НЕЗАВИСИМОСТЬ И КУЛЬТУРНОЕ РАЗВИТИЕ

МУСТАҚИЛЛИК ВА МАДАНИЙ ТАРАҚҚИЁТ

Мустамлакачилик ва мустабид тузум даврида маданиятимиз катта зарар кўрди. Айниқса коммунистик мафкура маддоҳлари халқимиз маданиятини йўқ қилишга зўр бердилар. Ўзбек халқи катта йўқотишларга қарамасдан ўзлигини, ўз миллий маданиятини сақлаб қола билди. Маънавий маданияти юксак, унинг илдизлари бақувват халқнинг ижтимоий онгидан шу халқ мада¬ниятини ҳеч қачон тамомила йўқ қилиш мумкин эмас. Демак маданий меросни тиклаш, уни янада юксак даражага кўтариш  учун имконият сақлаб қолинган эди.

Мустақиллик даврида миллий адабиёт, санъат, театр ривож топди, маданий алоқалар кенгайди, маданий-маърифий муассасалар фаолияти такомиллашди, музейларнинг ижтимоий-маърифий аҳамияти ошди. Зеро, юксак маънавиятли жамият қуриш ва жаҳон ҳамжамиятига кириб бориш кўп жиҳатдан маънавий маданиятнинг тараққиёти  ва мустаҳкамланишига боғлиқдир. 

Ўзбекистоннинг ўз мустақиллигини қўлга киритиши натижасида маънавий маданиятнинг муҳим жабғаси бўлган мусиқа санъати ҳам жадвал ривож топа бошлади, зеро табиатан нозик таъб, санъатсевар ва санъат аҳлига талабчан ўзбек халқининг мусиқаси кенг кўламли маънавият кўзгусидир. Шўролар даврида асосан мафкуравий қуролга айланган мазкур санъат тури эркинлик йўлига кирди. 

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1996 йил 31 декабрдаги «Республикада мусиқий таълим, маданият ва санъат ўқув юртларининг фаолиятини яхшилаш тўғрисида»ги Фармонига кўра уларга 6,5 мингта мусиқа асбоблари ва турли хил техник жиҳозлар ажратилган. Республикамиз Президентининг 1997 йил 8 февралдаги «Миллий рақс ва хореография санъатини ривожлантириш тўғрисида»ги Фармони ва Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 21 февралдаги Қарори «Ўзбекнаво» ва «Ўзбекрақс» бирлашмаларининг моддий техник негизини мустаҳкамлашга ёрдам берди.    

Ўзбекистон ҳукумати халқимизнинг миллий қўшиқчиликка бўлган ижтимоий эҳтиёжини эътиборга олиб миллий руҳдаги, халқнинг кўнглига яқин мусиқа асарларини яратишга бўлган қизиқишни доимо рағбатлантирди. 

Истиқлолнииг дастлабки кунлариданоқ мусиқа санъати бўйича қатор кўрик-танловлар ўтказила бошланди. Хусусан, 1992 йили Тошкент шаҳрида танбур, сато, қўшнай, сурнай ва бошқа миллий соз ижрочиларининг «Асрларга тенгдош наволар» деб номланган республика кўрик танлови, апрель ойида Тошкент вилоятида ҳаваскор қўғирчоқ театрлари жамоаларининг кўрик-танлови, шунингдек, машҳур санъаткорлар Жўрахон Султонов, Саиджон Калонов, Комилжон Жабборов, Набижон Ҳасанов, Комилжон Отаниёзов, Фахриддин Содиқов, Жанак Шомуратовларнинг асарлари ижрочиларининг «Боқий овозлар» деб номланган кўрик-танловлари ўтказилди. Шу йили Хоразм вилоятида фольклор жамоаларининг, аския, қизиқчи ва масхарабозларнинг Қўқонда ўтказилган IX анъанавий кўрик танлови, лапар, ялла ижрочиларининг Тошкент шаҳрида ўтказилган XI анъанавий кўрик танлови миллий санъатимиз ривожига катта ҳисса бўлиб қўшилди.

Мамлакатимиз ҳукумати қўшиқчилик санъатидан мустақилликнинг маънавий заминларини мустаҳкамлашда ҳам унумли фойдаланишга эътиборни кучайтирди. Шу мақсадда 1995 йил декабрда «Ўзбекистон - Ватаним маним» мавзуидаги қўшиқлар кўрик-танлови эълон қилинди. Танлов натижасида юзлаб янги қўшиқлар яратилди, у халқ орасидан чиққан кўплаб истеъдодли санъаткорларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлди.

«Ўзбекистон - Ватаним маним» қўшиқ кўрик-танловининг 1996 йил март ойида бўлиб ўтган биринчи босқичида 54 мингдан ортиқ санъаткорлар иштирок этди, 10 мингдан ортиқ янги мусиқий асарлар яратилди. 

Буларнинг барчасини эътиборга олиб, 1996 йил августда «Ўзбекистон - Ватаним маним» қўшиқ байрами хақида» махсус фармон қабул қилинди. Фармонда фуқаролар қалбида муқаддас Ватан туйғусини тарбияловчи юксак бадиий савиядаги мусиқа асарлари ва қўшиқларнинг яратилишига кенг имконият яратиш мақсадида ҳар йили август ойининг учинчи якшанбаси «Ўзбекистон - Ватаним маним» қўшиқ байрами куни, деб белгилаб қўйилди. Айни пайтда, халқимизнинг қўшиқчилик санъатига бўлган катта қизиқишини эътиборга олиб, Маданият ишлари вазирлиги ҳузурида «Ўзбекнаво» гастрол-концерт бирлашмаси ташкил этилди.

