1. тақырып « Кіріспе. Іс қағаздарын жүргізу пәні»

Құжаттардың жасалуына, олардың тіркелуіне, жіктелуіне, қозғалысына, есепке алынуы мен сақталуына байланысты жұмыстардың жиынтығы іс қағаздарын жүргізу деп аталады.

Адам өмірі құжаттармен тікелей байланысты. Адам дүниеге келгенде оған алғашқы құжат- туу туралы куәлік жазады. 16 жасқа келгенде жеке басын растайтын құжат жеке куәлік алады. Мектепті бітіргендігі-орта білім туралы аттестатпен расталады. Жұмысқа орналасу барысында да арыз, резюме, жеке іс парағы т.б. іс қағаздарын жазады. Ал еңбек жолын бастағандығы еңбек кітапшасына жазылады. Өмірдің түрлі жағдайында сенімхат, қолхат жазуға, еңбек келімісін жасауға, өмірбаян мен мінездеме жазуға, жеделхат, телефонхат, факс жіберуге тура келеді.

Іс қағаздарын жүргізу – бұл құжаттар дайындау және кеңсе құжаттарымен жұмыс жүргізуді қамтамасыз ететін қызмет саласы. Соңғы кездері басқаруды құжаттандырумен қамтамасыз ету (БҚҚ) деген термин жиі қолданыла бастады. Бұл термин іс жүргізудің ұйымдастыру-техникалық негізін жетілдіруге байланысты, құжаттармен жұмыс жасау саласына есептеуіш техника құралдарын, ақпарат жинау, өңдеу, сақтау және пайдаланудың қазіргі заманғы ақпараттық технологияларын енгізуге байланысты пайда болды.

^{Іс қағаздары- басқару қызметіндегі негізгі бір сала.Ұйымдар мен мекемелердің, кәсіпорындардың қызмет етуі барысында шығарған түрлі шешімдерді, басқару істері атқарған қызметі іс қағаздарынан айқын көрінеді. Сондықтан халық шаруашылығын басқаруды жетілдіруді, оны ұйымдастыру деңгейін көтеру онда құжаттармен жұмыс істеудің қаншалықты ғылыми негізделгеніне тікелей байланысты. Іс қағаздарын жүргізу- басқару процесінің ажырамас бөлігінің бірі болып табылады. Үкіметтің басқару істері жарғы, қаулы, нұсқау, ереже, бұйрық сияқты құжаттар арқылы жүргізіледі.Іс қағаздарын жүргізу- мекеме жұмысының нақты құжаттармен, деректермен реттелген, дәйектелген жүйесі.}

Іс қағаздарын қазақша жүргізудің мемлекеттік құндылығын, әлуметтік маңыздылығын, оның қазақ тілінің мемлекетік тіл ретінде қызмет етуінің алғы шарттарының бірі екендігін ұғындыру. Іс қағаздарын жүргізудің дербес ғылым екендігін таныту. Іс қағаздарын жургізудің тарих, саясаттану, архив ісі, тіл білімі, педагогика сияқты ғылым салалармен байланысын көрсету.

Мемлекетіміздің арқа сүйер болашақ мамандық иелерін іс қағаздарын толтырудың мемлекеттік стандарттары мен толтыру әдістері, жазылу стилі, қызметі, мақсаты сияқты білім негіздерімен қаруландырып, қазақ тілінің қоғам дамуындағы рөлінің күшеюіне олардың өз септігін тигізуін қамтамасыз ету. Құжат - іс жүргізудің материалдық объектісі.

