Лекция по химии на тему "Скорость химических реакции" (9 класс)

ə Kimy vi reaksiyaların  sür ti.ə Katalizatorlar.  Reaksiyada iştitak edən maddələrdən hər hansi birinin molyar qatılığının vahid zamanda dəyişilməsinə bərabər olan kəmiyyətə kimyəvi reaksiyanın sürəti deyilir  Eynicinsli mühitdə(məs:qaz ilə qaz arasında) baş verən reksiyalar- homogen,müxtəlif cinsli mühitdə(məs: qaz ilə bərk maddə arasında) baş verən reaksiyalar heterogen reaksiyalar adlanır.  Homogen reaksiyanin sürəti və ya ʋhomog= ±Δν VΔt  Homogen reaksiyanın sürət vahidi mol l•san dir  Heterogen reaksiyanın sürəti  Heterogen reaksiyanin sürət vahidi mol m2•san  Δc -qatılıq dəyişməsi,Δν-maddə miqdarının dəyişilməsi,Δt zaman aralığı,V reaksiyanın aparıldığı qabın həcmi,S-reaksiyanın getdiyi bərk maddənin səthinin sahəsidir.  Əgər reaksiyanın sürəti ilkin maddələrə əsasən tapılırsa sürət düsturunun qabağında mənfi(-) işarəsi yazılır:  ʋ= - Δc Δt ,çunki zaman keçdikcə ilkin maddələrin qatılığı azalır: Δc˂0,Δt˃0,ʋ = - Δc Δt  Əgər reaksiyanın sürəti reaksiya məhsullarına əsasən tapılırsa ,sürət düsturunun qabağında müsbət(+) işarəsi yazılır: 1 Δc˃0,Δt˃0, ʋ = + Δc Δt  Reaksiyada iştirak edən bütün maddələrin əmsalları eyni olsa,onda müxtəlif maddələrə görə tapılan sürətlər eyni olar.Məs: aA+bB→cC+dD homogen raksiyası üçün ʋA=ʋB=ʋC=ʋD olar  Əmsallar fərqli olsa,müxtəlif  aA+bB→cC+dD reaksiyasında maddələrə görə tapılan sürətlər də müxtəlif olur a≠b≠c≠d olarsa ʋA ≠ ʋB ≠ ʋC ≠ ≠ ʋD olur və ya a =ʋB b = ʋC c = ʋD d dir  ʋA  N2+3H2→2NH3 raksiyasinda hidrogenə görə tapılan sürət,azota görə tapılan sürətdən 3dəfə, ammonyaka görə tapılan sürətdən 1,5 dəfə çoxdur.Yəni  Reaksiya sürətinə təsir edən amillər 1. Reaksiyaya daxil olan maddələrin təbiəti İon və kəskin polyar kovalent rabitəli maddələr arasında reaksiya sürətlə baş verir: AgNO3+NaCI→AgCI↓+NaNO3 ani baş verir. Az polyar və qeyri polyar kovalent rabitəli maddələr arasında baş verən reaksiyaların sürətləri müxtəlif olub,maddələrin təbiətindən asılıdır Üzvi reaksiyalar digər reaksiyalara nəzərən yavaş gedir Reaksiyaya daxil olan maddələrin sayı artdıqca,və ya reaksiyadakı əmsallar böyüdükcə sürət azalır. Maqnezium dəmirə nisbətən xlorid turşusu ilə daha sürərlə reaksiyaya daxil ə ə ə olur,mis isə reaksiyaya daxil olmur. 2.Reaksiyaya daxil olan  madd l rin toxunma  ə s thind n  ə Toxunma s thi n  q d r çox olsa  ə reksiyanin sür ti d  bir o q d r çox  olur  ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə B rk madd l rin toxunma s thini artırmaq  üçün,onları xırdalayır v  ya m hlul halına  salırlar,mayel ri is  buxara  3.Temperatur Temperatur artanda ist nil n reaksiyanın  sür tiə artır. ə çevirirl r.ə ə ə • • ə Reaksiyanın baş verm si üçün  ə ə reaksiyaya gir n molekullar  toqquşmalıdırlar  ə ə ə H r toqquşma reaksiyaya s b b  olmur,yalnız effektif toqquşmalar reaksiyaya  ə ə ə s b b ola bil r. Effektiv toqquşmanın baş verm si ə ə ə ə üçün molekullar mü yy n minimum  enerjiy  malik olmalıdırlar. Ə Ə BU ENERJİ RAKSİYANIN AKTİVL ŞM   ENERJİSİ ADLANIR Bir mol madd d  olan bütün  molekulları aktiv hala g tirm k üçümn  lazım olan enerjiy  aktivl şm  enerjisi  ə ə ə ə ə ə ə deyilir. Temperatur enerjinin bir növüdür,ona gör  ə temperatur artanda,aktiv molekulların sayı  artır,bu da reaksiyasür tinin artmasına  ə ə s b b olur ə • • • • • • • • • • • • ə Temperaturun h r 10ə ə ə Temperaturun raeksiya sür tin   • ə ə  müyy n olunur. t siri Vant­Hoff qaydası il dər. selsi • ə ə artırılması reaksiya sür tini 2­4 d f  artırır  Riyazi olaraq bu aşağıdakı düsturla ifad  ə olunur: ə ­lkin sür t,  ə ­son sür t,ə -temperatur sabiti, t1,t2-ilk və son temperaturlardır. 