План-конспект открытого урока по табасаранской литературе в 4-ом классе на тему: «В.А.Осеева«Сюгьюр кайи гаф(Волшебное слово)»

МКОУ ЦО "Юлдаш"

 Табасаранского района

План-конспект

открытого урока по табасаранской литературе в 4-ом классе

на тему: «В.А.Осеева«Сюгьюр кайи гаф»

Составитель: Магомедова Лейла Абдулгамидовна,

учитель родного(табасаранского)языка

и  родной литературы

МКОУ ЦО "Юлдаш" Табасаранского района

 Хучни-2017

Дарснан тема: В.А. Осеева «Сюгьюр кайи гаф»

Дарснан метлебар:

1)  В.А. Осеевайин ихтилатнахъди баяр-шубар таниш апIуб, уж*валикан ва тярифнакан вуйи мялуматар мюгькам апIуб;

2) Артмиш апIувал урхурайидарин фикир, удукьувал , фикирлувал, чIал;

3) Уж*валин тербия тувуб,сар-сарихьна гьюрматлу аьлакьа  уьбхюб .

Дарснан жюре: уьмумиламиш апIбан дарс.

Дарснан алатар: мультимедийная презентация, китаб, карточкйир.

Дарснан гидишат.

I. Класс тешкил апIуб.

Хъипну вариди шиир убхуб.

-Ужуб йигъ! Ктабгъну шли-вуш.

Аьдат вуйибси ва аьгъюди алахъиган салам тувуб!

Ужуб йигъ ригъраз ва жакьвариз ,

Ужуб йигъ аьлхъру машариз !

Гьар йигъ шулу ужуб, ихтибарлуб,

Гъит ужуб йигъ гъубзри хябяхъдиз.

Аьлхъяй сар-сариз.

II. Аьгъюваларин актуализация.

-Гизафси учвуз фицдар инсанар алахьуру: ужудар ясан харжидар?

-Фици , ичв фикриан, ужур инсан жара апIуз шулин?

-  Доскайик кайи карточкайик кьюб дуниъ дидикIна гафар, улупурайидар мутмйирин ччвурар ва гафар, улупурайидар мутмйирин лишан.

махъв    гакIвлин

тIул        уччвуб

лампа    гьяйран шлу

гаф        стулинуб

кюкю      сюгьюр кайи

-Лишниинди сатIи апIинай гафар, мянайиинди аьлакьа айидар.

-Гьамус лигурхьа дюзди дапIнайин табшуругъ.

-Фунуб гафнан ибара артухъ вуйиб ву? ГьапIуз?

-Шулин ухьгьан"сюгьюр кайи" гаф ишлетмиш апIуз сабпи дуниъ айи гафарихъди ? Фу гъабшничв?

III. Мялимдин гаф.

1. Теклиф апIинай,фунуб гафарин ибара шулуш ихь дарснан тема .

- Фтикан гъи ухьу улхиди, фу ухьу дубгъиди? (бицIидарин жавабар)

Мялим: Гъирин дарснаъ ухьу пидихьа ужудар,уччву гафарикан,ихь гьевес за апIру , ухькан ужудар апIру,сар-сарихьна дикъат артухъ апIру . Му гафари арайиз хуру аьламатар.Гъи ухьу дидин гъавриъ ахъидихьа , аьжайиб ихтилатнахъди таниш гъахьиган.

- Фуж ву ихтилатнан писатель «Сюгьюр кайи гаф?» (Валентина Осеева)

2.Авторин биография.

Валентина Александровна Осеева бабкан гъахьну 1902 -пи йисан Киев шагьриъ, бицIивал дугъан гъубшну Самарайиъ. Адаш лихури гъахьну элеваторихъ инспекторди, дада – газетдин корректорди.

Революцияйин кьяляхъ 1905 йисан дурарин хизан читин гьялнаъ ади гъахьну ва дурар  хъана кьяляхъ гъюру  Киевдиз, мушваъ  Валентина учIвру гимназияйиъ. Гимназия ккудубкIну, думу урхуз кучIвну  Киев шагьриъ Институтдик Лысенкойин ччвурнахъ хъайи актёр факультетдик .  Институт  дугъхьан ккудубкIуз гъабхьундар, гьаз гъапиш, дурарин хизан удучIвну гъушну   Москвайиз. Мушваъ В. Осеева гъахьну педагог– воспитатель.

БицIидарин писательница духьну, В. Осеевайи чан ихтилатариъ давам апIура  тербияламиш апIру меселйир гьял апIуз .

 В. Осеевайин эсерари дишла урхурайидарин ва танкьид апIрударин(критик) фикир жалб апIуру. Душваъ ктитура хайир ккуни ва дирбаш ляхнарикан, бицIидари апIурайи. Дугъан игитар чIивидар ву, дурар уьмриан гъадагъдар ву. Авториз рякъюра дурар, улхура ва кIван гьял апIура ухьухъди сатIиди .

Писательницайин китабар аьхю аьшкьниинди ишлетмиш апIура мектеблуйири . Жигьил урхрудари чпи барабар апIуру дугъан игитариз .  В. Осеева – бажаранлу мялим ва аьхю юкIв айи инсан  ву.

3. Мисал урхай ва мяна ачухъ апIинай.

Икрам апIара-кIул кьатI хьибдар

-  Урхай мисал дих апIбан  интонацияйиинди,  сесниинди жара апIури сабпи гаф.

- Убхай ижми интонацияйиинди, жара апIури гьадму гаф

- Урхай мисал гьерхбан интонацияйиинди, сесниинди жара апIури ккудубкIру гаф .

- Учвуз рябкъюрачвуз,фунуб гаф ухьу сесниинди жара апIураш  , гьаддиан асиллу ву предложениейин мяна . Текст урхруган гьадму гьисабназ гъадабгъну ккунду .

- Гъи ухьура ачухъ сесниинди убхидихьа ихтилат, думу пай апIидихьа частариз ,кIул иливидихьа, текстнахъди ляхин апIидихьа .

IV. ДАРСНАН ТЕМАЙИХЪДИ ЛЯХИН АПiУБ.

1.Аьгъю апIуб кIулихъди(Прогнозирование по заголовку).

– Фици фикир апIурачва, фтикан хьибди эсер? (БицIидарин жавабар).

2. Ихтилат дийигъувалариинди урхуб.

а) сабпи пай урхуб– гафарихьна («Гъедергну,думу хулазди гъажаргъу»).

б)  1-пи пайнахъди ляхин:

- фу аьгъю гъабшунчвуз 1-пи пайнаан;

- Фунур игитрин гъиллигъ учвуз кьабул гъабшунчвуз ва гьаз?

Ичв аьлакьа игитарин гъиллигънахьна,  текст кайи листрак лишан капIай:

+- кьабулди вуш игитрин гъиллигъ, - кьабул дарш игитрин гъиллигъ.

в) гъядябгъру урхуб

- Текстнак абгай,гъужа фици рякъюраш.

г) ляхин давам апIуб.

-Дугъу фуж кIваин хуру? (Сюгьюрчи)

-Гьаз? (Дугъу кIуру сюгьюр кайи гафнакан)

-Хъа фу пуз шулу Павликдикан? Гьаз?

- Агай текстнаъ гафар, ичв фикир тасдикь апIру..

д) фициб кIул иливуз шулу 1-пи пайниин . (Гъужайихъди сюгьбат)

-Йипай ,фициб гаф багъиш гъапIнийкIан гъужайи Павликдиз ?

- Гъачай лигухьа,учву дюзди фикир апIураш ?

- Учвуз гьадму гаф гъибихъубси, дийигъай.

3. 2-пи пай урхуб– гафарихьна (Лена, аллагьисан…узуз саб ранг чава)

- Фициб гаф ву думу? (Му гаф «аллагьисан»).

- Фициб кIул иливуз шул  2-пи пайниин. («Аллагьисан»).).

4.Ихтилат ккудубкIайиз урхуб.

- ихтилат дубхну ккудубкIай.

-Ичв предположенйир дюзди гъахьнийин?

- 3-пи пайниин фициб кIул иливуз шулу. (Кюмек гъапIну! Кюмек гъапIну!)

5.Гафарин ляхин

ДацIаркну-криво.

Мужри-борода.

КьарцIар-морщины.

V. Физминутка. Тамаши дикъатназ «Аллагьисан».

- Гьамус ухьу тамаши апIидихьа «Аллагьисан» кIуру. Узу кIуруза гьаржюрейин гьяракатар,дурар учву дапIну ккунду ,узу   «Аллагьисан»кIуру гаф гъапиган,эгер учвуз гъеебхьундарш гьяракат дапIну ккундар .

-Аллагьисан ,гъудужвай!

