Мактабгача таълимда

МАЬРУЗА: ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯНИНГ ДИДАКТИК ТАМОЙИЛЛАРИ

Режа:

1.Онглилик ва фаоллилик тамойили.

2.Кўргазмалилик тамойили.

3.Мунтазамлилик тамойили.

4.Кучига ярашалилик ва индивидуаллаштириш.

5.Такрорийлик ва вариациялаш (шаклни ўзгартириб қўллаш) тамойили
6. Талабларни аста-секинлик билан ошириш ( поргрессивлаштириш) тамойили.

Жисмоний маданият назариясида амал қилинади­ган «жисмо ний тарбиянинг меҳнат ва ҳарбий амалиёт билан боғлиқлиги», «жисмоний тарбиянинг соғломлаштиришга йўналтирилганлиги», “шахсни ҳар томонлама ривожлантириш»дек назарий(айрим ада биётларда умумий деб ҳам аталади) принципларидан ташқари ж и с м о н и й м а д а н и я т таълим жараёнида фойдаланиладиган у с л у б и й т а м о й и л л а р ҳам мавжуд.

Таълим жараенида онглилик ва фаоллилик тамойили

Ўқитишга онгли муносабат ва унда шуғулланувчининг фаоллиги ҳар қандай педагогик жараённинг кимматини оширади. Улуг рус педагоги, анатоми, врачи П.Ф. Лесгафт илгари сурган таълимдаги онглилик ва фаоллик принципи ҳаракат фаолиятларини механиқ равишда таклид қилиб бажариш оркали ўзлаштиришни қатъийян қоралади ва биринчи бўлиб ҳаракатларни таккослай олиш, унинг тахлилини қилиш оркали назарий билимларни эгаллаш ғоясини илгари сурди. У “жисмоний машқ билан машқ қилиш фақат кучни, жисмоний ривожланганликни кўрсаткичларини оширади”, - деган кўпол тушунчани асосий хатолардан бири деб кўрсатди.

Ўқитишнинг бошланғич этапидаги онгли фикрлаш тор доирадаги мазмун
-қоматини чиройли қилиш,
-кучининг ортиришни назарда тутмаслиги
-машғулотларда ҳаётий-амалий мисоллар орқали шахсни ижодий меҳнатга ва Ватан мудофа асига тайёрлашдек улуғвор вазифаларни ҳал қилиш назарда тутилиши лозим.

Назарий билимларни ортишига эришиш онглилик прин ципининг ўзак мақсадларидан биридир.

Бу мақсадга эриша олмаслик кундалик бажариладиган жисмоний машқлар билан шуғулланиш машғулотларига одатнинг шаклланишини сусай тиради, жисмоний машқлар билан шуғулланишни одатга айланишига тўсқинлик қилади.

Таълим жараёнида кўргазмалилик принципи

Таълим жараёнида кўргазмалилик принципи - Кўрсатиш тушунчаси жисмсоний тарбия таълими жараенида ўзи нинг кенг маъносига кура педагогика назарияси рамкасидан аллакачон лар чикиб кетган. хозирги кунда бу тушунча
ўз ичичга хис қилиш, образли ифодалай олиш, ташки шаклини куришдек кенг маънони олади.
Жисмоний тарбия жараёнида кргазмалилик - ҳаракат фаолиятини ама лий бажариб намоён қилиш оркали олиб борилиши ўқитиш самарадорли ги нинг гарови тарзида қабул килинган.

Таълим жараёнида бажариб кўрсатиш ва куришнинг бир-бири билан ўзаро боғлиқлиги

Кўргазмали қуроллар

кино суратлар

Секинлаштириб
олинган
видиолар

мультивидео

суратлар

Ҳужжатли
ўқув
фильмлари,

чизмалар

макетлар,

Ўзлаштириш жараёнининг асосий омили ҳисобланган кўр газмалиликдан икки кўриниши фойдаланилади


Машқни ижросини айнан бажариб кўрсатилади
Ёки уни воситалар ёрдамида кўрсатилади.

Ҳаракатни, машқни айнан ўзини ёки воситалар ёрдамида кўрсатиш ўқитувчи томонидан намуна тарзида ёки намунага яқин даражада бажариб кўрсатилиши кўргазмалилик тамо йилининг асосий талабидир.
Намуна даражасида шуғулланувчиларга машқни кўрса тиш, намойиш қилиш ўқитишда содир бўлиши мумкин бўлган хатоларнинг олдини олиши амалда исботланган. Ҳаракатни бажарилишини ўқувчи кўрмай туриб, унинг техникасини ўргатишни бошлаб юборилиши ўқитишда шуғулланув чиларнинг хатоларига сабаб бўлади. Уларни тузатиш таълим жараёнини чўзилишига олиб келади.

1. Машқни намуна тарзда кўрсата олмайдиган ўқитувчилар машғулот учун машқни кўрсатиб
берувчи ўқувчиларни олдиндан танлаб,
уларни тайёрлаб бевосита кўрсатишда
улардан фойдаланишлари тавсия қилинади.
2. Ҳаракат фаолияти хақида бирламчи (дастлабки) тушунча машқни ўқув-кино тасмаси, чизма, расм, макет, плакат, ва бош қаларда шуғулланувчиларга кўрсатиш орқали ҳосил қили нади. Айниқса, катта, ўрта, мактаб ёшидагилар учун кўргазма ликни бу услуби уларнинг фикрлаши, ҳаракатни ҳис қилиши учун қўл келадиган воситадир.
3.Ҳис қила олиш қобилияти яхшироқ шаклланган шуғулла нувчида кўз олдига келтира олиш, тақлид қила билишнинг (аввалига механик тарзда бўлса ҳам) аҳамияти каттадир. Муҳими ўқитишда ҳаракатларнинг кетма-кетлиги, ўзлаштиришда ҳара катни тўлиқ ёки бўлакларга ажратиб ўргатишни ўринли кўллаш.

Машқни бажаришда

ўз соясидан
фойдаланиш

ҳаракат сатҳи,
чегарасини
белгилаш

мўлжал олиш

тақлид қилиш

Ўхшатиш

Ўргатишнинг мунтазамлилик тамойили

1.Машғулотларнинг тизими, дам олиш билан жисмоний юк алмашувининг тўғри навбатлашуви ва уларнинг кетма-кетлигининг ўзаро боғлиқлиги таълим жараёнида
м у н т а з а м л и л и к у с л у б и й п р и н ц и п и н и н г асосий низоми тарзида қабул қилинган.

2. Машқ қилишнинг мунтазам эмаслиги таълим жараёнида етарли даражада самара бермайди.

3. Мамашғулотлар узлуксиз ва мунтазам олиб борилса, жисмоний машқлар таъсиридан организмнинг функционал имконияти, жисмоний қобилияти яхшиланади.

4. Мунтазам машғулотлардан ҳосил бўлган рефлекслар узлук сизликни талаб қилади. Узлуксизликнинг бузилиши малакани аста-секинлик билан сўнишига олиб келади. Мунтазам машғулотлардан ҳосил бўлган рефлекслар узлук сизликни талаб қилади. Узлуксизликнинг бузилиши малакани аста-секинлик билан сўнишига олиб келади.

Аста-секинлик билан талабларни ошириш тамойили

Бу принципнинг жисмоний тарбия жараёнида шуғулланувчиларга қўйилаётган талабларнинг умумий тенденциясининг ифодалаб, янги қийин вазифаларни танлаш, қўллаш, бажариш, аста-секинлик билан унга боғлиқ юкламаларнинг хажми ва интенивлигини оширишни ўз ичига олади.

