GAZ MOLEKULALARI’NI’N’ TEZLIGI

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

GAZ MOLEKULALARI’NI’N’ TEZLIGI

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 6 TEMA    GAZ MOLEKULALARI’NI’N’ TEZLIGI

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Gaz molekulalari’ni’n’ tezligi haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Temperatura temasi’n soraw

TEMA

I’di’stag’i’ m_o massali’ gaz molekulalari’ni’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ to’mendegishe yekenligin bilemiz.

   (1)

I’di’stag’i’ gazdi’n’ temperaturasi’ T g’a ten’ balatug’i’n bolsa,wortasha kinetikali’q energiya to’mendegishe ko’rniste boli’wi’n ko’rdik.

   (2)

Bul yeki ko’rsetpeni wo’z-ara ten’lestirip,molekulalar tezlikleri kvadratlari’ni’n’ wortasha ma’nisin mu’mkin.

 ma’nisin ali’ng’an kvadratli’q korendi v² tezlik penen belgileyik ha’m woni’ kvadratli’q tezlik dep atayi’q.Bul jag’dayda  v² tezlikti joqari’dag’I’ ko’rsetpeden to’mendegishe ani’qlaydi’.

  yamasa     (3)

Bunda R-wo’zgermeytug’i’n shama boli’p,gazlardi’n’ universal turaqli’si’ dep ataladi’.Woni’n’ ma’nisin to’mendegidey yesaplaw mu’mkin.

R=kN_A=1,38*10^-23*6,02*10²³Dj/K*mol=8,31Dj/K*mol

Demek gazlardi’n’ unibersal turaqli’si’ni’n’ ma’nisi to’mendegige ten’

R=8,31Dj/K*mol

(3) formula ja’rdeminde ha’r tu’rli gaz molekula;ari’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligin tabi’w mu’mkin.Ms: O^oC da azot molekulalari’ (N₂) ushi’n v²=493m/s,vodorod molekulalari’ (H₂) ushi’n  v²=1838 m/s,kislorod molekulalari’ (O₂) ushi’n v²=641m/s yekenligin yesaplap tabi’w mu’mkin.

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Gazdag’i’ ayi’ri’m molekulalari’ni’n’ qanday qozg’ali’wi’n u’yreniw qi’yi’n.Molekula bir-birine uri’li’wi’ sebepli tezligin tez wo’zgertip turadi’.Bunda wortasha kvadratli’q tezligi v² qa ten’ boli’wi’ kerek.Bunda sonday soraw qoyi’li’wi’ mu’mkin: sol waqi’tta v² tezlikke iye bolg’an molekulalar u’lesi qanday?

Yendi (3) formula ja’rdeminde gu’mis atomlari’ni’n’ v_m tezligin ani’qlayi’q.Puwg’a aylang’an gu’mis atomlari’ni’n’ temperaturasi’ T=1233 K (gu’mistin’ yeriw temperaturasi’) molyar massasi’ M=0,108 kg/mol yekenliginen gu’mis atomi’nan massasi’n ha’m wortasha kvadratli’q tezligin teoriyali’q jol menen yesaplaw mu’mkin.

Tezliktin’ bul ma’nisi ta’jiriybede tabi’lg’an v_m tezlik ma’nisinen bir qansha u’lken boli’p yesaplanadi’.

Shtern ta’jiriybesi ideal gaz molekulyar kinetikali’q teoriyasi’ni’n’ ha’m de Maksvel molekulalardi’n’ tezlikleri boyi’nsha bo’listiriliwi haqqi’ndag’i’ ta’liymati’ni’n’ tuwri’ yekenligin tastiyi’qlaydi’.

Sabaqti’ bekkemlew

«Jalpi’ pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’. Son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formula jazi’wg’a kirisedi .

1.Molekulalardi’n’ ji’lli’li’q qozg’ali’si’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligi formulasi’n keltirip shi’g’ari’n’

2.Gazlardi’n’ universal turaqli’si’ qalay ani’qlanadi’?Wol qanday ma’niske iye?

3.Maksveldin’ molekulyar tezligi boyi’nsha bo’listiriliwin analiz yetin’,woni’n’ ma’nisin tu’sindirip berin’.

4.(3) formula ja’rdeminde gu’mis atomlari’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligi qalay yesaplanatug’I’nli’g’I’n ko’rip shi’g’I’n’ ha’m woni’ ta’jiriybedegi tezliktin’ ma’nisi menen Sali’sti’ri’n’

5.Shtern ta’jiriybesinin’ a’hmiyeti neden ibarat?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Gaz molekulalari’ni’n’ tezligi temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash