Дизартрия

ДИПЛОМ  ЖҰМЫСЫ Тақырыбы: «Дизартрия тіл кемшілігін анықтаудың негізгі  жолдары» «5В010500­ Дефектология» мамандығы бойынша           Орындаған:    Л. Ө. Мұқанова  Ғылыми жетекшісі, п.ғ.к. :   Г. И. Туретаева

Зерттеу жұмысының  өзектілігі Еліміздің тәуелсіздік алып, дербес даму жолына түсуі қоғам  өмірінің барлық саласындағы елеулі өзгерістерді анықтауда.  Қазіргі қоғам дамуының қажеттілігіне сай егеменді еліміздің  алдында тұрған басым міндеттердің бірі – арнаулы білім беру  мазмұны бойынша білім алатын балалардың сөйлеу тіліндегі  дизартрия тіл  кемшілігін жоюдың тиімді жолдарын  ұйымдастыру болып отыр. Бұл өзекті мәселенің мазмұны мен  міндеттерін, даму жетістіктерін отандық және шетелдік  зерттеушілердің еңбектеріне сүйене отырып анықтаймыз.   Сөйлеу тілінде дизартикалық бұзылу кезіндегі  дефекттің структурасы мен механизміне байланысты  коррекциялы логопедті жұмыстағы әдістер толық  сараланбаған. Л.В. Лопатина, Н.В. Серебряков,        Э.Я. Сизова, Е.Ф. Соботовұлының жұмыстарында  минималды дизартрияның белгілері бар мектеп жасына  дейінгі балалардың оқуының диагностикасы мен  жіктелуі сұрақтары көтеріледі.  Сөйлеу тілінде дизартикалық бұзылу кезіндегі дефекттің структурасы мен механизміне байланысты коррекциялы логопедті жұмыстағы әдістер толық сараланбаған. Л.В. Лопатина, Н.В. Серебряков,       Э.Я. Сизова, Е.Ф. Соботовұлының жұмыстарында минималды дизартрияның белгілері бар мектеп жасына дейінгі балалардың оқуының диагностикасы мен жіктелуі сұрақтары көтеріледі.

Зерттеу жұмысының мақсаты: дизартрия тіл кемшілігі кезінде  жүргізілетін логопедиялық жұмыстар  негіздеу. мен түзету тәсілдерінің  ерекшеліктерін анықтау, талдау,  теориялық және тәжірибелік тұрғыда  дизартрия тіл кемшілігі кезінде жүргізілетін логопедиялық жұмыстар мен түзету тәсілдерінің ерекшеліктерін анықтау, талдау, теориялық және тәжірибелік тұрғыда негіздеу.

Зерттеу жұмысының міндеттері: 1. Дизартрия тіл  кемшілігі  кезінде  жүргізілетін  түзету  тәсілдерінің  мазмұнын  теориялық  тұрғыда зерттеу. 2. Дизартрия тіл  кемшілігін  анықтау кезіндегі  диагностикалау  әдістемелерін  және  логопедиялық  түзету әдістерін  мазмұнына қарай  жүйелеу. 3. Дизартрия  тіл кемшілігі  кезінде  жүргізілген  логопедиялық  жұмыстар мен  түзету  әдістерінің  қорытындысын  анықтау.  Зерттеу жұмысының міндеттері:1. Дизартрия тіл кемшілігі кезінде жүргізілетін түзету тәсілдерінің мазмұнын теориялық тұрғыда зерттеу.2. Дизартрия тіл кемшілігін анықтау кезіндегі диагностикалау әдістемелерін және логопедиялық түзету әдістерін мазмұнына қарай жүйелеу.3. Дизартрия тіл кемшілігі кезінде жүргізілген логопедиялық жұмыстар мен түзету әдістерінің қорытындысын анықтау.

