6 класс.Урок :подготовка к написанию сочинения "Осень-последняя улыбка года"

Фззæг –афæдзы фæстаг мидбылхудт                         Гом урок ирон æвзагæй 6­æм къласы. Урочы нысантæ: 1. Зонадон нысан.   а)  Бацæттæ кæнын скъоладзауты сфæлдыстадон куыст        ныффыссынмæ;  æ) тексты хуызтæ æмæ сæ хицæндзинæдтæ зæрдыл æрлæууын  кæнын;  æ) ирон æвзаджы лексикæ, морфологи æмæ синтаксисы  æгъдæуттæ фæлхат кæнын; б) скъоладзауты æркæнын урочы темæ хибарæй сбæрæг  кæнынмæ, æмæ сæм уымæй цымыдисдзинад гуырын кæнын  дарддæры куыстытæм; в) ахуыр кæнын скъоладзауты къордты кусыныл. 2.  Хъомыладон хæс.     а) гуырын кæнын скъоладзаутæм алыхуызон æнкъарæнтæ, нæ  алыварс цы æрдз ис, уымæ;       æ) цæст дарын (æрдзы, адæмы æмæ цæрæгойты царды цы ивддзинæдтæ цæуы, уыдонмæ, зонын æмæ сæ æмбарын);     б) адæмон сфæлдыстады хæзнадонæй арæхстгай пайда  кæнын;     в) æмбарын æрдзы сусæгдзинæдтæ, зонын ын йæ  бæрæггæнæнтæ, йæ сусæг æвзаг;     г) æрдз адæймагæн йæ хæдзар у, йæ царддæттæг æмæ йæ  хъæуы        хъахъхъæнын, сыгъдæгæй дарын.                  Урок цалцæггонд у:                           нывтæ                           тексттæ                           компьютер                           дзырдуат                           тетрæдтæ                           æртæкъуымонтæ                        рифтаг                                                                                                              Урочы цыд. Хъуысы «Зондабитæ»­йы музыкæ. Скъоладзаутæ æрбахизынц кæрæдзийы  1фæстæ къласмæ» Слайд 1,2 1.     Бацæттæгæнæн рæстæг.                    а)   Скъоладзаутæ æрбахызтысты къласмæ, «райсом хорз» загътой  ахуыргæнæгæн æмæ уазджытæн.    Ах­г. – Урокмæ нæм æрбацыдысты уазджытæ æмæ сын арфæ ракæнæм.            Скъ­ау.   Скъоладзаутæ се ׳ргом уазджытæм раздахдзысты  æмæ лæппутæй  иу зæгъдзæн арфæйы ныхæстæ:                        ­ Уазæг Хуыцауы уазæг у, æмæ нæм алы бон æгас цæут!         Ах­г.  – Æрбадут æмæ байдайæм нæ балц зонындзинæдты бæстæм.                     Цæттæ стæм? (Скъоладзаутæ  дзурынц æмдзæвгæйы рæнхъытæ.)                       Разæнгардгæнæн растæг                 (мотивации)                                                                                       ­ О, стæм!     /иумæ дзолгъойæ/     1­аг скъ.            Зонындзинæдты бæстæм                                Иумæ ׳нæ зивæг цæуæм!     2­аг скъ.            Басгарæм дæлвæз­уæлвæзтæ,                                Быдыртæ, бæрзонд цъæх хæхтæ!      3­аг скъ.            Нæу нæ фæндаг иууыл лæгъз –                                 Кæм уырдыг, кæм та – уæлвæз.      4­æ скъ.              Аллон­биллонты æвзаг                                  Махæн амондзæн фæндаг.              5­æм скъ.           Чи? Кæм?         6­æм скъ.           Куыд? Цæмæн?      7­æм скъ.           Цæй тыххæй?                  Иумæ                Уыцы фæрстытæн æмдыхæй                                           Агурдзыстæм абон дзуапп.               Скъ­æ иумæ.     