Үйлесімдік өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы

Пән мұғалімі: Мухаметқалиева Г.Ш. Пәні: Биология Сынып/ мерзімі Сабақ/тақы рыбы Сабақтың   мақсаты Күтілетін  нәтиже Сабақтың  әдісі 10 14.03. Үйлесімдік өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі  гомологтік қатарлар заңы Үйлесімді өзгергіштік қандай рөл атқаратыны туралы білім  қалыптастыру. Оқушыларға үйлесімді өзгергіштік пен тұқым қуалайтын  өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңын    туралы түсінік  беру, олардың маңызына   тоқталып өту. Үйлесімді өзгергіштік   туралы білім қалыптасады. Оқушыларға үйлесімді өзгергіштік пен тұқым қуалайтын  өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы     туралы түсінік  алады. Топтық жұмыс, жеке жұмыс , куббизм стратегиясы, «Өрмекші»  оқыту әдісі, «Балық сүйегі» әдісі Саба қ  кезең /рі Кіріс пе Уа қы ты  3  ми н 2  ми н 5  ми н Мұғалімнің іс­әрекеті Оқушының іс­әрекеті Ресурстар «Шаттық  шеңберін»   ұйымдастырамын.  Оқушыларды  Пазыл    бойынша                       2   топқа   бөлемін. «Өрмекші» оқыта  үйрету әдісі    Үй тапсырмасына  байланысты сұрақтар  қоямын 1,2,3 деңгейде Шаттық  шеңберінде   оқушылар  бір­біріне  жақсы  тілектер  айтады.    Топ  аттары  жазылған қағаздар Оқулық Оқушыларды пазыл арқылы  топқа бөлінеді. «Генотип »,   «Фенотип ».   Сұрақтарға жауап бере  отырып, өткен тақырыпты  естеріне алады және  диалогтық қарым­қатынасқа  түседі. Дұрыс  жауаптар ымен  үлестірме лі  қағаздар       І деңгей 1.Өзгергіштік дегеніміз  не? 2. Өзгергіштік түрлерін  ата?      ІІ деңгей 1. Қандай өзгергіштікті  мутация деп атаймыз? 2. Мутация ұғымын қай  ғалым  ендірді және  «Мутация теориясы» деп аталатын еңбегі қай  жылы жарық көрді 3.Полиплодия  нәтижсінде өсімдіктерде  қандай өзгешеліктерді  байқауға болады ІІІ деңгей  1. Мутагендердің  ­­­­­­­­­­­­­­­­ түрі  бар, оларға  ­­­­­­­­­­­­­  мутагендер жатады. 2. Хромосомалардың  белгілі бір бөлігінің екі еселенуін ­­­  ­­­­­,  ал  хромосоманың бір  бөлігінің үзіліп  түсуін­­­­­­­­­­деп  атайды. 1. Организмнің бойындағы түрлі белгілер мен  қасиеттердің сыртқы  орта факторларының  әсерінен өзгеруі. 2. Генотиптік немесе  тұқым қуалайтын  өзгергіштік; фенотиптік немесе тұқым  қуаламайтын  өзгергіштік; 3. Организмнің белгілері  мен қасиеттерінің  өзгеруі геннің немесе  жасушадағы  генетикалық  аппараттың басқа да  элементтерінің  өзгеруіне байланысты  болуы мүмкін  өзгергіштік мутация  деп аталады. 4. Нидерландық  ботаник  Де Фриз,    1901 ж. 5. Полиплоидияның  нәтижесінде  өсімдіктердің жеке  мүшелерінің көлемі  ұлғаяды. /яғни  көмірсулар, майлар,  нәруыздар, витаминдер, т.б заттардың мөлшері  артады/ 6. 