Натижада, мазкур кўрик-танлов ҳозирда оммавий тус олди, унда нафақат ўзбек миллий, балки мамлакатимизда истиқомат қилаётган бошқа барча халқлар вакилларининг эркин ижод қилиши, ўз санъатларини намойиш этиш имконияти яра¬тилди. Профессионал ва халқ бадиий ижодиёти асосида санъатнинг қўшиқчилик турига тенг эътибор берилиши, уларнинг уйғун ривожланишига шароит яратилиши туфайли мазкур санъ-ат тури янада ривож топмоқда.                    

1998 йил 26 мартда Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримовнинг «Ўзбекистон театр санъатини ривожлантириш тўғрисида»ги  Фармони эълон  қилинди. Унга биноан, Ўзбекистон томоша санъатининг кўп асрлик анъаналарини ўрганиш, бойитиш ва тарғиб қилиш, театр санъатини ҳар томонлама ривожлантириш, унинг моддий базасини янада мустаҳкамлаш, мамлакатимизда маънавий-маърифий ислоҳотларни амалга оширишда театр арбобларининг фаол қатнашишини таъминлаш, республика Маданият ишлари вазирлиги театр ташкилотлари негизида ва театр арбоблари уюшмасида бадиий замонавий саҳнабоп асарлар яратиш мақсадида Маданият ишла¬ри вазирлиги тизимида ва театр ижодий ходимлари уюшмаси қошида «Ўзбектеатр» ижодий-ишлаб чиқариш бирлашмаси ташкил этилди.

Театр санъатини ривожлантириш йўлида 1998 йил ноябрь ойида ўтказилган «Хумо» халқаро ёшлар театрларининг фестивали алоҳида аҳамият касб этди. Ушбу фестивалда Ўзбекистон ва Исроил давлатларининг энг яхши театр жамоалари иштирок этдилар. Мазкур фестивал доирасида 32 та спектакл намойиш этилди, уларни 20 мингдан ортиқ томошабин томоша қилди.

Мустақиллик йилларида  Ўзбекистоннинг халқаро миқёсдаги маданий алоқалари кенгайиб борди. Миллий театр санъатимиз соҳасидаги илғор ютуқлар чет элларда намойиш қилиб келинмоқда.

Масалан, фақат 2005 йилда Ўзбек Миллий академик драма театри санъаткорлари Туркия, Россия мамлакатларида, Ўзбекистон Ёшлари театри эса Санкт-Петербург шаҳрида ўтказилган Халқаро фестивалларда иштирок этишди.

Ўзбекистонда етакчи театрлардан бири бўлган Муқимий номидаги ўзбек давлат мусиқий театри жамоаси Қоҳира шаҳрида (2005) ўтказилган Халқаро театр санъати фестивалида “Тўда” спектакли билан иштирок этди. Спектакл мавзуси ҳозирги даврнинг энг долзарб муаммоси - ёшлар орасида гиёҳвандликка ружу қўйиш каби мудҳиш халокатли ҳолатларни саҳнада санъаткорлар маҳорат билан намойиш қила олишди. Жаҳоннинг 50 дан ортиқ мамлакат театр жамоалари орасидан ўзбек театр санъатининг умидли ёш ижрочилари маҳорати юксак баҳоланди. “Энг долзарб муаммони кўтариб чиққанлиги учун” номидаги мукофот билан тақдирланди.

Ҳозирги шароитда Ўзбекистонда фаолият кўрсатаётган 37 та драматик, мусиқали драма ва комедия, опера ва балет, қўғирчоқ театрлари ана шундай вазифаларни бажардилар.

Ўзбекистондаги муҳим тарихий маданий ва бадиий аҳамиятга эга бўлган   музейларнинг тўлақонли ишлаши учун қатор чора тадбирлар кўрилди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 23 декабрдаги «Республика музейларининг фаолиятини яхшилаш чоралари тўғрисида»ги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 12 январдаги «Музейлар фаолиятини тубдан яхшилаш ва такомиллаштириш тўғрисида»ги Фармони  1999 йил 5 декабрда эса «Музейлар фаолиятини қўллаб-қувватлаш   масалалари тўғрисида»ги қарори қабул қилиниши бу масалаларга давлат томонидан алоҳида эътибор қаратилаётганлигини кўрсатади. 

Президентнинг 1998 йил 12 январдаги Фармони эса музейлар ишида туб¬дан бурилиш ясади. Унга биноан барча турдаги музейлар фао¬лиятини мувофиқлаштириш, қўллаб-қувватлаш ва уларга зарур илмий-услубий ёрдам кўрсатишни таъминлаш мақсадида Мада¬ният ишлари вазирлиги қошида «Ўзбекмузей» жамғармаси ташкил этилди, ўзбек, инглиз, рус тилларида чоп этиладиган илмий-амалий, маънавий-маърифий, рангли «Мозийдан садо» журнали таъсис этилди1.

