր նոր ուսումնական խնդրի հետ նրանք կատարելագործում են ճանաչողական որոնման իրենց մարտավարու­թյու­նը: Նրանք իրենք են ստեղծում հաջողության իրենց բանաձևը:

Եվ այսպես, խմբերն աշխատում են: Ես հնարավորություն ունեմ շփվելու ոչ թե ամբողջ դասարանի հետ, այլ 4-6 հոգանոց խմբի հետ, ինչը շատ ավելի արդյունավետ է: Երբեմն բա­վա­կան է մի քանի բառ, որպեսզի աշակերտին օգնենք գտնել իր աշխատանքի ավելի հաջող շարունակությունը: Նկատեք, ոչ պատրաստի պատասխանը: Հնարավորություն կա, խմբից խումբ անցնելով, գովել նրանց յուրօրինակ լուծման համար, մյուսներին հանդիմանել միօրի­նակ մտածողության համար, առանձին աշակերտների նկատողություն անել իրենց պասիվու­թյան համար: Գլխավորն այն է, որ երեխաները հասկանան. ինքնուրույն գիտելիքներ հայթայ­թելը հետաքրքիր է և անհրաժեշտ:

Միկրոխմբերում երեխաները սովորում են արտահայտել իրենց տեսակետը, հարգալից վերաբերել ուրիշի կարծիքին, իրենց տեսակետը ենթարկել ընկերների կարծիքին, եթե նրանք ուսումնական իրավիճակի քննարկման ժամանակ ավելի մոտ են ճշմարտությանը:

   Տարրական դպրոցում դասերի ժամանակ անհրաժեշտ է կիրառել ուսուցման ինտե­րակտիվ մեթոդներ, քանի որ դրանք թույլ են տալիս նյութը մատուցել մատչելի, հետաքրքիր, վառ և պատկերավոր ձևով, նպաստում են գիտելիքների ավելի խորը յուրացմանը, հե­տաքրքրություն են առաջացնում գիտելիքների ձեռքբերման հանդեպ, ձևավորում են հա­ղոր­դակցական, անձնական, սոցիալական, ինտելեկտուալ բանիմացություն (գրագիտու­թյուն):