1917 жылғы аұпан буржуазиялық революциясы және оның Қазақстанға әсері

Оқу мақсаты:
9(8).3.1.2 XX ғасыр басындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси процестерге баға беру.

Ақпан революциясы Бірінші дүниежүзілік соғысқа байланысты туындаған әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың салдарынан болды.

Ресей империясы терең күйзелісті басынан кешірді:

Экономикалық

Саяси

Елдің шаруашылығы қирады.

Өндіріс орындары тоқтап қалды.

Теміржол қатынасы бұзылды.

Ауылшаруашылығы күйреді.

Мемлекеттік Дума алғаш рет патша өкіметінің биліктен кетуін талап етті.

Халық бұқарасы жоғары мемлекеттік билікке сенуден қалды.

Жұмысшылар мен шаруалардың үкіметке деген наразылықтары күшейе түсті.

1917 жылы 23 ақпанда Петроград қ.
бірнеше кәсіпорындардың жұмысшылары
ереуілге шықты.
Ұрандары:
«Соғыс жойылсын!»,
«Самодержавие жойылсын!»

1917 жылы 27 ақпанда Петроград гарнизонының қарулы көтерілісі басталды.

Әлеуметтік революция – жаңа мен ескі арасындағы күрестің ең өткір түрі.

Саяси үдерістер күшейеді.

Билік түрі өзгереді.

Саяси үдерістер күшейеді.

Қоғамның жаңа әлеуметтік-экономикалық негізі қаланады.

1917 жылы 27 ақпанда Ресейде ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы немесе ІІ орыс революциясы болды.Нәтижесінде 1917 жылы 2 наурызда Ресей императоры ІІ Николайдың
билігі құлады.

Қос өкімет

Уақытша үкімет

Жұмысшы, шаруа және солдат депутаттарының Кеңесі

м а қ с а т ы

Буржуазия мен помещиктердің мүдделерін қорғады.

Жұмысшы, шаруа және солдаттардың мүдделерін қорғады.

Реформа жасау арқылы капитализмді дамыту.
Патша үкіметі шеше алмаған мәселеелрді шешу.
І дүниежүзілік соғысты аяғына дейін жеткізу.

Демократиялық республика орнату.
І дүниежүзілік соғыстан шығу.
Ұлттарға өзін-өзі билеу құқығын беру.
Фабрика,заводтарды жұмысшыларға, жерді шаруаларға беру.

Уақытша үкіметтің ұйғаруымен тағайындалған комиссарлар:

Әлихан Бөкейхан –
Торғай облысының комиссары

Мұхамеджан Тынышпаев –
Жетісу облысының комиссары

Тоқаш Бокин –
Түркістан комиссары

Батырқайыр Ниязов –
Орал облысының комиссары

Орал, Верный, Ақмола, Семей, Әулиеата қалаларында қырғыз (қазақ) және мұсылман комитеттері
пайда болды. Бұл комитеттер халықтың жалпыұлттық мүддесін қорғайтын демократиялық бағыттағы
қоғамдық ұйым болды.

Орынбор, Сібір, Орал және Жетісу казак әскерлерінің билік органдары құрылды.

Уақытша үкіметтің қазақ өлкесіне байланысты жүзеге асырған іс-шаралары

1917 жылы
6 наурызда




1916 жылғы көтерілісшілерге қатысушыларға кешірім жасалды.

1916 жылғы көтеріліс кезінде зардап шеккен Жетісу облысына тұрғындарына көмек көрсету туралы шешім қабылдады.

1917 жылы
20 наурызда

Ресей азаматтарының дін ұстану еркіндігі мен ұлттардың құқықтарын шектейтін заңдардың күшін жою туралы Жарғыны жариялады.

1917 жылы 5 шілде

1916 жылы
25 маусымдағы патша жарлығына сәйкес тыл жұмысына алынғандарды
Отанына қайтару туралы шешім қабылдады.

1917 жылы 27 ақпан - 4 шілде - Қос өкіметтің өмір сүрген кезеңі.
1917 жылы 26 шілде -3 тамыз аралығында өткен Ресей социалистік –демократиялық жұмысшы
партиясының VІ съез қарулы көтеріліс ұйымдастыру туралы шешім қабылдады.

1917 жылдың көктемінде қазақ комитеттерінің ұйымдастыруымен бүкіл Қазақстан бойынша облыстық және уездік қазақ съездері өткізілді. Олар «Қазақ» газеті арқылы қазақ халқына үндеулер жолдады.

