Табигат пен математика ундестиги

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ «ШАҢЫРАҚ» КӨПСАЛАЛЫ  МЕКТЕП­ ГИМНАЗИЯ»     КОММУНАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ Секция : Экология Тақырыбы: «Математика  мен  табиғат  үндестігі»                                                                     Авторы: 4 «а» сынып оқушысы                                                                        Кабиков Диас Есхатұлы                                                            Жоба  жетекшісі:  Хамзаева Бакжанат                                                                                           Мухаметжановна  Риддер  қаласы, 2016­2017 оқу жылы 1 «Шаңырақ» көпсалалы мектеп­гимназия» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің 4 «а» сынып оқушысы  Кабиков Диастың  «Математика  мен табиғат үндестігі» атты ғылыми­зерттеу жұмысына жазылған Пікір Біз жобамызда табиғат пен математика  арасында үйлесімділік бар   екендігін оқып,   үйреніп   дәлелдедік.   Онда   тек   ағаштар   ғана   емес,   белгілі   бір   табиғи заңдылықпен   бірлесіп   өсетін   көптеген   өсімдіктер   мен   құстардың   топталып   ұшу ерекшеліктерін іздену жолында анықтадық. Диастың  «Математика мен табиғат үндестігі» атты тақырыпқа жазылған ғылыми  жұмысымен  танысу  барысында  көп ізденгендігін  байқадым. Жұмыс   барысында   математика   туралы   негізгі   ұғымдар,   түрлі   табиғи заңдылықтар   анықталды.   Жобада   салыстыру,   жүйелеу,   анықтау   тәсілдерін қолдандық. Өзекті мәселені зерттеуде түрлі әдебиеттермен, журналдардағы табиғаттың тылсым  дүниелері  туралы  әңгімелермен, зерттеулермен таныстық. Ғаламтордан     табиғат   қызықтарын     аса   қызығушылықпен     ізденгендігі байқалады. Осы жобаның қосымша материалы ретінде бастауыш сыныптың дүниетану пәніне  пайдалануды ұсынамыз. Оқушының   тақырыпты   ашу   мақсатында     өзіндік   дәлелдемелері,   қызықты әңгімелері  арқылы алдына қойған мақсатқа жеткендігін аңғартады. Бұл жұмыспен таныса келе ,жоғары баға бердім. «Шаңырақ» көпсалалы мектеп­гимназия» КММ­нің директоры:              З.А. Алханова Жоба  жетекшісі:                      Б.М. Хамзаева  2 Пікір жазған:                            География пәні мұғалімі А.Т. Китапбаева   «Шаңырақ» көпсалалы мектеп – гимназия» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің 4 «а» сынып оқушысы Кабиков Диастың «Математика мен  табиғат үндестігі» атты ғылыми­зерттеу жұмысына жазылған Аннотация Оқушы   жобада   өз   шамасына   қарай   математика   мен   табиғаттың үйлесімділігін   көрсете біліп, ойларын жеткізген. Өз мүмкіндігіне қарай зерттеу, дәлелдеу, салыстыру, қорытынды жұмыстарын жасағаны көрініп тұр. Материалдарды жинақтап, ұтымды пайдалана білген. Жобаны жасауда көп ізденгені,   өзінше   ойлана   білгені   байқалады.   Жобаны   жасауда   әр   түрлі   әдіс­ тәсілдерді пайдалана білген. Тақырып   өте   кең   болғандықтан,   өзекті   мәселені   жан­жақты   қамти   отыра, мәселенің   түйінін   тауып,   дәлелдеу   жолдары   қарастырылған.     Зерттеу   барысы төмендегідей бөлімдерге бөлінген: Кіріспе: Зерттеу нысаны: « Табиғат математиканың  негізгі ілімі» екенін зерттеу. Негізгі   бөлімде    итальян   математигі     Фибоначчидің   сандар   жүйесі   тізбегінің табиғатқа да  қатысы бар  екенін  дәлелдеп көрсете алды.  Таңғажайып жеті саны  арқылы табиғат пен математиканың  үйлесімділігін  нақты дәлелдерімен ашып көрсеткен. Қорытынды   бөлім:   Эксперимент   қорытындысында   оқушы   тәжірибе   жасап,   өз жұмысын  дәлелдей  біледі.  