Нитрат кислота

TOSHKENT VILOYATI  XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI OLMALIQ SHAHAR 20 – UMUMTA’LIM MAKTABI  KIMYO FANI O’QITUVCHISI TURSUNOVA  MARG’UBA MIRPULATOVNA Mavzu: NITRAT KISLOTA 8 – sinf Kimyo Dars mavzusi: Nitrat kislota Dars shiori: Intilganga tole yor. Dars maqsadlari: a)   ta’limiy:   O’quvchilarga   nitrate   kislotaning   tuzilishi,   olinishi,     xossalari, ishlatilishi   va   nitratlar   haqida   ilmiy   asoslangan   ma’lumotlar,   Davlat   Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlarni  berish. Ularda mavzu bo’yicha amaliy ko’nikmalar hosil qilish malakasini shakllantirish; b)   tarbiyaviy:   O’quvchilarda   Ona­Vatanga,   ota­   onaga   muhabbat   tuyg’ularini shakllantirish, ularga ekologik tarbiya berish, mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash; v)   rivojlantiruvchi:   O’quvchilarni   mavzu   bo’yicha   bilimlarini   hamda dunyoqarashini kengaytirish, ularning kitobga bo’lgan qiziqishini, mustaqil fikr­ lash qobiliyatini, nutqini o’stirish va shakllantirish; Dars shakli: Noan’anaviy. 1. Dars usullari: Interfaolusullar – sirli sharchalar, kimyoviy loto,  Bumerang, yaxshidan bog’ qoladi. Dars jihozi: Davriy jadval, tarqatmalar, ko’rgazmalar, slaydlar, noutbuk,  magnitli doska. Darsning borishi: Dars bosqichlarining texnologik xaritasi: № Dars bosqichlari 1 Tashkiliy qism 2 O’tilgan   mavzularni so’rash va xulosalash 3 Yangi mavzu bayoni 4 Mustahkamlash 5 6 Uyga vazifa Baholash Vaqt taqsimoti (daqiqada) Foydalanilgan usullar 4 12 15 11 2 1   sharchalar”, “Molekula   hosil   qiling” davomatni aniqlashda “Sirli “Kimyoviy LOTO” “Kungaboqar”, asosida “Bumerang” jadvali “Yaxshidan bog’ qoladi’”   jadvallar I.Tashkiliy qism:  1.   Salomlashish.   2.   Navbatchi   axborotini   eshitish   (ingliz   tilida).   3.Davomatni aniqlash. 4.Hafta kuni haqida ma’lumot. 5.Dars shioriga izoh. 6.Baholash tizimini tushuntirish. Seshanba – sport va sog’lomlashtirish kuni.  “Sog’ tanda – sog’lom aql ”deydi xalqimiz. Keling birgalikda quyidagi mashqlarni bajarib kayfiyatlarimizni ko’tarib oamiz: 1) Tik turgan holda katta tarvuzni ko’taramiz; 2) Daraxtning   eng   baland   joyidagi   olmani   olamiz,   avval   o’ng,   so’ng   chap qo’limiz bilan; Bu mashqlar kayfiyatni ko’tarish mashqlari edi.  Birgalikda baholash tizimi bilan tanishib chiqsak: 1. “Sirli sharchalar”­ 1 b. 2. “Kimyoviy LOTO” – 2 b. 3.“Bumerang ”jadvali – 1 b. 4. “Rag’bat” – 1 b. II. O’tilganlarni so’rash va xulosalash: 1) “Sirli sharchalar” o’yini savollari: ­Kuldiruvchi gazni formulasini ayting. ­Azot oksidlarini ayting. ­Azot valentliklarini ayting. ­Azot (V)­oksidini formulasini o’qing? ­Azotning eng yuqori oksidlanish darajasini ayting.   2) “Kimyoviy LOTO” o’yini :       ­ Azotni formulasi ­Azot (IV)­oksidni kimyoviy formulasi ­Kuldiruvchi gazda azotning valentligi ­Azot (IV) – oksid gazini rangi ­Nitrit kislota formulasi           O’quvchilar   javoblari   tekshirilib,   har   bir   o’quvchi   o’z   ballarini   berilgan qog’ozga belgilab boradi. Uyga berilgan vazifava mavzuga o’qituchi tomonidan xulosa qilinib, yangi mavzuga o’tiladi. III.Yangi mavzu: Yangi mavzuni boshlashdan avval o’quvchilarga quyidagi savol beriladi: Nitrat kislotadan zar suvi qanday hosil qilinadi? O’quvchilar javobi yozib boriladi va o’qituvchi tomonidan to’g’ri javob  belgilanadi hamda izohlanadi. Savol javobi yangi mavzuga ulanib ketadi. Yangi mavzu quyidagi reja asosida tushintiriladi: - Nitrat kislotaning tuzilish formulasi - Olinishi - Fizik xossalari - Kimyoviy xossalari - Nitratlar - Ishlatilashi Nitrat kislotaning molekulyar formulasi:  HNO3 O’quvchilardan birortasi formulani yozadi, chunki tuzilish formulasini yozish  uchun molekulyar formula kerak bo’ladi.                                                         