TUWRI' SI'ZI'QLI' TEN’ WO’LSHEWLI QOZG’ALI'S HAQQI'NDA TU’SINiK

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

TUWRI’ SIZIQLI’ TEN’ WO’LSHEWLI QOZG’ALI’S HAQQI’NDA TU’SINIK

 atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                        22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№-4-TEMA      TUWRI’ SIZIQLI’ TEN’ WO’LSHEWLI QOZG’ALI’S HAQQI’NDA TU’SINIK

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s haqqinda  ken’nen tusinik berip,bul temani’n’ bsaqa temalardan wo’zgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Kompetenciyalar : (temaga baylanisli)

-         Komunikativ: (Oqiwshinin’ soylew madeniyati shet tiller menen baylanistiiw izbe izligi)

-         Matematikaliq sawatqanliq: (Olshem birliklerinen paydalaniw, turmistagi olshem birlikler menen baylanistiriw)

-         Uliwma madeniyat: (Ayemgi o’lshem birlikler haqqinda mag’liwmat ham tusinikler beriw)

-         Magliwmat penen islew: (Multimediya, videoproektorlardan paydalaniw)

Pange baylanisli kompetenciyalar:

1)      Tajiriybe o’tkeriw, fizikaliq shamalardi o’lshew ha’m juwmaq shig’ariw

2)      Fizikaliq bilimler ham absaplardan amelyatta paydalana aliw

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Kinematikani’n’ tiykarg’i’ tu’sinikleri temasi’n soraw.

Tema

Ten' wwo’lshewli qozg'ali’s:

To’mendegi ta’jiriybeni islep ko’reyik. Arbashag’a 16-suwrette ko’rsetilgenindey tami’zg’i’sh womati’lg’an bolsi’n.

Tami’zg’i’shtan tamshi’ bir normada tami’p tursi’n. Arbashani’ tarti’p jibersek. wol qozg’aladi’. Bunda arbasha arti’ndag’i’ tamg’an tamshi’lar arasi’ndag’i’ arali’q birdey yemesligin baqlaw mu'mkin. Demek, arbasha birdey waqi’t arali’qlari’nda  ha’r qi’yli’ arali’qti’ basi’p wo’tken, yag’niy wol tuwri’ ten’ wo’lshewsiz qozg’ali’s jasag’an. Yendi joqari’dag'i’ ta'jiriybeni biraz wo’zgerteyik. Bul ildirilgen ju’kti kemeyttirip bug’an yeriseyik, tamg’an tamshi’ arasi’ndag’i’ arali’q birdey bolsi’n. Bul jag’dayda birdey waqi’t arali’qlari’nda birdey joldi’ basi’p wo’tsin dep ayti’w mu’mkin (17-su’wret).

Yeger dene qa’legen ten’dey waqi’t arali’g’i’nda birdey joldi’ basi’p wo’tse, bunday qozg’ali’s ten’ wo’lshewli qozg’ali’s dep ataladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                        22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                        22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ma’selen, avtomobil ten’ wo’lshewli qozg’ali’p, ha’r bir minutta 1,5 km den jol basi’p wo’tetug’i’n bolsa, 2 minutta 3 km, 5 minutta 7,5 km. 10 minutta 15 km, 30 minutta 45 km, 1 saatta 90 km joldi’ basi’p wo’tedi. Saat tilleri ushi’ni’n’ qozg’ali’si’ da ten’ wo’lshewli qozg'ali’sqa mi’sal bola aladi’. Siz mektepke bari’wi’n’i’zda qay jag’dayda ten’ wo’lshewli, qay jag'dayda ten' wo’lshewsiz qozg’ali’s jasag’an bolasi’z?

Tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’s :

Do’gerek a’tirapi’mi’zdag’i’ denelerdin’ ko’pshilik jag’daylardag’i’ qozg’ali’s traektoriyasi’ iymek si’zi’qlardan ibarat boladi’. Ayi’ri’m jag’daylarda g’ana deneler joldi’n’ belgili bir bo’leginde tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’s jasawi’ mu'mkin.

Qozg’ali’s traektoriyasi’ tuwri’ si’zi’qtan ibarat bolsa. bunday qozg’ali’s tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’s dep ataladi’.

