Статья: Я - учитель чеченского языка.

7-г1а урок

Урокн  ц1е: «Яах1ума. Дош . Дешдакъа»

1алашо: берашна  тайп-тайпана яах1умнаш йовзийтар . Берийн дешнех , дедакъойх болу хаамаш  шорбар.

Кхочушдан лерина жам1аш

1.Предметни: брашна евзар ю тайп-тайпана  яах1умнаш.Берашна  1емар ду  х1умаяале аладезарг, йиъна ваьлча аладезарг. Бераша  шорбийр бу дешнех ,дешдакъойх болу хаамаш, 1емар ду дешдакъош схемица билгалдаха.

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна 1емар ду  шайн белхан  план х1отто, тайп- тайпана беснаш  долу  фишканаш  йохккуш учебника  аг1он т1ехь шаьш  хьалха-таьхьа 1амор долчунан  план х1отто.  Цу планан  рог1алла ларъеш  учебникаца  болх бан. Берашна хуур ду шайн кхиамийн мах  хадо, кхачамбацарш  довза  царех ларбала.

·        Познавательни: берашна  1емар ду  яах1ума  муха йиъча пайде ю, х1уъ-х1уъу йиъча зуламе хилар хуур ду. Берашна 1емар ду  дешнийн схеманашца болх а беш , цу схемехь дешдакъош билгалдаха.

·        Коммуникативни: берашна  1емар ду  хьехархочуьнга ладог1а , цуьнан  хаттаршна  жоьпаш дала. Берашна  1емар ду  вовшашка  хаттарш дала  , царна  жоьпаш дала. Берашна хуур ду шаьш бинчу белхан мах хадо. Билгалбохур бу  кхачамбацарш, кхиамаш а.

3.Личностни:  берийн лаам кхоллалур бу  йуучу х1уманех  шайна пайдехь ерг  яа. Зуламе ериг д1ататта.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар « Х1ун  ю совнаха?»

(Хьехархочо  д1аухку  суьрташ : кхаллар, жижиг , шура, т1о, к1алд, даьтта, ч1ара, машен. Берашна т1едуьллу  цу х1умнашна юкъахь совнаха  йолу х1ума караяр)

-Х1ун ю совнаха?  (Машен)

-Х1унда ю  машен совнаха? (Важа х1уманаш юуш йолу х1уманаш ю).

-Стенах лаьцна дуьйцур дув ай тахана урокехь? (Берийн жоьпаш)

3. 1алашо йовзийтар.

-Д1елла  учебникан 12-г1а аг1о. Х1ун ю  цу т1ехь  гуш ?  (Яах1уманаш ю)

-Х1оттае план . Х1ун 1емар ду вайна хьалхара? (Яах1уманийн ц1ераш яха  1емар ду)

-Х1ораммо шех  лаьцна ала деза.

·        Суна 1емар ду  яах1уманийн  ц1ераш яха.

-Х1ун ю суьрташна бухахь? (Дешнийн  схеманаш ю)

-Х1ун дийр  дув ай  цаьрца? Х1ораммо  шех лаьцна ала деза.

·        Суна 1емар ду дешнийн  схеманшца болх бан.

-Х1ара х1ун ю? (Сурт ду)

-Х1н дийр ду  суьртана? (Суьртах лаьцна къамел дийр ду)

-Х1ораммо шех лаьцна ала деза.

·        Суна 1емар ду суьрта т1ехь гушдериг дийца.

-Иза  шун белхан план ю. Цу плананца  болх балур буй шуна?

-Вай тахана  1амор ду  яах1уманийн ц1ераш яха, суьртах лаьцна дийцар хотто. Вай  дешнийн схеманашца болх а бийр бу.

4.Яах1уманаш  йовзийтар.

-Х1ун дара  вайн планаца дуьххьара дан билгалдинарг? (Яах1уманийн  ц1ераш яхар)

-Х1ун дийр дув ай х1инца?( Яах1уманийн ц1ерашяха 1амор ду)

·        Суьртех  лаьцна къамел дар.

(Хьехархочо  уьн т1е д1аухку  тайп-тайпанчу яах1уманийн суьрташ)

-Х1ара х1ун ю? (Х1оа)

- Х1ара х1ун ю? (Конфета)

- Х1ара х1ун ю?(Шура)

- Х1ара х1ун ю?(Даьтта)

- Х1ара х1ун ю?(Нехча)

- Х1ара х1ун ю?(Шекар)

- Х1ара х1ун ю?(Йохь)

- Х1ара х1ун ю?(Туьха)

- Х1ара х1ун ю?(Бепиг)

- Х1ара х1ун ю?(Жижиг)

- Х1ара х1ун ю?(Кхаллар)

-Царех массарех  х1ун эр дара ? (Яах1уманаш олу)

-Х1ун 1еми шуна? Х1орамо шех лаций ала?