-За апIинай хилар!

-Аллагьисан,за апIинай хилар !

-Гъвалахъинди!

-Аллагьисан, гъвалахъинди!

-Аллагьисан исизди !

-Хилар юкьвнахъинди!

-Аллагьисан, хилар юкьвнахъинди!

-ЛакI йихьай арччул терефназ ва гагул терефназ , ккебгъай!

-Аллагьисан,ккебгъай!

-Ккудубкай  упражнение!

-Аллагьисан , ккудубкIай упражнение!

-Аллагьисан дусай.!

- Маншаллагь! Учву дикъатлу вучва. Ужуди эргвал гъивунхьа, гьамус ляхин давам апIидихьа!

VI. Дарс суалариинди ижми апIуб.

1. Суаларин сюгьбат

- Фициб сюгьюр кайи гаф гъапнийи гъужайи Павликдиз? - "Аллагьисан".

- Му гафну Павлик фици дигиш гъапIнийи? (Фицир вуйи думу гъужайихъди таниш хьайиз ва фицир гъахьнийи хъасин?).

 - Павлик вуйи ухшарсуз, интIир, гьюрмат кадру бай." Аллагьисан" кIуру гаф  инсанарихьна ишлетмиш апIруган, дугъан гъиллигъ дигиш гъабхьну. Думу ужур гъахьну, хъпехърур, гьюрмат апIрур.

-Фици дигиш гъабхьнийи хулаъ айидарин аьлакьа Павликдихьна,дугъу  сюгьюр кайи гаф гъудубгъиган ? (Вари дугъахъди ужуб аьлакьайиъ гъахьну. Сарира думу сарун утIурккурдар, улхурдар дугъахъди).

-Павликдин дигиш*валар автори фици улупура ?

-Сюгьюр кайи гаф гъудубгъиган Павлик гьаз гьергнийи ,фукIара дарпиди гъужайиз,хъа ихтилатнан аьхириъ кьяляхъ гъюра скамейкайихьна?

- (Павлик гьюрматлу гъахьну  бабахъди,Ленайихъди, чвуччвухъди,дидкан дугъаз фу ккунда-чаз: гъадабгъуз ранг,ккикк ипIуз, люткейиъди яртуз .Скамейкайихьна думу жаргъура фу- вуш ча пубан бадали ваъ, хъа  "тувбан" бадали:гъужайиз чухсагъул пуз, фу-вуш хуш шлуб апIуз жарариз ).

2.Игитрин образдиин ляхин гъабхуб.

- ВаритIан кIулин игит ихтилатнан?

- Фицир вуди гъяркънийи думу ухьуз ихтилатнан кIулиъ?

- Фицир вуди рякъюра ихтилатнан аьхириъ?

- Йипай , фици дигиш гъабхьнуш Павликдин гьевес,  сюгьюр кайи гаф гъудубгъиган.

кIурайи яваш сесниинди,

лигурайи улариз,

фикир апIурайи сюгьюр кайи гафнакан,

ергурайи шадвалиан ,

гъапнийи,

улариз дикъатлуди лигурайи,

хъпехъурайи,

сикинди деънайи,

гъюниин хил иливну,

явашди гъапну

VII. Ахтармиш*валин ляхин.

3. эгер гъапиб дюзди вуш – дивай +, эгер дюзди дарш -.

а) Гъужа вуйи бицIир, ярхи мужри ккайир (+);

б) Балин маш (гъужайихъди алахъиган) вуйи уьруб ва и хъял кайиб (+);

в) Павликдиз хул*ан гьергуз гундайи (-);

г)  Саб кьутI гъипIну кIури, берк йивури бай утIурккну кухняйиан(+);

д) Сюгьюр кайи гаф увухъди сюгьбат апIурайирин улариз дугъриди лигури, яваш сесниинди, сабурлуди дупну ккунду  (+);

е) Ленайи рангарилан хилар алдагъу (+);

ж) Бабу уччвубсиб, манибсиб тувнийи Павликдиз (+);

з) Скамейкайиин фужкIа алдайи, анжагъ гъумриин четирин кIакIнахьди гъужайи гъизигу аьжайиб лишнар илмийи (+).

VII. Аьгъювалар гьяракатнаъ ауб ва текрар апIуб .

1. «Мисалар уч апIуб»

Ичв улихь конвертар дивна, дурариъ мисаларин паяр дихъурчвуз. Ичв месела, паярикан меселйир уч апIуб. Фикир апIинай,фунуб дурарикан багахь шулаш ихь эсериз  ва эсерин асас мяна  улупураш.

