Элементар бөлшектер

9.6.3. элементар бөлшектерді жіктеу

1932 жылдан бастап 400-ден астам бөлшек табылған
Жіктелуі:
тыныштық массасы
электр зарядының шамасы
спин
өмір сүру уақыты
әртүрлі әрекеттесулерге қатысуы

Элементар бөлшектер
(өмір сүру уақытына байланысты)

Электрон
Протон
Фотон
Нейтрино

Электромагниттік және әлсіз әсерлесу нәтижесінде ыдырайтын бөлшектер

Күшті әсерлесу нәтижесінде ыдырайтын бөлшектер

Әсерлесуді тасымалдайтындар – гравитондар.
Әсерлесу радиусы – ∞
Интенсивтілігі – 10-38

Электромагниттік әсерлесу барлық заряды бар бөлшектерге тән құбылыс

Әсерлесуді тасымалдайтындар– фотон (γ-квант)
Әсерлесу радиусы– ∞
Интенсивтілігі – 1/137
Өмір сүру уақыты – 10-20с

Күшті әсерлесу адрондарға тән құбылыс

жартылай спині бар бөлшектер

бүтін спині бар бөлшектер

ħ/2; 3ħ/2; 5ħ/2

0; ħ; 2ħ; 3ħ

электрон, протон, нейтрон

фотон, π+- мезон

Адрон кварктерден тұрады.

Негізгі бөлшектер, электр заряды бар бөлшектер, спині жартылай бүтін (фермион)
Мюррею Геллман және Джордж Цвейг кварктердің бар екендігіне болжам жасаған (1963)
Жоғары энергиялы бөлшектерді шашырату кезінде табылған
Нуклондардың кварктык құрылымы 1969 жылы дәлелденілді (Стенфорд)
Хош иістендіргіштер - түрлі кварктар(6+6)
Әр кварк үш түсті зарядқа ие бола алады - қызыл, жасыл, көк – кварктердің әсерлесу мінездемесі. Антикварктер антитүске ие.

Лептон – күшті әсерлесуге түспейтін бөлшектер (электрон, мюон, нейтрино).
әлсіз әсерлесу реакциясындағы нейтрино әрқашанда «өзінің» лептонымен бірге пайда болады.
Электрон - электрондық нейтрино
Позитрон - электрондық антинейтрино
Таон - таондық нейтрино

Әр элементар бөлшекке антибөлшек сәйкес келуі қажет.
Антибөлшек – бөлшекке қатысты қарамақарсы заряды, өмір сүру уақыты, тыныштық массасы және бірдей спині бар элементар бөлшек.

Позитрон 1932 жыл - Карл Андерсон

Аннигиляция – антибөлшек пен бөлшек кездескенде пайда болады.

Барлық элементар бөлшектер бір-біріне айнала алады.
Әртүрлі энергияда бір бөлшек әртүрлі бөлшекке айнала алады.
Бірақ әрқашанда энергияның сақталу заңы орындалады: энергия, масса, заряд, импульс.

Әсерлесуді тасымалдайтындар – аралық бозондар
Әсерлесу радиусы– 10-18 м
Интенсивтілігі – 10-10
Өмір сүру уақыты - 10-13 с

Фотоннан басқа барлық бөлшектер қатысады