Жисмоний камолотга эришиш жисмоний тарбия жараёни-нинг узлуксиз олиб борилиши танаффусларсиз, оқланмаган йўқотишларсиз, ҳар бир машғулотдаги самара олдинги машғу-лотнинг “из”и ҳисобига қатлам-қатлам бўлиб қалинлашса, аввалги машғулотлар келтириб чиқарган ижобий ўзгаришар такомиллаштирилса ва ривожлантирил­сагина содир бўлади.
Бу талабни амалга ошириш жисмоий тарбия амалиётида ҳафтада 2, 3, 4, ҳатто 5 мартабали машғулот (эрталабки зарядка ва бошқа қўшимчаларни ҳисобга олмаган ҳолда)лар орқали йўлга қўйилади. Қолаверса, “шуғулланганлик” қанча юқори бўлса, машғулотлар орасидаги интерваллар шунча қисқаради ва жисмоний тарбия жараёни шунчалар зичлашади. Бу, ўз навбатида, организмнинг функционал имкониятини ижобий томонга ўзгартиради.

Хафталик
(цикл)

Ойлик
(цикл)

Йиллик
(цикл)

Топширикларни қийинлаштириш шартлари ва юкламаларни ошириш шакллари.

Кучига ярашалилик, индивидуаллаштириш ва системалилик прин ципларида биз жисмоний тарбия жараёнида талабларни оширишнинг ай рим шартлари устида тухталдик. Талабларни ошириш ижобий натижа ларга - янги вазифалар ва унга боғлиқ бўлган юкламаларнинг шуғулланув чилар учун кучига яраша бўлсагина, организмга керагидан ортик талаб куймаса, жинси, ёши ҳамда индивиднинг бошқа хусусиятларига мос келсагина олиб келиши мумкинлигини тушуниб олдик. Яна асосий шарт ларидан бири кетма-кетлилик (машқларнинг бирини-бирига мослаб улаш, ўзаро боғлиқлик), машғулотларнинг мунтазамлилиги ва юкламани дам олиш билан оптимал навбатлаш тириш хисобланади.

Талабларни аста-секинлик билан ошириш (прогрессивлаштириш) принципи

Жисмоний тарбия жараёни нагрузкани ошириш машғу лотдан-машғулотга, бир этапдан-бошқа этапга узлуксиз ўзга риб боради. Характерли белгилари: машқлар мураккаблаш тирилади, улар таъсири даражаси ва давомийлиги ўзгартириб борилади.

Табиийки, машқни янгиламай туриб, ҳаёт учун аҳамияти зарур бўлган ҳаракат малакалари ва кўникмаларини юзага келтириш қийин.
чунки
машқ қанча янгиланса, ҳаракат малакаси ва бажара билиш заҳираси шунча кенгаяди.

Нагрузкалар динамикасини ошириш нинг турлича шакллари тавсия қилинади.

Т ў ғ р и ч и з и қ
б ў й л а б

Юкламани аста-секин
оширишнинг
т ў л қ и н с и м о н
д и н а м и к а с и,

Нагрузка динамикасини
п о ғ о н а м а - п о ғ о н а
ошириш

3

Т ў ғ р и ч и з и қ б ў й л а б о ш и р и ш
ўз ичига
нагрузкани ҳафтадан-ҳафтага мутаносиб равишда, мослаб,
аста-секин ошириш,
машғулотлар орасидаги интервал
аҳамиятли даражада
катта бўлмаслиги эътиборга
олиниши билан амалга оширилади.

1

Нагрузка динамикасини
п о ғ о н а м а - п о ғ о н а
ошириш қаторасига ўтказилган
бир неча машғулотларда нисбатан
стабиллашув содир бўлганидан
сўнг навбатдаги поғонага ўтиш, деб тушунилади.
Навбатдаги поғонага
“сакраш”
пайтида тўғри чизиқ бўйлаб
оширишга нисбатан нагрузка
динамикаси айтарли
даражада кескин оширилади.

2

Юкламани аста-секин оширишнинг
т ў л қ и н с и м о н д и н а м и к а с и,
аввалига айтарли паст,
бирмунча секин,
лекин бир текисда аста-секин оширилиб бориладиган нагрузкада,
бирданига кескин кўтариш қилинади ва аста-секин пасайтирилиб энг олдинги,
дастлабки бошланган нагрузкага қайтилади.
Чунки,бундай юкламани оширишда организмнинг
функционал мослашуви орқада қолиши мумкин.

3