^{Іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады. Іс қағаздарының саяси, тарихи, құқықтық, экономикалық маңызы өте зор. Мемлекет, республика, қала, кәсіпорын, ұйым, мекеме тарихын жазғанда іс қағаздары ақпараттың табылыс қайнар көзі бола алады. Құжаттар фактілерді, оқиғаларды, қоғам өмірінің құбылыстарын дәлелдейтін айғақ қызметін де атқарады.}

^{Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу пәнін оқуда алдына мақсат қояды: Іс жүргізу саласындағы сөздіктерді; құжаттау мен құжатпен қамтамасыз ету мәселелері бойынша маңызды нормативті - әдістемелік құжаттарды; құжаттардың ресімделу ережелерін; машинамен оқылатын құжаттарды;- іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады.}

 

І.           1. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. ХХІ ғасырға тәуелсіз ел ретінде енген республикамыздың әлеуметтік, экономикалық, мәдени өмірінде үлкен өзгерістер болып жатыр. Қазақстан Республикасының Конститутциясы  (1995), «Тіл туралы» Заң (1997), «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы» (1998) республикадағы тіл мәселелерін реформалауды жүзеге асыруға негіз болады әрі мүмкіндік береді. Сондықтан бұл реформаны жүзеге асыру үшін ір министрлік, әрбір мекеме, ұйымдар, жеке адамдар өздерінің нақты істерін көрететін шаралар белгілеп, соны жүзеге асыруы тиіс. Солардың шіндегі ең өзектісі, ең алдымен қолға алынатыны –қазақ тілінің конститутиялық мәртебесін мемлекеттің бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың барлық саласында жүзеге асыру. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы» тіл саясатын іске асырудың алғашқы кезеңінде негізгі төрт бағытта іс-шаралар жүргізеді. Соның бірі –ресми іс жүргізуді мемлекеттік тілге кезең-кезеңмен көшірудің нақты негізін жасау. Іс қағаздарын қазақша жүргізу – мемлекеттік тілдің жүзеге асуының нақты көрсеткіші. 1. ІС ҚАҒАЗДАРЫНЫҢ  ТҮРЛЕРІ өмірбаян                                                                                  Заң түйіндеме                                                                                                үкім, өкім                        жеке іс парағы                                                                                    Жарғы, жарлық визит карточкасы                                                                             Ереже өтініш                                                                                                                  хабарлама                                                                                                                                                                                                                      арыз                                                                                                                     бұйрық мінездеме                                                                                                    нұсқау кепілдеме                                                                                                    ресми хаттар                        кеден мағлұмдамасы                                                                                          