3 түрі бар,  физикалық,химиялық,б иологиялық  7. Дупликация , делеция Негіз Жаңа сабақ Интербелсенді тақтадан  көрсетілген кубиктің алты  жағынан жетелеуші  сұрақтарға жауаптарын  постерге түсіріп, сынып  алдында дәлелдейді. Топтық  бағалау жүргізеді. Плакат,  маркер,  АКТ Бағалау  парақшас ы. 5  ми н 15 ми н   гі  бөлі м   Жаңа сабаққа кіріспе   айту «Куббизм» стратегиясы  бойынша топтық жұмыс  жасатамын. 1. Үйлесімдік  өзгергіштік дегенді  қалай түсінесің 2. Гендердің жаңа  үйлесімі қандай  жағдайда пайда  болады деп  ойлайсың 3. Үйлесімдік  өзгергіштік  көбеюдің қай  формасымен  тікелей байланысты 4. Үйлесімдік  өзгергіштіктің  себептерін  көрсетіңдер  5. Үйлесімдік  өзгергіштік  нәтижесінде пайда  болған бағалы  генотиптер  ұрпақтан­ұрпаққа  қалай бекітіледі? 6. Гендердің жаңа  үйлесімдері қай  деңгейде пайда  болады? 7. «Тұқым қуалайтын  өзгергіштіктегі   гомологтік  қатарлар»заңын кім Сұрақтарға жылдам жауап  беру арқылы жаңа сабақты  қорытындылайды. Оқулық 3  ми н Қор ыты нды ашты? 8. Гомологтік  қатарлар заңының іс жүзіндегі пайдасы  неде деп  ойлайсыңдар?  «Балық сүйегі»  диаграммасы арқылы  сабақты  қорытындылаймын.  Басы: 1.Бүгінгі жаңа  тақырыбымыз қандай  /үйлесімдік өзгергіштік/ Оң жақ қабырғасы : 1.Үйлесімдік  өзгергіштіктің маңызы /гендердің жаңа  үйлесімді ұрпаққа  берілетін алуантүрлі  белгілердің пайда болуы, дәнінің түсі, пішіні,  жетілу мерзімі,  төзімділігі, түсімнің  көбеюі/ Сол жағы: 1.Систематикалық  жағынан бір біріне  жақын  тұрған түрлер  мен туыстарда  кездесетін  мутациялардың ұқсас  болатындығын анықтаған ғалым /Н.И.Вавилов/ 2. Қылтанақсыз жұмсақ  бидайдың қылтанақты  түрін  шығарған  ғалым /А.П.Чехурдин,  қылтанақты қатты бидайды қылтанақсыз  жумсақ бидаймен  будандастыру арқылы  алды/ Құйрығы : 1.Н.И.Вавилов  зерттеулері негізінде  қандай заңдылықты ашты /Тұқым қуалайтын  өзгергіштіктегі  гомологтік қатарлар деп  аталатын заңын ашты/ 2  ми н 2  ми н 1  ми н Баға лау. Критериалды бағалау  жүргіземін. Рефл ек  сия Үйге  тапс ырм а  беру Кері байланыс  53­54 тақырып бойынша  іздену, «Өсімдік  іріктемелерінің  фенотипі» тақырыбында  эссе Өз­өздерін критериалды  бағалап шығады. Бағалау парағы арқылы  формативті бағаланып  отырады. Өткен тақырып бойынша өз  пікірлерін жазды. Бағалау  парақшас ы Рефлекси я парағы Күнделікке жазады. Күнделік І деңгей 1.Өзгергіштік дегеніміз не? 2. Өзгергіштік түрлерін ата?      ІІ деңгей 1. Қандай өзгергіштікті мутация деп атаймыз? 2. Мутация ұғымын қай ғалым  ендірді және «Мутация теориясы» деп аталатын еңбегі қай жылы жарық көрді 3.Полиплодия нәтижсінде өсімдіктерде қандай өзгешеліктерді байқауға болады ІІІ деңгей  1. Мутагендердің ­­­­­­­­­­­­­­­­ түрі бар, оларға ­­­­­­­­­­­­­ мутагендер жатады. Хромосомалардың белгілі бір бөлігінің екі еселенуін ­­­ ­­­­­,  ал хромосоманың бір бөлігінің үзіліп  түсуін­­­­­­­­­­деп атайды. 1. Организмнің бойындағы түрлі белгілер мен қасиеттердің сыртқы орта факторларының әсерінен  өзгеруі. 