Диастың таңдаған тақырыбы бастауыш сынып оқушылары үшін қызықты, жүйелі, өзекті. Ғылыми  жетекшісі: Хамзаева Бакжанат Мухаметжановна  3 Аннотация  на  научную  работу ученика  4 «А» класса  Кабикова  Диаса  на  тему «Созвучие  математики  с  природой» В данном научном  проекте  Диас свободного  излагая  свои  мысли, доступно  объяснить о созвучие  математики  с природой. Над  данным  проектом  проведена  тщательная  исследовательская  работа. Диас сумел правильно подобрать  нужный  материал. В  создании  проекта  самостоятельно проделал огромную  работу. В  проекте  использовал  различные  методы. Несмотря на то, что тема научного  проекта   очень  сложная , он сумел  всесторонне раскрыть  основную  мысль.  Этапы  исследования: Введение Цель  исследования: «Природа  как  основная  составляющая  математики» В основной  части  сумел доказать то, что система цифр  итальянского  математика Фибоначчи имеет непосредственную  связь  математики с природой. Через   удивительную  цифру семь  сумел показать созвучие математики  с природой. Заключительная часть : По итогом  эксперимента  Диас  смог  добиться  своих   целей,и доказать о тесной связи математики  с  природой. Тема  очень  актуальна  и  интересна  для  учащихся  начальных  классов.         Руководитель  научного  проекта: Хамзаева  Бакжанат  Мухаметжановна 4 Abstract on the scientific work of the student of grade 4 “A” Kabikov Dias “Consonance with the nature of mathematics” In this research work Dias could explain the relationship of mathematics to nature by freely expressing her thoughts.  He did a great  job on his own in creating project. In the project he used various methods. Although the topic of the research work is very complex he was able to fully reveal the basic idea.  Stages of the research Object of study: Nature as the main component of mathematics. Main  part:  He  managed to show  the relationship  of  mathematics nature number  1 through 7. Final part: At the end of the experiment Dias was able to achieve its goals and to prove the close connection of mathematics with nature. Topic is very relevant and interesting for primary school pupils. Head of the research project: Hamzaeva Bakzhanat Muhametzhanovna     5 Мазмұны:  1.Кіріспе  1.1Табиғат –математиканың негізін қалаушы 1.2.Ғылымдарға апарар жол да,ашар кілт те­ математика    2.Негізгі   бөлім 2.1.Фибоначчи сандары табиғатта 2.2.Таңғажайып жеті саны 2.3.Табиғат пен математиканың  үйлесімділігі 3.Қорытынды 3.1.Эксперимент қорытындысы.     4.Пайдаланылған  әдебиеттер. 6 Ғылыми  жұмыстың   тақырыбы:  «Математика  мен табиғат үндестігі» Ғылыми  жұмыстың  өзектілігі: Математика  мен  табиғат  туралы  деректердің  анықталуы  және  осы  тақырыптың оқушы  білімі  үшін  маңыздылығы. Оқушы  дүниетанымының  кеңеюіне  ықпал  етуі. Ғылыми  жұмыстың  мақсаты: Табиғаттың   математикамен   тығыз   байланыстылығын   анықтай   білу,   көре   білу, қолдану   аясын   кеңейту,   математикалық   іс   ­   әрекетке   тән   ойлау   сапасын қалыптастыру; Жұмыстың  міндеттері: Математика   пәніне   деген   қызығушылығын   ояту;   Математиканы   ­ арттыру; ­ Айналамыздағы табиғат пен құбылысарды тани білу дағдыларын қалыптастыру; құмарлығын үйренуге оқып     ­       Математикадан   ­   білу; ­   Логикалық   ой   қорытындысын   жасау,   идеялар,   гипатезалар   ұсыну   қабілетін алған   білімін   тәжірибеде   қолдана қалыптастыру; Зерттеудің жаңалығы: Өскелең ұрпақтың біліктілігін қалыптастыруға бағытталған қазақ халқының математикалық білімінің тамыры терең екендігін жетілдіру. Маңыздылығы: Нәтижеге бағдарланған қазақтың математикалық білім деңгейін айқындауға жәрдемдеседі, математикалық білім оқушылардың танымына жол ашады.  