Зонындзинæдты бæстæм                                           Араст уæм фæрсæй фæрстæм! Ах­г.     ­ Бæлццон фæндагыл куы фæцæуы, уæд йемæ райсы хызын –    рифтаг.  Сæвæры дзы йæхицæн фæндаггæгтæ.     ­ Æз дæр уын æрцæттæ кодтон  рифтæг. Æвæрдзыстæм дзы, балцы нæ æхсызгон цы хъуыдытæ,  зондамындтытæ  æмæ    зонындзинæдтæ   хъаудзæн, уыдон.   II.   Ах­г.   ­Абон нæ дзырдуат фæуæрæхдæр кæндзыстæм мæнæ ацы    дзырдтæй:  Слайд­3   Рифтаг ­      дыууæрдыгæй æвæрæнтæ кæмæн ис, ахæм хызын. 2Декораци – сценæйы архайд равдисынæн æххуыс чи у, ахæм ахорæнтæ,  нывтæ, предметтæ.      Урочы нысан: Слайд­4            Таурæгъон сочинени фыссынмæ бацæттæгæнæн урок. Ах­г .    ­Урок байдайдзыстæм зынгонд уырыссаг фыссæг Максим                    Текст. Тексты æмбарынад, йæ сæйраг æууæлтæ.                            Æвзаджы лексикæ, морфологи æмæ синтаксис.           2.  Слайд­5         Горькийы ныхæстæй:          «Дзырд у æппæт цаутæ æмæ хъуыдыты уæлæдарæс»                                                                                                /Максим Горький/ Ах­г       ­ Куыд æмбарут М. Горькийы хъуыды?                  Цæмæн хоны дзырд  хъуыдыйы уæлæдарæс?                (Скъоладзаутæ дзурынц сæ хъуыдытæ хуызæгмæ гæсг.)                         1.   Хъуыды раст бамбарыны тыххæй  хъæуы, фыццаджыдæр,дзырдты   нысаниуæг хорз æмбарын  æмæ сæ раст пайда кæнын.                     2.  Адæймагæн йæ дзырдуат мæгуыр куы уа, уæд не ссардзæнис  йæ хъуыдытæ аив зæгъынæн аккаг дзырдта.               3. ………………….               4. …………………. Ах­г.     ­ Цæмæй нæ дзырдуат хъæздыг уа, уый тыххæй цавæр хатдзæгмæ  æрцыдыстæм?                /Скъ.  /Хъæуы фылдæр ирон чингуытæ кæсын æмæ мадæлон  æвзагыл дзурын, цæмæй нæ хъуыдытæ рæсугъд зæгъын нæ бон  уа./   Тетрæдтимæ куыст. Ах­г.   М.Горькийы арф хъуыды уын æвæрын уæ рифтæджы.             Уæ зæрдыл æй бадарут.          3. Ах­г.   – Тетрæдты фыссæм абоны нымæц æмæ М. Горькийы ныхæстæ:             ­  Цæмæн хуыйны ацы мæй Джеоргуыбайы мæй?                        ( ­ Джеоргуыбайы бæрæгбон вæййы ацы мæй …..) Ах­г.           ­ Ис ма нын фæйнæгыл ноджы иу зондамынд фыст. Чи йæ  бакæсдзæн ? Слайд­6          /Кæсы йæ скъоладзау./         Адæймаг йæ райгуырдæй йæ амæлæты онг æнгом баст у æрдзимæ.                                                                      /Адæмон æмбисонд/ 3Фарст.     Разы стут уыцы хъуыдыйыл? Цæмæн?                                 1­ скъ.   Уымæн æмæ нын æрдз   лæвар кæны уæлдæф, дон.                    2­скъ.    Рухс                    3­скъ.   Адæймаджы цард                                  Зæгъæм,хъарм  цы бæстæты у, уым кæнынц зæххы куыст,    æмæ нын  хойраг дæр æрдз дæтты.   дæр æрдзимæ баст у.       æмæ   куыст   дарынц  фос. Цæгаты та кæнынц æндæр куыстытæ….. Ах­аг.         ­Цавæр хатдзæг сараздзыстæм?         Скъ­тæ.   ­ Адæймаг йæ райгуырдæй йæ амæлæты онг æнгом баст у  æрдзимæ.                   Хъæуы йæ:                     ­ хъусын,                                             ­  æмбарын,                                      ­  хъахъхъæнын…            Ах­г.      ­ Сæвæрæм та ацы арф хъуыды дæр нæ рифтаджы                    Æмæ та йæ афыссæм нæ тетрæдты.                Ах­г.   ­   Уæ разы уын æрæвæрдтон хъуыдыйæдтæ.                  Бакæсæм ма сæ.                   (Скъоладзаутæн сæ разы æвæрд ис текст­ №2 æнæ сæргондæй.                   Æртæ скъоладзауы кæсынц хъуыдыйæдтæ.)    Таурæгъ.  /Текстæн нæй сæргонд, текст дæр æй нæмæ хонæм./ 4.      /   Иуахæмы дын  иу мæгуыр лæппу­лæг   сфæнд кодта кæсын  æмæ фыссын сахуыр кæнын. Æрбацыд скъолайы кæртмæ  æмæ  цымыдисæй   æнхъæлмæ кæсы ахуыргæнæгмæ.    /          Уалынмæ ахуыргæнæг фæзынд. Лæппу йæ размæ  æфсæрмхуызæй бацыд æмæрайдыдта дзурын:            ­ Æз сывæллонæй нырмæ кодтон     кусгæ. Скъолама нæ  цыдтæн. Ныр æрыгон нал дæн, нæй мæм хъæздыгдзинæдтæ дæр.  Фæлæ дæ зæрдиагæй курын, айс    мæ дæхимæ  ахуыр кæнынмæ.    /        Ахуыргæнæг  дзæвгар  хъусæй лæууыд. Æвиппайды сабыргæй   сдзырдта:        ­ Хорз.  Æз дæ лæвар ахуыр кæндзынæн, æрмæст мын  ды дæр  мæ хæдзары æмæ скъолайы куыстытæ лæвар   кæн! Ууыл баныхас  кодтой, уæдæ цы уыдаид. 4Йæ ахуыр лæппуйæн зынтæй   цыд, фæлæ уæддæр йæ ныфс   нæ саст. Йæхицæн­иу фидарæй дзырдта:                   ­ Æз базондзынæн кæсын дæр æмæ фыссын дæр,  раст мæнæ хохаг дон йæхицæн фæндаг куыд атоны размæ бырсдзынæн.     хæхты, афтæ æз дæр             Цыдысты   бонтæ. Райсомæй­иу раджы   фестад.    Ахуыргæнæджы æрбацыдмæ­иу йæ кусинæгтæ  иууылдæр уыдысты конд.         ­ Цафон факæныс дæ куыстытæ? –  дис ыл кодта ахуыргæнæг.        ­ Мæн хур  сахуыр кодта    раджы    стын, ­ уыд лæппуйы дзуапп.           Кæстæр ахуырдзаутæ йæ æдзух фæзмыдтой, фæлæ сæм лæппу   мæсты дæр никуы ссис. Иу хатт дын, мæстæй йæ чи мардта,  уыцы сывæллæттæй  иу бæрзонд бæласмæсбырыд. Йæ быны  къалиу фæсаст, æмæ уырдыгæй расхъиудта. Лæппу бæласы  бынлæуд фæци æмæ йæ рацахста.       /     Гъе, уыцы бонæй фæстæмæ йæм сывæллæттæ бынтон  æндæр цæстæй кæсын байдыдтой.  Ах­г.  Фарст.                     ­Цы фæндыд лæппуйы?                 ­ Чи уыдысты лæппуйы ахуыргæнджытæ?                    1.  Скъ.    – Кæсын æмæ йæ фыссын чи ахуыр кодта, уыцы ахуыргæнæг.      2.  Скъ.    ­ Хур дæр уыд йæ ахуыргæнæг. Райсомæй стын æй уый ахуыр  кодта.      3.  Скъ.    – Зындзинæдтæй нæ тæрсын, размæ бырсын, уыдоныл  та йæ  хæххон дон ахуыр кодта.       Ах­г.     ­  Цы хъуыдыйæдтæ бакастыстæм, уый текст схонæн ис?                      Бафидар кæнут уæ хъуыды.   1­аг скъ.    ­ Хъуыдыйæдтæ текст схонæн ис,уымæн æмæ хъуыдыйæдтæн ис                   темæ,  дзурынц иу хъуыдыйыл (лæппуйы ахуырыл) 2­аг скъ.    ­ Текст кæрæдзиуыл æнгом баст у. Архæйдтытæ дзы кæрæдзийы    иумæйаг    3­аг скъ.    ­ Йæ композицион арæзт у æххæст.   фæдыл   цæуынц.  Ах­г. 1. Цавæр микротемæтæ дзы ис ?         1­cкъ.         ­  Лæппу сывæллонæй нырмæ бирæ куыста, фæлæ йæм уæддæр                          хъæздыгдзинадæй ницы ис. 52­аг скъ.     ­ Йæ бæллиц у кæсын æмæ фыссын сахуыр кæнын.     