Зерттеу обьектісі:  дизартрия тіл кемшілігі  шалдыққан балалар және аталған кемшілік түрі  кезінде  жүргізілетін логопедиялық жұмыстарды  ұйымдастырудағы коррекциялық – педагогикалық  процесс. Зерттеу пәні: дизартрия тіл  кемшілігі кезінде жүргізілетін  логопедиялық жұмыстардың  ерекшеліктері.  Зерттеу пәні: дизартрия тіл кемшілігі кезінде жүргізілетін логопедиялық жұмыстардың ерекшеліктері. Зерттеу обьектісі:  дизартрия тіл кемшілігі шалдыққан балалар және аталған кемшілік түрі кезінде  жүргізілетін логопедиялық жұмыстарды ұйымдастырудағы коррекциялық – педагогикалық процесс.

Дизартрия дегеніміз –  сөйлеу  мүшелерінің  иннервациясының  жеткіліксіздігімен  негізделген,  сөйлеу  тілінің  дыбыстауындағы  бұзылысы.  Дизартрия  орталық  жүйке  жүйесінің  органикалық  зақымдануының  салдарынан болып табылады.    Дизартрия кезіндегі жетекші кемшілік орталық  жене  перифериялық  нерв  жүйесінің  бұзылуынан  сөйлеудің мағыналық бұзылуы болып табылады.

«Дизартрия» термині гректің «артрон» ­  мүшелену немесе бөлшек және «дис» ­  бұзылу сөздерінен шыққан.  Дизартрия кезінде сөйлеудің  бағдарламалануы  емес, моторлық жүзеге  асуы зақымдалады. «Дизартрия» термині гректің «артрон» ­ мүшелену немесе бөлшек және «дис» ­ бұзылу сөздерінен шыққан. Дизартрия кезінде сөйлеудің бағдарламалануы  емес, моторлық жүзеге асуы зақымдалады.

Сопақша ми дизартриясы (бульбарлы) Дизартрияның  бұл  түрі  сопақша  ми  мен  нерв  жүйесінің  ядроларының  зақымдалуының  салдарынан  болатын  әлсіз,  солған  параличтің байқалуымен сипатталады.    Бульбарлы дизартрияның басқа түрінен айырмашылығы – нақты  бір  жүйке  функциясының  бұзылуына  байланысты  жеке  бұлшық  еттерінің зақымдалуы мүмкін. Бульбарлы дизартрияның сипаттамасы: •сопақша  мидағы  моторлық  зақымдалуына  байланысты  бульбарлы  дизартрияда  сөйлеу  мүшелерінің  бұлшық  еттерінің тонусы төмендейді; нейрондардың  •жұмсақ таңдайдың парезінде, таңдай шымылдығы салбырап, ауыз  қуысына түсіп тұрады да, дыбыстар мұрынмен айтылады (нозализация  байқалады); •еріннің,  тілдің  бұлшық  еттерінің  парезінде  дыбыстардың  жасалу  орнына байланысты алмастыру байқалады.

Жалған сопақша ми дизартриясы  (псевдобульбарлы дизартрия) Жалған сопақша ми дизартриясы артикулциялық аппараттың шеткі  бұлшық еттерінің спастикалық параличімен сипатталады.   Қимылдың  мөлшері қысқарған, баяу болып келеді. Қалыпты жағдайда ерте жаста  жойылып кететін шартсыз рефлекстер: ему, тұмсық рефлексі, еріксіз  күлу, жымию, жылау көпке дейін сақталады. Дизартриямен зақымдалған  адам нұсқау бойынша ернін алға қарай шығарып, дөңгелете алмайды, ал  тамақ ішкен кезде ол қимылдарды жасай алады. Ауыз қуысын тексеру  барысында тілдің қатайғанын, тіл артқа қарай тартылғанын, тілдің енжар,  белсенді қимылдарының қиындығын көруге болады.   Жалған сопақша ми дизартрияның сөзсіз симптоматикасына жұту  функциясының бұзылуына байланысты саливация (сілекей ағу)  қосылады.