Республикамиз мустақиллигининг 15 йиллигига Бойсуннинг сўлим жойларининг бирида қад кўтарган ҳунармандчилик маркази ва халқ амалий санъат музейи халқ анъанавий меъморчилиги андозасида очилди. Бундай музейларнинг очилиши бир томондан давлатимизни анъанавий қадриятларимизга, бой маданий меросимизга катта эътиборидан далолат беради, халқнинг ўз тарихи, маданияти, санъатига бўлган ҳурматини оширади. Энг асосийси ўсиб келаётган ёш авлодни ватанпарварлик руҳида тарбиялашга хизмат қилади. Мўъжизаларга бой юртимизнинг чекка туманида барпо этилган бу музей ҳам ўзига хос тарбия ўчоғи, ўтмиш билан бугунни, бугун билан келажакни боғлаб турувчи муҳим маданий воситадир.

Абдулхолиқ Ғиждувоний таваллудининг 900 йиллиги, Баҳоуддин Нақшбанднинг 685 йиллиги муносабати билан Баҳоуддин Нақшбанд меъморий мажмуасида жойлашган «Баҳоуддин Нақшбанд тарихий музейи» қайта ташкил этилди. Бу мозийгоҳ тасаввуф тарихига бағишланган Республикамиздаги ягона музейдир. Экспозиция илмий хронологияси милоднинг VII асридан ҳозирга қадар бўлган даврни ўз ичига олади. 

Республикамиздаги энг ёш  Ўзбекистон кино санъати музейи 2005 йил 22 февралида очилди. Кейинги йилларда йиғила бошлаган кино тарихига оид ашёлар музей экспонатларидан жой олди. Ўзбекистон кино санъатида экспонатлар, фотосуратлар, сценарийлар, монтаж варақалари ва бошқа ҳужжатлар тўпланиб, 30 мингдан ортиқ сақлаш бирлигидан иборат катта хазинага айланди. Ҳозирги кунда музей жамғармасида Ўзбекистон кино санъати тарихини муҳрлаган 5000 дан ортиқ сурат ва негатив, ўтган асрнинг 20-50 йилларида суратга олинган 48 бадиий фильм сақланмоқда. Шулардан 5 таси ЮНЕСКО «Олтин жамғармаси» рўйхатига киритилган. Улар орасида «Тоҳир ва Зуҳра», «Алишер Навоий» каби машҳур тасмалар мавжуд. Ўзбекистон кино санъати музейининг ташкил этилиши халқимиз маданий тараққиёти йўлида қилинган муҳим ишлардан бири бўлиб колади.

Мустақиллик йилларида Тошкент, Самарқанд ва Шаҳрисабзда буюк Соҳибқирон Амир Темур бобомизга, Фарғона ва Қувада ал-Фарғоний, Андижонда Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Хоразмда Жалолиддин Мангуберди, Самарқанд ҳамда Нукусда Мирзо Улуғбек, Термизда Алпомиш, Навоий шаҳрида ҳазрат Алишер Навоий  каби буюк аждодларимизга бағишлаб ёдгорлик ва  мажмуалар барпо этилди. Улуғ алломаларимиз  яшаб ўтган жойларнинг ҳаммаси муқаддас қадамжоларга айлантирилмоқда. 2006 йили Қарши шаҳрининг 2700 йиллиги, Хоразм Маъмун академияси ташкил этилганлигининг 1000 йиллиги тантаналари бўлиб  ўтди. 2007 йилда эса қадим Самарқанднинг 2750 йиллиги ҳамда Марғилон шаҳрининг 2000 йиллиги ЮНЕСКО  билан ҳамкорликда кенг  нишонланади. 

Халқимизнинг бой тарихи, маданий мероси ва юксак  қадриятларини мустақил Ўзбекистоннинг  маданий қиёфасини кўрсатувчи  омил даражасига  кўтариш  ва бу билан халқимизни, аждодларимиз мероси ва уларнинг мислсиз бунёдкорлик хизматларини музей воситалари билан намойиш этиш орқали фуқароларимизда истиқлолимизнинг қадрини янада чуқур англаш туйғуларини  шакллантириш  музейлар фаолиятининг бугунги кундаги асосий вазифаси ҳисобланади.

Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритгандан сўнг ҳунармандчилик ривожида янги давр бошланди, халқ ҳунармандчилиги бозор қоидаларида қайтадан тикланди. Ўзбекистонда маҳаллий саноат корхоналарининг биринчилар қатори хусусийлаштирилиши натижасида улар майда давлат корхоналарига айлантирилди, янги ҳунармандчилик корхоналари очилди. Ҳунармандчилик нафақат ички бозорга балки экспортга  ҳам ишлай бошлади. Ҳунармандчиликнинг ташкилий шакли ҳам ўзгарди: кичик оилавий  корхона, якка тартибдаги меҳнат фаолияти шаклида ривожлана борди. 1995йил 24-25 октябрда Тошкентда БМТнинг Ўзбекистондаги  ваколатхонаси билан амалий ҳамкорликда халқ усталари ва ҳунармандлари 1- Республика ярмаркаси ўтказилди. 1997 йилда Республика халқ амалий  санъати ва ҳунармандлари  усталарининг “Усто” ижодий ишлаб чиқариш бирлашмаси ташкил топди. Республика Президентининг 1997 йил 31 мартидаги “Халқ бадиий ҳунармандчилиги ва амалий санъатини янада ривожлантиришни давлат йўли билан қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони ва бошқа тадбирлар Ўзбекистонда ҳунармандчиликнинг тикланиши ва янада ривожланишида, унинг унутилган баъзи турларини қайта тиклашда муҳим аҳамиятга эга бўлди. Ҳунармандлар махсус ташкилот – “Ҳунарманд” Республика уюшмасига бирлаштирилди; ҳунармандчилик субъектлари Ўзбекистонда тадбиркорлар ва фермер хўжаликларининг ҳар йили ўтказиладиган “Ташаббус” республика кўрик-танловида  иштирок эта бошладилар. 1996-2005 йиллар мобайнида 10 нафар ҳунарманд халқ ҳунармандчилигида эришган ютуқлари учун “Ташаббус” танловининг ғолиби деб топилди.

