Конспект урока по обучению грамоте (письмо) в 1 классе на тему "Мова.Выдзяленне сказаў з мовы. Знакі прыпынку ў канцы сказа"

УРОК 2. Мова.Выдзяленне сказаў з мовы. Знакі прыпынку ў канцы сказа. Мэта:  забяспечыць   замацаванне   ўяўленняў   вучняў   аб   вуснай   і   пісьмовай   мове, засваенне паняцця «сказ»   Задачы:  фарміраванне   ўмення   выдзяляць   сказ   з   патоку   мовы,   асваенне   спосабу малюнка   сказа   з   дапамогай   схемы,   знаёмства   са   знакамі   прыпынку   ў   канцы   сказа (кропка, пытальны і клічнік) і інтанацыяй апавядальнага, клічнага і пытальнага сказаў (без увядзення тэрмінаў), садзейнічаць выхаванню самастойнасці і ўзаемадапамогі. Абагульненне ўрока: 1) сказ выказвае скончаную думку; 2) у сказе аб кім­небудзь або пра што­небудзь гаворыцца, штотосьці гаворыцца; 3) сказ мае інтанацыйную скончанасць (завершанасць). Спосаб дзеяння: 1) на схеме сказ паказваецца доўгім прамавугольнікам; 2) пачатак сказа вылучаецца вертыкальнай рысай; 3) у канцы сказа ставіцца кропка, пытальнік або клічнік. Абсталяванне: • вучэбны дапаможнік «Буквар» (с. 6­7); • карта вывучэння тэмы «Гаворка. Сказ. Слова»; • картка з пытальным знакам; •   сюжэтныя   карцінкі   з   выявай   вуснай   мовы,   напрыклад:   хлопчык   і   дзяўчынка размаўляюць  адзін з адным; журналіст (у руках мікрафон) бярэ інтэрв'ю;  тэатр: на сцэне акцёры, у зале — гледачы; хлопчык у слухаўках перад камп’ютарам, на экране — яго   сябар;   дзяўчынка   ў   слухаўках   слухае   магнітафон;   сям'я   глядзіць   тэлевізар,   на экране  —  дыктар   навін;   дзядуля   ў   лесе  з   кошыкам   грыбоў   кліча  ўнукаў;   жанчына размаўляе   па   тэлефоне;   сюжэтныя   карцінкі   з   выявай   пісьмовай   мовы,   напрыклад: хлопчык   у   сшытку   піша   словы;   дзяўчынка   набірае   тэкст   на   кампутары;   хлопчык падпісвае канверт, побач на стале ляжыць паштоўка; дзяўчынка чытае кнігу; тата чытае газету; мама чытае часопіс; шыльда «Хлеб» над дзвярыма крамы; мужчына трымае ў руках тэлефон, на экране тэлефона — тэкст (паведамленне); • карткі — умоўныя абазначэння для вуснай і пісьмовай мовы (па аналогіі з картай вывучэння тэмы) або дзве лялькі — адна — з канвертам, другая — з навушнікамі або мікрафонам; • сюжэтная карцінка «Маміны памочнікі»; • пакаёвая расліна бальзаміна («агеньчык») або яго малюнак. Ход урока 1. Арганізацыйны этап. Паведамленне тэмы, пастаноўка мэты ўрока Настаўнік падыходзіць да карце вывучэння тэмы і звяртаецца да навучэнцам: — Пачынаем урок беларускай мовы. На мінулым занятку вы адправіліся ў падарожжа па гэтай дзіўнай краіне. На нашай карце яшчэ шмат неадчыненыя выспаў, за кожным з іх   хаваюцца   сакрэты   рускай   мовы.   Першы   востраў   вамі   ўжо   адкрыты.   Што   вы даведаліся?   (Адказы   вучняў.)   Ведаеце,   што   людзі   маюць   зносіны   адзін   з   адным   з дапамогай гаворкі (звяртаецца да карце, паказвае на першы адкрыты востраў), гаворка бывае вуснай і пісьмовай (паказвае на сюжэтныя малюнкі выспы «Гаворка» ). Сёння працягнецца падарожжа па краіне беларускай мовы. Ваша мэта — даведацца, з чаго 1 складаецца   гаворка.   (Настаўнік   паказвае   картку   з   пытальным   знакам. Можна прымацаваць   яе   на   закрыты   востраў   «Прапанову».   На   працягу   ўрока   настаўнік, паказваючы на картку, звяртаецца да вучняў з пытаннем «На якое пытанне шукаем адказ?».) 