6 - сынып: Қазақстан тарихы. Қола дәуіріндегі Қазақстан.

Сабақ жоспары Пән: Ежелгі Қазақстан тарихы Сынып: 6 Күні: Тақырыбы: Қола дәуіріндегі Қазақстан. §8-9. Дәуірдің негізгі сипаты. Шаруашылық пен қоғамдық өмірдегі өзгерістер Сабақтың мақсат -міндеттері: Оқытушылық – Қола дәуірі, оның адамзат тарихындағы маңызды, қола дәуірінің мәдениет ескерткіштері, оның ерекшеліктері туралы білім беру. Тәрбиелік – Адамзат дамуындағы ұлы жетістіктердің еңбектің арқасында келгендігін айта отырып , оқушыларды еңбекті сүюге, адамгершілікке тәрбиелеу. Қазақ жерінің тарихы адамзат тарих ының құрамдас бөлігі екенін ұғыну. Дамытушылық – Қола дәурінің адамзат баласының басынан кешірген тарихи кезеңдегі орны жөнінде, қола туралы түсініктері мен оның басқа металдардан артықшылығы түсініктері мен оны ң басқа металдардан артықшылығы мен ерекшелігін ашып көрсете білу, картинаның көмегімен қола дәуірінің Қазақстан аумағындағы аймақтарын анықтай білу қабілеттерін дамыту. Сабақтың түрі: дәстүрлі Оқытудың әдісі: баяндау (әңгіме, диалог), тәжірибелік (ауызша жеке фронтальды сұрау). Көрнекілік: «Ежелгі Қазақстан» картасы, тас бетіне түрлі суреттер салынған қола дәуірі адамдарының рухани мәдениеті туралы түсінік беретін суреттер. Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру сәті – бүгінгі сабақта қатысатын оқушылардың санын тексеру, оқушылардың сабаққа назарын аударту. ІІ. Үй жұмысын тексеру. Өткен жылдың материалын қайталау. ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру. А) Өндіріске металл құрал-саймандардың енуі. Адамзат баласының ой-санасы, өмір сүру тәжірибесі заман өткен сайын жетіліп отырды. Өндірісті игеру тәжірибесі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасты. Адамдар алдымен таби ғатта кездесетін таза мыс қорытындысын пайдаланған. Осындай табиғи таза мыстан жасалған ұсақ құралдар: біздер, жебе ұштары, мыс тілікшелер энеолит дәуірінен кездеседі. Ал тотыққан мыс рудасынан металл қорыту қола дәуірінде басталды. Қола табиғатта таза күйінде кездеспейді, ол негізіне н мыс пен қалайының қосындысынан алынады. Металл кеніштер қазіргі Зыряновск, Жезқазған маңайында, қарқаралы, Ақшатау тауларында болған. Қазақтың белгілі ғалымы Қ.И.Сәтпаевтың есебі бойынша, көне заманда Жезқазғаннан 1 миллион тоннадай кен өндіріліп, одан 100 мың тоннадай мыс қорытылған. Шығыс Қазақстанда нарым мен қалба кен орнында 1100 тонна қалайы шығарылған. В) Қоладан жасалған еңбек құралдарына көшу. Адам табиғи мысты пайдаланудан бірт індеп оны қорытуға көшті. Пешті жоғары температураға дейін жеткізе қыздыра алды. Онда кенді балқытты. Адамдар мыс рудасына қалайы қосу арқылы қола өндіруді үйренді. Қорытып жасалған еңбек құралдары тастай қатты, әдемі сары түсті болып келді. Қоладан жасалған бұйымдар тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын бірітіндеп ығыстырды. Бұл кезең тарихта қола дәуірі деп аталады. С) Андронов мәдениеті. Шаруашлығы мен кәсібі. Еуразия даласындағы қола дәуірінің жетістіктері Андронов мәдениеті деп аталады. Осы мәдениеттің алғашқы ескерткіштері Андроново деге н селоның маңынан табылған. Бұл село Сібірдегі Ачинск қаласының жанында орналасқан. Сол селоның атына қарай бұл қола мәдениеті «Андронов мәдениеті» атанып кетті. Андрон тектес қола мәдениеті Орал (Жайық) өзенінен бастап, Енисей өзеніне дейінгі, Батыс Сібір орманды алқабынан бастап, Памир тауларына дейінгі аралыққа тараған. Ғалымдар Солтүстік және Батыс Қазақстаннан 80-нен аса Андрон м әдениетінің қоныстарын зерттеді. Олардың кейбірін ертедігі алғашқы қалалар деуге келеді. Мысалы, қазақстанның Қостанай облысы мен Ресейді ң Челябі облысының шекарасында табылған Арқайымды ғалымдар қола дәуіріндегі қалаға ұқсатады. Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақстандағы Петровка мен Боголюбов қоныстары орлармен және дуалдармен қошалған. Сондай-ақ ғалымдар Орталық қазақстан аумағынан қола дәуіріне тән 30 қонысты, 150 обаны зерттеді. Д) Беғазы-Дәндібай мәдениеті. Бұл атау Орталық Қазақстандағы Беғазы және Дәндібай мекеніндегі обаларға байланысты қойылған. Беғазы-дәндібай мәдениетіне жататын жерлеу орындарының көпшілігі – обалар. Андроновтықтардың ерекшелігі: Беғазы-Дәндібай қорғандары биіктеу болып келеді ж әне ұсақ қиыршық тастар мен топырақтан тұрғызылып, етегі үлкен қақпақтастармен бекітілген. Қола дәуірін жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Сол жылы қазақтың біртуар энциклопедист ғалымы Әлкей Хақанұлы Марғұлан көне дәуір тарихын зерттейтін археологиялық экспедиция құрды. ІV. Жаңа тақырыпты бекіту сұрақтары. А) Беғазы мәдениеті мен Андронов мәдениетін салыстырындар? В) Жартылай көшпелі мал шаруашылығы қалай пайда болды? С) Көшпелі мал шаруашылығының шығу себебі туралы әңгімеле? V. Қорытындылау. Біз бүгін сендермен адамзат тарихындағы тағы бір кезең – қола дәуірін қарастырдық. Қола дәуіріндегі жаңалықтар: матриархатттың құлап, патриархаттың орнауы, Андронов және Беғазы- Дәндібай мәдениеттері туралы жаңа мағлұматтар білдік. ІV. Үйге тапсырма. Жаңа тақырыпты қайталау.