Поделиться
Семен Новгородов.ppt
«Кэриэс тылбын кэбиспэт буолуҥ, кэрэмэс доҕотторуом!»
Саха норуотун бастакы лингвист учуонайа С.А.Новгородов – 126 с
С. А.Новгородов
маҥнайгы
суругу-бичиги ,
үөрэх кинигэлэрин
айбыта.
Тюрколог Семен Новгородов саха норуотун чулуу уола, саха саарына, илиҥҥи омуктар тылларын үөрэппит өҥөлөөх.
Семен Андреевич 1892 сыллаахха олунньу ый 13 күнүгэр Болтоҥо нэһилиэгэр уон оҕолоох ыалга төрөөбүтэ. Ийэтэ – Анна Николаевна.
Аҕата-Андрей Александрович.
Сэмэни кыра эрдэҕинэ аан маҥнай Андрей Винокуров диэн кыра үөрэхтээх саха киһитэ ааҕарга-суруйарга үөрэппитэ
С.А.Новгородов 1905 сыллаахха Дьокуускайга реальнай училищеҕа үөрэммитэ.Кини бу үөрэх дьылын наар «5» сыананан 1 степеннээх хайҕал лиистээх бүтэрбитэ
С.А.Новгородов 1905-1906 сс , Всеволод Михайлович Ионов салайар полит
сыылынайдар библиотекалары
гар элбэх кинигэни аахпыта.
С.А.Новгородов Бүлүү куоратыгар 1912-1913 сс үс кылаастаах үрдүкү начальнай училищеҕа үлэлээбитэ
1913 с С-Петербурдааҕы университекка илин омуктар тылларын үөрэтэр салааҕа үөрэммитэ.
Мария Павловна Фелицина диэн Илиҥҥи тыллары үөрэтэр институкка үөрэнэр нуучча кыыһын кэргэн ылбыта.
С.А.Новгородов 1913 сыллаахха Норуот
учууталларын
Бүтүн Арассыыйатааҕы сьезтэригэр
«Сахалар, кинилэр оскуолалара уонна
бырааптара»
диэн дакылаат оҥорбута.
Норуот тылынан уус-уран айымньылары хомуйуу наадатын бэлиэтээбитэ
Сэмэн Винокуров - Табаахырап диэн олоҥхоһуту 10 күнү быһа олоҥхолотон истибит, суруммут.
1920 сыл ахсынньы ыйыгар С.А.Новгородов
сахалыы кинигэлэри
бэчээттиир тэрили булаары
Чита куоракка онтон Петербурга айаннаабыта
Степан Аржаков Сэмэҥҥэ суругуттан: «Желаю еще раз успеха, а главное – скорого окончания. Пребольшущее спасибо за книги и особенно за словарь Пекарского…»
9 июля 1921 г. Москва.
Платон Алексеевич Ойуунускай-
саха советскай литэрэтиирэтин төрүттээччи, тыл үөрэхтээҕэ, сахалартан бастакы учуонай, тыл институтун төрүттээбитэ
Семен Андреевич икки сыл кэриҥэ Эдуард Карлович Пекарскай саха тылдьытын суруйарыгар көмөлөспүтэ, дьон махталын ылбыта.
1921-1922 cc
Максим Аммосов дакылаатыгар Семен бэйэтин алфавитынан тылбаастаан көмөлөспүтэ. Бу советскай былаас дьадаҥы дьону көмүскүүр былаас буолар онон үлэһит кылааска кыттыһыҥ диэн ыҥырыы тыллара этилэр.
Алексей Елисеевич
Новгородов
транскрипциятын
эрдэттэн ситэтэ суоҕунан
аахпыта.
Холобур, Новгородов
сурук бэлиэтин
туруорбатын, дифтоннары
ситэ
туттубатын алпаабыкка
киллэрбэтин
ыйбыта
Елизавета Ивановна Убрятова- саха тылын синтаксиһын үөрэппит учуонай
Алексей Андреевич Иванов-Күндэ- саха талааннаах суруйааччыта, тыл үөрэхтээҕэ
Евдокия Иннокентьевна Коркина- тыл үөрэхтээҕэ, профессор, С.А.Новгородов үлэлэрин сиһилии көрдөрөр кинигэлэри аан бастакынан түмэн таһаарбыта
1923 – 1924 сс Петроград куораттан кэлбит кинигэлэри
оскуолаларга түҥэппиттэрэ.1923 сылтан Новгородов алфавитынан «Кыым» хаһыат, 200 кинигэ тахсыбыта ол иһигэр 30 үөрэх кинигэлэрэ.
Семен Андреевич айбыт алпаабыта уонна үөрэнэр, ааҕар кинигэлэрэ 1939 – 1940 сс диэри туһаныллыбыта.