3­скъ.          ­ У ныфсджын,  хæларзæрдæ æмæ куыстуарзаг;   4­æм скъ.    ­ Зоны æрдзмæ хъусын.         Ах­г.      ­Иу хатт ма зæгъæм, цы у текст? .   1­cкъ.         ­ Цалдæр хъуыдыйады  кæнæ абзацы сæ иумæйаг темæ æмæ  хъуыдымæ     гæсгæ  баст  куы ׳рцæуынц, уæд фæаразынц текст. 2­аг скъ.     ­ Тексты мидæг хъуыдыйæдтæ баст æрцæуынц хъуыдымæ гæсгæ                      æмæ грамматикон æгъдауæй. 3­скъ.          ­Текст февдисы æххæст хъуыды. 4­æм скъ.    ­Тексты æппæт хъуыдыйæдтæ цæуыл фæдзурынц,       уый вæййы тексты темæ. Ах­г.     1. Цавæр тексты (ныхасы) хуызтæ зонæм?                   Скъ­у                                а) Æрфыстон                                           æ) Таурæгъон                                           б) Тæрхæттæ. Ах­г.   Хъуыдыйæдты астæу цавæр басты хуызтæ вæййы тексты? 1­аг скъ.     ­ Тексты мидæг хъуыдыйæдтæ кæрæдзиуыл баст вæййынц 2  хуызы:                   а) цæгон ( цаутæ кæрæдзийы ивынц, хъуыдыйæдтæн                      сæ бынæттæ баивæн нæй); 2­аг скъ.    ­ параллелон  тексты мидæг хъуыдыйæдтæн сæ бынæттæ куы  баивæм,           уæддæр   нæ фехæлдзæн тексы хъуыды. Нæй йæ бынат ивæн            æрмæст бацæуæн хъуыдыйадæн   Ах­г.  –Куыд арæзт у тексты стркутурæ?      Скъ.               1. Бацæуæн.                             2.Сæйраг хай.                             3. Кульминаци                             4. Кæронбæттæн. Ах­г. Ссарæм нæ тексты структурон хæйттæ. Цавæр дзврдтæ дзы арæх  фембæлы?                          (Скъладзаутæ сæ нымайынц.) Слайд­7 Ах­г. Кæд цы хъуыдыйæдтæ бакастыстæм, уыдон текст схонæн ис, уæд нæ  текстæн æрхъуыды кæнæм сæргонд æмæ йын æй ныффысæм.             Скъоладзауты дзуæппытæ. 1. «Æрдз­ахуыргæнæг» 2. «Æрдзы скъола» 3. «Æрдз æмæ йæ хрозæхтæ» 6V.  Ах­г.  Цымæ мæнæ ацы æрдзы фæзындтæ цæуыл сахуыр кæниккой сымах  та?   Фæйнæгыл фыст.  Скъоладзаутæ сæ тетрæдты æххæст кæнынц ацы куыст.  Алы   номыры ныхмæ дæр фыссынц галиу фарсæй хъæугæ дамгъæ.       1. Хур нæ ахуыр кæны   –     2. Цæугæдон  нæ ахуыр кæны   –   3. Стъалы  нæ ахуыр кæны   ­   4.Зæхх нæ ахуыр кæны   ­   5.Къæвда нæ ахуыр кæны   ­         6.Дидинæг нæ ахуыр кæны   ­   7.Дымгæ нæ ахуыр кæны   –   8.Мады цæстытæ нæ ахуыр кæныц   ­ а)  раджы стыныл æ) хатыр кæныныл б) сыгъдæгдзинадыл в) иу ран нæ бадын г) цæхæр калыныл д) фидар лæууыныл ж) агурын , фыдæбон кæныныл з) уарзондзинадыл      1­а, 2­ в, 3­ г, 4­ж, 5­б, 6­ 3, 7­ д, 8­ æ Ах­г.       Кæд ахæм къæрцхъус стут, уæд æвæццæгæн, бафиппайдтаиккат,  æрдзæн дæр йæхи декорацитæ кæй ис,уый.              Фарст.  –Ахъуыды ма кæнут æмæ зæгъут, цал декорацийы зонут æрдзæн?         (Скъоладзаутæ хъуыды кæнынц æмæ сæ хъуыдытæ хъæрæй зæгъынц?)           Скъ­утæ      – 4                               Зымæг,                               Уалдзæг,          Сæрд          Фæззæ VI.            ­  Абон дзы мах бæлвырддæр æрлæудзыстæм æрмæст иуыл.              