Конспект по чеченскому языку

24-г1а   урок

Урокан  ц1е: «Мукъа  аз  (И)  , элп   Ии»

1алашо: мукъа   аз(И) довзийтар  , элп Ии     довзийтар. Аьзхнех , элпех  лаьцна  болу  хаамаш  шорбар.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна девзар ду  мукъа  аз  (И) , хуур ду  аз (И)  билгалдар Ии  элпаца. Берашна девзар ду зорбанан докха а , жима а элп а. Берашна хуур ду  аз (И) схемехь билгалдаккха (дешан юьххьехь, юккъехь, чаккхенгахь).

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебникаца болх бан. Берийн  аьтту хир бу  учебника  аг1она т1ехь гайтинчу  таронца  шайн болх д1анисбан. Хьалха –т1аьхьа  1амон дериг ган , шайн планаца  и билгалдаккха. Берашна 1емар ду  цу планан рог1аллица  шайн дешаран болх д1анисбан

 

·        Познавательни: берашна  хуур ду  мукъа  аз (И)  шина  тайпана  алар долуш хилар , шен  маь1не  хьаьжжина (деха а , доца а) Берашна 1емар ду  х1етал-металшна жоьпаш лаха. Берийн тидаме хилар, ойлаяр алсамдер ду. Керла  дешнаш довзарца берийн  алсамъер б дешнаш довзар. Берашан  хуур  ду  мукъачу  озо  дешдакъа  кхуллуш хилар.

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни: берийн лаам  кхоллалур бу  нохчийн мотт  бовза, нохчийн матах дозалла  дан а  1емар ду  царна. Нанна  г1о дан  лаам  хир бу.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·        Х1етал -металш

 

Х1етал-метал хаийла хьуна?

Пхьар вац, амма морзахца-м ю. (Искогберг)

Ма1аш ю, амма сту бац, ялх ког бу, амма бергаш  яц? (Искогберг)

 

Массо х1умашаръешд1асалела

х1ордан кема? (Иту)

-Х1ун ю х1етал –металш т1ехь ялийнарш?  (Искогберг, иту)

-Алал   ИИСКОГБЕРГ. Муьлха  аз хеза дешан юьххьехь?  (Аз  (И) хеза)

-Алал ИИТУ  муьлха  аз хеза  дешан  юьххьехь?  (Аз (И)  хеза)

-Х1ун ду   цу  шина  дешан  цхьатера? (Царна  юьххьехь хеза  аз (И))

-Х1ун 1амор ду  ва йтахана? (берийн жоьпаш)

-Вайна  тахана  девзар ду  аз (И) , элп Ии.

3. 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла учебникан  35 -г1а  аг1о.

-Х1ара  х1ун ю? (Керла  элп ду)

-Х1ун дийр ду  вай  цунна? (Вайна  девзар  ду  керла  элп)

-Х1орш х1ун ю? (Дешнийн  схеманаш)

-Царна  х1ун дийр ду  вай? (Вай  1амор ду  дешнийн  схеманашца болх бан)

-Х1ара  х1ун ю? (Сурт ду)

-Цунна  х1ун дийр ду  вай? (Вай  1амор ду  суьртах лаьйна  дийцар х1отто)

-Х1ораммо  шех лаьцна  ала , муьлха  кхиамаш  бохар  бу  аша  тахана  урокехь?

·        Суна девзар ду керла  ….
Суна  1емар ду….

·        Суна  хуур ду…

-Нийса  боху. Вайна  тахана  девзар ду  керла  аз  (И), элп  Ии. Хуур ду  аз (И)  мукъа   я  мукъза хилар. Вай  1амор ду  суьртах лаьцна  къамел  дан, схеманашца  болх бан. Шуна хуур ду  мукъа  аз  шина  тайпана  алар долуш хилар. Шуна  девзар ду  тайп- тайпана  маь1наш долу  дешнаш.

4. Мукъа  аз (И) довзийтар. Мукъа  элп Ии  довзийтар.

·        Суьрташца  болх бар.

-Х1ун  1амор  ду  вай  хьалхара? (Вайна  девзар ду  керла элп)

-Х1ара х1ун ю?(Иту ю)

 -Х1ара  ИТУ   дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду  ИТУ дашехь? (Шиъ  ду)

-Маса  дешдакъа ду  ИТУ дашехь? (Шиъ  дешдакъа ду )

-Муьлханиг ду  хьалхара  дешдакъа? (Хьалхара дешдакъа  И-  ду)

-Муьлханиг ду  шолг1а дешдакъа? (Шолг1а  дешдакъа  -ТУ  ду)

-ИИТУ   дешан  юьххьехь  муьлха  аз  хеза? (Аз  (И)  хеза)

- Аз  (И)  Мукъа   ду   я  мукъаза ду? (Мукъа  ду)

-Х1унда ? (Иза   лакхало)