Мустақиллик йилларида тарихий обидаларни тиклаш ва таъмирлаш ишларига катта эътибор берилмоқда. Хусусан, Бухородаги тарихий обидаларда тикланиш ишлари амалга оширилди (Тоқи Заргарон, Тоқи Телпакфурушон, Тоқи Саррофон савдо расталари, Саррофон ҳаммоми, Бозори Корд ва бошқалар). Бундан ташқари, Сомонийлар мақбараси, Абдуллахон, Нодир Девонбеги мадрасалари, Арк мажмуаси Ўзбекистон усталари, тажрибали мутахассислар  меъморлар, пардоз усталари жалб этилган ҳолда тикланди.

Хиванинг 2500 йиллигига бағишлаб шаҳардаги бир қатор мажмуаларнинг тўлиқ ёки қисман қайта тикланиши амалга оширилди (Муҳаммад Аминхон, Матниёз Девонбеги мадрасалари, Калта Минор минораси, Тошҳовли саройи, Паҳлавон Маҳмуд мемориал мажмуаси, Муса тўра мадрасаси, Нуруллабой саройи, Жума масжид, Исломхўжа минораси, Арк масжиди, Оллоқулихон савдо растаси ва бошқалар). Аҳмад ал-Фарғонийнинг 1200 йиллигига бағишлаб Фарғона ва Қува шаҳарларида ёдгорликлар ўрнатилди. 

Дин. Барча собиқ шўро  республикаларида  1990 йилгача РСФСР ҳукуматининг 1929 йил қабул қилинган “Диний уюшмалар тўғрисида”ги қарори амалда эди. Мустақиллик қўлга киритилгач, Ўзбекистонда объектив равишда диний омил кучайди. 

Масжид ва мадрасалар, Макка ва  Мадинага ҳаж ва умра қилувчилар, эркин тарқалаётган диний  адабиётлар сони кескин ортди. 1991 йилда Ўзбекистон ҳуқуқий тажрибасида  биринчи бор “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида” қонун қабул қилинди. Қонунда диний ташкилотлар фаолиятининг янги шароитдаги ҳуқуқий асослари, давлат органлари билан ўзаро муносабатлари аниқ белгилаб берилган. 

Ушбу қонун ҳар бир фуқарога мустақил, ихтиёрий равишда ўзининг динга муносабатини ифода этиш имконини беради. Давлат унинг органлари диний ташкилотлар ички фаолиятига аралашмайди, диний маросимларни чеклаб қўймайди. Барча диний ташкилотлар ва тенг ҳуқуққа эгадирлар. Диний ташкилотлар, ўз навбатида, давлатнинг секуляр (дунёвий) характерини эътироф этади. Диний ташкилотлар давлат ва мактабдан ажратилган бўлса-да, жамиятдан, унинг ижтимоий-маданий ва бошқа соҳаларидан ажратилган эмас. 

Мустақил Ўзбекистонда давлат органлари ва диний ташкилотлар раҳбарлари ўртасида ўзаро ҳамжиҳатлик ва хайрихоҳлик муносабатлари қарор топди. 1992 йилдан Рўза ҳайити (Ийд ал-Фитр) ва Қурбон ҳайити (Ийд ал-Адҳо) байрамининг биринчи кунлари дам олиш куни  деб эълон қилинди. Ислом таълимоти ва фалсафасини кенг ўрганиш, ўзбек халқининг  диний, тарихий ва маданий меросини чуқур илмий тадқиқ этиш, юқори малакали диншунос, ҳуқуқшунос ва иқтисодчиларни тайёрлаш мақсадида Тошкент ислом университети очилди (1999). Университет ҳузуридаги  гимназия, лицей, бакалавриат, магистратура, аспирантура босқичларида 1,5 мингга яқин ёшлар  таҳсил олади (2005). Университет қошида тадқиқот маркази ташкил этилган. Марказ республикада  ислом тарихи ва исломшунослик бўйича олиб борилаётган тадқиқотларни  мувофиқлаштиради ва зарур илмий услубий тавсиялар ишлаб чиқади. 