Кæцы декорацийыл, уый базондзыстæм мæнæ ам æмбæхст  дзырд  куы ссарæм,уæд                                         2            3    4   1              ф Æ З З 75        6           Æ Г       1. Нæ зæронд лæгæн дыууадæс фырты (афæдз) 2. Тексты фыццаг хай хонæм (бацæуæн) 3. Хъустæ, фындзы къоппа, рустæ æнæвгъау  æлхысчъытæ кæны (уазал) 4. Сæ иу цæттæ вæййы, иннæ – æдзæттæ  (уазæг, фысым) 5. Афæдзы алы афон дæр йемæ хæссы йæхи   …(ахорæнтæ). 6. Тексты мидæг хъуыдыйады басты хуызтæй иу у (цæгон)                                                       Слайд  ­ Фæззæг.      VII.        Слайд. Фæззæг ­  афæдзы фæстаг мидбылхудт.                           ­ Афтæ схонæм нæ урочы дыккаг хай. Ах­г   ­ Æрдзурæм ма ныр,  æрмæст фæззæджы рæсугъддзинæдтыл нæ, фæлæ  ма нæм дзырд ФÆЗЗÆГ фехъусгæйæ, цы æнкъарæнтæ фегуыры,  уыдоныл дæр.             ­ Уымæн æмæ нæ алкæмæн дæр ис йæхи фæззæг, алчидæр æй уыны  йæхирдыгонау            ­ Куыд æй уынут сымах та?                    ­ Цæй æмæ иу хъазтæй ахъазæм.              ­   Æз уын зæгъдзынæн дзырд, сымах та уæ тетрæдты афыссут,  уæ  цæстытыл    уын цавæр æнкъарæн ауайын кодта, уый. Баныхас  кодтам?      Ах­г. дзуры хицæн дзырдтæ.        Хъуысы П.И.Чайковскийы «Фæззыгон зарæг».   Фæззæг:             Зæгъæм:           ­ нæ цæхæрадоны сырх­сырхид мырткæ,                             ­  раздæр бæлæсты сыфæртæ сыгъзæринау бур дардтой  æмæ  дзы    зæрдæ хъæлдзæг кодта. Ныр сыфтæр æрызгъæлд æмæ  бæстæ у æнкъардхуыз.                           ­  мæ цæстытыл та ауад   райсомы халас.                           ­  дымгæ, къæвдатæ, уазал бонтæ.                           ­  тын куыд тæхы, уый.                           ­ бæлæсты сыфтæртæ парчы бандæттыл, зæххыл…                            ­ бæгънæг бæлæстæ, мит, (хæхты рауарыд).                            ­ ирон стыр бæрæгбон Джеоргуыбайы фынгыл фæззæджы    бæркæдтæ                                       куыд æвæрдзыстæм, уый.                                                                                                                                       8æмæ æнд. Бæласы сыфтæ:  ­ фæззыгон парк,                                 ­бæлæстæ сыгъзæрин дарæсы,                                ­ хус сыфтæртæ дымгæ мæрзы.                                   ……… Къæвда:     ­ фæззыгон уазал къæвда,                       ­къæвдайы æртæхты гыбар­гыбур,                       ­ къæвдайы æртæхтæ хус сыфтæ бандонмæ баныхаста,                       ­ къæвдайы гыццыл къанæутты хус сыфтæ ласы.                      ……………………………….  Дымгæ:  ­ тыхджын дымгæ футтытæ кæнынмæ хъавы, фæлæ йæ тых нырма  лæмæгъ у,                          ­ дымгæйы уынæр мæ хъустыл ауад                   ­ дымгæ бæласы къалиута рудзынгыл хойы…   ­ бæлæстыл ма цы сыфтæртæ аззад,уыдоныл дымгæ йæхи рауадзы  æмæ сæ зилгæ зæхмæ æрæзгъалы.                     / Скъоладзаутæй алчидæр дзуры йæ                     цæстытыл цы фæзындтæ ауад, уыдон./ Ах­г.  ­ Кæсут ма, цавæр алыхуызон рæсугъд æнкъарæнтæ уæм сæвзæрын  кодта фæззæг!               