хаттама                                                                                                                                                                                                                                                        жеделхат                                                                                                              жарнама хабарландыру                                           қолхат сенімхат кепілхат өтінім тапсырыс келісімшарт еңбек шарты шарт еңбек келісімі Іс-қағаздарының қызметтері: - жеке тұлғалар арасындағы қатынасты реттеуші;   - жеке адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеуші; - әр түрлі мекеме, ұйымдардың өзара байланысын реттеуші; - мекеме, ұйым жұмысын ұйымдастыру тәртібін негіздеуші; - жеке адам мен қоғам өміріне қатысты оқиғаларды айғақтаушы; -  мемлекеттік басқару ісін жүйелеуші; - тарихи құбылыстарды зерттеудің қайнар көзі; - мекеме мен ұйымның атқарған істерінің көрсеткіші; - мемлекеттік тілдің жүзеге асуының нақты көрсеткіші. Іс қағаздарының сипаттары: - саяси ( мемлекетішілік, мемлекетаралық, халықаралық қатынастарда); - әлеуметтік ( қоғамдық-әлеуметтік қатынастарда); - ұйымдастырушылық ( басқару қызметі жүйесінде); - құқықтық ( заңдық және  жеке тұлғалар арасындағы қатынастарда); - тарихи ( әр дәуірдің, қоғамдық сатының өзіндік ерекшеліктеріне сай қатынастарда). - ресмилік ( міндетті түрде заңдық тұрғыда тіркелуінде). Құжаттау үрдісі элементтері: -    құжаттарды дайындау; -    құжаттарды жолдау, тіркеу; -    сырттан келген құжаттарды қабылдау, тіркеу; -    құжаттарды қолдануға дайындау; -    құжаттардың жүзеге асырылуын бақылау; -     құжаттарды мұрағат қорына дайындау. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізуге қатысты ресми құжаттар мен арнайы ұйымдар: І кезеңде -    Қазақ АССР Халық комиссарлар комитетінің 1921 жылы 2 ақпанда жарық көрген «Республиканың мемлекеттік мекемелерінде қазақ және орыс тілдерін қолдану туралы» декреті; -    Қазақ АССР ОАК-нің 1923 жылғы қарашадағы «Қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізуді ендіру туралы» декреті -    Қазақ АССР ОАК Президиумының «Қазақ тілінде іс қағаздарын енгізу жөніндегі орталық комиссия туралы ережені бекіту туралы» қаулысы. -    Қазақ АССР Еңбек Халық Комиссириатының 1924 жылғы 21 июльдегі «Қазақ тілінде іс жүргізуді енгізуге байланысты қызметкерлерді жұмыстан босату және оларды қазақ тілінде сөйлеп, жаза алатын қызметкерлермен алмастырудың тәртібі жөніндегі» қаулысы. ІІ кезеңде -    1989 жылғы Қазақ ССР-інің Тіл туралы Заңы; -    1990 жылғы «Қазақ тілін және Қазақ ССР-індегі басқа да ұлт тілдерін дамытудың  2000 жылға дейінгі кезеңдерге арналған мемлекеттік бағдарлама»; -    1993,1995 жылдардағы ҚР Конституциясы; -    1989 жылы құрылған Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы; -    1993 жылы Қазақстан Үкіметі жанынан құрылған Тіл комитеті 2. РЕСМИ ІС ҚАҒАЗДАР СТИЛІ Стиль – латын сөзі,  қазақ тіліне аударғанда «жазу мәнері» дегенді білдіреді. Стилистика – тілдің қолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым, ол тілдік белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Қазақ әдеби тіл стильдері: 1.    ауызекі сөйлеу стилі 2.    көркем-әдебиет стилі 3.    публицистикалық стиль 4.    ресми іс қағаздар стилі 5.    