ISHKI ENERGIYA HA’M JUMI’S

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ISHKI ENERGIYA HA’M JUMI’S

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 7-TEMA    ISHKI ENERGIYA HA’M JUMI’S

            Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Ishki energiya ha’m jumi’s haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Ba’seki sa’wbet» interaktiv metodi’ «Debatlar» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Gaz molekulalari’ni’n’ tezligi temasi’n soraw

TEMA

Ishki energiya:

Molekulyar kinetikali’q teoriyadan belgili bolg’ani’nday,molekulalar barqulla qozg’ali’sta bolg’anli’g’i’ ushi’n wolar kinetikali’q energiyag’a iye.Soni’n’ menen birge,zatti’n’ molekulalari’ arasi’nda wo’z-ara ta’sir ku’shi bolg’anli’g’i’ sebepli molekulalar wo’z-ara ta’sir potenciyal energiyag’a iye boladi’.

Molekulyar kinetikali’q toeriyasi’ ko’z qarasi’nan zatti’n’ ishki energiyasi’ molekulalar qozg’ali’si’ni’n’ kinetikali’q energiyasi’ ha’m molekulalardi’n’ wo’z-ara ta’siri potenciyal energiyani’n’ ji’yi’ndi’si’nan ibarat.

Ideal gazda molekulalardi’n’ wo’z-ara ta’siri potenciyal energiyasi’ nolge ten’ bolg’anli’g’i’ ushi’n woni’n’ ishki energiyasi’ molekulalar qozg’ali’si’ni’n’ kinetikali’q energiyalari’ ji’yi’ndi’sine ten’ boladi’.Gazdag’i’ molekulalar sani’ N di bir molekulani’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ E_k g’a ko’beyip,gazdi’n’ ishki energiyasi’n tabi’w mu’mkin.

 yamasa

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Real gazlar,suyi’qli’q ha’m qatti’ denelerdegi molekulalardi’n’ wo’z-ara ta’sirinde wortasha potenciyal energiyasi’ nolge te’ yemes.Potenciyal energiya zatti’n’ ko’lemine baylani’sli’.Sebebi ko’lem wo’zgergende molekulalar arasi’ndag’i’ wortasha arali’q wo’zgeredi.Demek,uli’wma jag’dayda ishki energiya U temperatura T dan ti’sqari’ko’lem V g’a da baylani’sli’ boladi’.

Termodinamikali’q ko’z qarastan ishki energiya zatti’n’ ishki hali’na baylani’sli’ boli’p,temperatura ha’m ko’lem arqali’ ani’qlanadi’.

Termodinamikali’q jumi’s“

Porshenli cilindr ishine gaz tolti’ri’lg’an bolsi’n.Porshenm joqari’g’a yamasa to’menge qozg’ali’wi’ menen cilindr ishindegi gazdi’n’ ko’lemin,basi’mi’n ha’m temperaturasi’n wo’zgertiw mu’mkin.

Gaz cilindrge F=pS basi’m menen ta’sir yetedi.Cilindr porsheni joqari’g’a ji’lji’sa bul ku’sh jumi’s wori’nlaydi’.

 yamasa    (1)

Jumi’s gazdi’n’ ishki energiyasi’ yesabi’nan wori’nlanadi’.

   (2

)bunda  gazdi’n’ baslang’i’sh ha’m aqi’rg’i’ ishki energiyalari’.

Bul jag’dayda gaz won’  jmi’s wori’nlap,woni’n’ ishki energiyasi’ azayadi’. ()

Gaz ken’eygende won’ jumi’s wori’nlaydi’ ha’m gazdi’n’ ishki nergiyasi’ azayadi’.

Cilindr porsheni si’rtqi’ ku’shtin’ ta’sirinde to’menge ji’lji’wi’da mu’mkin.Bunda gaz qi’si’ladi’. teris ma’niske iye boladi’.Bunda  boladi’,yag’niy gazdi’n’ ishki energiyasi’ artadi’.

Gaz qi’si’lg’anda teris jumi’s wori’nlaydi’ ha’m gazdi’n’ ishki energiyasi’ k’beyip abaradi’.

Sabaqti’ bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lar tiykari’nan bo’lek ma’seleler boyi’nsha wo’z pikirin islep shi’qqan halda woni’ toparda taqi’lawg’a ha’m ha’r tu’rli pikirler tiykari’nda uyi’mlasqan ko’z qarasqa keliwge u’yretedi.Woqi’wshi’lardi’ kishi toparlarg’a bo’lgen halda islesiw.Ha’r toparg’a ha’r tu’rli sorawlar taslap juwaplar yesitip qatelerin basqa toparlarg’a baqlati’w menen woqi’wshi’lardi’n’ bilim da’rejelerin bekkemlep bari’w.

1 Molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ ko’z qarasi’nan denenin’ ishki energiyasi’ dep qanday energiyag’a ayti’ladi’?

2 Termodinamikali’q ko’z qarastan makroskopiyali’q denelerdin’ ishki energiyasi’ qanday parametrlerge baylani’sli’?

3.Cilindr ishinegi qi’si’lg’an gazdi’n’ ken’eyiwindegi wori’nlang’an jumi’s qalay tu’sindiriledi?

4.Gaz ken’eygende ha’m qi’si’lg’anda ishki energiyasi’ qalay wo’zgeredi?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Ishki energiya ha’m jumi’s temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash