Математика сабағын оқыту барысында сыни ойлауды қалыптастыру әдістемесі

МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРТУ БАРЫСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ СЫНИ ОЙЛАУЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ

Қайроланов Диас Ермекұлы

Сайын Мұратбеков атындағы МДШО бар мемлекеттік мекемесінің математика пәнінің мұғалімі

ҚР.Талдықорған қ.

Аннотация: Мақала математиканы оқыту процесінде оқушылардың сыни ойлауын дамытуға арналған

Түйінді сөздер: ойлау, сыни тұрғыдан ойлау, сыни тұрғыдан дамыту технологиясын ойлау..

Әлемнің тез өзгеруіне байланысты тұлғаға жаңа талаптар қойылады. Өмірдің үздіксіз жылдам қарқыны, орасан зор көлем және лезде өзгеретін ақпарат, дереу шешуді қажет ететін әртүрлі мәселелер бізді ұтқырлық, өзін-өзі басқару, өзін-өзі бақылау, сондай-ақ шығармашылық сияқты жеке қасиеттерді дамытуға мәжбүр етеді. Сондықтан мұғалімнің алдында жаңа міндет туындайды – оқушыларды ақпаратпен дұрыс жұмыс істеуге, оны бағалай білуге және дұрыс қолдануға үйрету. Ең бастысы-білім алушылардың интеллектуалдық қабілеттерін, яғни жаңа ақпаратты игеру қабілеттерін, сыни ойлауды дамыту, бұл қазіргі қоғам көрсеткендей, адамның тез өзгеретін өмірлік жағдайларға сәтті бейімделуінің маңызды шарты болып табылады. Сондықтан бұл тақырып біздің ақпараттық қоғам жағдайында өзекті.

Оқушыларға танымдық іс-әрекетке, қажетті ақпаратты табуға мотивация табу қиынға соғады және мектеп материалын үйренуде қиындықтарға тап болады. Бұл олардың ойлау қабілетінің дамуының жеткіліксіз деңгейіне, әсіресе қазіргі адам үшін маңызды шарт болып табылатын сыни ойлауға байланысты.

Алдымен,"Ойлау"ұғымын қарастырайық. Толық анықтаманы А.В.Брушлинскийдің еңбектерінен табуға болады. Ойлау-бұл әлеуметтік шартталған, сөйлеумен тығыз байланысты, маңызды жаңалық табу мен ашудың психикалық процесі, яғни шындықты талдау және синтездеу барысында жанама және жалпыланған көрініс беру процесі. Ойлау сенсорлық танымнан практикалық іс-әрекет негізінде пайда болады және одан асып түседі.[1].

Ойлаудың көптеген түрлері бар, олардың кейбіреулері мүмкіндігінше бір-біріне қайшы келетін жұптарға жіктеледі.

Теориялық (эмпирикалық) және практикалық ойлау (шешілетін мәселелердің сипаты бойынша).

Тұжырымдамалар мен теорияларды дамытуға және түсінуге бағытталған талдаушы ойлау (теориялық ойлау) және нақты есептер мен мәселелерді шешуге бағытталған қолданбалы ойлау (практикалық ойлау).

Интуитивті және аналитикалық ойлау (қолдану дәрежесі бойынша).

Ішкі сезімге және жылдам, бейсаналық талдауға негізделген интуитивті ойлау (интуитивті ойлау) және егжей-тегжейлі түсіну үшін есептерді құрамдас бөліктерге бөлуге бағытталған аналитикалық ойлау (аналитикалық ойлау).

Репродуктивті және өнімді ойлау (жаңашылдық пен өзіндік ерекшелік дәрежесі бойынша).

Білімді немесе идеяларды Елеулі өзгеріссіз қайталауға бағытталған қайталанатын ойлау (репродуктивті ойлау) және стандартты тәсілдерге (өнімді ойлау) дейін азаймай, жаңа идеялар мен шешімдер шығаруға қабілетті шығармашылық ойлау.

Ауызша және көрнекі ойлау (ойлау арқылы).

Сөздер мен тіл арқылы жүзеге асырылатын ойлау (ауызша ойлау) және бейнелермен, бейнелермен немесе бейнелермен жұмыс жасайтын ойлау (визуалды ойлау).

Сыни және шығармашылық ойлау (ойлау функциялары бойынша).

Ақпаратты немесе идеяларды талдауға, бағалауға және сынға алуға бағытталған ойлау (сыни тұрғыдан ойлау) және жаңа, ерекше ұғымдар мен шешімдерді (шығармашылық ойлау) құруға қабілетті ойлау.