ғылыми стиль Ресми немесе іс қағаздар стилінің ерекшелігі, онда акт дәл көрсетіліп, бір ізбен жүйелі жазуға айрықша мән беріледі. Қазақ тілінде қолданылып жүрген қалыптасқан сөз орамдарының көпшілігі орыс тілінің ықпалымен жасалған : қызу мақұлдау, қызу қарқын, тұрмыстық қызмет, қызмет көрсету, жүзеге асыру, қамтамасыз ету, өз күшінде қалдыру, қол жеткен табыс, кең жол ашу, іске қосу, мәселе көтеру, алғыс жариялау, сөгіс жариялау. Көптеген сөздер белгілі стильге телулі болады, қолданылу жағынан шектеліп отырады. Мысалы: тағайындалсын, міндеттелсін, осы анықтама берілді, қаулы етеді, жарлық етеді т.б. Ресми іс қағаздарында кейде бір заттың я ұғымның атауы қолданылу орнына қарай әр түрлі аталады. Мысалы, адам деген сөз ресми құжаттарда – азамат, жолдас, телефон станциясында – абонент, ательеде – заказ беруші, шаштаразда – клиент, ауруханада – науқас, санаторииде – демалушы, тынығушы, транспортта – жолаушы т.б. болып табылады. Іс қағаздары стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері болады. Ресми құжат стильдеріне тән белгілер: -    мазмұнының қысқа әрі тұжырымды баяндалуы; -    тұжырымдардың дәл, нақты болуы; -    сөздер мен терминдердің нақты, тура мағынасында пайдаланылуы; -    терминдер мен тұрақты орамдардың бірегейлігі; -    терминнің ең қолданылу жиілігі жоғары, Мемлекеттік терминология комиссиясы бекіткен нұсқасының пайдаланылуы; -    қалыптасқан  мазмұндық-құрылымдық нормалардың қатаң сақталуы. ІІ.       Жеке адам өміріне қатысты  құжаттар. 1. Өмірбаян. Өмірбаян – жеке адамның өмір жолы хронологиялық тәртіпте қысқаша жасалған ресми құжат. Әдетте оқуға түсу, жаңа қызметке орналасу кезінде жазылады. Онда азаматтың аты-жөні, туған жылы, күні, айы және туған жері, ұлты, отбасы жағдайы, білімі, бітірген оқу орындары, қызметі мен жұмыс тәжірибесі туралы және т.б. қосымша мәліметтер көрсетіледі. . Тәжірибеде өмірбаян үш түрлі болып жазылады. Бірі-адамның өз өмірі мен қызметі туралы баяндауы. Бұл көбінесе қызметке орналасу кезіндегі жеке іс қағазына қоса тігілу үшін жазылады. Онда адам өзінің аты-жөнін, туған күнін, толық көрсетеді. Одан кейін жаңа жолдан нақты деректермен санамалап жазады. Өмірбаянның бұл түрі көбінесе ресми түрде жазылады да, көлемі жағынан шағын болады. Өмірбаянның екінші түрі — мемуарлар, яғни акын, жазушылардың, өнер, қоғам қайраткерлерінің өз өмірін қоғам өмірімен байланыстыра баяндауы. Мұндай  өмірбаяндар көркем шығармаға жақын, әдеби тілмен, шебер жазылғандығымен оқырманды тартады және ол оқырманды жеке адам өмірімен ғана емес, қоғам дамуымен таныстырады. Мұндай шығармалар кай тілде болмасын өте көп және қара сөзбен де, өлең сөзбен де жазылған түрі кездеседі. Мысалы, Қ.Байсейітовтың "Құштар көңіл"(1977) Ш. Жиенқүлованың «Өмірім менің - өнерім» (1983) кітаптары өмірбаянның осы түріне жатады. Өмірбаянның үшінші түрінде қоғамға белгілі қайраткерлердің өмірі мен шығармашылық, саяси қызметтері өз тарапынан емес, басқа біреулер тарапынан баяндалады. Мәселен, ұлы жазушылар мен ақындар-А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, А.С. Пушкин өмірлері туралы шығармалар осындай өмірбаян түріне жатады. Мысалы, С.Мүқанов - «Аққан жүлдыз», М. Әуезов «Абай жолы». Өмірбаянның мұндай түрі көркем шығарманың әр түрлі жанрлары ыңғайында очерктен бастап роман-эпопеяға дейін жазыла береді. Күнделікті   өмірде   ең   жиі   қолданылатын   құжаттың   біріншісі  - өмірбаян.  