2. Генотиптік немесе тұқым қуалайтын өзгергіштік; фенотиптік немесе тұқым қуаламайтын  өзгергіштік; 3. Организмнің белгілері мен қасиеттерінің өзгеруі геннің немесе жасушадағы генетикалық аппараттың  басқа да элементтерінің өзгеруіне байланысты болуы мүмкін өзгергіштік мутация деп аталады. 4. Нидерландық  ботаник Де Фриз,    1901 ж. 5. Полиплоидияның нәтижесінде өсімдіктердің жеке мүшелерінің көлемі ұлғаяды. /яғни көмірсулар,  майлар, нәруыздар, витаминдер, т.б заттардың мөлшері артады/ 3 түрі бар, физикалық,химиялық,биологиялық  6. Дупликация , делеция «Куббизм» стратегиясы бойынша топтық жұмыс жасатамын. 1. Үйлесімдік өзгергіштік дегенді қалай түсінесің 2. Гендердің жаңа үйлесімі қандай жағдайда пайда болады деп ойлайсың 3. Үйлесімдік өзгергіштік көбеюдің қай формасымен тікелей байланысты 4. Үйлесімдік өзгергіштіктің себептерін көрсетіңдер  5. Үйлесімдік өзгергіштік нәтижесінде пайда болған бағалы генотиптер ұрпақтан­ұрпаққа қалай  бекітіледі? 6. Гендердің жаңа үйлесімдері қай деңгейде пайда болады? 7. «Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі  гомологтік қатарлар»заңын кім ашты? Гомологтік қатарлар заңының іс жүзіндегі пайдасы неде деп ойлайсыңдар? «Балық сүйегі» диаграммасы арқылы сабақты қорытындылаймын.  Басы: 1.Бүгінгі жаңа тақырыбымыз қандай /үйлесімдік өзгергіштік/ Оң жақ қабырғасы : 1.Үйлесімдік өзгергіштіктің маңызы /гендердің жаңа үйлесімді ұрпаққа берілетін алуантүрлі белгілердің пайда болуы, дәнінің түсі, пішіні, жетілу  мерзімі, төзімділігі, түсімнің көбеюі/ Сол жағы: 1.Систематикалық жағынан бір біріне жақын  тұрған түрлер мен туыстарда кездесетін мутациялардың ұқсас  болатындығын анықтаған ғалым /Н.И.Вавилов/ 2. Қылтанақсыз жұмсақ бидайдың қылтанақты түрін  шығарған ғалым /А.П.Чехурдин, қылтанақты қатты  бидайды қылтанақсыз жумсақ бидаймен будандастыру арқылы алды/ Құйрығы : 1.Н.И.Вавилов зерттеулері негізінде қандай заңдылықты ашты /Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік  қатарлар деп аталатын заңын ашты/ Сабақты талдау: 1. Сабақтың 20:80 пропорциясын сақтауғатырыстым 2. Оқулық құрал болды дп ойлаймын 3. Оқушыларды тақырыпты менгеруіне  көмектесіп бғыттандым деп  ойлаймын 4. Топтық және жеке жұмыс жасаттым 5. Оқуушылармен ақылдаса отырып өздеріне қорытынды жасауға  мүмкіндік бердім 6. Сабақ мақсатына жеттім деп ойлаймын, себебі  оқушылар қорытындыда  сұрақтарға тегіс жауап беріп тақырыпты меңгергендіктерін көрсетті  және рефлексияда  кері байланыс алуда стикерлеріне түсініп  менгергендіктерін жазды 7. Өзімді бес балдық жүйемен бағалауда жаңа сабақты меңгертүде   уақытты үнемдетуді әлі де оқушыларға үйретуім керек 8. Балалрға тақырыпты меңгеріп мақсатыма қойған жетулеріне  байланысты, және оқушылардың өз ара бағалауларын да негізге алып  бағаладым 9. «Кубизм » әдісінде,Балық сүйегі диаграммасын орындату барысында 10.Өзгеріс енгізу  қайта осы сабақты өткізгенде 11.Сабағымның құнды жерлері тақырып бойынша нақты мәліметтерді  меңгертуім 12.