Я учитель химии я живу в узбекистане я работаю в школе номер четире в городе зарафшан навоийской области я и моя жена все учителя мы работаем в одном школе меня зовут аслиддин фамилия раззоков отчество исомид динович вот и всё
Аминокислоталар.doc
Aminokislotalar.
Aminokislotalar deb – molekulasida amino – NH2 va karboksil gruppa tutgan umumiy
formulasi (H2N)nR(COOH)m bo’lgan birikmalarga aytiladi.
Aminokislotalar bir nechta turga bo’linadi.
Bitta amino va bitta karboksil guruh tutgan aminokislotalar – bir asosli
monoaminokislotalar H2NRCOOH
Bitta amino va ikkita karboksil gruppa tutgan aminokislotalar – ikki asosli
monoaminokislotalar H2NR(COOH)2
Bitta karboksil va ikkita amino gruppa tutgan aminokislotalar – bir asos
diaminokislotalar (NH2)2RCOOH
Radikalning tabiatiga qarab aminokislotalar alifatik, aromatik, geterosiklik, to’yingan
va to’yinmagan aminokislotalarga bo’linadi.
Izomeriyasi. Aminokislotalarning izomeriyasi, birinchidan funksional gruppaning
birbiriga nisbatan joylashishiga ko’ra;
CH3CH(NH2)COOH
H2NCH2CH2COOH
uglerod zanjirining tarmoqlanishiga ko’ra;
H2N CH COOH
CH3
Va ko’zgu izomeriya uchraydi.
COOH
H
NH2
H2N
R
Daminokislota
COOH
H
R
Laminokislota
Aminokislotalarda karboksil guruhga nisbatan aminoguruh joylashishiga ko’ra quyidagi
turlarga ajratiladi.
α
(alfa)aminokislotalar
β
(betta)aminokislotalar
γ
(gamma)aminokislotalar
Δ (delta)aminokislotalar
ε
(epsilon)aminokislotalarga ajratiladi.
Nomenklaturasi. Aminokislotalar kelib chiqishi turiga ko’ra alohida nomlarga ega.
M; NH2CH2COOH – glikokol deb ataladi yoki glitsin ham deyiladi. U shirin tamga
ega bo’lib, birinchi marta hayvon yelimidan ajratib olingan (grekcha glycosshirin va
kolla yelim so’zlaridan glikokol kelib chiqgan. Ratsional – nomenklaturaga ko’ra aminokislotalarni nomi kislota nomiga aminoNH2
gruppani ko’rsatuvchi amino so’zini qo’shib nomlanadi.
H2NCH2COOH - aminosirka kislota
CH3CH(NH2)COOH aminopropion kislota
H2NCH2CH2COOH aminopropion kislota
Sistematik – nomenklaturaga ko’ra tegishli kislota nomiga amino so’zi qo’shib
nomalandi.
CH3CH(NH2)COOH 2aminopropan kislota
H2NCH2CH2COOH 3aminopropan kislota
CH3CH(CH3)CH(NH2)COOH 2amino3metilbutan kislota
Aminokislotalarni nomlanishi.
№
Formulasi
nomlanishi
Siniflanishi
1 H2N CH2 COOH
CH COOH
2
H3C
NH2
HOH2C
CH COOH
HSH2C
NH2
CH COOH
3
4
5
6
7
8
9
H3C
CH3
CH3
H3C
10
H3C
11 H2N
Tarixiy
Glitsin
α
Alanin
Serin
Sistein
Shartli belgisi
Gly
Ala
Ser
Cys
monoaminomonokarbon
monoaminomonokarbon
monoaminomonokarbon
monoaminomonokarbon
CysSS
Cys
diaminodikarbon
Metionin Met
monoaminomonokarbon
Treonin
Valin
Thr
Val
monoaminomonokarbon
monoaminomonokarbon
Leysin
Leu
monoaminomonokarbon
Izoleysin
Ile
monoaminomonokarbon
HOOC
NH2
CH
CH2
S
S
CH2 CH
COOH
Sistin
NH2
S
CH2
H2C
NH2
CH COOH
HC
CH COOH
NH2
OH
NH2
HC
CH COOH
CH3
H2C
NH2
CH COOH
NH2
CH COOH
HC
CH
CH3
CH2
CH3
NH2
CH2 CH2 CH2 CH2
CH
COOH
Lizin
12
H2N
CH2
H2C
H2C
NH2
COOH
CH
NH2
Ornitin
Lys
Orn
diaminomonokarbon
diaminomonokarbon 13
H2N
C
NH
CH2
H2C
H2C
CH
COOH Arginin
Arg
diaminomonokarbon
14
C6H5
NH
H2C
CH COOH
NH2
Fenilalanin Phe
monoaminomonokarbon
p(HO)C6H4
NH2
H2C
CH COOH
HOOC
H2C
H2NOC
H2C
NH2
CH COOH
NH2
CH COOH
HOOC
H2C
NH2
H2C
H2NOC
H2C
H2C
CH COOH
NH2
CH COOH
NH2
CH COOH
H2C
NH2
N
H
N
HN
H2C
CH COOH
NH2
15
16
17
18
19
20
21
22
COOH
N
H
23
HO
COOH
N
H
Tirozin
Tyr
monoaminomonokarbon
Asparagin
kislotasi
Asp
Asparagin Asn
Glu
Glutamin
kislotasi
Glutamin Gln
Triptofan
Trp
monoaminodikarbon
diaminomonokarbon
monoaminodikarbon
diaminomonokarbon
Halqali
monoaminomonokarbon
Gistidin
Hys
Halqali
monoaminomonokarbon
Prolin
Pro
Halqali
Oksiprolin Hypro
Halqali
Aminokislotalarning tabiatda uchrashi va olinishi.