Өмірбаян әркімнің өз қолымен, таза, жүйелі түрде,  сиямен жазылады. Арнайы қағазға жазылуы да мүмкін. Өмірбаянның мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 1. Құжаттың аты (өмірбаян) 2.  Аты-жөні (толық жазылады), туған жылы, айы, күні, туған жері 3.  Ұлты 4.  Білімі, оқыған оқу орындары 5.  Қоғамдық-саяси қызметі 6.  Ата-анасы, жұбайы, балалары туралы мәлімет 7.  Қазіргі жұмысы, мекен-жайы Өмірбаянның мазмұны автордың өмір жолын, іскерлік қасиеттерін жан-жақты баяндап беруге тиіс. Өмірбаян үлгілері.                 Өмірбаян Мен, Мақсат Ахметұлы Нүсіпбеков, 1983 жылы, 14 қаңтарда Алматы обылысы, Панфилов ауданы, Үшарал ауылында тудым. Менің ұлтым - қазақ. Алматы каласы, Бостандық ауданындағы №81 орта мектебін 2000 жылы бітірдім. 2004 жылы Қазақстан-Британ техникалық университетінің 1 курсына оқуға түстім. Ата-анам бар; әкем — Ахмет Абимолдаұлы Нүсіпбеков циркте жұмыс істейді. Анам — Салтанат1 Әріпжанқызы Алпысбекова, ауруханада жұмыс істейді. Мен үйленбегенмін. Қазір осы жоғары оқу орнының  2-курсында оқып жүрмін. Мақсатым - жоғары білім алып, маман болып шығу. Мекен жайым: Алматы қаласы, "Орбита-3" ықшамауданы, 26-үй, 48-пәтер, тел. 29-48-56. Өмірбаян Мен, Серік Жүмаділұлы Қалымбетов, 1984 жылы Оңтүстік Қазақстан обылысы, Бәйдібек би ауданы, Боралдай ауылында қызметкерлер отбасында тудым. 1990-2001 жылдар аралығында  Шымкент қаласындағы 3. Шүкіров атындағы №20 орта мектепте оқыдым. Мектепте оқып жүргенде үздік окушы екенімді көрсете білдім. Әр түрлі қоғамдық жүмыстарды  атқардым, спортпен шұғылдандым. Ата-анам бар: әкем - Ж. Қалымбетов Шымкент қаласында жекеменшік кәсіпорнында жұмыс істейді. Шешем ~ 3. Қалымбетова Шымкент қаласындағы №20 орта мектепте орыс тілінен сабақ береді. 2001 жылы аталған мектепті бітірген соң,  Қазақстан-Британ техникалық университетіне мұнайшы-инженер мамандығын алу үшін окуға түстім. Бүгінгі таңда осы оқу орнының 2-курс студентімін, мен үйленбегенмін. Ағылшын тілімен шүғылданамын, компьютерлік курсқа барып жүрмін. Алдыма қойған мақсатым: білімді маман болып шығу. Мекен -жайым: Алматы қаласы, Тастақ-1 ықшамауданы, 9-үй, 53-пәтер, тел.40-02-05. Өмірбаян Мен, Куаныш Өмірбекұлы Қасенов, 1963 жылы 1 мамырда Семей облысы, Аягөз ауданы, Баршатас ауылында тудым. Ұлтым - қазақ. 1970-1980 жылдар аралығында «Баршатас» орта мектебінде оқыдым. 1980 жылы 1 қырқүйекте Қазақ политехника институтының металлургия өнеркәсібі кафедрасына ауыстым. Қазір осы кафедраның аға оқытушысымын. Ата-анам бар: Әкем - Өмірбек Қасенов -Ұлы Отан соғысының ардагері; қүрметті зейнеткер, анам - Хадиша Қасымова - ұзақ жылдар бойы Баршатас орта мектебінде мүғалім болып істеді, қазір зейнеткер. Отбасым бар: жұбайым - Жазира Дүйсенқызы, жоғары білімді маман, дәрігер. Үш балам бар, олар мектепте оқиды. Әскери қызметке міндеттімін. Аға лейтенант атағым бар. Қосымша мәліметтер: казақ, орыс және ағылшын тілдерін жетік білемін, ЭЕМ (ЭВМ) бағдарламаларын толық меңгергенмін. Интернетте жұмыс істеймін. Мекен- жайым: Алматы қаласы, "Қазақфильм" ықшамауданы, 47-үй,  18-пәтер. Негізгі сөздік өмірбаян                           - автобиография ұлт                                   - национальность білім                                 - образование      •'  . жоғары білім                   - высшее образование орта білім                         - среднее образование ата-ана                    - родители мұғалім                    - учитель үйленгенмін           - женат отбасы                    - семья жұбай                      -супруг (супруга) үйленбегенмін        - не женат ажырасқанмын        - разведен әскери қызметке міндеттімін              - обязан к воинской службе әскери қызмет         - воинская служба қосымша мәліметтер        - дополнительные сведения мекен-жай                       - адрес туу                                   - родиться оқу                                  - учиться қызмет                    - должностъ қызметкер                        - служащий маман                               - специалист мамандық                         - специальность бөлім                                - отдел беттеу                               - верстка бірлестік                          - объединение әкімшілік                         - администрация тіркелім                            - прописка тұрғылықты жер     - место жительства оқу орны                          - учебное заведение арнайы орта            - средне-специальный акционерлік            - акционерный коммерциялық                 - коммерческий ұйымдастыру ісінің техникасы                       - организационная техника дүниеге келу, туу         - родиться түсу                                - поступать бітіру                                - закончить бару                                  - лосещать, пойти, ходить үйлену                              - жениться тұрмысқа шығу                - выходить замуж жұмыс істеу            - работать ауысу                               - перейти міндетті                            - обязан Грамматикалық минимум Жіктеу есімдігі                          мен Жалқы есімдер       Жер-су атаулары  оқу орындарының, құрметті атақтар мен наградалардың, ұйымдар мен мекемелердің атаулары Сан есімдер (реттік сан есім) Етістіктің өткен шағы               -ды, -ді - ты, -ті -  қан, -кен -  ған, -ген Үстеу (қазір) Модуль сөздер (бар, жоқ) 2. Түйіндеме.(Резюме) Резюме француз тілінен алынған термин. “Айтылған, я жазылған мәселенің қысқаша түйіні” деген мағына береді. Түйіндеме – белгілі бір тұлғаның өмірбаяны, білімі, мамандығы, кәсіптік шеберлігі, біліктілігі, икемділігі жайлы нақты, қысқа мәлімет беретін іс қағазының бір түрі. Жазылған түйіндеме сіз туралы толық мәлімет беру үшін онда, сіздің біліміңіз, біліктілігіңіз, жеткен жетістігіңіз, жұмыс тәжірибеңіз, не нәрсеге икемділігіңіз бар екені айтылуы керек. Түйіндеме сіздің кең көлемдегі визит карточкаңыз іспеттес. Түйіндеме жазуда сіздің мақсатыңыз - өз өмірбаяныңыз бен жұмыс тәжірибеңізді, мамандығыңызды, икемділігіңізді ұтымды көрсете  білу. Осы арқылы ойлаған жұмыс орнына қол жеткізу. Сондай-ақ түйіндеменің әдемі рәсімделуіне де көңіл бөлгеніңіз дұрыс. Яғни мекеме басшысы сіздің кім болып істегіңіз келетінін түйіндемені оқу барысында бірден ұғатындай болу керек  Қалаған мамандығыңызға байланысты жеке басыңыздың қасиеттері анық көрсетілуі тиіс. Мәселен, сіз жарнама агенті болып орналасқалы келсеңіз түйіндемеге адамдармен жақсы қарым-қатынас жасай алатындығыңыз, тапқырлығыңыз, интуицияңыз, адам