Фæззыгон æрдзы рæсугъддзинадыл курдиатджын поэттæ æмдзæвгæтæ   фыссынц. Æхсæлы  æгъзæлы,                            Уæ зæрдыл дзы искæйы æмдзæвгæтæ æрлæууыд?      Фæззæг Хетæгкаты Къоста 1.    Лæджирттæг фæбур…    Мигъ бады цæгаты, –   Нæ йæ тавы хур… 2.     Нæ хортæ, нæ хос…     Чи кусы йæ мусы,     Чи ’лвыны йæ фос…     3.     Хуыцауы фæрцы…     Нæ хæхбæсты бæркад, Æркарстам, æрластам Хор бирæ, фос бирæ 9Цы диссаг дæ цы!            Фæззæг     /  Хозиты Яков  /      Байрай, бæркадджын      Бурзачъе фæззæг!     У нын де  ׳рцыд адджын –     Царды хос хæссæг.           Рахæс­ ма дæ рæттæ,     Равдис­ма дæхи,     Махæн дæм лæвæрттæ     Ацы аз та цы ис.                          / Хозиты Яков       Фæззæг Кочысаты  Мухарбег Скъуыддзаг(отрывок) Фæззæг ралæууыд йæ рады Бон æнкъард хуызæй кæсы, Дымгæ сау мигътæ цæгатæй Хуссармæ хæссы.                ОСЕНЬ           А.С.ПУШКИН.           (СКЪУЫДДЗАГ) Унылая пора! Очей очарованье! Приятна мне твоя прощальная краса — Люблю я пышное природы увяданье, В багрец и в золото одетые леса, В их сенях ветра шум и свежее дыханье, И мглой волнистою покрыты небеса, И редкий солнца луч, и первые морозы, И отдаленные седой зимы угрозы.    Ах­г.  Поэттæ фæззæджы рæсугъддзинадыл æмдзæвгæтæ фыссынц,    ныгæнджытытæ та йыл нывтæ кæнынц.         Слайдтæ.            / Хъуысы дарддæр П.И.Чайковскийы музыкæ. Экраныл нывтæ./     Ах­г.   ­ Æрдзы рæсугъдзинад йæ зæрдæмæ хæстæг айста П.И. Чайковский  æмæ ныффыста, æмбал кæмæн нæй, ахæм музыкалон уацмыс  «Афæдзы афонтæ»                Сымах дзы абон хъусут «Фæззæджы зрæг»­мæ 10Ах­г.   ­Æрлæууæм иу нывыл.  Бакæсут нывмæ æмæ ранымайут, фарстытæ Чи? Цы? дзуапп цы  предметтæ науæд   фæзындтæ дæттынц, уыдон.             /Ахуыргæнæг амоны сæ разы цы дыккаг сыфтæ æвæрд ис, уыцы                таблицæ №2. Æмбарын кæны хæслæвæрд. /                                                                                                                                                                                                       VIII.   Таблицæимæ куыст. Хæслæвæрд скъоладзаутæн æмбæрстгонд  цæуы. Ах­г. – Нæзæрдыл æрлæууын кæнæм синонимты æмæ антонимты нысаниуæг              (Скъоладзаутæ дæттынц æхæст дзуаппытæ) 1.   Рафыссут фæрстытæ  Чи? Цы? –йæн дзуапп цы дзырдтæ дæттынц, уыдон             (Номдартæ фыссынц фыццаг цæджындзы) 2. Мивдисджытæ Цы ми кæны? Цы кæны? ­ дыккаг цæджындзы 3. Мивдисджыты синонимтæ – æртыккаг цæджындзы 4.   Сæвæрын мивдисджытæм фæрстытæ Куыд?  Кæд? Кæдæм? Цæмæн? № Номдар Мивдисджытæ Чи? Цы?  (Цы ми кæны? Цы кæны?) Мивдисджыты  синонимтæ 1 2 3 4 5 7 8 9 10 Фæззæг Хъæд Сыфтæртæ Цæрæгойтæ Сырдтæ Хæхтæ Мит Уæлдæф Рæстæг ралæууыд, сусу­бусу кæны згъæлынц цæттæ кæнынц æмбырд кæнынц фæлгæсынц æрттивы сыгъдæг кæны цæуы æрхæццæ ныхас кæны, дзуры хауынц æвæрæнтæ кæнынц агурынц кæсынц,хъахъæнынц цæхæр калы рог кæны ивы, згъоры Мивдисджытæм сæвæрын  фæрстытæ КУЫД?Кæд? Кæдæм?Цæмæн? хæхтæм   æнкъардæй зæхмæ зымæгмæ холы уæйгуытау дардмæ райсомæй цалхау, тагъд     Скъоладзаутæ сæ хæс æххæст кæнынц таблицæты (cæ ном æмæ дзы сæ  мыггаг  фæбæрæг кæнгæйæ)         Скъоладзаутæ кусынц хицæнтæй. Фыст куы фæуой, уæд кæсынц цы  хъуыдыйæдтæ сæм рауад, уыдон.