2. Актуалізацыя апорных ведаў. Паўтарэнне вывучанага матэрыялу Пастаноўка вучэбна­практычнай задачы. Настаўнік звяртаецца да навучэнцаў: —   Адпраўная   кропка   падарожжа   —   адкрыты   вамі   востраў   «Гаворка».   Перш   чым пачаць рух наперад, неабходна паўтарыць тое, што вы ўжо даведаліся. У якіх сітуацыях гаворка  дапамагае   людзям  мець  зносіны  паміж  сабой? (Калі   трэба  штосьці  прасіць, адказаць, растлумачыць, пагаварыць, расказаць.) На   дошцы   размешчаны   сюжэтныя   малюнкі   для   дыферэнцыяцыі   вуснай   і   пісьмовай мовы. Настаўнік ставіць задачу: — Перад вамі карцінкі. Уважліва разгледзьце іх і падумайце, якая гаворка дапамагае людзям   мець   зносіны  —  вусная   ці   пісьмовая.   На   якія   дзве   групы   можна   падзяліць малюнкі? У першую групу (левая частка дошкі) аднясіце карцінкі з выявай пісьмовай мовы, у другую (правая частка дошкі) — вуснай прамовы. Заўвага.  Для   абазначэння   дзвюх   груп   можна   ўвесці   ўмовныя  знакі   для   вуснай   і пісьмовай   мовы   (па   аналогіі   з  умоўным  пазначэннем   на   карце   руху   па   тэме)   або выкарыстоўваць  дзвюх лялек (любых іншых персанажаў) — у аднаго ў руках канверт (сімвал пісьмовай мовы), у іншы — мікрафон ці навушнікі (сімвал вуснай размовы). Рашэнне вучэбна­практычнай задачы. Варыянт 1 (калектыўная праца).  Выкліканы вучань размяшчае карцінку ў левую або правую частку дошкі. Усе вучні ажыццяўляюць праверку (пажадана выкарыстоўваць сродкі   зваротнай   сувязі   для   ўключэння   ў   работу   ўсіх   вучняў).   Настаўнік   прапануе навучэнцам даказаць правільнасць свайго рашэння. Варыянт 2 (індывідуальная праца). Кожны вучань атрымлівае картку з выявай сітуацыі зносін. Навучэнцы ўтвараюць два колы. У першы круг становяцца вучні з карткамі, на якіх   намалявана   выкарыстанне   пісьмовай   мовы,   у   другі   круг   —   вуснай   размовы. Арганізуецца камандная ўзаемаправерка. Варыянт 3 (парная работа).  На кожнай парце — набор малюнкаў з сітуацыямі зносін. Першы   варыянт   адбірае   сабе   карцінкі,  на   якіх   намалявана   выкарыстанне   пісьмовай мовы, другі — вуснай размовы. Настаўнік тлумачыць правілы гульні: — Карцінкі  бяруцца  па   чарзе  і  толькі  па   адной  штуцы. Перш  чым  узяць  карцінку, неабходна растлумачыць свой выбар суседу па парце. Калі сусед пагаджаецца з вашым тлумачэннем, вы забіраеце сабе карцінку. Далей гульня працягваецца — цяпер ваш сусед павінен выбраць патрэбную карцінку. Падвядзенне   вынікаў   працы   на   этапе   актуалізацыі   апорных   ведаў.   Настаўнік абагульняе: — Вы пераканаліся, што гаворка дапамагае людзям мець зносіны паміж сабой у самых розных сітуацыях. А якая гаворка цяпер дапамагала вам выконваць заданне і тлумачыць сваё рашэнне — вусная або пісьмовая? (Вусная гаворка.) 3. Вывучэнне новага матэрыялу. Увядзенне паняцця «Сказ» Падрыхтоўка   да   ўвядзення   паняцця.  Стварэнне   выказванняў  (сказаў)  на   зададзеную тэму і аб'яднанне іх у аповяд. На дошцы — сюжэтная карцінка «Мамчыны па­мочнікі», разрэзаная   на   часткі.   Кожная   частка   мае   свой   сюжэт:   тата   мые   посуд;   дзяўчынка 2 працірае пыл; хлопчык пыласосіць; малы складвае ў скрынку цацкі. Як варыянт, можна падабраць чатыры малюнка, аб'яднаныя агульнай тэмай «Дапамога маме». Гульнявая сітуацыя «Збяры карцінку». Настаўнік паведамляе, што карцінка, якую ён падрыхтаваў для ўрока, рассыпалася на часткі. Трэба паспрабаваць аднавіць цэлую карцінку па яе частках. Складанне  сказаў па асобных малюначках (без увядзення тэрміна «Сказ»). Настаўнік звяртаецца да навучэнцаў:  — Разгледзьце кожную частку карцінкі. Настаўнік дэманструе першую карцінку — «Тата мые  посуд». —   Хто   намаляваны   на   першай   малюнку?   (Тата.)   Што   тата   робіць?   (Мые   посуд.) Скажыце ўсё, што вы даведаліся пра тату. (Тата мые посуд.) Заўвага.  Просьба «сказаць усё» вельмі важная, так як яна падрыхтоўвае выснову аб закончанасці думкі ў сказе. Настаўнік дэманструе другую карцінку — «Дзяўчынка выцірае пыл». — Хто намаляваны на другім малюнку? (Дзяўчынка.) Што дзяўчынка робіць? (Выцірае пыл.) Скажыце усё, што вы даведаліся аб дзяўчынцы. (Дзяўчынка выцірае пыл.) Настаўнік дэманструе трэцюю карцінку — «Хлопчык пыласосіць». —   Хто   намаляваны   на   трэцяй   малюнку?   (Хлопчык.)   Што   хлопчык   робіць? (Пыласосіць.) Скажыце усё, што вы даведаліся пра хлопчыка. (Хлопчык пыласосіць. Хлопчык пыласосіць дыван.) Настаўнік дэманструе чацвёртую карцінку — «Малы складвае ў скрынку цацкі». — Хто намаляваны на чацвёртай малюнку? (Маленькі хлопчык. Малыш.) Што малыш робіць? (Прыбірае цацкі.Складвае цацкі.) Скажыце усё, што вы даведаліся пра малы­ шэй. (Малы складвае ў скрынку цацкі.) Складанне   агульнай   карцінкі   і   аповяду   з   асобных  сказаў   (без   увядзення   тэрміна). Настаўнік звяртаецца да навучэнцаў: — Хто зможа з частак скласці ўсю карцінку? (Вучань выконвае заданне на дошцы.) Хто можа расказаць усё, што намалявана на малюнку? Для гэтага трэба па чарзе распавесці аб кожнай маленькай малюнку. (Адзін вучань паўтарае ўсе  сказы: «Тата мые посуд. Дзяўчынка працірае пыл. Хлопчык пыласосіць. Малы складвае ў скрынку цацкі».) Як вы   думаеце,   каго   хочуць   парадаваць   дзеці   і   тата?   (Маму.)   Як   можна   назваць апавяданне? ( «Маміны памочнікі», «Дапамога маме».) Фізмінутка Рэфлексія   спосабу   дзеяння.   Увядзенне   паняцця   «Сказ».   Настаўнік   тлумачыць,   як трэба дзейнічаць, каб правільна выканаць заданні. — З чаго вы сабралі карцінку? (З частак. З маленькіх малюнкаў.) А як у вас атрымаўся аповяд   па   гэтай   малюнку?   (Таксама   з   частак.   Мы   распавядалі   асобна   пра   кожную маленькую   карцінку.)   Вы   складалі   вусны   або   пісьмовы   аповяд?  (Вусны.)   Вусная   ці пісьмовая гаворка вам дапамагала? (Вусная гаворка.) Наша гаворка гэтак жа, як і гэтая вялікая карцінка, складаецца з маленькіх частак. Такія часткі называюцца  сказамі. З колькіх   частак   складалася   карцінка?   (З   чатырох.)   Аб   кожнай   частцы   вы   штосьці расказвалі.   Значыць,   колькі  сказаў   вы   склалі?   (Чатыры.)   У   кожным   сказе   штосьці гаворыцца аб кім ­ небудзь або пра што­небудзь. Пра каго або пра што гаварылася ў першым сказе? (Пра тату.) Што аб ім гаварылася? Скажыце ўсе прапанову. (Тата мые посуд.) Пра каго або пра што гаварылася ў другім сказе? (Аб дзяўчынцы.) Што аб ёй 3 гаварылася? Скажыце ўсе прапанову. (Дзяўчынка працірае пыл.) Пра каго або пра што гаварылася   ў   трэцім   сказе?   (Пра   хлопчыка.)   Што   аб   ім   гаварылася? Скажыце   ўсе прапанову. (Хлопчык пыласосіць.) Пра каго або пра што гаварылася ў чацвёртым сказе? (Аб малышу.) Што аб ім гаварылася? Скажыце ўсе словы. (Малы складвае ў скрынку цацкі.) — Прыдумайце працяг апавядання — складзіце яшчэ адін сказ аб маме. Падумайце, як бы  мама  паставілася  да  такой  дапамогі?  Сказ  павінен  выказваць   скончаную  думку. Выкажыце  ў  сказе   сваю   думку   пра   маму.   («Мама   вельмі   ўзрадавалася»,   «Маме спадабаўся сюрпрыз», «Мама здзівілася» і інш.) Падвядзенне выніку этапу ўрока. Настаўнік хваліць навучэнцаў за тое, што яны не толькі даведаліся, што такое сказ, але і навучыліся іх складаць, выказваючы ўслых свае думкі. Педагог абагульняе: «Наша гаворка складаецца са сказаў; кожны сказ выказвае скончаную думку; у кожным сказе штосьці    гаворыцца аб кім­небудзь або пра што­ небудзь». 4. Знаёмства са спосабам схематычнага абазначэння сказаў на паперы Настаўнік паведамляе: — Калі мы гаворым, то робім прыпынкі — паўзы. Яны аддзяляюць адно, прапанова ад іншага. Паўзы дапамагаюць лепш зразумець змест аповяду, так як аддзяляюць адну думку ад іншай. Для запісу прапаноў людзі таксама пры­думалі спецыяльныя правілы, якія   дапамагаюць   аддзяляць   адно   прапанову   ад   іншага.   Так   як   пісаць   вы   яшчэ   не ўмееце, пазначаць прапанову вы будзеце з дапамогай вось такой схемы. Настаўнік адкрывае на карце вывучэння тэмы другі востраў — «Прапанова». — Каб пазначыць прапанову на схеме, трэба пра ­ нпльно вылучыць пачатак і канец прапановы.   На   схеме   пачатак   прапановы   пазначаецца   высокай   рысай.   У   канцы прапановы трэба зрабіць перапынак (паўзу), пазначыць ото кропкай. Кропка ў канцы прапановы паказвае, што яно in скончана. Напрыклад: Восень наступіла.  Фізмінутка 5. Знаёмства са знакамі прыпынку канца  сказа. Адпрацоўка інтанацыі  сказаў  у адпаведнасці са знакамі прыпынку. Настаўнік працягвае: — У канцы сказа могуць стаяць іншыя знакі — «?» і «!». —   Пытальнік   ставіцца   ў   канцы  сказа,   у   якім   аб   чымсьці  пытаецца.   Голасам   трэба выказаць пытанне. Напрыклад: Восень наступіла? —   Клічнік   паведамляе,   што  сказ  трэба   вымаўляць   з   асаблівым   моцным   пачуццём (радасці, захаплення, здзіўлення, ўсхваляванасці). Голасам трэба пастарацца выказаць гэта пачуццё. Напрыклад: Восень наступіла! — Так як кожны знак аб чымсьці паведамляе, важна звяртаць на яго ўвагу. Арганізуецца назіранне за зменай інтанацыі ў залежнасці ад знака прыпынку — адзін сказ (на выбар настаўніка ці вучняў) паўтараецца 3 разы з рознай інтанацыяй з улікам розных знакаў прыпынку. 6. Паўтарэнне вывучанага матэрыялу. Завучванне на памяць Канструяванне сказаў з апорай на малюнак і схему. Праца арганізуецца па вучэбным дапаможніку «Буквар» (с. 6­7). Настаўнік расказвае, што 14 кастрычніка адзначаецца Дзень   маці.   Да   гэтага   свята   хлопчык   вырашыў   вырасціць   і   падарыць   маме   кветку. 4 Настаўнік   прапануе   вучням   разгледзець   ілюстрацыі   і   скласці   апавяданне   аб падрыхтоўцы  падарунка  маме.  Нагадвае,  што  вялікі  аповяд  складаецца з  частак — прапаноў. Таму спачатку трэба скласці асобныя прапановы, а потым аб'яднаць іх у аповяд. Вучні   разглядаюць   малюнкі   (с.   6).   Настаўнік   расказвае,   што   кветка,   які   хлопчык вырашыў вырасціць  для падарунка маме, называецца бальзаміна. Гэта адно з самых папулярных у свеце раслін. Пры правільным  уходзе бальзаміна квітнее круглы год. Звычайна расліна абсыпана мноствам яркіх невялікіх кветак, якія здалёк нагадваюць маленькія агеньчыкі чырвонага ці ружовага колеру. Таму людзі называюць гэта расліна агеньчык.   