-Х1ара х1ун ю?(Къиг ю)

 -Х1ара  КЪИГ    дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду   КЪИГ дашехь? (Цхьаъ  ду)

-Маса  дешдакъа ду  КЪИГ дашехь? (Цхьаъ  дешдакъа ду )

-КЪИИГ    дешан  юккъехь  муьлха  аз  хеза? (Аз  (И)  хеза)

-Х1ара х1ун ю?(Лами бу)

 -Х1ара  ЛАМИ     дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду   ЛАМИ дашехь? (Шиъ  ду)

-Маса  дешдакъа ду  ЛАМИ дашехь? (Шиъ  дешдакъа ду )

-Мича  меттехь хеза  аз (И) ? (Дешан  чаккхенгахь)

·        Элп Ии   довзийтар.

-Муьлха  аз  девзира  вайна?  (Аз (И))

-Х1ун  ю  аз? (Вайна  хезаш , вай  олуш  дерг  аз ду).

-Ткъа   х1ора   аз   билгалдо  элпаца. Элп  ган  йиш  юй  вайн? (Ю)

-Х1ара  зорбанан  доккха  элп  И  ду, х1ара  зорбанан  жима  элп  и  ду.

-Стенах  тера  ду  элп У?(Берийн жоьпаш)

-Схьаэца    шайн  палочкаш . Х1оттаде   эл  И   цаьрца. (Бераша х1оттадо)

-Х1ун  кхиамаш бехира  аша ?

·        Суна  керла  аз  а , элп а  Ии  девзира.

·        Суна  хиира  аз  (И)  мукъа  хилар.

5. Сада1аран  миноташ.

Искогберг

Дешархойх цхьаъ «искогберг» хоржу, юккъе д1ах1оттаво.

Дешархой:

- Искогберг, искогберг, (т1едоьлху, цуьнан когашка хьуьйсу)

Юй хьан когахь цхьа а берг?

Искогберг:

-Бергаш яц сан, - «тукар» ду,

Муьлхха х1ума хадор  ю. (гойту куьйгашца)

Хьехархо:

Мекхаш сеттош йолало и,

Даржош хьаьъна  сирла хи.

Бераш цунна  т1е  ма  г1ерта

Цулла  яла   е  и берта

Дешархой:

- Искогберг,искогберг,

Гайта тхуна иссе  берг!(т1едоьлху,хьуьйсу, дехарш до)

Искогберг:

-Бергаш яц сан, -«тукар» ду,

Цунах, доьху, ларло шу.

 

5.  И  элпах лаьцна   байт 1амор.

Ирсас  бедарш  йиттира,

Иту  хьаькхна  якъийра.

«Иза-м  тамаш  бацара»-

Ислам вешаш вацара.

-Стенах лаьцна ю и байт? (Ирсах, Исламах лаьцна ю)

-Муьлха  элп ду  гуттар  а  гезаш? (Элп И ду)

6. Дозуш долу  къамел кхиор.

·        Дийцар х1оттор.

-Х1ара  мила  ю ? (Ирса  ю)

-Ирса с  х1ун до? (Ирсас  нанна  г1о до)

-Цо х1ун до?  (Цо бедаршна  иту  хьокху)

-Муха  йо1 ю Ирса? (Ирса дика  йо1 ю)

-Аша  дой   нанна  г1о? Х1ун до  аша?

-Х1ун ди аша ?

·        Аса  дийцар х1отти.

·        1амийнарг т1еч1аг1дар. Дешнаш  таллар

-Х1ара  х1ун ю? (Зингат  ду)

-Маса  мукъа  аз ду  ЗИНГАТ  дашехь? (Шиъ ду)

-Маса  дешдакъа  хир  ду  ЗИНГАТ  дашехь? (Шиъ)

-Х1унда? (Зингат дашехь шиъ  мукъа  аз  ду , цундела ду  шиъ дешдакъа)

(Иштта  толлу  дешнаш: диъ. Шиша, салаз, сирнак)

6. Жам1 дар.

-Муьлха  элп  а  , аз  а девзи шуна?

-Элп (И) мукъа ду   я    мукъаза ду?

-Х1унда?

7.Рефлекси.

-Дагаяйита вайн  план.

-Х1ун кхиамаш бехи аша ? Х1ун  керланиг  1еми шуна.

Суна евзи…

Суна 1еми…

Суна хии.

25-г1а   урок

Урокан  ц1е: «Мукъа  аз  (И)  , элп   Ии»

1алашо: мукъа   аз(И) довзийтар  , элп Ии     довзийтар. Аьзхнех , элпех  лаьцна  болу  хаамаш  шорбар.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна девзар ду  мукъа  аз  (И) , хуур ду  аз (И)  билгалдар Ии  элпаца. Берашна девзар ду зорбанан докха а , жима а элп а. Берашна хуур ду  аз (И) схемехь билгалдаккха (дешан юьххьехь, юккъехь, чаккхенгахь).

