VOLUME

Journal of New

5

Century Innovations ISSUE-3

Journalofnew Centuryinnovations

Pedagogical sciences

AREAS                                         Social sciences

and humanities

Engineering and

Medical Sciences

4

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS

IN AREAS

161              JO URNALs

                 ?ooglea         MASTER LIST

WSRjourn com                                                                           -

TOPOGRAFIK KARTALARMNG NOMENKLATURASINI ANIOLASH

Alisherop Shoxruxbek Mirzohidjon ag 'li Forg 'ona Politexnika Instituri Qurilish          GK Pa K yo'nalishi lalabasi Abdułnalikov Ravshanbek Rasuljon og 'li

Forg 'ona Polirexnika     Qurilish MKQ vo M yo'nalishi 2-bosqieh lalabasi

Kalii so•zlar: Masshtab, karta varog'i, meredian. parallel, ekwator, koordi«natalar. ufq tomonlari, burehak, rumb burehak, alimut va boghqalar

Annotatsiya: Ushbu maqolada topografik kartalarning nomenklaturasini aniqlash usuli, kartalarni loyihaŇash va proyeksiyalash. rumb. direksion burchaklarini. azimut tornonlarini aniqlash haqida aytib o'tilgan

Kartalarning masshtabi I :IOOOOOO dan mayda - sharxli va I : 1000000 dan yirik - topografik turlarga bo'linadi.

Masshtablari 1:1000000, 1:500000 , 1:300000, 1:200000 b0'lgan kartalar sharxli topografik kartalar deyilib, yirik masshtabli kanalar bo' yieha tuziladi.

Topografik kartalar boshqalaridan  batafsil o•rganish bera Olishi, relerva tafsilotni tasvirlash aniqligi bilan farqlanadi. Shu sababli ular halq xo'jaligida, injenerlik inshootlarini qidiruv, loyihalash. qurilishda, Yer tuzish va Yer kadastrini yuritish kabi ko•p masalalarni yechishda, eng rnuhirni esa mamlakat mudofaasini tashkil etishda qo'llaniladi.

Topografik kanalar ko•p varag'li bo'ladi mamlakat sududida foydalanish uchun qulay bo' ladigan o'lehamli alohida varaqlarda qisrnlarga bo^słinib tasvirlanadi,

1-chizma: : 1000 000 masshtabli karta varag'i nomenklaturasi

Topografik kartalarni varag' larga ajratishga grafálash deyiladi va uni amalga oshirishga asos qilib I : 1000000 masshtabli karta varag'i qabul qilingan. Nomenklatura deb topografik kartalar ayrim varag'larini helgilash sistemasiga aytiladi.

I masshtabli kartani tuzish uchun Yer sirlining tasviri Grinvich meridianidan boshlab uzoqlik bo'yicha har 60 dan 60 ta ikki burchak (ustun)larga bo'linadi, ular arab raqarnlari bilan 18'(P meridiandan boshlab sharqga tomon belgilanadi (raqamlanadi),

Agar raqarnlash 00dan boshlansa bunday ikki burchakliklar — zonalar deyiladi. Znnalar hisobi ustunlarnikidan 30 ga far-q qiladi. masalan 34 ustun 14 zona Yer sirti tasviri kenglik bo•yicha har 40 dan parallellar bilan ekvatordam shimolga va janubga lotin alitbosi bosh harnari qatorlarga (I • chizrna).

Nomenklaturali bo'lingan karta va planlardan foydalanish uehun quyidagi nasalalarni yechishga to'g' ri keladi.

I. Topografik karlalar, ularni grafalash va nomenklaturasi to'g'risida tushunchalarga ega bo•lish.

2.                      Geografik koordinatalari ma' lum punkt joylashgan karta varag'ining nomenklaturasini aniqlash.

3.                      Ma'lum nomenklatura bo 'yicha trapetsiya romi burchaklarini geografik koordinatalarini

4.                      Berilgan karta varag'iga yondosh (qo' shni) karta varag'larining nomenklaturasini topish.

— 5

Turli masshtabdagi karta va plan varag'larining nomenklaturasi asosida xalqaro karta deb qabul qilingan I 000 000 masshtabli varag'lari yotadi.

Yer sirtining shunday bo' linishi natijasida hosil bo•lgan qismlari (trapetsiyalari) I : 1 000 000 masshtabli karta varaqalarida tasvirlanadi. Karta vara§ining nomenklaturasi qatomi belgilovchi harr va ustunni belgilovchi sondan tashkil Iopadi.

Qator va ustun Ixlgilarini. trapetsiya romi burchaklarining geografik koordinatalarini aniqlash uehun I -chizmadagi ma'lumotlardan foydalaniladi.

Misol. Nuqtaning geografik koordinatalari kengligi {0=54041 '49" va uloqligi = 1800525" ma'lum bo'lsa, 1:1000 000 masshtabli kartaning shu nuqta joylashgan varag'inmg nomenklaturasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

+31-34

       6           6

540

—+1-14

    Agar        18W bo•lsa,

Ä — 18d'

    bu yerda.                - ustun raqami        n - qator raqami

Shu punktda joylashgan 1:10 000 gacha IX) 'Igan barcha masshtablari karta varag'larining nomenklaturasi aniqlansin.