Чи нæ фæци фыст, уый сæ хæдзары  бацæттæ кæндзæн. IX       Ах­г.    ­ Фæйнæгыл дыууæ тексты.                 1­аг хæс: Бакæсут тексттæ.      2­аг хæс: Сбæрæг кæнут ткстты хуызтæ.   Текст №1        Ралæууыд фæззæг. Быдыртæ фæбур сты. Хъæды бæлæсты  сыфтæртæ алыхуызон ма фыццагау цъæх­цъæхид   дардта æнусон нæзыты къох  хъæды астæуæй. Арв   сæрттывтой æмæ дзы цыхуызæттæ нæ уыдис! Æрмæст    11сыгъдæг. Хур касти дардæй æмæ фæззыгон тæвд кодта быдыртæ,    ма уыди хæхтæ                                                                             /Мамсыраты Дæбе/ Текст №2. Ралæууыд сыгъзæрин фæззæг.    Æнусон æрдз йæ дарæс ивы..  Бæстæ сыгъзæрин доны тылды хуызæн ссис. Æнусон хъæдтæ æмæ быдыртæ  сæ  рæсугъддзинадæй сæхимæ ׳лвасынц. Диссаджы рæсугъд  у фæззыгон æрдз. Фæззæг­афæдзы рæсугъд мидбылхудт.     Скъ­ты дзуæппытæ.    Скъ­у.   ­Фыццаг текст у таурæгъон. Хъуыдыйæдтæ дзы сты цæгон баст.                    Мивдисæг – зæгъинæгтæй дæр бамбарæн ис тексты хъуыдыйы  цыд/                          Ралæууыд, фæбур сты, сæрттывтой, дардта, уыди, касти, тæвд кодта Скъ­у.  2­аг текст у æрфыстон,   уымæн æмæ хъуыдыйæдты ’хсæн ис    парралелон  бастдзинад. Бацæуæнæн хъуыдыйадæн нæй баивæн,  фæлæ иннæ хъуыдыйæдтæн сæ бынат куы баивæм, уæдæр тексты  хъуыды нæ аивдзæн. Скъ­у.   Æрфысты арæхдæр фембæлынц номдартæ æмæ миногонтæ.   Нывæфтыд æрцæуы эпитеттæ, метафорæтæй, абæрстытæй æмæ  æндæр   аивгæнæн мадзæлттæй.                    Сыгъзæрин…. X.    Ах­г. ­ Адæм æрдзимæ æнгом баст кæй сты, уымæ гæсæ йæм зыдтой  хъусын,  йæ  бæрæггæнæнтæ йын сæ зæрдыл дардтой.             Сымах та æрдзы бæрæггæнæнтæй цавæртæ зонут? /Скъоладзаутæ дзурынц сæ зæрдыл  кæцытæ лæууынц, уыдон./ 1. Уымæл сæрд æмæ хъарм фæззæг – даргъ зымæгмæ. 2. Æнгуз æмæ æхсæр бирæ куы нæ ’рзайа, уæд уыдзæн уазал æмæ  митджын зымæг. 3. Фæззæг бæрзы сыфтæ йæ цъуппæй куы райдайой бур кæнын, уæд  уалдзæг раджы ралæудзæн; бынæй куы райдайа сыфтæр бур кæнын  ­уалдзæг афæстиат уыдзæн. 4. Райсомы халас – хус æмæ хъарм бонмæ цæуы. 5. Зæхмæ цы сыфтæр æрæзгъæла, уый уæлгоммæ фæлдæхт куы уа, уæд  фæззæджы тыллæг хорз не ’рзайдзæн, дæлгоммæ фæлдæхт куы уа,  уæдуыдзæн хъæздыг тыллæгмæ. 6. Тын бирæ куы уа, уæд уыдзæн хъарм фæззæг æмæ уазал зымæг. 7. Фæззæджы мит раджы куы рауара, уæд уыдзæн рагуалдзæг. 8. Фæззæджы мæргътæ ныллæг куы тæхой, уæд уыдзæн уазал зымæг. 9. Тулдз æмæ бæрз сæ сыфтæр раджы куы азгъалой, уæд уыдзæн хъæздыг  тыллæг. 1210.Бæласы сыфтæр фæбур, фæлæ æрæгмæ згъæлы­уазалтæ тагъд нæ  уыдзысты. XI.  Къордты куыст. Ах­г.                  Мæнæ уын слайдыл æмбисондтæ. Слайд ­11          Абадут дыууæ къордæй æмæ райхалут цыбырæй  æмбисæндты      хъуыды.                                Æмбисæндтæ. 1 .Мыст дæр ма зымæгмæ æвæрæнтæ кæны.  2. Фæззæг­ бæркæдтæ нымайæн. 3.Уалдзæджы сæрдæн кусæм, сæрды – фæззæгæн, фæззæг –    зымæгæн.            