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебникаца болх бан. Берийн  аьтту хир бу  учебника  аг1она т1ехь гайтинчу  таронца  шайн болх д1анисбан. Хьалха –т1аьхьа  1амон дериг ган , шайн планаца  и билгалдаккха. Берашна 1емар ду  цу планан рог1аллица  шайн дешаран болх д1анисбан

 

·        Познавательни: берашна  хуур ду  мукъа  аз (И)  шина  тайпана  алар долуш хилар , шен  маь1не  хьаьжжина (деха а , доца а) Берашна 1емар ду  х1етал-металшна жоьпаш лаха. Берийн тидаме хилар, ойлаяр алсамдер ду. Керла  дешнаш довзарца берийн  алсамъер б дешнаш довзар. Берашан  хуур  ду  мукъачу  озо  дешдакъа  кхуллуш хилар.

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни: берийн лаам  кхоллалур бу  нохчийн мотт  бовза, нохчийн матах дозалла  дан а  1емар ду  царна.  1аламе безам кхоллалур бу, цуьнан  доладан  лаам  хир бу.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

Стенах тера ду элп?

Д1ахьажал хьо цу ринже

-Тардеш динчу

И  элпе: Шина уьнна т1ехула

Пурх т1етоьхна  кхоалг1а.

-Муьлха  элп  ду  байт  т1ехь дуьйцуш дерг? (Элп И)

-Стенах  лаьцна дуьйцур ду  вай  тахана?  (И  элпах лаьцна  дуьйцур ду  вай  тахана)

3. 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  учебникан   36-г1а  аг1о.  Х1ун  дийр ду  вай  тахана  урокехь?

·        Вай  схеманашца болх  бийр бу.

·        Вай  дийцар х1оттор ду.

-Х1ун  дийр  ду  аша  х1орамма.

·        Суна 1емар ду …

·        Суна  хуур ду…

·        Ас дийр ду…

4.  Дешнийн  схеманашца болх бар.

-Х1ун дийр ду  вай  тахана?  (Вай  1амор ду  дешнийн  схеманашца болх бан)

-Х1ара х1ун  ю?  (Тукар ду)

-ТУКАР дашехь масса дешдакъа ду? (Шиъ дешдакъа ду)

-Муьлханиг  ду  хьалхара  дешдакъа? (Ту- )

-Шолг1а?  (-кар ду)

-Маса  мукъа  аз ду  ТУКАР  дешан  схеми  т1ехь? (Шиъ)

-Х1ара х1ун ю ? (Гомаш)

-Маса дешдакъа ду  ГОМАШ  дешан?  (Шиъ ду)

-Муьлханиг ду  хьалхара  дешдакъа? (Го-  )

-Шолг1аниг?  (-маш  )

-Маса  мукъа  аз ду  ГОМАШ дашехь? (Шиъ  ду)

(Иштта толу  дешнаш:  диг,  уьстаг1)

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми дешнаш т1ехь  болх бан.

 5. Сада1аран  миноташ.

Искогберг

Дешархойх цхьаъ «искогберг» хоржу, юккъе д1ах1оттаво.

Дешархой:

- Искогберг, искогберг, (т1едоьлху, цуьнан когашка хьуьйсу)

Юй хьан когахь цхьа а берг?

Искогберг:

-Бергаш яц сан, - «тукар» ду,

Муьлхха х1ума хадор  ю. (гойту куьйгашца)

Хьехархо:

Мекхаш сеттош йолало и,

Даржош хьаьъна  сирла хи.

Бераш цунна  т1е  ма  г1ерта

Цулла  яла   е  и берта

Дешархой:

- Искогберг,искогберг,

Гайта тхуна иссе  берг!(т1едоьлху,хьуьйсу, дехарш до)

Искогберг:

-Бергаш яц сан, -«тукар» ду,

Цунах, доьху, ларло шу.

 

6. Дозуш долу  къамел кхиор.

·        Дийцар х1оттор.

-Муьлш бу  суьрта  т1ехь гуш? (бераш  ду)

-Стенга дахана бераш?  (Бераш экскурсе дахана)

-Царна х1ун карийра ? (Царна шовдв  карийра)

-Муха дара  шовда?  (Шовда  ц1ена дара)

-Бераша  х1ун мелира?  (Бераша шовда мелира)

-Х1ун  кхиамаш бехи  аша ?

·        Аса  дийцар х1отти.

6. Жам1 дар.

-Муьлха  элп  а  , аз  а девзи шуна?

-Элп (И) мукъа ду   я    мукъаза ду?

-Х1унда?

7.Рефлекси.

-Дагаяйита вайн  план.

-Х1ун кхиамаш бехи аша ? Х1ун  керланиг  1еми шуна.

Суна евзи…

Суна 1еми…

Суна хии