ОИВ план №2

ОИВ инфекциясининг этиологияси, қўзғатувчиларининг турлари, антиген тузилиши, турли ташқи муҳит объектлари ва дезинфекцияловчи моддалар таъсирига чидамлилиги хусусиятлари

ОИВ инфекциясининг этиологияси

         Орттирилган иммунтанқислик синдромидан (ОИТС), 1981 йилда биринчи бор ташҳис қўйилгандан буён, 25 миллион одам ҳаётдан кўз юмди. Бу кўрсатгич касалликнинг инсоният тарихида энг қақшатгич фалокат эканлигини билдиради. Кейинги пайтда антиретровирус даво имкониятлари кенгайишига қарамай, 2005 йилда ОИТС эпидемияси ўртача 3,1 миллион (2,8-3,6 млн) аҳолининг ўлимига сабаб бўлди. Буларнинг ярим миллиондан ортиғи (570000) болалар эди. 2005 йилга келиб, одам иммунтанкислик вируси (ОИВ) билан яшаётганлар сони энг юқори даражага етди. Мутаҳассисларнинг баҳолашича, ўша давргача 40,3 миллион (36,7-45,8 млн) одам ОИВ билан яшаган. Ҳар йили 5 млн дан ортиқ аҳоли ОИВ-инфекциясини юқтиради.

         ОИТСнинг биринчи ҳолатлари АҚШда рўйхатга олинган. 1981 йилнинг ёзида АҚШ касалланишни назорат қилиш Марказининг Лос–Анжелос ва НьюЙоркда 5 та пневмоцистли зотилжам ва 26 та Капоши саркомаси касалликларини илгари соғлом бўлган гомосексуалистларда аниқланганлиги ҳақидаги маърузаси чоп этилган. Ундан кейинги ойларда эса аёл ва эркак гиёҳвандлар орасида, қон қуйилган, айниқса, гемофилияли беморларда ОИТС ташҳисланди. Бу беморлар гуруҳлар ҳақидаги маълумотлар чуқур ўрганиб таҳлил этилгандан сўнг, касалликнинг сабаби жинсий алоқа орқали, хамда қон ва унинг компонентлари орқали юқувчи инфекция эканлиги маълум бўлди. Одам иммунтанқислик вируси бирин биринчи марта 1983 ва 1985 йилларда икки тадқиқотчи-олимлар (Монтанье ва Гало) томонларидан бирбирига боғлиқ бўлмаган ҳолда аниқланди ва касалликка сезувчан ҳисобланган ИФА ёрдамида ОИВ-инфекциясини ташҳислаш усули ишлаб чиқилди. Бу тадқиқот ОИВ-инфекцияси тарқалишини баҳолашга имкон яратди. Бутун дунёда, айниқса ривожланаётган давлатларда, кўп сонли ОИВ антитаначаларини ташиб юрувчилар аниқлангандан сўнг, ОИВ-инфекцияси пандемия шаклини олганлиги аниқ бўлиб қолди. Беморлар қонида СD4+ лимфоцитлар сони (иммуносупрессия кўрсаткичи сифатида) билан ОИВга қарши антителолар аниқланиши, ОИВ-инфекциясини кечиши турлича эканлигини: ҳеч кандай белгиларсиз ташиб юришдан то ОИТС касаллиги белгиларини яққол намоён бўлиб кечишигача бўлишини кўрсатди. ОИВ ретровируслар оиласи, лентивируслар турига киради («ленти» - секинлашган, узоқ давом этувчи). Ретровирусларнинг ўзига ҳос ҳусусияти - геномини ноёб тузилганлиги ва қайта транскриптаза ферменти (РНКга боғлиқ ДНК-полимераза) борлиги ҳисобланади. Вирус таркибида қайта транскриптаза борлиги генетик маълумотларни тескари (қайта) - ДНКдан РНКга эмас, балки РНКдан ДНКга томон йўналишини таъминлайди. ОИВни 2 та антиген штаммлари фарқланади – ОИВ-1 ва ОИВ-2. Ўзбекистонда инсон учун энг хавфли ва юқумли бўлган ОИВ-1 штамми кўп тарқалган, ОИВ-2 штамми эса фақатгина ғарбий Африкада учрайди. ОИВ кўпайиши маълум хужайлар билан боғлиқ бўлиб, у фақат юзасида СD4+ рецепторлар бўлган ҳужайраларнинг ичига кира олиш ҳусусиятига эгадир. Вирус ҳужайра ичига киргач, у билан билан ўзаро таъсирлашади. Бу рецепторларни асосан асаб тизимининг носпецифик элементига кирувчи, шу билан бирга қон, лимфа ва тўқима суюқлиги билан айланиб юрувчи ҳужайралар сақлайди. ОИВ асаб тизимининг турли ҳужайраларида ҳам топилган. Бу инфекциянинг кечишида марказий асаб тизимининг зарарланиши катта клиник аҳамиятга эга бўлиб, сероз менингит, энцефалопатия ва миелопатия билан намоён бўлади. ОИВ юқтириб олганларнинг кўп қисмида ич кетиши ва озиб кетиш кузатилиб, бу ичаклар эпителиясини зарарланиши билан боғлиқдир. Агрессив вирус таъсирида СD4+ ҳужайраларни тезда парчалаб, иммунитетнинг ҳужайра бўғини фаолиятини издан чиқаради. Бу ўз навбатида бактерицид таъсирни, киллерлик ва ўсмаларга қарши таъсирини пасайтириб ташлайди. Бу эса оппортунистик инфекцияларни ривожланиши, аутоиммун жараёнлар, хавфли ўсмалар пайдо бўлиши ва асаб тизимининг зарарланишига олиб келади. Вируснинг ҳаёт цикли 1-2 сутка давом этиб, жуда тез кўпайиши сабабли, шу вақт мобайнида 1 миллиардга яқин вирус пайдо бўлади ва организмда унинг жуда катта миқдорда тўпланиши кузатилади. Инфекция манбаи бўлиб ОИВ–ташувчи ҳисобланади. Вирус ташиб юриш 3 ойдан 10 йилгача ва ундан узоқроқ давом этиши мумкин. Бемор организмида ОИВ қуйидаги биологик суюқликларда: · Қон · Сперма · Қиндаги ажралма · Кўкрак сутида энг кўп миқдорда топилиши исботланган. Тер, сўлак, сийдик, кўз ёши ва нажасда ушбу вирус жуда кам миқдорда топилиб, булар орқали инфекцияни юқиш хафви жуда кичикдир. Лекин қон аралашган хар қандай биологик суюқлик юқиш манбаи бўлиб хизмат қилади.

         Вирус ўз фаоллигини 56° даража иссиқликда 30 дақиқа давомида, 70° даражада 10 дақиқадан кейин йўқотади, қайнатилганда эса 1-2 дақиқада вирус ўлади. Шу билан бирга, ташқи муҳитдаги ОИВни дезинфекцияловчи эритмалар: 3% водород пероксиди, 5% лизол эритмаси, 0,2% натрий гипохлориди, 1% глютар альдегиди, 70% этанол, эфир, ацетон ўлдиради. ОИВ вируси ультрабинафша нурлар ва ионловчига чидамлидир. Қуритилган холда 25-27° температурада 7 кун мобайнида, донор қонида эса йиллаб сақланиб қолади, паст температурада эса узоқ муддатга сақланиб қолиши мумкин.