O Tuzilish formulasi:  H   ─   N                                                            O Olinishi: Laboratoriyada:           NaNO3  +  H2SO4  =  NaHSO4  +  HNO3 Sanoatda:  NH3   →   NO   →   NO 2   →  HNO 3   shu o’zgarishlar yordamida olinadi. Darslikdagi  32­ rasm hamda nitrate kislota olish sxemasi ko’rsatilgan  ko’rgazmadan foydalangan holda jarayon tushuntiriladi. Kimyoviy  xossalari: 1)Nitrat  kislotaning dissotsilanish tenglamasi: O’quvchilardan biri tenglamani doskada yozadi va hosil bo’lgan ionlarni  tushuntiradi. ─ HNO3  =  H+  +  NO3 2)Nitrat kislota beqaror bo’lib yorug’lik va issiqlik ta’sirida parchalahadi: 4HNO3  =  4NO2  +  O2  +  2H2O 3)Nitrat kislotani umumiy xossalari:  Uchta o’quvchi doskada reaksiyalarni yozadi, chunki bu reaksiyalar bizga  7 – sinf  kursidan ma’lum. 4)Nitrat kislotani metallar bilan ta’siri boshqa kislotalardan farq qiladi: Cu  +  4HNO3(kons.)=  Cu(NO3)2  +  2NO2   +  2H↑  +  4H 3Cu  +  8HNO3(suyul.)  = 3 Cu(NO3)2  +  2NO  ↑ 2O 2O 5)Zar suvi:   1  mol nitrat kislota va  3  mol xlorid kislota aralashmasi. Bu juda  kuchli oksidlovchi bo’lib,  passiv metal oltin va platinani ham eritadi. Au  +  HNO3   +  3HCl  =  AuCl3  +  NO +  2H2O 3Pt  +  4HNO3  +  12HCl  = 3PtCl4  +  4NO  +  8H2O Nitrat kislota tuzlari: Kislota tuzlari nitratlar deyiladi.  Barcha nitratlar suvda  yahshi eriydi. NH3  +  HNO3  =  NH4NO3 ISHLATI LISHI         O’quvchilar ishlatilishini qog’ozlarga yozib,  kungaboqarga yopishtiradilar.  Hosil bo’lgan shakldan nitrat kislotani ishlatilish sohalarini tushuntiriladi. Nitratlarni parchalanishi: Diqqatimizni jamlab, e’tibor beramiz. Metallarning  kuchlanishlar qatorida metallarning o’rniga qarab, nitratlar quyidagi sxema asosida parchalanadi: NH4NO3     N→ 2O  +  2H2O Nitrat tuzlariga sifat reaksiya:  Nitratlarni aniqlash uchun tuzga konsentrlangan sulfat kislota qo’shib qizdiriladi  va mis qo’shiladi, natijada qo’ng’ir rangli gaz  NO2  ajraladi. Yangi mavzu bo’yicha savollar bo’lsa, o’qituvchi ularga javob beradi, mavzuni  qisqa umumlashtiradi. O’quvchilarga mavzu tushunarli bo’lsa, mustahkamlash  uchun mashqlarni bajarishga o’tiladi va o’quvchilar ballarini to’ldirishadi. IV.Mustahkamlash:  “Bumerang ”jadvali № 1 2 3 Ma’lumotlar Kumush nitrat Ammiak Nitrat kislotada azotni valentligi 2  + O2 2Ag  +  2NO → Sanoatda nitrate kislota olish  uchun xomashyo V.Baholash: “Eng bilimdon o’quvchi” – 5 b. “Eng faol o’quvchi” – 4 b. “Eng harakatchan o’quvchi” – 3 b.        O’quvchilar ballarni belgilab boradigan qog’ozlarida kimni daraxtlari ko’p  bo’lsa, demak shu o’quvchi yaxshi bog’bon. Yaxshidan bog’ qoladi. Bu tabiatni asrashlikga, ekologiyani toza saqlash uchun ko’proq ko’chat ekishga va ularni  parvarish qilish kerakligini anglatadi. VI. Uyga vazifa: 1)  mavzuni o’qish; 2) 173 – betdagi  savol va topshiriqlarni bajarish; 3) 48 – mavzuni  konspekt qilish; 4) Kimyo sohasiga tegishli yangiliklardan topib kelish