2006 йил 1 январь ҳолатига кўра, республикада  2186 та диний ташкилот, жумладан, 1987 та масжид расмий  рўйхатдан ўтган. Имомларнинг 484 нафари (24,4%) олий, 1194 нафари (60,1%) ўрта махсус диний маълумотга эга. Республикада Тошкент ислом  институти (Ислом маъҳади), ўрта махсус ислом билим юртлари ҳамда православ ва протестант семинариялар мавжуд. Барча диндорлар  Ўзбекистонда ва хорижда нашр қилинган  диний адабиётлардан  эркин фойдаланмоқдалар. Алоуддин Мансур  томонидан Қуръоннинг  ўзбек тилидаги дастлабки изоҳли таржимаси “Шарқ юлдузи” журналининг 1990-92 йилги сонларида эълон қилинди, сўнг “Чўлпон” нашриётида жамланиб китоб ҳолида нашр этилди. 2001 ва 2004 йилларда Тошкент ислом университети нашриёти Абдулазиз Мансурнинг «Қуръони Карим маъноларнинг таржимаси ва тафсири»ни чоп этди.

Тошкент ислом маданияти пойтахти.

Мамлакатимизда мустақиллик шароитида ислом динига берилаётган катта эътибор, хусусан машҳур дин арбоблари Имом Бухорий, Баҳоуддин Нақшбанд, Абдулҳолиқ Ғиждувоний, Бурҳониддин Марғиноний, Хожа Аҳрор ва бошқаларнинг хотираларини нишонланиши, уларга атаб меъморий мажмуалар бунёд этилиши жаҳондаги  ислом мамлакатлари назаридан четда қолмади. Айниқса, пойтахтимиз Тошкентда кўплаб масжидлар қурилиши, ўқув юртлари ташкил этилиши, ислом меъморий обидаларини таъмирлашга бўлган ҳукуматимизнинг саъй-ҳаракатлари халқаро ислом ташкилотлари томонидан  эътироф этилмоқда.

2007 йил январда Ислом конференцияси ташкилоти (ИКТ) таркибидаги муассасалардан бири-Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича Халқаро ислом ташкилоти (АЙСЕКО) томонидан Тошкент шаҳрига “Ислом маданияти пойтахти”, деган ном берилди. Тошкент билан бир қаторда Фес (Марокаш), Триполи (Ливия), Дакар (Сенегал) шаҳарлари ҳам Ислом маданиятининг пойтахти, деб эълон қилинди.

Тошкент шаҳри “Ислом маданияти пойтахти” деб эълон қилиниши юртимиз маънавий-маданий ҳаётида жуда катта воқеа бўлди. Қолаверса бу ўзбек халқининг ислом маданий тараққиётига қўшган беқиёс ҳиссасининг беназир эътирофи бўлди. Тошкентда бунга жавобан улкан Ҳазрати Имом мажмуаси бунёд этилди.

Миллий маданий марказлар  Ўзбекистонда яшовчи муайян бир миллат вакилларининг миллий маданий эҳтиёжларини қондиришга хизмат қилувчи жамият ташкилотлари бўлиб, дастлаб 1989 йилда корейслар, қозоқлар, яхудийлар, арманлар томонидан Республика вилоятларида тузилган. Ҳозирда  уларнинг сони 140 дан ошади.

Ўзбекистонда яшовчи турли миллат вакилларини Республика ижтимоий, маънавий-маърифий ҳаётида фаол иштирок этишини таъминлаш миллий-маданий марказлар фаолиятини муҳим йўналишларидан биридир. Жумладан, хорижий мамлакатлардаги турдош ташкилотлар ҳамда тарихий ватанлари билан дўстлик, ҳамкорлик, маданий - маърифий алоқалар ўрнатиш ва ҳамдўстлик алоқаларини ривожлантириш ва Республика байналмилал маданият маркази,  манфаатдор вазирликлар, идоралар, давлат ва жамоа ташкилотлари ҳамда ижодий уюшмалар билан ҳамкорликда мамлакатимизда фуқаролар ҳамжихатлиги ва миллатлараро тотувликни мустаҳкамлашга кўмаклашиш марказнинг асосий вазифалари бўлиб ҳисобланади. Миллий-маданий марказлар фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 1992 йил 13 январдаги қарори билан ташкил этилган Республика байналмилал маданият маркази мувофиқлаштиради.

Мустақилликка эришилгач, ўзбек адабиёти тарихининг янги даври бошланди. Унинг ўзига хос хусусиятларидан бири аввало социалистик реализм методи ўз кучини йўқотганлигида бўлди. Иккинчидан, ўзбек тилининг софлиги ва адабий тил сифатидаги мавқеини тиклаш учун ҳаракат бошланди. Учинчидан, совет даврида қораланиб келинган тарихий сиймолар (Амир Темур ва б.) ҳақида тарихий мавзуда асар ёзиш имконияти яратилди. Тўртинчидан, ислом дини ғоялари ва арбобларининг образлари бадиий ижодда ўз ифодасини топа бошлади. Бешинчидан, ёзувчилар умуман эркин ижод этиш ҳуқуқига эга бўлдилар. Олтинчидан, бадиий ижод бирор ижтимоий гуруҳ, партия ёки давлатнинг мафкуравий қуроли эмас, балки халқнинг адабиёти, шу халқ ҳаёти, орзу ва умидларининг ифодачиси сифатида майдонга чиқди. Еттинчидан, ўзбек адабиёти миллий адабиёт сифатида камол топа бошлади. Бу давр шеъриятида шеърлар секин-аста янги воқеликни юзаки тасвирлашдан унинг ички моҳиятини очишга, янги тарихий - ижтимоий даврнинг маънавий масалаларини ёритишга ўта бошладилар (Эркин Вохидов, Аблулла Орипов, Рауф Парфи, Усмон Азим, Шавкат Раҳмон, Халима Худойбердиева, М.Юсуф ва б.).