Зерттеудің  дереккөздері: 7 Әдеби оқулықтар, энциклопедиялар, ғаламтор  көздері. Зерттеудің   практикалық   құндылығы:  ағаш сөлдерінің құрамын эксперимент тұрғыдан анықтау. 1.Кіріспе 1.1. Табиғат –математиканың негізін қалаушы.         Табиғатты танып білу үшін оқу керек. Бәрінен де тиімдісі ­ өз көзіңмен көріп бақылау. Көргендеріңді есте сақтай білу керек.  Аспан, ай, күн, жұлдыз, тау, тас, өзен, көл, өсімдік (ағаш, бұта, шөп),аң, құс, адам – осылардың барлығы табиғатты құрайды.           Республикамыздың президенті Н. Назарбаев өзінің жолдауында әлемдегі ең озық   30   елдің   қатарына   кіру   стратегиясын   айқындаған   болатын.   Оның   басты міндеттерінің бірі ­ ғылым мен білім, жаңа технологиялар бәсекелестіктің шешуші факторы екендігін атап көрсетті. Осы ғылым мен білімді меңгеру үшін ең бірінші адамның   табандылығы,   еңбекқорлығы,   ынтасы   болуы   керек.   Осы   қасиеттер болғанда ғана адамда бәсекелестік туады. Ғылыми   зерттеу   жұмысы   да   осы   сияқты   табандылықты,   шыдамдылықты,   көп ойлануды,   сондай   ­   ақ   еңбекқорлықты   талап   етеді.   Осындай   қасиеттердің арқасында мектептегі математика сүйіп оқитын пәндерімнің біріне айналды. Менің математика ғылымына қызығушылығымның туындауы ұстазымның жемісті еңбегі   деп   білемін.   Осы   өз   қызығушылығымнан   туындаған   «Математика   мен   зерделеу,   оның   қыр   ­   сырларын   ашып, табиғаттың   үндестігі»   тақырыбын   математика мен табиғаттың тығыз байланыстылығына көз жеткізу менің алдыма қойған   мақсатым   болатын.   «Талаптыға   нұр   жауар»   демекші,   қажымас   қайрат, 8 таусылмас талап болса, зерттеулердің көптеген сырларын аша алатынымызды естен шығармауымыз керек. 1.2.  Ғылымдарға апарар жол да,ашар кілт те­ математика Математика   адамзат   тарихында   тұрмыстық   мұқтаждықты   қанағаттандыру мақсатында пайда болған ең алғашқы ғылым.  Орта ғасырларда ғұмыр кешкен ағылшын философы әрі табиғат зерттеушісі Роджер Бэкон (1214 ­ 1292) «Математика  ­ барлық  ғылымдардың   тұңғышы  әрі оларға пайдалы да, қажет те» деп бекер айтпаған. Ғылымдар туралы әңгіме болған бір мәселеде Роджер Бэкон математиканың маңызын «... ғылымдарға апарар жол   ашар   кілт   те   да,   математика»   деп   жоғары   бағалаған. Ол толып жатқан ғылымдардың мәселен, сурет салу, музыка, құрылыс салу, жазу ­ стилін кескіндеу, логика ғылымы т. б ғылымдардың дамуына негіз бола алады. 2.НЕГІЗГІ БӨЛІМ 2.1.Фибоначчи сандары табиғатта.            Итальян физигі, механигі, әрі математигі Галилео Галилей (1564 ­ 1642)  «Табиғат математика тілімен сөйлейді: бұл тілдің әріптері ­ дөңгелектер,  үшбұрыштар және математикалық өзге де пішіндер... Табиғат өз заңдарын  математика тілімен қалыптастырады»,­ деп айтқандай біз күн сайын өзімізді  қоршаған табиғаттан әр түрлі өрнектерді кездестіреміз.             Итальяндық математик Пизанолық Леонардо (Фибоначчи) (1180 ­ 1240)  1228 жылы өз есімімен аталған (Фибоначчи сандар) сандар тізбегін ойлап тапқан.  Бұл сандардың әрбір келесі саны өзінен бұрынғы (алдында тұрған) екі санның  қосындысына тең болған. 