·        Суна 1еми яах1уманийн ц1ераш яха.

-Шолг1а х1ун дара вай дан  билгалдинарг? (Дешнийн схеманашца болх бар)

-Х1ун дийр дув ай х1инца? Х1ораммо шех лаьцна ала.

·        Суна 1емар ду дешнийн схеманашца болх бан.

-Кхин муьлха яах1умананш евза шуна? (Берийн жоьпаш)

-Х1оа- иза вуьшта аьлча х1ун ю? (Дош ду)

-Хьан юьллур яра  цу дешан схема?

-Маса дешдакхь ду  Х1ООО-ААА дешан? ( Шиъ ду)

-Хьан  билгалдийр дара иза  дешан схеми т1ехь? (Бераша билгалдо)

(Иштта толу важа дешнаш)

-Х1ун 1еми шуна  кху декъехь?

·        Суна 1еми дешнийн схеманашца болх бан.

5.Сада1аран миноташ.

Жима Ваха г1отту

Мало  йоцуш хьала.

Мел хан яьлла,хотту,

Т1аккха йо зарядка.

Охьа-хьалате1а,

Ирх а  кхиссало,

Цхьана меттехь  воду,

Х1уммаъ к1ад ца ло.

Пхьаьрсаш, накха башош,

Сихха кхорзу хи,

Дег1е «зузз» доуьйтуш,

Хиларх  шийла и.

Цергаш, юьхь-куьг  дила

Цунна диц ца ло.

Морса гата хьокхуш,

Иза   вакъало.

(Хь. Саракаев)

(Бераша Вахас дийрриг до)

6. Дозуш долу къамел  кхиор.

-Х1ун дара  вайн планаца кхузлаха 1амо билгалдаьккхинарг? (Суьртах лаьцна  дийцар х1оттор)

-Х1ун дийр дув ай х1инца? Х1ораммо шех лаьцна ала деза.

·        Суна 1емар ду суьртах лаьцна къамел дан.

-Муьлш бу суьрта т1ехь берш? (Бераш  ду)

-Уьш х1ун деш ду? (Яах1ума юуш ду)

-Яах1ума яа охьахууш хьалха х1ун ала деза?( Берийн жоьпаш)

-Х1ума яа охьахевшича ала деза «Бисмиллах1ирахьманирохьим»

-Йиъна ваьлча х1ун ала деза? ( Берийн жоьпаш)

-Йиъна ваьлча ала деза «Элхьандулиллах1ироббил1аламин»

-Х1ума юучу хенахь мегар дуй хабарш дийца?

-Х1ума юучу хенахь мегар дуй  кхечунна хьаларчу х1уманна т1екхийда?

-Мегар дац, шена  оьшург  схьакховдае ала деза.

-Аша кхочуш дой и декхарш?

-Х1ун 1еми шуна   ?

·        Суна 1еми  суьртах лаьцна дийцар х1отто.

·        Дийцар «ШАЙТ1АНАН РИЦКЪА А, Х1УСАМ А»

Далла т1е дахана  хила  боху, цхьа шайт1а. Цо  аьлла   боху, Деле:
- Массо а адамана, акхарошна  яа х1ума а, чохь 1ан х1усам а елла  ахь, шена я ц1а, я яа х1ума а мА   ца   елла   ахь.
Т1аккха Дала аьлла   боху:
- Наха бисмилла а даккхаза  зайл д1абоьллина х1усам а хьан ю хьуна, наха бисмилла а ца  доккхуш, еана  яа х1ума а хьан ю хьуна.

-Мегар  дуй бисмилла  ца доккхуш  х1ума яа? Х1унда? (Иза шайт1анна хир ю)

·        Тобанашкахь болх «Яах1ума кечъяр»

-Бераш  шун стоьлаш т1ехь  тайп тайпана  яах1уманйн г1ирс бу. Аша х1ораммо  чу  къоламаш хьокхуш кечъян еза  шайна  т1ейиллина яах1ума.

1-ра тоба  аша  дан деза  плов. Плов деш мел оьшу х1ума чу къолам  хьокхуш схьакъастае вукху х1уманех.

2-г1а тоба-аша  жижиг –галнаш йо.

3-г1а тоба-аша  салат йо.

(Хьехархочо тидам  бо муьлхачу тобано  бисмилла доккху , ца доккху, даьккхинарш хастабо)

 7.Жам1 дар.

-Муьлха яах1уманаш евзи шуна?

-Х1ун ала деза  яах1ума яале? Йиъна ваьлча?

8.Рефлекси.

-Муха план яра вайн х1оттийнарг?

-Х1ун дан ницкъ кхечи шун?

-Х1ун диси  ца далуш?

·        Суна 1еми…

·        Суна хии…

·        Сан ницкъ кхечи…

·