Біздің мақалада біз сыни ойлауды талдауға назар аударамыз. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдауға сүйене отырып, біз бұл ұғымды келесідей анықтадық: сыни ойлау - бұл жаңа идеялардың немесе ойлардың пайда болуына әкелетін бақылаулардан, тәжірибелерден немесе пайымдаулардан алынған ақпаратты талдау, бағалау және синтездеу арқылы жүзеге асырылатын адамның интеллектуалды қызметі. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе мәселелерді шешуде, қорытындылар мен пікірлерді тұжырымдауда және шешімдерді бағалауда қолданылады. Ойлаудың бұл түрі барлық ақыл-ой операцияларын бағалау үшін қажет, соның ішінде адамның осы пайымдауларға сүйене отырып жасаған өзіндік ойлары мен тұжырымдарын бағалау. Осылайша, сыни тұрғыдан ойлау адамның ойлау әрекетіне қатысты рефлексия дағдыларының болуын болжайды.[2].

Оқушыларға өзіндік ойлауды үйрету мүмкін емес, бірақ мұғалімдер оның дамуына жағдай жасай алады. Студенттерге гипотеза жасауға уақыт беру өте маңызды, өйткені түпнұсқа ойлар бірден пайда болмайды. Бастапқыда студенттерге көбінесе стандартты жауаптар келеді, олар да дұрыс болуы мүмкін, сондықтан бастапқы ойлауды дамыту үшін уақыт қажет. Әр оқушыға сөйлеуге мүмкіндік беру керек, ал оқушылар да, мұғалім де спикердің ойларын сынаудан бас тартуы керек; оқушылар өз идеялары дұрыс емес деп қабылданбайтынын және әрбір идея тыңдалатынын сезінуі керек.

Жақсы дамыған сыни ойлауы бар студент жаңа білімді игеру үшін ақпарат табуды ғана емес, сонымен бірге алған білімін бұрыннан бар біліммен салыстыруды біледі; оларға күмәндану; қорытынды жасау және жаңа ақпаратты қай жерде қолдануға болатындығын түсіну, сонымен қатар мәселені әр түрлі жағынан қарастыруды, оның барлық салдарын болжауды және басқа нүктелерді ескеруді біледі.

Математика бойынша оқу бағдарламасы мұғалімді сабаққа арналған тапсырмаларды таңдауда шектемейді, сондықтан мұғалім әртүрлі көздерден алынған тапсырмаларды қолдануға құқылы. Мұғалімнің оқушылары үшін қызықты және дамытатын тапсырмаларды таңдауы, оларды шешуге шығармашылықпен қарауға шақыруы маңызды. Оқушылар дайын ережелер мен алгоритмдерді қолдана біліп қана қоймай, есептерді шешуге икемді болуы керек.

Оқушылардың сыни ойлауын дамыту үшін оларға ойлау процесін іс жүзінде көрсету маңызды. Сыни тұрғыдан ойлау белсенді ақыл-ой белсенділігімен көрінеді, сондықтан мұғалім оқушыларға қызықты және күрделі тапсырмалар беріп, оларды шешудің әртүрлі тәсілдерін ұсынады.[3]

Әртүрлі мектептердің мұғалімдері арасында жүргізілген сауалнама мыналарды көрсетті:

1.Мұғалімдердің көпшілігі сыни тұрғыдан ойлау ұғымымен таныс, бірақ оны бәрі бірдей дұрыс түсінбейді.

2.Мұғалімдер сыни ойлауды дамыту әдістерін қолданады, бірақ бұл әдістердің осы дамуға ықпал ететінін міндетті түрде түсінбейді.

3."Жұқа - қалың сұрақтар", "Балық қаңқасы", "Түймедақ Блумы", "6 шляпа" сияқты кейбір әдістерді мұғалімдер мүлдем қолданбайды.

Осы нәтижелерге сүйене отырып, сыни ойлауды дамыту Тақырыбы Қазіргі мектептер үшін өзекті деген қорытынды жасауға болады, бірақ мұғалімдерде бұл салада қажетті құзыреттер жоқ. Сондықтан "математиканы оқытуда оқушылардың сыни ойлауын дамыту әдістері"тақырыбында магистрлік диссертация жазу туралы шешім қабылданды. Бұл диссертация барлық әдістерді егжей-тегжейлі қарастырады және эксперимент негізінде математика сабақтарында сыни ойлауды дамыту мүмкін бе, жоқ па тексеріледі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Брушлинский А.В., Тихомиров О.К. О тенденциях развития современной психологии мышления // национальный психологический журнал - 2013. - №2(10) - С.10 – 16

2.Виноградова А.В. Формирование критического мышления школьников при проведение устной работы по геометрии в старших классах // Педагогическое образование в России. – 2015. №4 – С. 64 - 69.

3.Волков Ю.Г. Идеология в жизни современного российского общества Социально - гуманитарные знания. – 2011. №6 – С. 3 - 16.