Сабақтан соң оқушылар көңіл күйі жоғары өйткені менгеріп бар  тапсырма түсінікті болуына байланысты 13.Оқушыларға өз мақсаттарына жетуіне жағдай жасадым 14.Әр тапсырманың орындалу дискрипторларымен таныстырып отырдым 15.С қағидасы ұсталынды деп ойлаймын сыйластық, сенім, сүйіспеншілік 16.Сабақ соңында талқылау болды кері байланыс алынды Рефлексия парағы.             Бүгінгі сабақ бойынша      Не ұнады +             Не ұнамады –         Не қызық болды ?            Ұсыныс Ұсыныс Не ұнады Ұнамады Қызық болды Рефлексия парағы.             Бүгінгі сабақ бойынша Не ұнады +             Не ұнамады –         Не қызық болды ?            Ұсыныс Ұсыныс Не ұнады Ұнамады Қызық болды Рефлексия парағы.             Бүгінгі сабақ бойынша      Не ұнады +             Не ұнамады –         Не қызық болды ?            Ұсыныс Ұсыныс Не ұнады Ұнамады Қызық болды Топ мүшелерін бағалау № Оқушының аты­ Идеяларды жөні ұсыну Сұрақ  қою Белсенділі к Сұрақтарғ а Жалпы ұпай саны жауап беру 1 2 3 4 5 6 7 8 Топ мүшелерін бағалау № Оқушының аты­ Идеяларды жөні ұсыну Сұрақ  қою Белсенділі к Сұрақтарғ а Жалпы ұпай саны жауап беру 1 2 3 4 5 6 7 8 Топ мүшелерін бағалау № Оқушының аты­ Идеяларды жөні ұсыну Сұрақ  қою Белсенділі к Сұрақтарғ а Жалпы ұпай саны жауап беру 1 2 3 4 5 6 7 8 Топ мүшелерін бағалау № Оқушының аты­ Идеяларды жөні ұсыну Сұрақ  қою Белсенділі к Сұрақтарғ а Жалпы ұпай саны жауап беру 1 2 3 4 5 6 7 Өзін­өзі бағалау Аты­жөні __________________________  Өткізілген күні_______________ Критерийлер Топтық талқылауға белсенді қатысамын Басқалардың пікірін тыңдаймын Әр критерийге сәйкес болсаңыз 1 немес 2 баллдан қойыңыз. Жоқ  болса, 0 балл қойыңыз. Қызықты идеялар ұсынамын Өзімнің көзқарасымды айтамын және оны шебер дәлелдеймін Топ алдында жұмыс нәтижесін қорғаймын Барлығы Өзін­өзі бағалау Аты­жөні __________________________  Өткізілген күні_______________ Критерийлер Әр критерийге сәйкес болсаңыз 1 немес 2 баллдан қойыңыз. Жоқ  болса, 0 балл қойыңыз. Үй жұмысын талқалауға қатысамын Топтық талқылауға белсенді қатысамын Басқалардың пікірін тыңдаймын Қызықты идеялар ұсынамын Өзімнің көзқарасымды айтамын және оны шебер дәлелдеймін Топ алдында жұмыс нәтижесін қорғаймын Барлығы 1. Организмнің бойындағы түрлі белгілер мен қасиеттердің  сыртқы орта факторларының әсерінен өзгеруі. 2. Генотиптік немесе тұқым қуалайтын өзгергіштік; фенотиптік  немесе тұқым қуаламайтын өзгергіштік; 3. Организмнің белгілері мен қасиеттерінің өзгеруі геннің немесе  жасушадағы генетикалық аппараттың басқа да элементтерінің  өзгеруіне байланысты болуы мүмкін өзгергіштік мутация деп  аталады. 4. Нидерландық  ботаник Де Фриз,    1901 ж. 5. Полиплоидияның нәтижесінде өсімдіктердің жеке мүшелерінің көлемі ұлғаяды. /яғни көмірсулар, майлар, нәруыздар,  витаминдер, т.б заттардың мөлшері артады/ 6. 3 түрі бар, физикалық,химиялық,биологиялық  Дупликация , делеция