Конспект урока по кабардинскому языку по теме "Псалъэм и зэхэлъык1эр" (3 класс)

Темэр. Псалъэм и зэхэлъык1эр. Псалъэ лъабжьэ.   Мурадыр. Псалъэ зэлъабжьэгъухэр зищ1ысыр ящ1эн, псалъэ   зэлъабжьэгъухэм лъабжьэ къыхагъуэтэфу есэн. Лъабжьэр псалъэм и 1ыхьэ  нэхъыщхьэу зэрыщытыр къагуры1уэн. Дыкъэзухъуреихь дунейм   ф1ылъагъуныгъэ хуа1эм хэгъэхъуэн.  Я бзэм, тхыбзэм зегъэужьын.    Урокым къэгъэсэбэпыпхъэр.  «Адыгэбзэ тхылъым зэрелэжьын тетрадь» (С. Л..), «Псалъэм и зэхэлъык1эр» таблицэр (Т. С.), тест, компьютор,        интерактивнэ доска, къуажэхьхэр, псалъэжьхэр.                             Урокыр зэрек1уэк1ынур. 1. Урокым зыхуэгъэхьэзырын. 2. Къабзэрытхэмк1э лэжьыгъэ.   Ж ж Жь жь жэрыжэ мажэ жэрыгъэ жьак1уэ жьэры1эзэ жьэф1ей Жмболэт жэрыжэу мажэ.   1) Псалъэхэр сыт хуэдэу бгуэш хъуну? (жэрыжэ, мажэ, жэрыгъэ –жэ  пса­ лъэм къытек1ащ; жьак1уэ, жьэры1эзэ, жьэф1ей – жьэ псалъэм къыте­  к1ащ).    2) Жьэф1ей псалъэр дауэ къыбгуры1уэрэ? (жьэф1ей­ псалъэ ф1ей куэд зи жьэм къыжьэдэк1).    3) Апхуэдэ ц1ыхухэм щхьэк1э сыт жыф1эфын? (Ущыпсалъэк1э жып1э  псалъэм уегупсысын хуейщ. Емык1у къыщ1эпхьын псалъэ жып1э              хъунукъым). 3. Темэщ1эм елэжьын.      Лэжь. 72. а) Фыкъеджэ . Мэз псалъэ 1ыхьэр зыхэт псалъэхэр къыхэфтхык1. Зэщхьу хэт 1ыхьэр щ1эфтхъэ. (Мэз, мэзыжьым, мэзхъумэ, мэзыщ1э, мэзым).     б) Мы псалъэхэм  псалъэ зэлъабжьэгъук1э, зэщхьу хэт 1ыхьэм  лъаб  ­жьэк1э зэреджэр къагурыдогъа1уэ, лъабжьэр къызэрагъэлъагъуэ дамыгъэри идогъэлъагъу.     в) Сыт мэзыр хъумэн щ1ыхуейр? Мэзым теухуауэ ящ1эр жыдогъэ1э,      адэк1э интернетыр, компьюторыр, интерактивнэ доскар къэдгъэсэбэпурэ абы  теухуауэ я щ1эныгъэм хыдогъахъуэ.     г) Адэк1э псалъэр, зэрехьэк1ын хуейм хуэдэу, зэпывуд. (адэ – к1э)    Лэжь. 73. а) Псалъэхэм фыкъеджэ. Псалъэ гуп къэс зэщхьу хэт псалъэ  1ыхьэр къэвгъуэт.       1)Тхыгъэ, тхылъ, тхык1э, тхы, тхыгъуаф1э, ебгъэтхынщ, тхак1уэ (тх).       2) Пхъэ, пхъэбгъу, пхъэх, пхъэхуей, пхъэлъантхъуэ ( пхъэ).       3) Джэд, джэдык1э, джэджьей, джэдэщ (джэд).    б) Псалъэхэм упщ1э яхуэвгъэув. 1) (Сыт?) тхыгъэ, тхылъ, тхык1э;  (хэт?) тхак1уэ; (сыт хуэдэ?)  тхыгъуаф1э; (сыт ищ1эныр?) ебгъэтхынщ, тхы.       2)(Сыт?) пхъэ, пхъэбгъу, пхъэх, пхъэхуей, пхъэлъантхъуэ.       3)(Сыт?) джэд, джэдык1э, джэджьей, джэдэщ.    в) Пхъэлъантхъуэ псалъэм къик1ыр къафщ1э).(пхъэлъантхъуэ –къудамэ  куэд ф1эдзап1эу зытет пкъо).(интерактивнэ доскамк1э идогъэлъагъу)    Лэжь. 74. а) Фыкъеджэ. Псалъэхэм зэщхьу зэдыхэт 1ыхьэм …тевгъэувэ,  къифтхык1. Точкэхэм я п1эк1э щытын хуей хьэрфхэр вгъэув. ( Къабзэ, къабзагъэ, къабзэк1ей, къабзэлъабзэ, къабзащэ; щхъуант1э,  щхъуант1агъэ, щхъуант1э1уэ, щхъуант1ащэ, щхъуант1эпс; дахэ, дахагъ,  дахэк1ей, дахащэ, дахэ1уэ.      б) Къыхэгъэща псалъэхэр хэту псалъэуха зэхэфлъхьи фтхы.                      (Дэ къабзагъэр зэрыузыншагъэр дощ1э. Къуажэбгъум и1э губгъуэшхуэр  щхъуат1ащэщ).    Правилэм къыдогъаджэри я гум ирыдогъэубыдэ.     Лэжь. 75. Псалъэ зэлъабжьэгъухэм  фыкъеджи абыхэмк1э упщ1эхэм жэуап  ефт. Псалъэ лъабжьэр къэвгъуэт.    (Сыт?) лъагэ; (сыт хуэдэ?) лъагагъ; (сыт ищ1эр?) егъэлъагэ.)      