психологиясын жақсы білетіндігіңіз сияқты қасиеттеріңіз жазылуы керек. Түйіндемеде белгілі бір адам туралы мәліметтер ықшам әрі нақты түрде беріледі. Түйіндеменің ерекшелігі – үміткердің білімі және кәсіби шеберлігі туралы мәліметтердің кері хронологиялық тәртіпте берілуі. Түйіндеменің мазмұндық-құрылымдық жүйесі: -    аты-жөні; -    туған жылы, күні, айы, туған жері; -    ұлты; -    жынысы; -    мекен-жайы, телефоны; -    отбасы жағдайы; -    азаматтығы; -    білімі; -    бітірген оқу орындары; -    кәсіби біліктілігі мен кәсіби тәжірибесі; -    тілдік дағдылары; -    компьютерлік сауаттылығы; -    жеке қасиеттері (жауапкершілігі, адамдармен қарым-қатынас орнатуға бейімділік, ұстамдылық, мақсаттылық, ұйымдастырушылық, басқарушылық қабілеттер, ұжыммен жұмыс істей білу, ұқыптылық, алға қойған міндеттерге шығармашылық көзқарас т.б.) -    қызығушылығы (саяхатқа шығу, би, домбырада ойнау, кітап оқу т.б.) туралы мәлімет, қосымша ақпараттар (мақтау грамоталары, сертификаттар, наградалар, патенттер т.б.) Түйіндеме жазғанда  жадыңызда ұстаңыз ! 1.Түйіндемеде Сіздің маман ретіндегі бейнеңізді толықтыратын, аша түсетін өз мінезіңіздің кейбір жақсы қырларын да атап өтініз. Басшылық, жетекшілік, ғылыми жұмыстарға икемділігіңіз болса, ол да назардан тыс қалмасын. Дайындаған құжаттар мен жазбаларды қайталап бір оқып шығып, керекті мәліметтерді ойша реттеп алып резюменің колжазбасын дайындауға кірісіңіз. Құжаттар мен мәліметтерді дайындап алғаннан кейін резюме жазып шығу қиын болмайды. Ең бастысы ол мәліметтерді ретімен, қысқа, нақты бере білу. Қашан, қайда оқыдыңыз, қайда, кім болып істедіңіз, қайда, қашан біліміңізді көтердіңіз, тәжірибе жинақтадыңыз? . Егер ғылыми дәрежеңіз болса оны қалыптасқан редакциямен көрсетесіз. Мысалы, "техника ғылымының кандидаты", "биология магистрі", т.б. Жазған еңбектеріңіз, шыққан кітаптарыңыз болса, маңыздыларын атап көрсетіңіз. Қызмет бабымен, турист ретінде жасаған шетелдік сапарларыңыз да көрсетіледі. Шет тілін білу дәрежеңіз, компьютерді қаншалықты игергендігіңіз де көрсетіледі. Жеңіл машина немесе транспорттың басқа түрін жүргізе алатындығыңызды көрсету де артық болмайды. Айтылатын негізгі мәселелер осы. Қысқасы, "не, қайда, қашан" екендігі жазылады. 2.Түйндемені оқыған қезде сіздің алға қойған мақсатыңыз айқын көрініп түруы кереқ, яғни мекеме басшысы сіздің кім болып істегіңіз келетінін түйіндемені оқығанда бірден үғатындай болғаны дүрыс. Жеке басыңыздың қасиеттерін атап көрсеткен кезде, оның сіздің таңдап отырған жұмысыңызға орналасуға септігі тиетіндігі басты назарда болуы қерек. Мысалы, сіз жарнама агенті болып орналасқалы келсеңіз, резюмеге адамдармен жақсы қарым-қатынас жасай алатындығыңыз, тапқырлығыңыз, интуицияңыз, адам психологиясын жақсы білетіндігіңіз сияқты қасиеттер жазылуы керек. Егер бастауыш сынып оқытушысы болғыңыз келсе, балаларды жақсы көретіндігіңіз, мейірімділігіңіз, шыдамдылығыңыз т.