—

I :IOOO 000 masshtabli karta varag'i nomenklaturasi

    3-chinnada l:          000 masshtabli karta trapetsiyasi nomenklaturasi bilan ko'rsatilgam

I 000 000 karta varag'i nomenklaturasi qator harfi va ustun nomeridan yig'iladi masalan N -34.

Bitta I :1000 000 masshtabli karta varag'ida 4 ta 1:500 000 masshtabli karta varag'i millionli karta varag'larini tashkil etadi va millionli varag' nomenklaturasiga A, B, V, G bosh hartlarni qo•shib belgilanadi - N • 34 • A (4•chizma), 9 ta I :3000 000 masshtabli karta varag•łarga bo' linadi. Millionli varaq nomenklaturasi oldiga joylashadigall I dan IX gacha rim raqamlałi bilan twlgilanadi • (5•chizma), I : 200 000 masshtabli kartaning varag'i I masshtabli karta varag'ining 1/36 qismini tashkil qiladi va 1:1000000 varaq nomenklaturasidan keyin joylashgan rim raqamlari bilan belgilanadi - N-š4-VII (6-ehizma).

I :IOOOOO masshtabli karta varag'ini hosil qilish uchun 1:1000000 masshtabli karta varag'i 144 qismga bo'linishi va I dan 144 gacha arab raqomlan bilan belgilanishi kerak N -34-37.

Berilgan misol uchun bu karta varag'larining nomenklaturalari mos ravishda N •34•A. 1• N -34. N.34.V11, N-34-37 larga bo' ladi.

I :100000 masshtabli karta varag'i undan yirik masshtabdagi karta varag'larini bo'lish va nomenklaturasini aniqlash uchun asos bo'lib xizmat qiladi.

karta varag•ida 4 ta I :50000 masshtabli karta varag'lari joylashadi va ular rus alitbosining bosh harflari bilan belgilanadi. Varaqning o'lchamlari kcnglik bo'yicha p —10', uzoqlik bo'yicha Ż 15' ga teng deb olinadi (9•chizma).

N-34-37

1:100000

1:50000 masshtabli karta varag'i o 'Ichamlari kenglik bo'yichx uzoqlik bo'yicha ż 730" ga teng bo'lgan 4ta 1:25000 masshtabli karta varng'lariga bo' linadi va ular kirill alitbosining kichik harflari a, b. v, g bilan belgila.nadi (10 -chiana).

hilan helgilanadi (l I -chinna)

N-34-37-B-B

				w'ao•
	1		2
	3		4

1:25 000

ll•chizma

 N - 34-37 - B B 4

Shunday qilib, berilgan misol shartiga binoan alohida izlanayotgan I :IOOOO masshtabli karta varag'ining nomenklaturasi N-34-37-V-v4 bo'ladi 12-chizmada ko'rsatilgan.

N..34-37-B-B-4

30		730"

1:10000

I-jadvalda Nuqtaning geograflk koordinatalari kengligi 0=54041 '49" va uzoqligi i 800525" bo*lgan nuqtajoylashgan masshtablari I : 1000 000-1 : 10000 bo'lgan kartalar varag*larini

Yer Shari rornlarning 0'Icha:mlari, nom•enklaturasi va kana

WSlVournat.com                                                   Volume —5 Issue-3_May 2022

varaqlari soni keltirilgan. Yuqorida yozilganlardan 1:1000 000 masshtabli kartadan yirikroq masshtabli kartalar varaqlari nomenklaturasiga har bir masshtab varaqlarini belgi lash uchun qabul qilingan barf yoki sonni ma' lum tartibda qo'shish orqali hosil qilinadi.

Karta lar	Romlar lc:hamlari		Nome misoli	Kartalar varaqlari soni
	Kengli	Uzoqlik
000	40	60	N-34
1 :500	20	30	N.34.A	4-1:10000 'ida
1 :300	1020'	20	I-N-34
		10	N-34-VII	36
1:100	20'	30'	N.34-37	144"."
1 ;50000			N-34-37-B	vara ida
1 000		730"	N-34-37	4-1;50000""
1 :IOOOO		345"	N-34-37..B.v-4	4-1:25000"

Topografik kartalarni raqamlash sistemasini bilgan xolda turli masalalarni yechish mumkin: nuqtaning geografi k koordinatalari yicha berilgan masshtabdagi karta varag nomenklaturasini aniqlash; nomenklatu:ra bo•yicha trapetsiya uchlari burchaklarini va yondosh varaqlar nomenklaturasini topish

Foydalanilgan adabiyotlar:

l, QNNono•jayev "Injinerlik geodeziyasi"

2, T,Q0'ziboyev

3.   www.ziyonet.u

4.   Arxiv

WSRjoumal.com                                                Volume —