QATTI’ DENELERDIN’ MEXANIKALI’Q QA’SIYETLERI

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

QATTI’ DENELERDIN’ MEXANIKALI’Q QA’SIYETLERI

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 18-TEMA    QATTI’ DENELERDIN’ MEXANIKALI’Q QA’SIYETLERI

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Qatti’ denelerdin’ mexanikali’q qa’siyetleri haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ «Pikirdin’ qatan’ hu’jimi» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Kristall ha’m amorf deneler temasi’n soraw

TEMA

Deformaciya:

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Mexanikali’q kernew:

Qatti’ denelerdi serippeli ha’m plastik mateiyallarg’a aji’rati’w qi’yi’n.Ko’plegen materiyallarda si’rtqi’ ku’shtin’ shamasi’na qarap,serippeli deformaciyada,plastik deformaciya da baqlanadi’.Ms:polat si’mni’n’ bir ushi’n bekkemlep,yekinshi ushi’n azg’ana iyip,son’ jazdi’ri’li’p jiberilse,wol terbeledi ha’m biraz waqi’ttan keyin aldi’ng’i’ wo’zinin’ formasi’na qaytadi’.Bunda polatti’n’ serippeligi ju’zege keledi.Yeger usi’ si’mdi’ iyilgen halda bir neshshe saat uslap turi’lsa,wol aldi’ng’i’ formasi’na toli’q qaytpaydi’.Bul halattag’i’ polatta plastiklik ju’zege keledi.

Uzi’nli’g’i’ l_o kesesine kesim beti S bolg’an rezina materiyaldan tayarlang’an sterjendi alayi’q.Sterjennin’ joqarg’i’ ushi’ shtativke bekkemlengen bolsi’n.Woni’n’ to’mengi ushi’na pa’ske bag’darlang’an F ku’sh penen ta’sir yetilse,sterjen l ge uzayadi’ (34-suwret).Bunda F ku’shi deformaciyalawshi’ ku’sh, l absolyut uzayi’w dep ataladi’.Yeger deformaciyalani’w na’tiyjesinde sterjennin’ uzi’nli’g’i’ l ge ten’ bolsa,woni’n’ absolyut uzayi’wi’ to’mendegishe ko’rsetiledi.

            (1)

Wo’zgermeytug’i’n ku’shtin’ ta’sirindegi absolyut uzayi’w sterjennin’ da’slepki uzi’nli’g’i’ l₀ ge baylani’sli’ boladi’.Soni’n’ ushi’n Sali’sti’rmali’ uzayi’w degen tu’sinik te kirgizilgen.Sterjennin’ Sali’sti’rmali’ uzayi’wi’ to’mendegishe ko’rsetilgen.

     (2)

Tajiriybede ko’rsetilgenindeysterjennin’ Sali’sti’rmali’ uzayi’wi’ deformaciyalashi’ ku’sh F ke tuwi’ propocional,sterjennin’ kese-kesimi S keri proporcional boladi’. Yag’niy:

Deformaciyalawshi’ kushtin’ dene kese-kesiminin’ betine qatnasi’ menen wo’lshenetug’i’n shama mexanikali’q kernew () dep ataladi’.

Yag’’niy:    yamasa         (3)

Bunda E serpimlilik modula yamasa Yung moduli dep ataladi’.  ha’m E   yamasa 1 Pa da wo’lshenedi.

(3) formula Guk ni’zami’n ko’rsetedi.Bul formuladag’i’ sha’rt wori’nlansa,wonday deformaciya serippeli deformaciya boladi’.

Yung moduli E kishi deformaciyalar bolg’anda materiyaldi’n’ serippelik qa’siyetin ko’rsetedi.E qansha u’lken bolsa,material sonsha az deformaciyalanadi’.Ms: xrom-nikelli polat ushi’n E=2,1*10¹¹ Pa alyuminiy ushi’n bolsa E=7*10⁷ Pa

Sabaqti’ bekkemlew

«Juwmaqlar qabi’l yetiw texnologiyasi’» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’larg’a bir qansha quramali’raq temalardi’ wo’zlestiriw,belgili mashqalalardi’ ha’r ta’repleme puxta analiz yetiw tiykari’nda wolar boyi’nsha belgilengen juwmaqlarg’a keliw bir mashqa tiykari’nda bildiriletug’i’n bir neshe juwmaqlar arasi’nan yen’ qolayli’ ha’m de tuwri’si’n tabi’wg’a u’yretiw.Woqi’wshi’larg’a woqi’wli’qtan ti’sqari basqa a’debiyatlardan qosi’msha sorawlar,krossvordlar beriw menen bilimlerin bekkemlep bari’w

1.Deformaciya dep nege ayti’ladi’?

2.Serippeli deformaciyadan olastik deformaciyadan ayi’rmashi’li’g’I’ neden ibarat?Serippeli ha’m plastik denelerge mi’sallar keltirin’.

3.Sterjennin’ absolyut uzayi’wi’ ha’m Sali’sti’rmali’ uzayi’wi’ qalay ko’rsetiledi?

4.Mexanikali’q kernew dep nege ayti’ladi’ ha’m wol qalay ko’rsetiledi?

5.Mexanikali’q kernewdin’ Sali’sti’rmali’ uzayi’wg’a baylani’sli’gi’ qalay ko’rsetiledi?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Qatti’ denelerdin’ mexanikali’q qa’siyetleri temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash