Будова сказа. Галоўныя члены сказа (план-канспект урока)

Тэма: Будова сказа. Галоўныя члены сказа

Мэта:

-          садзейнічаць асэнсаванню ролі галоўных членаў сказа для абазначэння прадмета маўлення і яго характарыстыкі;

-          выпрацоўваць уменне выяўляць граматычныя асновы сказаў, ставіць сэнсавыя пытанні да дзейніка і выказніка, вызначаць спосаб іх выражэння, тэкстаўтваральную ролю ў выказванні;

-          развіваць арфаграфічную пільнасць;

-          выхоўваць пачуццё любові да роднай прыроды.

Абсталяванне: падручнік па беларускай мове для 5-га класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай мовай навучання, карткі з індывідуальнымі заданнямі, табліцы, прэзентацыя.

Ход урока

1.   Арганізацыйны момант

2.   Праверка дамашняга задання

а) Праверка дамашняга практыкавання ў сшытках. Замена сшыткаў.

б) Вуснае апытванне:

Назавіце сказы па мэце выказвання і інтанацыі, у канцы якіх ставяцца наступныя знакі прыпынку:

1)………………….!         Апавядальны клічны,пабуджальны клічны.

2)………………….?        Пытальны клічны.

3)…………………..         Апавядальны няклічны,пабуджальны няклічны.

3. Псіхалагічны настрой

Чытанне верша:

3 буйных ліп і бяроз  лісты валяцца. 
Між павалаў і лоз рассыпаюцца. 
Шапацяць, шалясцяць  залацістыя, 
Увысь галінкі глядзяць пусталістыя.

                                          Я. Купала

-         Пра якую дзіўную пару года гаворыцца ў вершы?

-         Па якім прыкметах вы вызначылі, што гэта восень?

-         Давайце ўспомнім назвы асенніх месяцаў.

-         А які цяпер у нас месяц?

-         А якое сёння чысло?

-         Запішам дату ў сшыткі.

4.Паведамленне тэмы і вызначэнне мэты ўрока

5.Тлумачэнне новага матэрыялу

- Як вы разумеце слова “аснова”? (слоўнікавая работа)

Аснова - частка прадмета, на якой замацоўваюцца астатнія яго часткі;

               тое галоўнае, на чым грунтуецца, будуецца што-небудзь.

Аснова ёсць ў дома – фундамент, у дрэва – карані. Як вы думаеце, на чым трымаюцца ўсе словы ў сказе, што ў ім з’яўляецца асновай? (У кожным сказе ёсць дзейнік і выказнік, якія і ўтвараюць граматычную аснову).

Ітак, на граматычнай аснове трымаецца ўвесь сказ. Як знайсці галоўныя члены ў сказе?

Спосаб пошуку граматычнай асновы (на дошцы)

1)    Знайсці слова, якое выражае дзеянне (што робіць?)

2)    Вызначыць, хто выконвае дзеянне (хто? што?)

Сыпле (што робіць?) золата з дрэў лістапад (што?).

Наступіла позняя восень. Падуў моцны вецер. Ён закружыў у паветры лісце.

Галінкі агаляюцца, а зямля пакрываецца рознакаляровым дываном. Ён незывайна прыгожы. Восень – чараўніца.

6.Замацаванне.

Работа каля дошкі.

Едзе восень 
Змоўкла наваколле, 
Лес адгаманіў. 
Едзе восень полем 
На рабым кані. 
А за сінім борам — 
Я разгледзеў сам — 
Сядзе ў санкі скора 
Белая зіма. 
                                               Валянцін Рабкевіч

 Падкрэсліце граматычную аснову ў сказах. Растлумачце, як вы гэта рабілі.

Якімі часцінамі мовы выражаны дзейнік і выказнік?

Фізкультхвілінка

Вецер

Пісьмовая праца. Гульня "Злаві аснову". Я дыктую сказы, вы запісваеце толькі дзейнік і выказнік.

Лістапад – апошні месяц восені. Яго назва гаворыць сама за сябе. Сцюдзёныя паўночныя вятры зрываюць з дрэў апошняе лісце, гоняць яго па зямлі. Дрэвы стаяць ужо амаль голыя. З’яўляюцца туманы. Дажджы ў другой палове месяца змяняюцца на мокры снег.

Праверым, ці ўсе былі ўважлівыя?

Такім чынам, мы замацавалі паняцце аб тым, што ў кожным сказе ёсць граматычная аснова-дзейнік і выказнік.

Работа ў парах

З дадзеных слоў складзіце сказы. Знайдзіце ў кожным сказе граматычную аснову і падкрэсліце. Вызначце, якой часцінай мовы з'яўляецца дзейнік і выказнік.

Восень абсыпала дрэвы жоўтым прыгожым лістком.

Пафарбавала восень клёны ў колер жоўты і чырвоны.

Туман малочны лістапада пакрыў палі і лугі.

Дрэвы, прыгожым, восень, жоўтым, абсыпала, лістком.

У, клёны, і, чырвоны, колер, восень, жоўты, пафарбавала.

І, лугі, малочны, пакрыў, палі, лістапада, туман.

Запоўніце табліцу “Спосабы выражэння выказніка”

1)    Лістапад – вароты зімы.

2)    Селянін у лістападзе з калёсамі развітваецца, у сані садзіцца.

3)    У лістападзе зіма з восенню змагаецца.

4)    У лістападзе раніца з вечарам хутка сустракаюцца.

5)    Лістападаўскія ночы да снегу цёмныя. 

Развіццё маўлення (работа ў групах)

Перад вамі фотаздымкі. Апішыце, што вы бачыце на гэтых карцінках.

7.Рэфлексія

“Дрэва дасягненняў”

У кожнага з вас на парце ляжыць кляновы лісток. Калі вы засвоілі тэму: навучыліся знаходзіць у сказах граматычную аснову і вызначаць, якой часцінай мовы выражаны галоўныя члены, прычапіце на галінку жоўты лісток; а калі ёсць цяжкасці і над тэмаю неабходна яшчэ папрацаваць – з галінкі абляціць чыырвоны лісток.

8. Падвядзенне вынікаў урока. Ацэнка ведаў вучняў з каменціраваннем

9. Дамашняе заданне

§ 13, пр. 116 або скласці 5 сказаў, у якіх граматычная аснова будзе выражана рознымі часцінамі мовы.