ZATTI’N’ SALI’STI’RMALI’ YERIW JI’LLI’LI’G’I’.AMORF DENELERDIN’ YERIW HA’M

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

 ZATTI’N’ SALI’STI’RMALI’ YERIW JI’LLI’LI’G’I’.AMORF DENELERDIN’ YERIW HA’M QATI’WI’.

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 20-TEMA     ZATTI’N’ SALI’STI’RMALI’ YERIW JI’LLI’LI’G’I’.AMORF DENELERDIN’ YERIW HA’M QATI’WI’.

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’.amorf denelerdin’ yeriw ha’m qati’wi’ haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Ba’seki sa’wbet» interaktiv metodi’ «Debatlar» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Kristall denelerdin’ yeriwi ha’m qati’wi’ temasi’n soraw

TEMA

Zatti’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’:

Yeriw temperaturasi’nda 1 kg kristall zatti’ sonday temperaturali’ suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n kerek bolatug’i’n ji’lli’li’q mug’dari’ zatti’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’ dep ataladi’ ha’m  ha’ribi menen belgilenedi.

Ta’riypine qarag’anda,m massali’ zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’ to’mendegishe ko’rsetiledi.

          (1)

Bunda Q_e – yeriw temperaturasi’nda zatti’ suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n kerek bolatug’i’n ji’lli’li’q mug’dari’  tiykari’nan Dj/kg, kDj/kg, kal/g, kkal/kg, birliklerde wo’lshenedi.

(1) formulani’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’  bolg’an m massali’ deneni yeriw temperaturasi’nda yeritiw ushi’n kerek bolatug’i’n ji’lli’li’q mug’dari’n to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin.

             (2)

Massasi’ 0,1 kg bolg’an qorg’asi’ndi’ yeriw temperaturasi’nda pu’tkilley suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n  ji’lli’li’q mug’dari’ jumsalg’an yedi.(35-suwrettegi grafiktin’ A-B bo’limi) Usi’ temperaturada qorg’asi’nni’n’ suyi’q haldan pu’tkilley qatti’ halg’a wo’tiwi ushi’n zattan aji’rali’p shi’qqan ji’lli’li’q mug’dari’ da 2,5 kDj g’a ten’ yedi (grafiktin’ B-A bo’limi).

Berilgen massali’ kristall deneni yeriw temperaturasi’nda suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n qansha ji’lli’li’q mug’dari’ jumsalg’an bolsa,sol temperaturada suyi’q haldan qatti’ halg’a aylani’wi’nda sonsha ji’lli’li’q mug’dari’ aji’rali’p shi’g’adi’.

Demek, kristall zatti’n’ yeriw ha’m qati’w processlerinde temperaturasi’ wo’zgermese de,woni’n’ ishki energiyasi’ yeriw waqti’nda qanshag’a ko’beygen bolsa,qati’w waqti’nda sonshag’a azayadi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ayi’ri’m kristallardi’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’ 8-kestede berilgen.

Amorf denelerdin’ yeriwi ha’m qati’wi’:

Amorf deneler ani’q yeriw temperaturasi’na iye yemes,Ji’lli’li’q berilgende amorf deneler aldi’n a’ste aqi’ri’n jumsaydi’,son’ suyi’qlasi’p baslaydi’.

Suyi’q halg’a aylang’an amorf dene suwi’ti’lg’andag’i’ qati’w yeriw processine teris boladi’.Kristall denedegi siyaqli’ amorf denenin’ yeriw processindegi temperaturasi’ni’n’ ji’lli’li’q mug’dari’na baylan’sli’ grafigi qati’w processindegi grafik penen u’sti-u’stine tu’sedi.

Yeriw processin u’yreniw ta’biyatta (ms: Jer betinde qar ha’m muzdi’n’ yeriwi) ilim ha’m texnikada (ms: taza metallar h.t.b) belgili bir a’hmiyetke iye.

Sabaqti’ bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde bilimlerin bekkemlep bari’w.

1.Zatti’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’I’ dep nege ayti’ladi’? Woni’n’ wo’lshem birliklerin ayti’n’.

2.Zatti’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’I’ qalay ko’rsetiledi?

3.8-kesteni ko’zden wo’terin’ ha’m keltirilgen zatlardi’n’ Sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’I’n Sali’sti’ri’n’

4.Amorf denelerdin’ yeriw ha’m qati’w processlerin tu’sindirip berin’.

5.Amorf denelrdin’ yeriw ha’m qati’w processi kristall denelrdin’ yeriw ha’m qati’wi’nan qanday ayi’rmashi’li’g’I’ bar?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’.amorf denelerdin’ yeriw ha’m qati’wi’ temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash