Психологический

Sog’lom avlod davlat dasturi

1-yoshdan 6-yoshgacha bo’lgan bolalarning salomatligini mustahkamlash,tarbiyasini to’g’ri tashkil qilish masalasiga ko’proq ahamyat berish zarurligini ta’kidlashi maktabgacha tarbiya muassasalarida psixologning ahamiyatini oshiradi.Zero,salomatlik tushunchasi nafaqat,jismoniy,balki ayni vaqtda ruhiy salomatlik birligini anglatadi.

Ta’lim tizimidagi o’zgarishlar ta’sirida ko’plab ota-onalar farzandlarini ta’limga ancha erta tayyorlab borish kerakligini anglay boshladilar.Shu tufali bo’lsa kerak,bolani 6-yoshdan maktabga berish muammosi bilan murojaat qiluvchi ota-onalar ancha orti.Psixologning bola 6 yoshdan maktabga borishi uchun qaysi bilish larayonlarini rivojlantirish kerakligi haqida bergan maslahat va ko’rsatmalari ota-onalar tomonidan ancha katta e’tibor bilan qabul qilinmoqda.

Ikkinchiguruhmurojaatlari bolalarning qobilyatlarini aniqlab berish yuzasidan bo’ladigan murojaatlaridan iborat.

Bu xilma xil bolalar to’garaklari(msiqa,rasm chizish,ingliz tili)ning mavjudligi, buning ustiga ba’zi adabiyotlarda bolalarning qobilyatlari 3-4 yoshdanoq ma’lum bo’ladi.

Uchinch guruh murojaatlaarida bola

Xulqidagi og’ishlar tufayli va ota-onalar qiladigan murojaatlari kiradi.
Bunda ota-onalar asosan bolalarning agressivligi,tortinchoqligi xayolparastligi,emotsional beqarorligi asabiylashuvchanligi yuzasidan murojaat qiladilar.

Bolalar xulqidagi og’ishlar asosida yotgan sabablarni psixologlar 3 turkumga ajratadilar.

Ota-onalarning bola psixik rivojlanish qonuniyatlarini bilmasligi

Bola xulq atvoridagi shuningdek ,nerv psixik buzilishlar ham sabab bo’lishi mumkin

Bolaning xulq-atvoridagi og’ishlarga sabab bo’lishi mumkin.

Hozirgi kunda tarbiyachilar ham psixologga nisbssata kamroq bo’lsada.
Ularning murojaati aniq xarakter kasb etadi.
Ko’pchilik tarbiyachilarni asosan agressiv,yomon o’zlashtiruvchi bolalar tashvishga soladi,chunki har ikki toifadagi bolalar bog’chadagi tarbiyaviy jarayonini qiyinlashtiradi.

Ko’plab tatqiqotlar maktabgacha yoshdagi bolalar juda egiluvchan va ta’sirga beriluvchan ekanligini tasdiqlaydilar.Bu davirda bolalar juda ko’p narsani o’zlashtirishi mumkin ekanligi ko’plab tadqiqotlarda isbotlanga.

Ammo bolaning imkoniyatlri cheksiz emas bola imkoniyatlari yosh va psixofiziologik xususiyatlar bilan chegaralangan.Shuni unutmaslik kerakki,bola bu davrda intensiv o’sayotgan bo’ladi

Bolalar bilan ishlash dasturi ishlab chiqilar ekan,albatta biror narsani qilish uchun ular qancha nerv-psixik kuch sarf qilishini ham inobatga olish kerak.

Ҳар ҳил касблар, уларга мос ҳар хил психологлар мавжуд. Мактабда ўзларини психолог деб ҳисоблайдиган инсонлар билан учрашганингизда, ҳар-хил инсонларни кўришингиз мумкин. Сизнинг кўз олдингизда кам гап ҳеч билан қўшилмайдиган, унча ўзига тортмайдиган инсон кўриниши мумкин. Шу билан бирга, ҳамма билан чиқишиб кетадиган, хушчақчақ, сергап, чиройли инсон кўриниши ҳам мумкин. Натижада сиз ҳар-хил таассурот оласиз. Кутилмаган ва энг ёқимли таасуротлар олишингиз мумкин.