3. Семен Андреевич олоҕун тухары суруйсубут дьоно: ийэтэ, быраата, А.Е.Кулаковскай, М.К.Аммосов, С.М.Аржаков, Э.К.Пекарскай о.д.а.
« Көмүс иниикэйиэм; күбэй хотун ийэм; дорогая мамаша; дорогой Алеха; ытыктыыр доҕорум; үтүөкэн доҕоччугум; бастыҥ мааны балтыкаам;» диэн туһулуулара кини суруктарыттан киһиэхэ барытыгар үтүө сыһыаннааҕын, аламаҕайын, сымнаҕаһын, эйэҕэһин көрөбүт.
В.В.Никифоров – Күлүмнүүр ахтыыта: «Хас ыйы мэлдьи аҥардас (100 г) хара килиэби күҥҥэ сиирим, ити кэннэ букатын оттуллубат тоҥ дьиэҕэ олорбутум, онно аанньа таҥнар таҥаһым суох буолан, сарсыарда кыайан таба турбат буола титирээн турарым диир буолара…»
Ити курдук норуотун үөрэхтиир туһугар С.Новгородов 32 саастааҕар эдэркээн олоҕун толук уурбута.
- Саха тылын чинчийээри хас да атын омук тылын үөрэппит.
- Оҕо төрөөбүт тылынан хайаан да үөрэниэхтээҕин, ол билиитигэр олоҕуран атын омук тылын ылынар дьоҕура сайдарын бэлиэтээбит. Оҕо төрөөбүт тылынан үөрэнэн, үөрэҕи ылымтыа буолар, муҥутуур сайдыыга тиийэр.
- Салгыы саха тылын төрдүн-ууһун чинчийэллэригэр диэн элбэх научнай саҕалааһыннары хаалларбыт.
Аныгы саха литературатын сайдыытыгар биллэр кылаатын, литературнай нэһилиэстибэни харыстааһыҥҥа өр сыллаах айар үлэтин иһин бочуоттаах ааты, Саха Өрөспүүбүлүкэтин народнай суруйааччыта Сэмэн Андреевич Попов – Сэмэн Тумат Сэмэн Новгородов архивын дириҥник хасыһан үөрэппитэ.
Президент Михаил Ефимович Николаев 1996 с “Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүн” саха ньургун уола Сэмэн Новгородов төрөөбүт күнүгэр ыытылларын биллэрэр туһунан Ыйааҕа тахсыбыта.
2007 с олунньу 13 күнүгэр Саха Республикатын Президенин 31 –дээх Ыйааҕынан «Бичик» национальнай кинигэ кыһатыгар С.А.Новгородов аата иҥэриллибитэ.
Елена Семеновна Новгородова саха народнай суруйааччытын С.С.Яковлев-Эрилик Эристиин олоҕун, айар үлэтин үөрэтэн кандидатскай диссертация көмүскээбитэ.
Эрилик Эристиин
(Семен Степанович Яковлев)
1892-1942сс
Саха биир киэҥ биллиилээх прозаига, сахалыы тылынан умнуллубат бөдөҥ айымньылары - “Маарыкчаан ыччаттара” романы, хас да сэһэни суруйбута.
“ Кыһын уот сыламар мин оҕо
Бастакы ааҕар кинигэм
Бу баар Новгородов оччоҕо
Биэрбит суруга-бичигэ
Оҕо кинигэтин кэпсээнин
Аахтаран аҕам сэргиирэ
Мин уолум Өндөрөй Сэмэнин
Курдук үөрэхтээх буол”- Г.И.Макаров – Дьуон Дьаҥылы
«Үөрэххэ-сырдыкка тиксибит сахалар бука бары Новгородовка махтаналлара. Кинини таптыыллара туох да мунааҕа суох. Төрөөбүт норуота кинини халлаан ангелын, таҥара курдук санаабыт киһилэрэ»- диэн учуонай, профессор Г.П.Башарин эппитэ.
Биһиги оскуолабытыгар С.А.Новгородов аатын үйэтитиигэ сыл аайы ыытар үтүө үгэс салҕанар.
Семен Андреевич төрөөбүтэ 126 сылыгар аналлаах
нэдиэлэҕэ саха тылыгар олимпиадалар, тылга, литератураҕа оонньуулар ыытылыннылар.
Түмүк
Саха тылын уонна республика төрүт омуктарын тылларын уонна суруктарын-бичиктэрин салгыы сайыннарар үлэ барар.
Тыл үөрэхтээхтэрэ саха тылын чинчийэр үрдүк таһымнаах үлэнэн кытталлар.
Семен Новгородов билигин да сахаҕа оҥорбут үтүөлэрэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тэнийиэҕэ.
Болҕомтоҕут иһин махтанабын.
Материалы на данной страницы взяты из открытых источников либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