1, 1+1=2 ;  2+1=3; 3+2=5; 5+3=8; 8+5=13; 13+8=21; 21+13=34; 34+21=55 55+34=89 Сонда ол сандар: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89,.... Осы сандар тізбегінің заңдылығын өзімізді айнала қоршаған ортадан кездестіруге  9 болады. Ағаштардың жапырағы ағаш бұтақтарындағы екі жапырақтың арасына  спираль тәрізді оралып орналасады екен:  Фибоначчи санын көптеген өсімдіктерден анықтап қараған қызықты. Күнбағыста  34 спираль бір бағытта оралған және 50 ­ і басқа бағытта оралған.   2.2.Таңғажайып жеті  саны. Жердің жүзін мекендеген халықтардың көбісі ерте кезден­ақ 7 санында сиқырлық күш бар деп санаса, оны киелі, қасиетті деп ұғатын да ұлттар бар. Біздің ата ­ бабаларымыз   да   жеті   санын   қастерлеп,   бірқатар   таным   ­   түсінігі   мен   табиғат құбылыстарын, аспан денелері мен заң, жүйелерді 7 санымен атайды. Жеті жұт. Бұлар: 1. Құрғақшылық.  2. Жұт (мал қырылу).  3. Өрт.  4. Оба (ауру).    5. Соғыс.  6. Топан су. 7. Зіл ­ зала (жер сілкіну) Жеті жоқ. Ол былай: 1.   Жерде   өлшеу   жоқ.     2.   Аспанда   тіреуіш   жоқ.   3.   Таста   тамыр   жоқ. 4. Тасбақада талақ жоқ. 5. Аллаһта бауыр жоқ.  6. Аққуда сүт жоқ. 7. Жылқыда өт   жоқ. Жетіқарақшы.  Ол   –   аспанның   солтүстік   жарты   шарындағы   шоқжұлдыз. Жетіқарақшының   жарық   жеті   жұлдызының   сыртқы   пішіні   шөміш   тәрізді.   Оның шеткі екі жұлдызы бойынша Темірқазық жұлдызын табуға болады. Аптаның жеті күні: 1. Дүйсенбі  2. Сейсенбі  3. Сәрсенбі.  4. Бейсенбі.5. Жұма. 6. Сенбі.  7. Жексенбі. Кемпірқосақтың жеті түсі. Күн сәулесі жаңбыр тамшысына түскенде, жарықтың жеті   түсі   сынып,   тамшы   арасынан   көрініп,   кемпірқосақ   пайда   болады. Кемпірқосақ  жеті түстен тұрады. «Жетiнiң»   адамзаттан   басқа,   жер   бетiндегi   барша   тiршiлiк   иесiнiң   де   тiрлiгiне қатысы бар. Қоян   4 жетіде, мысық соқырын 56 күнде туса, иттер 63 күнде, аң 10 патшасы арыстан да 63 күнде , қой  98 күнде қоздайды екен ғой. Тауық қыт­қыттап жүрiп, жиырма бiр күнде жұмыртқалайды.       2.3. Табиғат пен математиканың  үйлесімділігі.        Күз айларында бірінің соңынан бірі тізбектеле ұшатын қаздың керуеніне қай­ қайсымыз да бір сәт қызықтап қарап қаларымыз сөзсіз.  Сүйір     бұрыш   түрінде   ұшу   кезінде   әр   құс  қанат   қаға   отырып,   арт   жақта   келе жатқан   құстың   ұшуын   жеңілдететіндей   әуе   дәлізін   жасайды.   Осындай   пішінде ұшатын қаздар тобы ұшу қашықтығын 70 пайызға дейін соза алады. Мәселен, жеке қаз 70 шақырым ұша алса, топ қаз сондай уақытта 170 шақырымға жете алады. Бұл есепте   жалғыз   ұшқаннан   гөрі   топ   күйінде   ұшу   шамамен   екі   еседен   де   артық пайдалы   деген   сөз.   Осыншалықты   өте   нәзік   есепті   қаздар   қайдан   үйренді десеңізші?!   Олай   болса,   қаздардың   бұндай   ұшуынан   біз   мынадай   сабақ ұққандаймыз: демек, қандай да бір мақсатқа қол жеткізуді көздегендер өзара бас біріктіргенде ғана ол мақсаттарына анағұрлым оңайырақ әрі тезірек жетпек. Ақ қайың. Параллель түзулер  сияқты екі­екіден өседі.Жапырақтары үшбұрышты немесе ромб тәрізді болып келеді. Биіктігі 20 м дейін жетеді.  Ал,енді таулардың басына   назар салайықшы, оларды призмаға ұқсатуға болады. Міне, осы  жерде де математика мен табиғаттың үйлесімділігін байқауға  болады.                     Мен   осы   пәнді   зерттей   келе  мынадай   есептер   ойдан   шығарып   адам баласының қолынан барлық нәрсе жасауға болатынына көзім жетті. Бұл   есептерді   құрастыру   арқылы     математикалық   шамаларды   тұрмыста орынды қолдана білуді және тиімділігін білдім. 1.   Ені   8   м   болатын   тік   төртбұрыш   пішінді   жер   қоршады.   