Ҳар-хил психологларнинг ишдаги фарқи, нафақат ҳар-хил психологларнинг шахсий хусусиятлари билан боғлиқ бўлиб қолмай, «психология» деб номланган умумий касбий соҳадаги 4 нафар психологик касблар ётиши билан ҳам боғлиқдир. Улар: назарий психология, экспериментал психология, амалий психология ва психокоррекция.

Назарий психологияда амалий психология билан боғлиқ бўлмаган фикрлар кураши давом этади: эски назарияларнинг барбод бўлиши ва янгиларининг шаклланиши ғоялар, илмий мактаблар ва йўналишларнинг бир-бирига қарши чиқиши, тафаккурнинг янги усуллари ва мантиқнинг вужудга келиши, тараққиётнинг эски қонунлари очилиши. Назарий психологияда инсон психикаси анотомик кесимларда ўрганилади, яъни психологик кўринишининг жараёнлари, функциялари турлари сифатида ўрганилади.

Назарий психология мактаб амалиёти эҳтиёжларини қондиришга бевосита хизмат қилмасада, у жамиятга шунинг учун керакки, унда инсон тафаккури кучларининг ўзига хос ўйини содир бўлади. Назарий психология мактабга тўғридан-тўғри таъсир кўрсатмаса-да, «мактаб ғоялари» нинг шаклланишига таъсир кўрсатади: ўқувчига муносабат, таълим ва тарбия концепцияларини ишлаб чиқиш, мактабнинг бошқа жамоат ташкилотлари билан ҳамкорлиги мактаб таълими ривожланадиган йўналиш бўйича жамиятнинг диний ва қадриятлар тизимини ишлаб чиқиш.

Амалий психология бўлса инсон меҳнат фаолиятининг ҳар-хил соҳаларига хизмат қилади, жумладан тиббиёт психологияси, педагогик психология, бизнес психологияси ва ҳоказо. Амалий психологиянинг ҳар бир йўналишида ўзига хос методлари, усуллари мавжуд. У ёки бу меҳнат турида иш олиб борувчи психолог унинг ўзига хослиги ва атамалари билан таниш бўлиши керак. Масалан, педагогик психология соҳасида ишлайдиган психолог мактаб ўқитувчиси меҳнатидан чуқур хабардор бўлиши, қийинчиликлари ва муаммоларини билиши, мактаб ҳаётини, ўқувчиларни яхши билиши зарур. Амалий психологнинг муваффақиятли иш олиб боришида педагогик жамоага қўшила олиши ва улар томонидан ижобий қабул қилиниши муҳим омил ҳисобланади.

Психологик хизматнинг ушбу йуналиши психологдан инсон шахси ва индивидуаллигини таркиб топтириш жараенига фаол таъсир утказишни таказо килади. Халк таълими тизимидаги психологнинг вазифаси психолог хизматни муаян коида мезонга асосланиб ташкил килишдан иборат булиб еш давр хусусиятларига амалиетга тадбик этиш укитувчилар жамоасига болалар, укувчилар таълим ва тарбиясини индивидуаллаштиришда ердамлашиш уларнинг кобилияти майлини усиш даражасига караб укитувчиларга коррекцион ишларни амалга оширишда курсатмалар бериш психологик хизматнинг ушбу йуналишида ахолида ахамият касб этадиган нарса болалар укувчилар талабалар усишда кечикиш уларда хулкнинг бузилиши талимда узлаштиришнинг ёмонлашуви кабиларни урганиш хисобланади.