Настаўнік   цікавіцца,   хто   з   навучэнцаў   бачыў   гэта   пакаевая   расліна, дэманструе жывое расліна або яго малюнак. Праца па верхнім малюнках на с. 6 арганізуецца наступным чынам. Малюнак 1. Навучэнцы распавядаюць, што адбылося з кветкай — ён завяла, апусціла лісце. Настаўнік прапануе скласці  сказ  з апорай на малюнак і схему, просіць вучняў расказаць, што пазначана высокай рысай і кропкай. Вучні складаюць сказы. Малюнак 2. Настаўнік тлумачыць, што хлопчык разгублены, ён не ведае, што рабіць, як выратаваць кветку. Настаўнік звяртае ўвагу на схему сказа з пытальным знакам пад гэтым малюнкам і просіць вучняў прыдумаць сказ­пытанне.  Настаўнік пытаецца, ці атрымалася ў хлопчыка выратаваць кветка, па якіх прыкметах гэта   можна   вызначыць.  (Так,   атрымалася.   Лісце   на,   менавіта   таму   паднятыя,   шмат прыгожых   кветак.)   Прапануе   падумаць,   якія   эмоцыі,   пачуцці   хлопчык   адчуў,   калі ўбачыў, што пакаёвая расліна ажыло, падняло лісцікі, у яго з'явіліся новыя кветкі. Навучэнцы складаюць восклицательное прапанову, практыкуюцца ў яго вымаўленні з патрэбнай інтанацыяй. Завучванне на памяць верша. Малюнак 4 (хлопчык дорыць кветка маме). Навучэнцы  называюць, што намалявана на малюнку. Настаўнік прапануе вучням прыдумаць словы, з якімі сын звяртаецца да маці ў момант ўручэння падарунка.  Размова па працы і пошуку інфармацыі ў Інтэрнэце (мал. 3); самы надзейная крыніца інфармацыі — гэта кнігі; калі чалавек умее чытаць, ён абавязкова знойдзе ў кнігах адказы на ўсе пытанні (мал. 4). Складанне   сказаў.   Адпрацоўка   інтанацыі   сказаў  з   рознымі   знакамі   прыпынку.   Па кожнаму малюнку складаецца адно або некалькі  сказаў, якія вымаўляюцца з рознай інтанацыяй у залежнасці ад знака прыпынку. Варыянт 1. 1. Можна папрасіць савета ў таты. Можна папрасіць савета ў таты? Можна папрасіць савета ў таты! 2. Можна звярнуцца да настаўніка. (? !) 3. Можна знайсці інфармацыю з дапамогай кампутара. (? !) 4. Можна прачытаць у кнізе. (? !) Варыянт 2. 1. Тата навучыў сына ­ паліваць кветкі. Як трэба полі­ваць кветкі? Тата, дапамажы мне! 2. Настаўнік на ўроку распавёў нам аб колерах. Як называюцца часткі раслін? Дзякуй, вельмі цікава! 5 3.   Хлопчык   працуе   з   кампутарам.   Як   знайсці   інфармацыю   аб   бальзамине?   Вельмі простая!4. Арцём чытае кнігу аб пакаёвых раслінах. Як называецца гэтая кніга? Кнігі аб колерах цікавыя! Заўвага. Сказы, якія складаюць навучэнцы, могуць быць іншымі. Складанне   звязнага   тэксту.   Пад   кіраўніцтвам  дзеці  складаюць  складны   аповяд «Падрыхтоўка   падарунка   для   мамы»   («Агеньчык   для   мамы»).   Пры   наяўнасці   часу настаўнік   прапануе   навучэнцам   палічыць   колькасць  сказаў  у  аповядзе.   Кожны   сказ можна на парце фіксаваць фішкай або карткай. Абагульненне атрыманых ведаў з апорай на схему.  Настаўнік    просіць вучняў па схемах (с. 7) расказаць, якія знакі прыпынку могуць стаяць у канцы сказаў.  8. Рэфлексія навучэнцамі сваіх уяўленняў аб сказах Настаўнік   паведамляе,   што   падарожжа   па   краіне   беларускай   мовы   падыходзіць   да канца, і звяртае ўвагу вучняў на новы, адкрыты на ўроку, востраў «Сказ».  Настаўнік падкрэслівае, што для разумення сэнсу размовы і кожнага сказа, з якіх яна складаецца, трэба гаварыць выразна, ясна, нетаропка, з паўзай у канцы кожнага сказа. 9. Падвядзенне выніку ўрока Настаўнік падводзіць вынік урока, хваліць ўсіх навучэнцаў за працу. Паведамляе, што мэта ўрока дасягнута (навучэнцы даведаліся, што наша гаворка складаецца са сказаў), але наперадзе яшчэ шмат новых адкрыццяў, якія вучням трэба будзе зрабіць на ўроках мовы. 6