1­аг къорд фыссы 2­аг æмбисонд;            2­аг къорд æвзар  3­æмбисонд.            Зæлы П.И. Чайковскийы музыкæ. Куыстæн лæвæрд цуæуы 3­4мин.          /  Цы цыбыр текст ныффыстой скъоладзаутæ, уый хъуамæ  бакæсой./ XII.   Ах­г. Музыкæ дæрддæр зæлы æмæ ахуыргæнæг дзуры таурæгъ.                                           Таурæгъ      Раджы кæддæр иу хъæды æрцард Фæззæг. Хъæды сырдтæ,  мæргътæ æмæ йæ цæрæгойтæ фæрсын байдыдтой:         ­Адæмæй дæхи афтæ дард цæмæн бамбæхстай?     Фæззæг сын æнкъардæй дзуапп радта:          ­Æз мæ цæстысыг згъалын, сæрды рæсугъддзинад мæн тыххæй  кæй тайы, ууыл.    Мæ бирæ уазал цæссыг зæххыл нал цæуы æмæ доны малтæ  фесты. Сæ сæрмæ та    фæзынынц уазал цъæх мигътæ. Фесæфынц  ахорæнтæ, бæстæ ныхъхъуынтъыз æмæ нынкъард вæййы. Боны  рабадын нал фæфæнды, фæстæмæ тагъддæр куы акъул уаид, ууыл фæархайы.          ­ Нæй адæмы æнæ фæлтæрддзинадæй ныууадзæн – кæрæдзийы  дзыхæй ныхас исгæйæ,сонт хъæр скодтой сырдтæ, мæргътæ æмæ  цæрæгойтæ.       ­ Нæ йæ зоныс, адæмы царды  афæдзы алы афон дæр хицæн  нысанимæ баст кæй у, уый?     ­Уалдзæг ­ сын царддæттæг æмæ сывæллоны бæллицтимæ баст у;     ­ Сæрд ­      НЫФС, УЫРНЫНАД æмæ ФÆНДТИМÆ.     ­ Фæззæг – ФÆЛТÆРДДЗИНАДИМÆ.Уый сын æххуыс кæны царды раст    бæллицтæ æвзарынмæ; Зымæг –     КУЫРЫХОНДЗИНАДИМÆ, уый гуырын кæны адæймагмæ ног 13фæндтæ, бæллицтæ, хатдзæгтæ.     Хæдзармæ куыст    .         Куы бамбæрста Фæззæг, адæм æм æхсызгонæй æнхъæлмæ кæсынц  уый,уæд рацыд хъæдæй æмæ араст зæххыл бæркæдтæ уаргæ. XIII.              ­ Цымæ мах урокæй зæгъæн ис, бæркæдджын (хъæздыг) уыд, зæгъгæ? Цы  дзы бадардтат уæ зæрдыл?    /Скъоладзаутæ нымайынц урочы цæуыл дзырдтам, уыдон  æмæ сæ фыссынц  сæ тетрæдты æмæ фæйнæгыл. Рауадис нын дзы сфæлдыстадон куыстæн  пълан.                              Пълан.                 1.  Фæззæджы ахорæнтæ   2.  Фæззæг поэттæ, нывгæнджытæ æмæ композиторты  сфæлдыстады.                  3.  Фæззæджы бæрæггæнæнтæ, йæ сусæг æвзаг.                  4.  Фæзæг­бæркæдтæ уарæг. Ацы пъланмæ гæсгæ сараздзыстут сочинении ­ æрфыст « Фæззæг – æрдзы  фæстаг мидбылхудт»       Бæрæггæнæтæ сæвæрын скъоладзаутæн.        Урочы кæрон.    1. Скъоладзаутæ сæ фысгæ куыстытæн кърандасæй  тетрады æвæрынц бæрæггæнæн. 1.                                           Кæрдæхуыз  – «5»,                                       Копрадзхуыз  ­  «4» æрмæг хорз бамбæрста;                                        бур – «3» цыдæртæ дзы кæронмæ нæ бамбæрста;                                      сырх­  «2» æрмæг æппындæр нæ бамбæрста.                                Æртæкъуымонтæ урочы рæстæг æвæрд уыдысты  скъоладзаутæн сæ партæтыл. Ахуыргæнæгмæ дзы  кæцы фарс здæхт уыд, уымæ гæсгæ уый бæрæг кодта,  скъоладзаутæй æрмæг чи куыд æмбары,уый.                  Цъæх – æрмæг хорз æмбары.                  Бур  ­æрмæг æххæст æмбæрст нæу, хъæуы ма йæ  скъоладзауæн ногæй бамбарын кæнын .                     Сырх  ­ скъоладзау æрмæг æппындæр не ’мбары,  хъæудзæн æй урочы фæстæ бауромын æмæ йын æй бамбарын кæнын. 1415