2 Reaksiyanın sürəti onun baş vermə müddəti ilə tərs mütənasibdir T1/T2= • 4.Qatılıq(Maye və ya qaz halında olan maddələr üçün) Azot(II)oksidin saf oksigenlə oksidləşmə reaksiyası,onun havanin oksigeni ilə oksidləşmə reaksiyasından daha sürətlə baş verir. • Qatılığın reaksiya sürətinə təsiri kütlələrin təsiri qanunu ilə müəyyən olunur. Bu qanun 1867-ci ildə K.Quldberq və P.Vaaqe tərəfindən kəşf edilmişdir. Reaksiynın sürəti • • reaksiyaya daxil olan maddənin qatılıqları hasili ilə düz mütənasibdir. → ə ə ə Bir m rh l li homogen  aA+bB cC+dD  reaksiyası üçün  • • • υ=κ[A]a[B]b dir. • • • υ-reaksiyanın sür ti,ə κ-sür t sabiti, [A],[B]­ ə ə A,B,C,D­reahsiyada iştiraked n madd l r; a,b,c,d­ msallar; ə ə ə molyar qatılıqlardır  ə ə • υ=κ[A]a[B]b t nliyi kinetik t nlik  adlanır ə B rk madd l rin v  mayel rin qatılqları ə sabit olduğu üçün onları kinetik t nliy   ə : daxil etmirl r.M s ə ə ə ə ə ə • • • • ə ə ə Reaksiyaya daxil olan madd lırin  Sür t sabitinin vahidi reaksiyanın  ə Sür t sabiti temperatur v  katalizatordan  asılıir,qatılıqdan asılı deyil. • ə t rtibind n asılıdır. • ə ə ə ə ə qatılığı d yişs ,sür t d  d  d yiş r. • qaz halında olarsa,reaksianın aparıldığı  ə ə qabin h cminin d yişdirilm si,t zyiq  ə ə ə ə d yişilm sin  s b b olur,n tic d   reaksiyanın sür ti d  d yşir  ə ə ə ə ə ə ə ə Reaksiyada iştirak ed n madd l r ə ə ə ə ə ə ə • 5.Katalizator • ə ə Katalizator reaksiyanın sür tini  ə ə ə d yiş n, sonda heç bir kimy vi  ə ə ə ə d yişikliy  uğramayan madd l r   ə ə deyilir. Katalizatorlar müsb t v   ə m nfi tipl r  bölünür. Müsb t  katalizator reaksiyanın sür tini  katalizator  is   ə artırır, m nfi ə ə ə ə ə ə  ə desək, eyni   ə gətirir, başqa sözl Homogen  katalizd  ə reaksiyaya girən  maddələr v  ə katalizator eyni fazalı sistem  əməl aqreqat halında olur. Heterogen katalizd  ə reaksiyaya girən   ə katalizator eynifazalı sistem  maddələrl əməl  ə gətirmir. Ad t n madd l r qaz,  yaxud maye halda olarsa, katalizator b rk ə halda olur  ə ə ə ə • • • •  AB + K Katalizatorun təsir mexanizmi   AB→  AK→ → A +  B   A + K   AK + B  Bəzi maddələr katalizatorun aktivliyini  azaldır. Məs., O2 v  ə birl şə mələri, Hg,  As, Pb v  ə s. Bu maddələr  ə katalitik  zəhər deyilir. Bəzi maddələr  katalizatorun aktivliyini artırır. Məs.,  SO3­ün sintezind  ə V2O5­  ə qatılan Li,  Na, K­sulfatlar; NH3–ün sintezind  ə Fe­  ə əlav  ə edilən KAlO2 v  ə s. bel maddələr  ə aktivatorlar v  ə ya  promotorlar deyilir.   ə ə ə ə reaksiyanın sür tini azaldır.  M nfi katalizatorlara h mçinin  ingibitorlar da deyilir.  ə ə Katalizatorların iştirakı il  ged n  reaksiyalar katalitik reaksiyalar,   ə katalizatorların iştirakı il ə reaksiya sür tinin d yişm si  . prosesi is  kataliz adlanır       Katalizin 2 növü var: 1. Homogen kataliz   2. Heterogen kataliz. ə ə • • 3