Психолог болалар укувчилар талабаларнинг еш хусусиятларини хамда жадал ривожлантиришни хисобга олувчи уларни психикасининг барча жабаларини камраб олувчи динамик тараккиетга кафолат берувчи дастур ишлаб чикаришга бутун фаолиятини йуналтиради ижтимоий усиш талабига жавоб берувчи умуминсони этнопсихологик хусусиятлар мухитида камолотга интилувчи шахсни таркиб топтиришни бош максад деб танлайди.

Амалий психолог боллар укувчилар психик тараккиетидаги хулк ва муомоласидаги нуксонлар ва хамда камчиликларни аста секин тузатиш коррекция килиш дастурини ишлаб чикаради ва амалинетда уни тадбик этади. Бунинг учун улар билан махсус машгулотлар бузилишини камайтириш машкларини утказади ижодий кобилиятларни устириш максадида тренинглар олиб боради .

Ривожлантирувчи ва коррекцион ишлар психолог томонидан хар хил шаклларда вазиятларда ва холотларда ташкил килинади:

А. Амалий психологнинг махсус иши машгулоти айрим болалар укувчилдар ва талабалар грухига тарбиявий таъсир утказишга йуналтирилган булади.
В. ота оналар педагогик жамоа иштирокида тарбиявий тадбирлар тарзида машгулотлар олиб бориш назарда тутилади.

Амалиётчи психологлар иш тажрибасисни тахлил килиб , биз психологик хизмат доирасида алохида диагностик иш, алохида коррекцион иш хакида гапириш мумкин эмас деган хулосага келдик.
Психологик хизмат диагностик-коррекцион, диагностик-ривожлантирувчи йуналишлар ишнинг ягона йуналишларидир .Д.Б. Элькониннинг таъкидлашича, болаларни танлаш учун эмас, аникланган четлашишларни тузатиш максадида психик таракккиётни назорат килишга йуналтирилган махсус диагностика зарур.Унинг таъкидлашича тараккиётда булиши мумкин булган четлашишларни эртарок тузатиш учун психик тараккиётни назорат килиш зарур.Амалиётчи психолог факатгина диагноз куйиш билан чекланмасдан, узи берган тавсияларнинг бажарилишини назорат килади , коррекцион ва ривожлантирувчи ишларини узи хам олиб боради.

Амалиётчи психологнинг диагностик-коррекцион иши муракаб фаолият турларидан бири булиб, махсус психологик тайёргарликни талаб килади. Амалиётчи психологнинг диагностик –коррекцион фоалияти мураккаб, жавобгарликни талаб килиши билан бирга ,кам ишлагандир.Бу жараён биринчи булиб , тарбияси кийин ва нормал болаларни урганишга багишланган педогогик тадкикотларда Л.С Виготский томонидан кулланган.Бу схема буйича И.Швацара шахс тараккиетини диагностика килишнинг боскичли экспрементал психологик нуктаи назарини таклиф этади. Бу боскичлар куидагилар:

Психологга расмий илтимос
Психологик муаммони аниклаш
Таткикот методини танлаш
Психологик диагнос куйиш
Амалий тавсиялар

Амалиётчи психологга ўқитувчилар ҳам мурожаат қиладилар:

Психолог ўқувчилар билан бевосита алоқада уларда вужудга келган муаммоларни ҳал қиладилар. Бу тўғридан тўғри маслаҳат бериш деб аталади. Баъзан ўқувчиларга ва ота-оналарга ўқитувчиларнинг у ёки бу муаммолари бўйича маслаҳат беради, бу бавосита маслаҳат беришдир, бунда маълум қоидаларга амал қилишга тўғри келади.

. Бунда психолог – маслаҳат берувчи, ўкитувчи, ота-она – маслаҳат берилувчи, ўқувчи мижоз ролида бўлади

Маслаҳат бериш ишини қуйидагича схематик тасвирлаш мумкин.

Психолог маслаҳат Ўқитувчи

муаммолар

Сабабларни бола билан ишлаш
аниқлаш Ўқувчи