Лэжь. 76, 78 –хэр зыхуэмыдэ лэжьыгъэхэу гъэзэщ1эн.                                1) Лэжь. 76. а) Псалъэ зэлъабжьэгъухэр гуп – гупурэ  вгуэшурэ фтхы,       лъабжьэхэр къыхэвгъэщ.      (Жэ, жэрыжэ, жэрыгъэ, жэр; дахэ, дахагъ, дахащэ; къак1уэ, нок1уэ,  фык1уэж; теплъэ, хэплъэ, дэплъэ, 1уплъэ, к1элъыплъ; 1ухьэ, хыхьэ,  бгъэды­ хьэ, бгъурыхьэ; къеджэ, йоджэ, к1элъоджэ).      б) Псалъэ гуп къэс мыхьэнэк1э щ1ызэгъунэгъур къыжыф1э. (зы лъабжьэм къытехъук1ащ)      в) Техьэ, 1ухьэ, бгъэдыхьэ псалъэхэр хэту псалъэуха зэхэфлъхьэ. (Мадинэ, укъыщык1уэжк1э гъэш фермэм техьэ. Уи шыпхъум деж   сымаджэщым 1ухьэ. Нэхъыжьым бгъэдыхьэ, сэлам ех).       г) Фэ нэхъыжьым сыт хуэдэу фыхущыт? Сыт хуэдэ хабзэхэр       к1элъызефхьэрэ нэхъыжьхэм?                                                                                   2)  Лэжь. 78. а) Фыкъеджэ. Дэгъэхуа хьэрфхэр дэвгъэувэжурэ къифтхык1.  Псалъэ гуп къэс хэт лъабжьэр къыхэвгъэщ.                                                                       1. Дахэнур, Дахэуэс, Дахэнагъуэ, Дахэц1ык1у, Дахэжан (Дахэ).           2. Щхъуант1э, щхъуант1агъэ, щхъуант1ащэ, щхъуант1э1уэ,       щхъуант1агъ, щхъуант1эпс (щхъуант1э).          3. Лъагэ, лъ           4. Гуащ1э, гуащ1агъ, гуащ1ащэ, гуащ1абзэ.  а  гащэ, лъагагъ (лъагэ).    а  гэк1ей, лъ   а  гэ1уэ, лъ б) Дахэуэс, Дахэнур, Дахэлинэ, Дахэнагъуэ, Дахэц1ык1у псалъэхэр    хьэрфышхуэк1э къегъэжьауэ щ1атхар сыт? Иджыри сыт хуэдэ псалъэхэра       хьэрфышхуэк1э къегъэжьауэ ятхыр?     в) Ещанэ псалъэ  гупым къыхэгъэща псалъэхэр щытык1э нэхъ мащ1эу     зыхэлъ псалъэмк1э къыщ1эвдзи къевбжэк1. ( Лъагэ, лъагэ1уэ, лъагащэ,  лъагэк1ей). 4. Адыгэбзэ тхылъым зэрелэжьын тетрадь.     Лэжь. 1. Къуажэхьхэр къащ1э, абыхэм яхэт псалъэ зэлъэбжьэгъухэм я  лъабжьэхэр къэгъэлъагъуэ. Къуажэхьхэм я жэуапыр сурэту щ1ы. (нартыху, сэхуран)     Лэжь. 2. Сыт псалъэжьхэм къарык1ыр? Мыхьэнэ зэпэгъунэгъу      къэзыгъэлъагъуэ псалъэхэм я лъабжьэхэр къэгъэлъагъуэ. (интер. доска)    Акъылым и къарур мык1уэдщ.    Акъылышхуэ зи1эр лъэщщ, ц1ыхубэм я акъыл къэзыгъэсэбэпыр нэхъ лъэщыжщ.    Лэжь. 4. Мы псалъэхэм зэлъабжьэгъу дапщэ къытепщ1ык1ыфын?    Мастэ ­  мастэкъуаншэ, мастэнэ, мастэпэ, мастэщ1э, мастэжь,          мастэф1.   Джанэ – джанэжь, джанэщ1э, джанэф1, джанэк1э, джанэпл1э,  джанэху.   Махуэ – махуэф1, махуэщ1э, махуэку, махуит1, махуищ, махуипл1,  махуих, махуибл, махуий, махуибгъу, махуипщ1.   Тхэ – фытхэ, матхэ, дотхэ, фотхэ, иумытхэ, домытхэ, иромыгъытхэ,  ив­ мытхэ, дэвмытхэ.     Лэжь. 5. Псалъэхэм я лъабжьэр къэгъэлъагъуэ. (Сэн, хэсэ,бгъурысэ; зэрыдэ, хуэдэ, едэк1; пхъащ1э, пхъэх, пхъэпс. 5. Яджар къызыщ1экъуэжын.     Тест лэжьыгъэ.       Псалъэ зэлъабжьэгъухэр къэгъэлъагъуэ.    а) псы , шыпсыранэ, шыпсэ;    б) мэз, мэзышхуэ, мэзылъэ;    в) хъуэхъу, хъуэрыбзэ, хъуэн. 6. Унэ лэжьыгъэ.      Лэжь. 79. а) Псалъэхэм фыкъеджэ. Къифтхык1. Псалъэ лъабжьэм  щыщу дэгъэхуа хьэрфхэр псалъалъэм фригъуазэурэ дэфтхэж.     б) Хьэмф1анэ псалъэр хэту псалъэуха фтхы.     в) Хьэмф1анэ псалъэр макъ, хьэрф ехьэл1ак1э зэпкърыфх.