Мишық дизартриясы ­ қысқа қайырылатын келте сөздермен, кейде  жеке дыбыстардың шаңқылдап қатты естілуімен  сипатталады.  Мишық дизартриясының таза түрі балаларда  сирек кездеседі.               қысқа қайырылатын келте сөздермен, кейде жеке дыбыстардың шаңқылдап қатты естілуімен сипатталады. Мишық дизартриясының таза түрі балаларда сирек кездеседі.

Ми қыртысы дизартриясы – басқаларынан  ажыратып  тану  және  бөліп  алу  өте  қиын ақаулық. Ми қыртысы дизартриясында сөйлеу  мүшелерінің  дыбыстардың  айтылу  кезіндегі  еркін  қозғалу бұзылады.  Түзету  кезінде  көңіл  аударатын  бір  жайт,  ақауланған  дыбыстар  жеке  тұрғанда  тез  түзіледі,  қиындықпен  бірақ  машықтандырылады.  тілінде  сөйлеу  өте

Ми қыртысы асты дизартриясы  (экстрапирамидалық) ­   бас  ми  зақымдануынан пайда болалы.  қыртысының  астындағы  тораптардың  Ми  қыртысы  асты  дизартриясының  ерекшелігі  сөйлеу  тілінің  шапшаңдығы,  ырғағы,  сарыны  жағынан  ұйқастығының  бұзылуымен  сипатталады.  Кейде  ми  асты  дизартриясы  бар  баланың  сөйлеу  тіліндегі  ақаулықтарының асқынып кетуіне себеп болатын есту  қабілетінің нашарлауы.

Дизартрияның ерекшеліктерін көрсетіп, дизартрияны моторлы  алалиядан ажыратуды ұсынған М.С.Маргулис 1926жылы  дизартрияның классификациясын жасауда бас миының  закымданғанаумақтарының қызметін негізге алды. Дизартрия сал ауруына шалдыққан балаларда жиі пайда  болады.  Е.М Мастюкованың  айтуынша сал ауруына шалдыққан  балалардың 65­85%­да дизартрия болады екен. Дизартрияның  клиникалық түрінің классификациясы зақымданудың мидың  әртүрлі бөлшегінде орналасуына негізделген. Біздің елде  Е.Н.Винврская дизартриясының топикалық классификациясы  мойындалған. Кейін бұл классификация Е.М.Мастюкованың  балаларға қарым – қатынасында қолданыс тапты.  Дизартрияның классификациясы сөйлеу аппараттарының  локализациялық зақымдану деңгейлеріне байланысты  неврологиялық ілімдерді негізге ала отырып анықтаған  О.В.Правдина болды.

Дизартрия тіл кемшілігін түзетудің негізгі тәсілі – зондпен сылау  Е.Н.Новикованың ұсынған  массаж жасау дизартриядағы кешенді  медициналық­педагогикалық ең тиімді әдістердің бірі болып табылады.  Оның мәні артикуляциялық мүшелердің жарақаттанған бөліктеріне (тіл,  жақ, бет, жұмсақ таңдайдың) зондпен мақсатты түрде ықпал етуде  негізделеді. Массаж бұлшық еттердің қалпын өзгертеді: тамаққа тәбетін  белсендіреді, оның біркелкілігін және қысқаруын жақсартады, қалыпты  сөйлеу тілі әрекетіне қажетті кинестетикалық сезімдеріне үлесін  тигізеді. Зондпен массаждың түрлі тәсілдерін қолдану арқылы бұлшық  етінің тонусын жоғарылатуға немесе төмендетуге, қанайналымын  жылдамдатуға, ұлпадағы айналым процесін жоғарылатуға болады.  Зондпен массаж жасау ең алдымен дизартриясы бар балада дыбысты  машықтандыруға көмектеседі.  Дизартрия тіл кемшілігін түзетудің негізгі тәсілі – зондпен сылау Е.Н.Новикованың ұсынған  массаж жасау дизартриядағы кешенді медициналық­педагогикалық ең тиімді әдістердің бірі болып табылады. Оның мәні артикуляциялық мүшелердің жарақаттанған бөліктеріне (тіл, жақ, бет, жұмсақ таңдайдың) зондпен мақсатты түрде ықпал етуде негізделеді. Массаж бұлшық еттердің қалпын өзгертеді: тамаққа тәбетін белсендіреді, оның біркелкілігін және қысқаруын жақсартады, қалыпты сөйлеу тілі әрекетіне қажетті кинестетикалық сезімдеріне үлесін тигізеді. Зондпен массаждың түрлі тәсілдерін қолдану арқылы бұлшық етінің тонусын жоғарылатуға немесе төмендетуге, қанайналымын жылдамдатуға, ұлпадағы айналым процесін жоғарылатуға болады. Зондпен массаж жасау ең алдымен дизартриясы бар балада дыбысты машықтандыруға көмектеседі.

