Alisher Navoiy ijodida komillik belgilari ifodasi.

Alisher Navoiy ijodida komillik belgilari ifodasi.

Annotatsiya:  Maqolada komil inson va uning o`ziga xos belgilari va bu borada shoir fikr-mulohazalari haqida so`z boradi.

Kalit so`zlar: faqr-u fano, qanoat, ta`ma, poklanish, ishq, bog`lanish,nafs, komillik.

Аннотация: Статья посвящена идеальному мужчине, его характеристикам и размышлениям поэта на эту тему.

Ключевые слова: бедность, удовлетворенность, вкус, очищение, любовь, связь, похоть, совершенство.

Annotation: The article deals with the perfect man and his characteristics and the poet's thoughts on this subject.

Keywords: poverty, contentment, taste, purification, love, connection, lust, perfection.

 Adabiyot-misoli olmos.Unga qaysi tomondan nigoh tashlansa. o`sha tomondan jilva ko`rsatadi.Ayniqsa. mumtoz adabiyotimiz namunalari borki. ular bugungi kunimiz uchun mash`ala vazifasini o`taydi, o`z boqiyligi bilan asrlar dovonidan o`taveradi.

Xususan, Alisher Navoiy ijodida insoniy sifatlar, shaxs komilligining belgilari o`ziga xos talqin etilgan. Hazrat Navoiyning nafaqat "Farhod va Shirin" dostonida, balki falsafiy mushohadalari va butun umr hayoti va xayolini band etgan asar "Lison-ut tayr" dostonida komillikning pog`onalari ba faqr mavzusi atroflicha talqin etiladi.Bu mavzu shoir ijodiga chuqur xalqchillik berish bilan birga, uning naqshbandiylik silsilasi bilan bog`liq ekanligini ko`rsatadi,chunki faqr naqshbandiylikning asosiy tushunchalaridan biri sifatida e`tirof etiladi.

Insonning maxluq belgilaridan xalos bo`lib, Haq sifatlarini egallashi faqr deyiladi. Faqrga erishmoqlik uchun turli manzillar bosib o`tiladi:1.Qanoat manzili.2.Poklanish manzili.3.Bog`lanish manzili. Qanoat manzili faqrning eng muhim belgilaridan biri hisoblanadi. Shoir e`tirof etganidek, qanoatsiz faqrni va faqrsiz qanoatni tasavvur etib bo`lmaydi. "Lison-ut tayr" dostonida qanoat bilan bog`liq Hudhud hamda Burgut muloqoti berilgan. Burgut o`z qudrati bilan g`ururlanib, Simurg` safaridan ma`no yo`qligini izhor aylaganida Hudhudning keskin tanqidiga uchraydi:

 Senki maqsud istoy, ey badnafsu dun,

 Azm etordin bo`yla, bo`lg`ay sen zabun.

 Ozim o`lmay yo`lg`a solg`ay sen qanot,

 Chang-u, minqoru qanotingdin uyot.

 Muncha birla o`zni tavsif etkasen

 Zo`ru shavkat birla ta`rif etkosen.

 Pahlavonu qahramon ul bo`ldi,ul-

 Kim kechib jonidin etkoy azmi yo`l…

 Shundan so`ng Hudhud tilidan qanoatsiz pahlavonon haqidagi hikoya keltiriladi. Unda aytilishicha, kuch-qudratda tengsiz pahlavonlardan biri xaloyiq bilan vaziyat taqozosiga ko`ra olis safarga chiqar ekan, yo`lda oziqsizlikka qanoat qila olmay, halok bo`ldi. Yosh bolalar ham, hatto munkillagan qariyal ham qanoat bilan yetib olgan manzilga u yetib olmaydi.