Қоршаудың ұзындығы 50 м. Жердің ауданын тап. 2. Әсел 3 сағатта 60 алма ағашын суарды. Ол 1 сағатта неше алма ағашын суарды. Ш: 60: 3= 20 11 3. Ағашта 30 бұтақ бар. Әр бұтақта 20 жапырақ бар. Барлығы неше жапырақ. Ш: 30*20=600  3. ҚОРЫТЫНДЫ 3.1.Эксперимент қорытындысы. Эксперимент жасауды алдымен ақ қайыңнан бастадым. Қайыңның сөлін қалай алуды  тәжірибе  жүзінде  жасап  көріп  үйрендім.  Қайыңның сөлінде  қант  құрамы барын анықтадым. Оның химиялық құрамын болашақта зерттеймін деген ойдамын.  Мына слайдтан көріп отырсыздар, мен үйімнің жанындағы жемістер егетін жердегі     түскен   қардың   қалыңдығын   өлшеудемін.Бірінші   суретте   былтырғы жылдың   өлшемі   30см   болған,   ал   мына   суретте   биылғы   өлшем   былтырғыға қарағанда   әлдеқайда   қалыңырақ.Өлшеуіш   таяғымды   әкеліп   сыныптағы   метрға салып   өлшесем,55   сантиметрдей   екен.Бұдан   мен   биылғы   өнім   былтырғыға қарағанда молырақ болады деген ойдамын. 12 Ал,   мына   слайдтан   айды   көріп     отырсыздар.Осы   суреттерді   интернеттен көрдім     де,   мен   де   бақылауға     кірістім.   Жаңа   ай   туғанда   оның   доға   тәріздес болатынын,айдың   ортасына     таман   айдың   толысқанын,яғни   жарты   дөңгелекке ұқсап қалғанын  байқадым.Ал,ай бітуге таяғанда толық дөңгелек тәріздес болады екен.  Қорыта келген де математика саласы барлық тұрмыста қажет дүние. Менің жүргізілген зерттеулерім математика ғылымының түпсіз терең, құпиясы мол  әлем екенін дәлелдей түседі. Бұл тақырып әлі де толығырақ зерттеулерді қажет етеді деп ойлаймын.Қазіргі заман математика ғылымының өте кең, жан­ жақты тараған кезеңі.   Ал   талапқа     сай     математикалық   білімін   көтеру   үшін   оқушылардың әрқайсысының үлкен ізденісте жүруі шарт, яғни ғылыми жобамды басқа оқушылар керегіне қолданады деп ойлаймын. Бүгінгі жұмысымды  мына бір өлең жолдарымен аяқтағым  келеді: Көңіл шіркін кірлесе егер қарайып, Орман кезіп, бойымызды жазайық. Сұлулықпен жаулап алған жанарды Беу, табиғат тылсымың бар ғажайып. Тұратұғын бізге жұмбақ сандардан, Құзыретіңе ғалымдар да таңғалған. Табиғаттың шеберлігі шексіз ­ ау Жер, су, ауа ­ бір ­ біріне жалғанған. Еккен гүлің сумен ғана өседі, Табиғатсыз өмір де жоқ деседі. Математик мынау жердің байлығын Өлшеп, екшеп, саралаумен шешеді 13 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. Арыстанғалиев С.А., Рамазанов Е.Р. «Қазақстан өсімдіктері». Алматы.  2003 жыл 2. Әлімбеков. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері 3. Балалар энциклопедиясы: энциклопедия (Бас редакторы Б.Аяған)  ­ Алматы: Қазақ энциклопедиясы,2008 –Т.1:А­Е.  Мұхамедшин К.Д, Сартбаев С.К.  «Арша ­ өмір ағашы» 4. 4.Жақыпов Б.О. “Қазақстан табиғаты” II том. Алматы, 2009 14 5. Житомирский С.В., Итальянский Е.Г., и др. Астрономия :       Энциклопедия/Науч­поп. издание для детей – М.: ЗАО «Росмэн­                  Пресс» 2007 – 128 с. 6. Жүнісқызы К, Дүниетану; Жалпы білім беретін мектептің 4­сыныбына            арналған оқулық/К.Жүнісқызы, Ә.Бірмағамбетов, Қ.Аймағамбетова,         Қ.Жүкенов 3­басылымы, өңделген – Алматы: Атамұра,2011           7. Иващенко А.А. “Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы”.                Алматы. 2007. 8. Құлжанова Н.А., Құрманова С.Е., Садырбекова Н.К.. “Батыс Қазақстан       облысының өсімдіктері мен жануарлары”. Орал. 2003.           9.Сыбанбеков К. «Жасыл әлем сырлары». Алматы,2007           10. сайт  Google           11. сайт Яндекс      15