Халқ ҳаёти ва тарихий ўтмишида рўй берган воқеа-ҳодисаларни гарчад ҳикоя ва очерк жанрларида тасвирлаш осон ва қулай бўлишига қарамай, шу даврда йирик насрий асарлар яратилди. Бу жанрларда О.Ёқубов ва П.Қодиров каби тажрибали романнавислар қаторида Х.Шайхов, Муҳаммад Али, Ш.Бўтаев, Х.Давронлар ҳам ижод қилдилар.

Мустақиллик даври драматургиясида Амир Темур, Бобур, Улуғбек ва Жалолиддин Мангуберди сингари давлат арбоблари образини яратишга алоҳида эътибор берилди. А.Ориповнинг «Соҳибқирон» драмасининг яратилиши адабий ҳаётда воқеа бўлди ва бу асар қўшни мамлакатлар театрларида ҳам сахналаштирилди. Драматург И.Султон 90 - йиллар бошларида «Қақнус», «Ойдин кеча асирлигида» ва «Янги одамлар» каби пьесаларини ёзиб, уларда янги давр қаҳрамони ва шу даврнинг ижтимоий-маънавий муаммоларини саҳнага олиб чиқишга уринди.

Ўзбек халқига хос ҳазил мутойиба ва кулгига бўлган майл кўплаб комедияларни пайдо бўлишига асос бўлди. Х.Мухаммаднинг «Хотинлар гапидан чиққан ҳангома» комедияси билан бошланган ижодий жараён Э.Хушвақтовнинг «Чимилдиқ», «Қаллиқ ўйин», «Андишали келин» сингари ўнлаб комедиялари билан  давом эттирилди.

Меъморлик. Ўзбекистон мустақиллиги  шарофати билан меъморлик илгариги  чекловлар исканжасидан қутилди. Меъморлик устидан ўрнатилган давлат монополияси ўз кучини қисман йўқотди, хусусий уй-жой қурилишида янги сифат ва суръат даражаси тез кўтарилди. Ўзбекистон шаҳарлари, айниқса Тошкент қисқа муддат ичида меъморий жиҳатдан жуда ўзгариб кетди (Олий Мажлис, Оқсарой қароргоҳи, Тошкент ҳокимияти, Туркистон саройи, Миллий банк, Интерконтиненталь, Марказий меҳмонхона, Аквапарк ва б.). Касб-ҳунар коллежлари бинолари, сарой иншоотлари қурилишга катта эътибор қаратилди (Тошкентдаги Юнусобод теннис корти, «Жар спорт мажмуаси ва б.).

Ўзбек халқи тарихий хотирасини тиклаш йўлида муҳим меъморий тадбирлар амалга оширилди (Имом Бухорий мажмуаси, Аҳмад ал-Фарғонийга атаб Қува ва Фарғонада ҳайкал ва сайилгоҳ боғлар барпо этилди, Самарқандда Имом Матуридий меъморий ёдгорлиги тикланди,Марғилонда Бурхониддин Марғиноний мажмуаси, Тошкентда Қаффол Шоший номи билан боғлиқ Ҳазрати Имом меъморий мажмуаси ва б.).

Қадимги ёдгорликларни таъмирлашга халқ усталари жалб этилмоқда. Самарқанд, Бухоро, Хива каби ёдгорликларга  бой шаҳарларимиз меъморий  кўрик тарзида ЮНЕСКОнинг жаҳон маданий мероси рўйхатига киритилгани соҳа мутахассислари олдида ниҳоятда маъсулиятли  вазифаларни кўндаланг қўйган.

Мустақиллик йилларида  анъанавий маданиятга эътибор кучайди. 1997 йил «Халқ бадиий ҳунармандчиликларини ва амалий санъатини янада ривожлантиришни давлат йўли билан қўллаб - қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори миллий маданиятни ривожлантиришда амалий безак санъатининг аҳамиятини ошириш, қўлда ишланадиган бадиий буюмларни тайёрлаш, асрий анъаналарини ва ўзига хос турларини қайта тиклаш, шунингдек, халқ ҳунармандларига давлат томонидан мадад кўрсатишда  муҳим аҳамият касб этди. Анъанавий  амалий безак санъати мустақиллик даврида тикланиши ва ривожланиши ҳар йили Наврўзда ўтказиладиган Амалий безак санъати асарлари кўргазмасида намоён бўлмоқда. 1997 йил «Мусаввир» илмий ишлаб чиқариш маркази қошида «Ҳунарманд» ассоциацияси ташкил қилиниб, республикада ижод қилиб келаётган усталар бирлаштирилди. Бугунги кунда анъанавий ҳунармандчиликни йўқ бўлиб кетган турларини, маҳаллий марказларини тиклаш жараёни кетаяпти.

Тасвирий санъатнинг турли соҳаларини ривожланишида 1997 йилда Ўзбекистон Бадиий Академияси (БА)нинг ташкил этилиши катта аҳамиятга эга бўлди. Миллий Рассомлик ва дизайн институти, Республика бадиий  коллежи ва лицей-интернати, барча вилоятлар ва Қорақалпоғистонда тасвирий ва амалий санъат ўқув юртларидан  иборат тармоқ қужудга келди. БА ташкил бўлгандан сўнг  кўргазмалар фаолияти жадаллашди, ўзбек рассомлари турли республика ва халқаро кўргазма, танлов, фестивалларда иштирок этишди.