Faqrning ikkinchi manzili bo`lgan poklanish ko`ngilga aloqadordir,chunki poklangan qalb ta`ma va xudbinlikdan xalos bo`ladi."Azza man qana`, zalla man ta`ma" ya`ni qanoat qilgan aziz, ta`ma bilan yashagan xordir mazmunidagi ushbu hadisni Navoiy quyidagicha ifodalagan:"ta`ma mazallatqa dalil va g`aniy tome xoru zalil". ( Ta`ma tubanlikdan dalolatdir, ta`magir odam boy-badavlar bo`lsa ham xor va tubandir) shuning uchun ham vahdat orzusidagi oshiq dunyo molidan butunlay voz kechmog`i lozim. "Lison-ut tayr" dostonidagi Hudhud va Humoy orasidagi savol-javob va unga ilova qilingan hikoyada dunyo molining o`tkinchiligi va bevafoligi haqida hikmatli o`gitlar beriladi.

Bog`lanish manziliga solik faqr ma`rifatni egallaydi.So`fiy ana shu pog`onaga ko`tarilsa, u to`laligicha ollohga bog`langan, faqrda kamolotga yetgan hisoblanadi. Faqr zohiran axloq-odobni anglatsa-da, botinan ollohga intilishni, uni bir nafas ham xayoldan faromush qilmaslikni bildiradi.Shunday qilib faqr – qanoatda shohlik va Haqqa yetish yo`li. Shu sababli u xoksorlik, oddiylik, odoblilik, sadoqat, sabr, shukur singari muhim fazilatlarni qamrab oladi. Ulardan ikkitasi vafo va sadoqat muhim sanaldi. Shuning uchun ham bu ikki xislat Alisher navoiyning nafaqat "Lison-ut tayr" dostonidagi, balki boshqa asarlarida ham ulug`lanadi va insoniylikning bosh omillaridan biri sifatida tarannum etiladi. Ikkinchisi esa tavoze va kamtarlikdir. Chin hoqoni farzandi bo`lgan farhodning kamtarligi, oddiy odamlar bilan ariq qazishdagi ishtiroki ana shu yuksak fazilat – kamtarlikning yorqin badiiy ifodasidir.

Demak, ishq insonni faqr yo`lga boshlaydi. Faqr esa insonning o`zligini yo`q qilib, uni xoksorlikda kamolga yetkazadi. Majnun ham Faqr va xoksorlikdan shu qadar yuksaladi-ki, unda insoniy vahshatdan asar ham qolmaydi.Shu sababli. Hatto hayvonlar ham u bilan do`stlashadi.Farididdin Attorning "Tazkirat –ul avliyo" asarida shu ma`nodagi hikoya keltiriladi, unda nafsning insonni razillikka, hayvoniy tubanlikka yetaklashi tasvirlangan.kamolt yo`lida g`ov bo`lib turgan bu qusurga qarshi kurashish vahdatga intilishning yetakchi g`oy ava asosiy maqsadlaridan biri bo`lmog`I lozim.Zero, "Lison-ut tayr" dostonida buyuk shoir nafs masalasiga bir necha o`rinlarda urg`u berib, uning ulug` maqsadlar yo`lida g`ov bo`lishi, insonni tubanlik va razolatga boshlashi haqida qayta-qayta uqtirib o`tadi.

Xulosa qilib shuni aytish o`rinliki, mumtoz adabiyotimizning buyuk namunalari, xususan, Alisher navoiy ijodida komillikka intiluvchilar uchun yo`l –yo`riq va qoidalar yuksak badiiy-estetik tasvirlarda ifoda etilgan.Bu meros tarixi azim chinorlaridan buyuk xalqimizning munosib vorislari- barkamol avlodni tarbiyalsh borasida ham muhim ahamiyatga ega.

 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:

1.Navoiy.Mukammal asarlar to`plami.12-jild."Lison-ut tayr".T., 1996

2.Haqqul I. Tasavvuf va she`riyat.-T.:1990

3.Qodirov B. Mumtoz adabiyot:O`qitish muammolari va yechimlar.T., 2009

4.Komilov N. Tasavvuf. T.,1997

.