1917 жылдың көктемінде Орынборда І Торғай облыстық съезі шақырылды.
Төраға – А.Байтұрсынұлы

Съезге Торғай, Ақмола, Семей, Сырдария облыстарынан, сондай-ақ Татарстан, Башқұртстан,
Өзбекстанның мұсылман ұйымдарынан делегаттар қатысты.
Қаралған мәселелер:
Ресейде демократиялық парламенттік республика құру.
Құрылтай жиналысын шақыру.
Қазақтардың жерлерін тартып алуды тоқтату.
Қоныстандыру қорына алынған жерлерді қайтару.
Әйелдер мен еркектердің құқықтарын теңестіру.
Мектептік білім ді дамыту.
Ұл балалар мен қыз балаларды бірге оқыту.
Дінді мемлекеттен бөлу.
Жергілікті билік органдарын құру.
Уездік комиссарлар институтын жою.

1917 жылы 12-13 сәуірде Верный қ. Жетісу қазақтарының съезі болып өтті.

Қаралған мәселелер:
Азық-түлікпен қамтамасыз ету.
Жергілікті басқару ісін құру.
Сот ісі мәселесін қарау.
Салық салу мәселесін қарау.
Білім мен ағарту ісіне қатысты мәселені қарау.
Аграрлық мәселені шешу.
«Сырттан қоныстандырушыларға жол бермеу қажет!»
Қазақтардың орыстармен өзара қарым-қатынастарын реттеу.
Қытайдағы босқындарды қайтару мәселесі.

Тоқаш Бокин - «Қазақ-орыс қатынастарын реттеу жөніндегі» облыстық комиссар.
Абдолда Розыбакиев - «Қазақ, орыс және ұйғыр қатынастарын реттеу жөніндегі» облыстық комиссар.

Ақмола облысы қазақтарының съезінде А.Тұрлыбаев, Е.Итбаев. М.Дулатов басшылығымен
150 делегат қатысты.

Қаралған мәселелер:
Халыққа білім беру.
Қаржы мәселесі
Дін мәселесі
Әйелдер теңдігі мәселесі
Земстволардың қызметі туралы

Семей облыстық съезін өткізу және оған дайындық жұмыстарын жүргізу мәселелерін Ж.Ақбаев, Ә.Ермеков, Х.Ғаббасов, Р.Мәрсековтар өз қолдарына алды.
1917 жылы 17 сәуірде өткізілген Семей облыстық съезінде Қазақстанның болашақ автономиясын құру ұсынылды.

Назипа Құлжанова қазақ қоғамындағы әйелдер тағдыры туралы мәселені көтерді.

Орал, Орынбор, Ақтөбе, Ташкент қалаларында делегаттар аграрлық бағдарламаны әзірлеу мен ұлттық мәселені талқылады.

Саяси күрес жолына енді ғана түсе бастаған қазақ зиялыларының сол кезеңдегі саяси-әлеуметтік бағдары, мақсаттары:

Қазақ жерін бүтіндей қазақ елінің меншігі деп жариялау туралы заң қабылдау.
Ішкі Ресейден Қазақстанға көшіп келушілер легіне тежеу қою.
Қазақ жұмысшыларына еркіндік, теңдік беру.
Қазақ жұмысшыларының мүддесін қорғайтын заңдар шығару.
Қазақ балалары үшін мектептер, медреселер, жоғары оқу орындарын (университеттер) ашу.

Ең алғаш қазақ съезі 1905 жылы желтоқсанда Орал қ. өтті. Оған
5 облыстың өкілдері қатысты.

Саяси партиялар, қозғалыстар мен ұйымдар

Либерал-демократиялық

Мұсылмандық

Социал-демократиялық

Жастар ұйымы

Тыл жұмысынан оралғандар ұйымы

Кадеттер

Алаш

Түркістан федералистер партиясы

Эсерлер

«Жас қазақ»

«Қара жұмысшылар одағы»

«Жас арбакештер»
ұйымы

1917 жылы Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін қазақ өлкесінде әртүрлі саяси партиялар мен қозғалыстар құрылды.

Шура-и- Ислами

1917жылы көктемде Т.Рысқұлов Әулиеата мен Меркеде «Қазақ жастарының революцияшыл одағын» құрды.
1917 жылдың сәуір айында С.Сейфуллин Ақмолада «Жас қазақ» ұйымын құрды
Тыл жұмысынан оралған қазақ жұмысшылары Сергиопольде (Аягөзде) «Солдаттардың орыс-мұсылман»
одағын құрды.
Верныйда «Қара жұмысшылар одағы» құрылды. Төрағасы – Жүсіп Бабаев.
Петропавлда «Жас арбакештер» ұйымы құрылды.
Кадеттер ұйымы Семейде «Свободная речь» деген өз газетін шығарып тұрды.
Кадеттер бөлінбес біртұтас Ресейді, конституциялық монархияны қалыптастыру саясатын жақтады.
Эсерлер ұйымының ұрандары: «Жер оны өңдейтіндерге берілсін!» , «Жер – бүкіл халықтың меншігі!».
Орал, Атырау, Петропавл, Павлодар, Көкшетау, Семей қалаларында казак партиясының бөлімшелері
жұмыс жасады.