Ўзбекистонннинг мустақиллиги натижасида бадиий ижод, тасвирий санъатга  эътибор давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Шарқнинг буюк мусаввири  Камолиддин Беҳзод таваллудининг 540 ва 550 йиллиги кенг нишонланди.  Беҳзод номидаги музейга асос солинди Юбилейлари халқаро миқёсда нишонланган Алпомиш, Аҳмад ал-Фарғоний, Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур, Мирзо Улуғбек, Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобурларга ҳайкаллар ўрнатилди, уларга бағишланган расмлар ижод қилинди. Ушбу даврнинг маҳобатли рангтасвир соҳасида Б.Жалолов, Ж.Умарбеков, А.Алиқулов ва бошқа рассомлар ёрқин асарлар яратишди. Хайкалтарошлик соҳасида И.Жабборов, Р.Миртожиев, А.Раҳматуллаев ва бошқалар улуғ аждодларимиз қиёфаларини акс эттирдилар. Манзара жанрида Р.Аҳмедов, Н.Қўзибоев, Р.Чориев, М.Саидов ва бошқалар ижод қилдилар. Графика соҳасида М.Кагаров, В.Апухтин, П.Анненков, Ғ.Бойматов, А.Мамажонов ва бошқаларнинг ижодий изланишлари аҳамиятга сазовор бўлди. 

Сўнгги йилларда қурилган бинолар – Ўзбекистон консерваторияси, Сенат, Ўзбек кийимлари музейини безашда рассомлар фаол иштирок этишди. Ўзбекистон тасвирий  санъат галереяси (2004), Қорақалпоғистон давлат санъат музейининг замонавий янги биноси қуриб битказилиши (2002), Самарқанддаги Регистон мажмуасида «Чорсу» картиналар галереясининг ташкил этилиши санъатнинг барча соҳаларига самарали таъсир этди, ижодий изланишлар доирасининг кенгайишига туртки бўлди.

Мустақиллик йилларида ўзбек анъанавий мусиқа санъати ривожига эътибор янада кучайди. Хусусан, шу даврда оилавий ансамбллар, фольклор-этнографик ансамбллар, тўй маросим қўшиқлари, катта ашула, бахши-шоирлар, мақом ижрочилиги бўйича кўрик-танловлар билан бирга «Алла» (1991 йилдан), «Шарқ тароналари» (1997 й. Самарқанд) Маъмуржон Узоқов ва Жўрахон Султонов номидаги (1997 йилдан, Марғилон), Хожиабдулазиз Абдурасулов номидаги (1997 йилдан, Самарқанд), Комилжон Отаниёзов номидаги (2001 йилдан, Урганч), «Бойсун баҳори» (2003 йилдан, Бойсун) ва бошқа янги ташкил этилган республика ва халқаро  мусиқа фестиваль ва танловлари ўтказилди. Айни пайтда анъанавий мусиқа ижрочилигини ўрганиш барча мусиқа коллежлари ҳамда кўпгина болалар мусиқа мактабларида жорий этилди. 

Ўзбек мумтоз мусиқа ижодиёти ва ижрочилиги соҳасида кекса, етук ҳамда ёш авлодга мансуб ўнлаб санъаткорлар-ҳофиз, созанда ва бастакорлар (Т.Алиматов, Ғ.Ҳожиқулов, Қ.Искандаров, Х.Ражабий, О.Худойшукуров, А.Исмоилов, Ф.Умаров, Ў.Расулов, Қ.Раҳимов, Ш.Жўраев, О.Хотамов, Ф.Мамадалиев) сермахсул ижод қилишди.

Махсус мусиқа таълими тизими ЎзР Маданият ва спорт  ишлари вазирлиги тасарруфида  бўлиб, 300 дан зиёд 7 йиллик болалар мусиқа мактаблари, 5 ўрта махсус мусиқа мактаб (интернат) ва лицейлари, 14 мусиқа (санъат) коллежлари ва  Ўзбекистон давлат консерваториясида амалга оширилади.

Ўзбекистон мустақиллиги даврида ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида бўлганидек театр соҳасида ҳам туб ўзгаришлар рўй берди. Театр санъатининг аҳамияти ошди: у энди мустақиллик ғоясига хизмат қилиши, буюк аждодларимиз меросининг, неча минг йиллик ўзига хос ноёб маданиятининг вориси эканлигини англашга ёрдам бериши, ушбу бойликни асраш ва умуминсоний қадриятлар, жаҳон тараққиёти ютуқлари асосида кўпайтиришга кўмаклашиши, ўсиб келаётган ёш авлодни ундан баҳраманд қилиб, ҳар томонлама  камол топган, қатъий ирода ва эътиқодга эга кишилар қилиб тарбиялаши лозим эди. 

Театрлар нафақат ижодий, балки ташкилий ва иқтисодий ишларни ҳам мустақил ҳал қила бошладилар.

Театрлар репертуарида барча мавзу йўналишларини, ижодда шу кунда мавжуд бўлган барча услуб ва воситаларни кузатиш мумкин. Тарихий мавзуларни ижодий ўзлаштиришда  мамлакат театрлари  катта ютуқларни қўлга киритди. 