16-ha’m 17-su’wretlerdegi arbashani’n’ qozg’ali’si’ ten’ wo’lshewli yamasa ten’ wo’lshewsiz boli’wi’na qaramastan tuwri’ si’zi’qli’ boladi’. Tuwri’ joldan ketip barati’rg’an avtomobil qozg’ali’si’n, tuwri’ temir jolda poezdi’n’ qozg’ali’si’n, belgili biyiklikke ko’terilip alg’annan keyin samolyotti’n’ qozg’ali’si’n tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’s dep ali’w mu’mkin.

Tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s:

 16-su’wrettegi arbasha tuwri’ si’zi’qli’, biraq ten’ wo’lshewsiz qozg’ali’s jasamaqta. Soni’n’ ushi’n woni’n’ qozg’ali’si’n tuwri’ si’zi’qli’ ten’wo’lshewli qozg’ali’s dewge bolmaydi’. Saat tilleri ushi’ni’n’ qozg’ali’si’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s jasaydi’. Biraq tuwri’ si’zi’qli’ yemes. Soni’n’ ushi’n saat tilleri ushi’ni’n’ qozg’ali’si’ da tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s yemes. 17-su’wrettegi arbashada tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s jasamaqta. Soni’n’ ushi’n woni’n’ qozg’ali’si’ tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s boladi’.

Yeger tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’wshi’ materialli’q noqat qa’legen ten’ waqi’tlar arali’g’i’nda birdey arali’qlardi’ basi’p wo’tse, womn’ qozg’ali’si’na tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s delinedi.

Yen’ a’piwayi’ mexanikali’q qozg’ali’s — tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’sqa bir neshe mi’sal keltireyik.

1.Tep-tegis tuwri’ jolda avtomobil qozg’ali’p barati’rg’an bolsi’n. Yeger avtomobil bir qa’lipte, tezligin wo’zgertpesten qozg’alsa, Siz ti’ni’sh jag’dayda wo’zin’izdi qanday sezsen’iz, bul jag’dayda da sonday sezesiz.

2 Tuwri’ temir jolda poezd bir qa’lipte, tuwri’ si’zi’qli’ ten’wo’lshewli qozg'almaqta. bunday qozg'ali’s jasap ati’rg’an poezd vagoni’nda siz biyma’lel sa’wbetlesip, awqatlani’p ketiwin’iz mu’mkin. Bunda kesedegi suwda shayqalmaydi’.

3.Yeger ten’izde suw ti’ni’q, ti’ni’sh bolsa, bir qa’lipte tuwri’ si’zi’q boylap ju’zip barati’rg'an kemedegi qubi’li’slar qozg'ali’ssi’z kemedegidey jag’day boladi’. Kerne :aynasi’na qaramag’an adam kerne qozg’ali’si’n sezbewi de mu'mkin.

Joqari’da keltirilgen mi’sallardan juwmaq shi’g’ari’w mu’mkin, tuwri’ si’zi’qli’ ten' wo’lshewli qozg’ali’s penen ti’ni’shli’qtag’i’ jag’day arasi’nda a’jayi’p uli’wmali’q bar. Bul uluwmali’qq sonnan ibarat, mexanikali’q qozg’ali’slar tmi’shli’qtag’i’ ha’m tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’stag'i’ yesaplaw deneleri de birdey boladi’.

Mexanikali’q qozg’ali’s tiykari’nda yesaplaw denesinin’ ti’ni’shli’qta yamasa qozg'ali’stali’g’i’n ani’qlawdi’n' ilaji’ joq. Bul Galiley principi boli’p tabi’ladi’.

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.16 ha’m 17-su'wretlerdegi ko’rinislerden ta’jiriybeni tu’sindirip berin’?

2.Qanday qozg'ali’s ten’ wo’lshewli qozg’ali’s dep ataladi’?

3.Tuwri’ si’zi’qli’ qozg’ali’s dep nege ayti’ladi’? Wog’an mi’sallar keltirin’.

4.Tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’sti’ ta’riyiplep berin’.

5.Siz mektepke barati’rg'anda joldi’n' qaysi’ bo'leginde tuwri’ si’zi’qli’ ten'wo’lshewli qozg'ali’s jasaysi’z?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Tuwri’ si’zi’qli’ ten’ wo’lshewli qozg’ali’s haqqi’nda tu’sinik  temasi’n woqi’p keliw 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                        22-mektep  Saylauov Ag’i’lash