1. Aminokislotalar tabiatda hayvon va o’simlik organizmlaridagi oqsillarning asosiy
tarkibini tashkil etadi va shuning uchun oqsillarni kislotali muhitda gidroliz qilib olinadi.
Oqsillarni asosiy manbalari ggo’sht, teri, je;atina, soch tolasi, kazein va boshqalar
hisoblanadi. Shu bilan birga, aminokislotalar sof va peptidlar holida ham uchraydi. Oqsil
moddalarni gidroliz qilib 20 dan ortiq aminokislotalarni ajratib olingan.
2. galogenli kislotalardan olish. Bu usul bilan galloidli kislotalarga ammiak tasir ettirilsa
aminokislotalar hosil bo’ladi.
NH2H+ClCH2COONH4
HCl
H2N CH2 COONH4 3. to’yinmagan kislotalardan olish. Bunda ammiak tasir ettirib olinadi.
CH2 = CH COOH
2HNH2
CH2 CH2 COONH4
NH2
bu reaksiya Markovikov qoidasiga bo’ysunmagan holda sodir bo’ladi.
4. Aldegidlar va ketonlardan olish. Bu reaksiya aldegidlar va ketonlarning sianid
kislota aralashmasiga ammiak tasir ettirib olinadi.
RCHO + NH3
→
RCH=NH
2 + H2O
Hosil bo’lgan maxsulotga sianid kislota tasir ettirilsa aminonitrillar olinadi.
RCH=NH2 + HCN → RCH(NH2)CN
Hosil bo’lgan maxsulot gidroliz qilib alfa aminokislotalar olinadi.
RCH(NH2)CN + H2O
→
RCH(NH
2)COOH + NH3
Ketonlarda ham huddi shunday sodir bo’ladi.
(R)2C=O + NH3
(R)C=NH + HCN
(R)2C(NH2)CN + H2O
(R)→ 2C=NH + H2O
(R)→ 2C(NH2)CN
(R)→ 2C(NH2)COOH + NH3
5. nitrokislotalar va oksimlarni qaytarib olish
[Ni];[Pt];[Pd]
CH CH COOH + 3H2
NO2
CH3
CH3
CH3
CH3
2H2O
CH3
CH3
CH CH COOH
NH2
C CH2 C COOH + 2H2
N OH
CH3
CH3
2H2O
CH CH2 CH COOH
NH2
6. aldegido va ketokislotalarni ammiak ishtirokida katalitik qaytarish usuli bilan
olish.
CH3COCOOH + NH3
[CH→
3C(NH)COOH] + H2
CH→ 3CH(NH2)COOH
7. V.M.Rodionov usuli bo’yicha malon kislotadan olish. Bunda betta aminokislotalar
olinadi.
RCHO + CH2(COOH)2 + NH3
→
RCH(NH
2)CH2COOH + CO2 + H2O
α
Fizik xossalari.
aminokislotalar rangsiz kristal moddalardir. Ko’pchiligi suvda yaxshi
eriydi, aminokislotalar ko’pincha shirin tamga ega, lekin noxush tamli va achchiq tamli
α
aminokislotalar bir vaqtning o’zida asosli aminogruppa va
aminokislotalar ham bor.
kislotali karboksil gruppalarga ega. Shu sababli ham asoslar, ham kislotalar bilan
reaksiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi, yani amfoter xususiyatga ega bo’lgan
birikmalardir. Kimyoviy xossalari.
1. tuzlarni hosil bo’lishi.
H3N CH2 C
O
O
+ HCl
Cl
H3N CH2 C
O
OH
CH2(NH2)COOH + NaOH → CH2(NH2)COONa + H2O
Aminogruppa reaksiyalari.
1. HNO2 tasiri. Bunda azot suv va oksikislota hosil bo’ladi.
H2N CH2 COOH
HNO2
N2 + H2O + HO CH2 COOH
2. aminokislotalarga formaldegid tasir ettirilganda asos harakteriga ega bo’lgan metilen
hosilalar olinadi.
H3C CH COOH + CH2O
NH2
H2O H3C CH COOH
N = CH2
3. xelatlarning hosil bo’lishi. Aminokislotalar alifatik kislotalar singari asoslar bilan
tuzlar hosilq iladi. Oddiy tuzlardan tashqari maxsus sharoitlarda og’ir metallar bilan ichki
kompleks tuzlar hosil qiladi. M; mis tuzlari barcha alfa aminokislotalar bilan xelatlar
hosil qiladi.