Ўзбек театрлари ва санъаткорларининг дунё саҳнасига чиқиши учун кенг йўл очилди. Миллий театримиз 1997 йил илк маротаба Қоҳира шаҳрида ўтадиган халқаро фестивалда ўзининг «Чимилдиқ» спектакли билан қатнашди.

Давлат театрлари  асосан Ўзбекистон маданият ва спорт  ишлари вазирлиги тасарруфидаги «Ўзбектеатр» ижодий ишлаб чиқариш бирлашмаси томонидан бошқарилади. Театрлар учун мутахассис кадрлар  М.Уйғур  номидаги Тошкент давлат санъат институти, маданият ва санъат коллежларида тайёрланади. «Театр» журнали таъсис этилган (1998).

Мустақиллик йилларида кино ва телевидение соҳада ҳам муҳим ўзгаришлар содир бўлди. Кино санъатида бадиий фильмлар мавзулар ва қаҳрамонлар билан бойиди, кинода маъмурий ташкилий ишлар қайта ташкил этилиши содир бўлди. 90-йиллар охири - XXI аср бошлари фильмларида кинонинг адабиёт, театр билан ҳамкорлигининг кучайиши, ҳақиқий ҳаёт борлигича тасвирланиши, мавзу, жанрлар хилма-хиллиги, ўзига хос ижод, юқорий тасвирий маданият, муаллифлик фильмларининг пайдо бўлиши кўзга ташланади. («Отамдан қолган далалар», реж.Ш.Аббосов, «Воиз», «Ўртоқ Бойкенжаев», реж. Ю.Розиқов, «Буюк Амир Темур», И.Эргашев, «Алпомиш»,  Ҳ. Файзиев ва б.)

ЎЗбекистон Республикаси президентининг 2004 й. 16 мартдаги фармонига кўра «Ўзбеккино» давлат акционерлик компанияси «Ўзбеккино» Миллий агнетлигига айлантирилди. Телевиденияда кўрсатувларнинг асосий қисми шўролар даврида  Марказ теледастурларидан иборат бўлиб, тўғридан-тўғри эфирга узатиларди. Истиқлол даврида маҳаллий кўрсатувлар ҳажми ошди, ўзбек тилидаги кўрсатувлар кўпайтирилди.

1992 йил 11 мартда Ўзбекистон Республикаси Телевиление ва радиоэшиттириш давлат  комитети Ўзбекистон Давлат телерадиоэшиттириш компаниясига  айлантирилиши муносабати билан 4 та телеканал ташкил этилди. ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йили 4 ноябрдаги «Оммавий спорт тарғиботини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори асосида «Спорт» телеканали ташкил этилди.

Телевидение қошида «Ўзбектелефильм» 2005 йилдан телерадиокомпания таркибида бадиий, мусиқий ва ҳужжатли фильмлар  яратувчи давлат корхонасига айлантирилди.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистон миллий телекомпаниясининг халқаро алоқалари мустаҳкамланиб, бошқа мамлакатлар билан ўзаро теледастур ва видеофильмлар айрибошлаш соҳасига ҳамкорликка кенг йўл очилмоқда.

Мустақиллик йилларида мамлакатда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш давлат аҳамиятига молик вазифа этиб белгиланди. Вазирлар Маҳкамасининг спортнинг алоҳида турлари (футбол, теннис, кураш)ни ривожлантиришга оид қарорлари бу борада муҳим аҳамиятга эга бўлди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистонда футболни ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори (2006 й. 1 май) мамлакатда профессионал футбол клублари ташкил этишга йўл очди. 

Истиқлол даврида Ўзбекистон спортчиларининг халқаро мусобақаларда мунтазам иштирок этиши таъминланди. 1996 йил 6 февралда соғлом авлодни тарбиялаш, жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, олимпия ғояларини ривожлантиришдаги беқиёс хизматлари учун Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов Лозанна (Швейцария)да Халқаро Олимпиада қўмитасининг олтин ордени топширилди. Бу орден намунаси 1996 йилда Тошкентда очилган Олимпия шон-шуҳрати музейидан жой олди. 

1996 йилдан Ўзбекистонда  профессионал спорт ҳам расм бўла бошлади. Айниқса, боксчилар ютуғи халқимизни хурсанд этиб келмоқда. Артур Григорян, Муҳаммадқодир Абдуллаев, Руслан Чагаев ва бошқалар бу соҳада улкан ютуқларни қўлга киритди. Рустам Қосимжонов шахмат бўйича жаҳон чемпиони бўлди (2004)

1998 йил 6 сентябрда Тошкентда 28 давлат вакиллари Кураш халқаро ассоциация (КХА)га асос солишди. 2005 йил унга 88 та мамлакат аъзо бўлган.

Ўзбекистонда ўқувчи ва талаба ёшлар ўртасида 3 бўғинли оммавий спорт мусобақалари ўтказилади.  Умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчилари ўртасида «Умид ниҳоллари», академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари ўқувчилари ўртасида «Баркамол авлод» ҳамда Олий ўқув юртлари талабалари ўртасида  «Универсиада» спорт мусобақаларини ўтказиш таълим-тарбия тизимига киритилган.

Хуллас, Ўзбекистон мустақилликка эришгач, маданий ҳаёт улкан суръатлар билан ривожланишда давом этмоқда. Мамлакатимизда буюк бунёдкорлик ишлари амалга оширилмоқда.