Ужур инсанди….          хъасин – йип.

Сифте фикир апIин…..

Аьхю гъахьунва …….. ужуб улупуру.

Аьсриъ яшамиш йихь………. хъа фикир гъадабгъундара.

                                                аьсриъ аьгъю апIин.

- Фунуб мисал лайикь ву ихь ихтилатназ.

Ужур инсанди, ужуб улупуру.

- Фициб ву ихтилатнан мяна?

2. Синквейнар:

1. гаф

2. Сюгьюр кайиб, ужуб.

3. КIурайиб ву,кюмек апIура, шад апIура.

4. Сюгьюр кайи гаф гьяракатнаъ а!

5. Шадвал.

1. Бай

2. Хъял кайир, ухшарсуз.

3. Хъпехъура, лигура, дигиш шула.

4. Кюмек гъапIну! Хъана кюмек гъапIну!

5. Чухсагъул!

1.Гъужа.

2. Ужур, фикирлу.

3.Гюзет апIура, гьерхра, насигьят тувра.

4. Му сюгьюр кайи гаф ву!

5.Сюгьюрчи.

3. Тамаши « Сюгьюр кайи гаф»

- Иштирак шулайидари сар-сарихъди кIуру сюгьюр кайи гафар. Гьар гъапи гафназ тувру кюкдин цIаб.Думу кибтIру доскайик. Гафар текрар апIуз хай шулдар.

-Ав, бицIидар, сюгьюр кайи гафари ва ужудар ляхнари аьламатар  арайиз хуру . Дурари дюн*яйиъ айи инсанар апIуру рягьимлу, ужуди, юкIв марцциди. Гьюрматнан къанунди гъитрадар ухьуз сес ипуз, инжик апIуз, хъял капIуз жарадарик. Узу рази вуза,учву дюзди гъавриъ ахъбаъ ихь гъирин темайин . Йиз фикриан, сюгьюр кайи гафар лайикь хьиди учвуз ичв уьмриъ .

4. Дарснан аьхир.

- Сюгьюр кайи гафари фициб эсер  апIуру(действуют) инсанариз? (Гьюрматлу шулу инсанар, жавабназ аьлхъюру)

-Фициб метлебниинди дупну ккунду сюгьюр кайи гафар? ( Инсанариз фу-вуш ужуб апIбан бадали,инсанар пашман дарапIбан бадали,рази ктаъбан бадали).

VIII. Рефлексия.

- БицIидар,ихь дарс гъафну аьхирихъна . Узу учвуз ихтияр тувраза дарснаъ гъапIу ляхниз кьимат тувуз.

-эгер учвуз дарс кьабул гъабшнуш, учву ичв*ин рази вуш ва учвхьан вари кIулиз адабгъуз гъабхьнуш, за апIинай ригъ;

- эгер дарснаъ учвхьан вари удукьнуш, хъанара думутIан артухъ апIуз миж кайиш, за апIинай ригъ амслихъди;

- эгер дарснаъ читинвалар алахьнуш, вари гъабхьундарш, гъадабгъай диф.

-Ужудар, сюгьюр кайи гафар пуз тIагъруди дархьуз ярхи йигъан. Инсанариз шадвал тувуз, духьну ккунду ужур ва гьюрматлу. Гьаруриъ а ухьуъ бицIи ригъ. Му ригъ - уж*вал. Ужур инсан– гьадму вуки,шлиз инсанар ккунир ва кюмек дурариз апIурайир .Хъа гунивали ва кюмекну  ригъдиси мани апIуру  .

Багъиш апIинай варидариз ригъ –

Аквнан пай, уж*вал.

Багъиш апIинай кюкйирси!

Ккунивалин ва гъюдливалин гафар .

- Хъа гьамус ихь дарсназ дуфнайи хялариз багъиш апIидихьа гьамциб гьюрматлу ва сюгьюр кайи ригъ ! ( Баяр-шубари хялариз тувру ,чпи ухди ктау,аьлхъру ригъ).

- Маншаллагь, баяр-шубар! Гъи учву гизаф ужуди ляхин гъапIунчва!

IX. Хулан ляхин. Ачухъ сесниинди убхуз ва ктибтуз«Сюгьюр кайи гаф».