Зондтарды қолдану кезінде Зондтарды қолдану кезінде

№ Оқушының аты­ жөні Жасы  Диагнозы 1 Балтабекова Дильназ 2 Калиев Алмаз 3 Кабдыгали Али 4 Орынбасар Сумая 5 Радкали Нурсултан 6 Уксукбаев Амир 7 Сагинтаев Данияр 8 Такилов Таир 9 Конекбаева Дамеле 10 Арынгазиева  Бибисулу 11 Аскар Газиз 12 Баглан Ильхам 3 4 4 4 5 4 4 4 3 3 3 5 ДЦП Умеренный првосторонний    гемипарез. Врожденная киста  левого   полушария головного мозга. Псевдобульбарная форма  дизартрии. Смешанный астигматизм. Двухсторонняя  паралитическая  косолапость.  Стертая  форма  дизартрии. Гемитропический  дизартрии астигматизм.  Псевдобульбарная  форма  Легкий  гемипарез  правой  нижней  конечности.  Гипертензионно­ гидроцефальный синдром.  Стертая форма дизартрии. Жалған сопақша ми дизартриясы Мишық дизартриясы Жалған сопақша ми дизартриясы Мишық дизартриясы Жалған сопақша ми дизартриясы Жалған сопақша ми дизартриясы Жалған сопақша ми дизартриясы Жалған сопақша ми дизартриясы

«Ақ мысығым жуын!» ойыны  Ойын барысында 12 бала 4­еуден  3 топқа ажыратылды. Әрбір  топқа өзіндік атау қойылып,  ойынды жарыс түрінде өткіздім.

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1­кезең 2­кезең 3­кезең 4­кезең Балдырған Балдаурен Балапан Сурет 1. «Ақ мысығым жуын!» бойынша зерттелуші топтың көрсеткіші   Пайыздық көрсеткіштері: «Балдырған» тобы­43 %; «Балдаурен» тобы­25 % «Балапан» тобы: 32%.

«Поезд» ойыны. Ойын дизартрик  балалардың қимыл­қозғалыс кемістіктерімен  есептелінді.  қоса дыбыстық артикуляциясын түзеуге  көмектеседі. Ойын 3 рет қайталанып,  жоғарыда аталғандай 12 баланы 3 топқа  ажыратып, жеке­жеке топ ретінде ғана  ойнатты. Ойын барысында «Балапан» тобы  ерекше ықылас танытты. Және жеңіске  жеткен топтың үлесі пайыздық түрде

Балапан Балдырған Балдаурен 2­сурет. Балалардың «Поезд» ойыны бойынша көрсеткіштері: Пайыздық көрсеткіштері: «Балдырған» тобы­16 %; «Балдәурен» тобы 33 % «Балапан» тобы: 51%.

Табиғат аясындағы сергіту сәті

Назарларыңызға  рахмет!!!