O
C
NH2
CH R
O
Cu
C
O
2R CH COOH + Cu(OH)2
NH2
RCH
NH2
O
Mis va azot bog’ koordinatsion bog’ (faqat azotning erkin elektronlari jufti hisobiga hosil
bo’ladi).
4. dekarboksillash, dezaminlash, aminalmashtirish reaksiyalari faqat
aminokislotalarga xos bo’lib, ular maxsus fermentlar tasirida, yumshoq sharoitda amalga
oshadi.
a) dekarboksillash reaksiyasi. Bu reaksiya natijasida CO2 ajralib chiqib aminlarga
aylanadi.
α
RCH(NH2)COOH
→
RCH
2NH2 + CO2
b) dezaminlash reaksiyasi. Bunda ammiak ajralib chiqadi va fermentativ oksidlanish
natijasida ketoksikislotalar hosil qiladi.
R CH(NH2) COOH
[O]
NH3
d) aminalmashtirish reaksiyasi.
R CO COOH
R C
O
H
+ CO2 ferment
R CO COOH +
R CH(NH2) COOH + R'COCOOH
α β γ
, , aminokislotalarga temperatura tasiri;
α
aminokislotalar
+ R' CH(NH2) COOH
5.
a)
diketopiperazinlar hosil qiladi.
t0
CH3 CH CO OH
qizdirilganda osonlik bilan suv ajralib chiqadi va
NH2 + H2N
HO CO CH CH3
β
b) aminokislotalar
ammiak ajralib chiqadi.
CH3 CH CO
HN
NH + 2H2O
CO CH CH3
qizdirilganda to’yinmagan karbon kislotalar hosil bo’ladi va
CH2 CH COOH
NH2 H
t0
CH2 = CH COONH4
γ
с) aminokislotalar
bir molekula suv ajratib laktamlar – siklik amidlarni hosil qiladi.
CH2 CH2 CH2 CO
OH
NH2
H2O
CH2 CH2 CH2 CO
NH
Aminokislotalarning ayrim vakillari.
Glikokol grekcha likos shirin kolla yelim yoki glitsin deb ataluvchi aminosirka kislota
NH2CH2COOH hayvonlarning muskullarida uchraydi. Ipak oqsilini gidroliz qilib (36%
gacha) olinadi. Gippur kislotani gidrolizlab ham olish mumkin.
C→ 6H5COOH + NH2CH2COOH
C6H5CONHCH2COOH + H2O
α
.
L(+)Alanin CH3CH(NH2)COOH
aminopropion kislota yoki 2aminopropan kislota
Ipak fibrionini gidrolizlab olinadi. Oqsil moddalar gidrolizlanganda ham kam miqdorda
alanin olish mumkin.
L(+) – Valin (
tarkibiga kiradi. Agar bunday maxsulotlar achisa, valin izobutil spirtiga aylanadi.
kazein, gemoglabin va albumin, oqsillari
aminoizovalerian kislota)
α
CH3CH(CH3)CH(NH2)COOH
CH→ 3CH(CH3)CH2OH + NH3 + H2O
α
L(+) – Leysin (
CH
H3C
aminoizokapron kislota)
H2C
CH COOH
CH3
NH2
Uni qon gemoglabin, kazein, tuxum albuminidan gidroliz yo’li bilan ajratish mumkin.
L(+) – izoleysin (2amino3metilpentan kislota) H3C
CH2
HC
CH COOH
CH3
NH2
Oqsil moddalar gidrolizlanganda leysin bilan birga hosil bo’ladi.
Aminokislotalar ikki xil bo’ladi.
Almashinuvchi aminokislotalar – inson va hayvonlar organizmida boshqa
aminokislotalardan yoki oqsil bo’lmagan komponentlardan sintez qilinishi mukin bo’lgan
aminokislotalar almashinuvchi aminokislotalar deb ataladi.
Almashinmaydigan aminokislotalar – inson va hayvonlar organizmida sintez
bo’lmaydigan, lekin normal hayotiy faoliyat uchun zarur bo’lgan aminokislotalar
almashinmaydigan aminokislotalar deb ataladi. Bular jami 9 tani tashkil etadi.
Almashinmaydigan aminokislotalar faqat yashil o’simliklar tomonidan sintezlanadi.
№
1
2
3
4
5
6
7
Almashinmaydigan aminokislotalar.
Formulasi
CH3
HC
CH COOH
CH3
NH2
H3C
CH
H2C
CH COOH
CH3
CH2
HC
NH2
CH COOH
H3C
CH3
NH2
CH3
HC
CH COOH
OH
H2C
NH2
CH COOH
C6H5
NH2
Nomi
Valin
Leysin
Izoleysin
Treonin
Fenilalanin
N
H
CH2
H3C
S
H2C
CH COOH
Triptofan
NH2
H2C
CH COOH
Metionin
NH2 8
9
H2N
C
NH
CH2
H2C
H2C
CH
COOH
Arginin
NH
N
HN
NH2
Gistidin
H2C
CH COOH
NH2
Qolganlari almashtirib bo’ladigan aminokislotalarga kiradi.
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
АМИНОКИСЛОТА
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.