б. жазылуы кереқ. Жиналған мәліметтерді резюмеде берудің екі жолы бар: хронологиялық және фунқционалдық.. Хронологиялық тәсіл. Алдымен қазір істеп жүрген жүмысыңыз көрсетіледі де, ары қарай Хронологиялық ретпен жазылады. Яғни, соңғы орында сіздің бірінші жүмыс орныңыз, я болмаса бірінші аяқталған оқу орны жазылады. Егер сіздің жұмыс стажыңыз көп болса, алдымен косіптік жолыңьтзды көрсеткеніңіз дүрыс. Ал оқу орньш жаңа аяқтаған, қызметті жаңа бастағалы түрган адам оқыған оқу орны, алған мамандығы жайлы мәселені негізгі назарда үстайды. Функционалдық тәсіл. Бүл тәсіл білімі мен біліктілігі, жүмыс тәжірибесі мол адамға лайықты. Мүнда жүмыс стажы кері Хронологиялық ретпен беріледі де, одан кейін білімі жайлы моліметтер көрсетіледі. Егер бір мекемеде бірнеше жыл қатарынан істесеңіз, онда жүмысыңыздың жалпы сипаты өзгермегенде болса, бәрін тізіп жатпай-ақ, қысқаша жазуға болады. Мысалы, "1991-1999 жылдар аралығында Машина жасау заводында экономист, аға экономист, директордың орынбасары қызметтерін атқарды". Соңғы жүмыс орнынан немесе жеке адамның атынан алынган кепілдеме болса, оның бар екендігі резюмеде бір сөзбен айтылу керек. Қажет деп тапқан жағдайда ол резюмемен бірге тапсырылады. Түйіндеме үлгілері Т Ү Й І Н Д Е М Е Сұлтанова Назира Айханқызы 1914 ж. 4-сәуірде Талдықорган қаласында тудым. Мекен-жайым: Алматы қаласы, N. Тілендиев көшесі, 21, 3. Үй телефоны: 41-00-43 Мамандығым; зақгер, тарихшы. Бағыт: Жогары оқу орнының оқытушысы, мемлекеттік аппарат қызметкері. Білімі мен қызметі туралы мәлімет: Қазақ мемлекеттік зац университетініц аспиранты 1997-2000 жж. Ілияс Жансугіров атындагы  университеті  тарих факулътетініц  оқытушысы   /995-1997 жж. Ілияс Жансүгіров атындагы Талдықорган университеті тарих және қуқық факулыпетініқ студенті — 1991-1995 жж. Негізгі мәліметтер. Казақстан тарихы, қуқықтану мәселелерімен айналысып, зерттеу жумыстарын жургіздім. "Әлихан Бөкейхаповтың саяси, қуқықтық көзқарастары" тақырыбында кандидаттық диссертация жаздым. Республика, қала, жоеары оқу орындары колемінде өткен конференцияларды баяндама жасадым. Жогары оқу орнында жұмыс істеген тәжірибем бар. Қогамдық жумыстарга белсене араласамын. Қосымша мәліметтер: Ана тілім — қазақ тілі. Агылшын  және орыс тілін жақсы білемін. Компьютермен жұмыс істей аламын. Туристік сапармен туркия, қытай, корея мемлекеттерінде болдым. Жеңіл машина жургізе аламын (1998 жылдан). Көпшілікпен жумыс істегенді ұнатамын. Үйымдастырушылық қабілетім бар. Тапрсыреан іске жауапкершілікпен. қараймын. Театрга, спорт жарыстарына барганды ұнатамын. Кепілдеме туралы мәлімет: Қазақ мемлекеттік заң университеті Мемлекеттік құқық кафедрасының меңгерушісі берген кепілдеме қосымша беріліп отыр. 4 наурыз 2000 жыл ^_^^^_^^^^   Султанова Н.А. (қолы) Түйіндемеде  жұмсалатын терминдер және термин клишелері: үлт   _________________ ұлтым — қазақ азаматтық    ---------------- Қазақстан Республикасының азаматы білім    _______________ жоғары білімді орта білімді отбасы   --------------отбасым бар жұбай                               үйленгенмін бала                                  үйленбегенмін үл                                     ажырасқанмын қыз                                   түрмыска шақканмын ата-ана                   түрмысқа шықпағанмын Спортпен айналысамын: ат спортын, футболды үнатамын, I разрядты волейболшымын. Компьютерде, интернетте, ЭЕМ машиналарында  жұмыс істей аламын қазақ ағылшын орыс тілдерін орташа түсінемін оқи аламын сөздікпен аудара аламын 3.    ЖЕКЕ ІС ПАРАҒЫ Кадрлар    жөніндегі    жеке    іс    парағы -  жұмысқа    қабылдану, сайланбалы оргаңдарға сайлану кезінде, сондай-ақ ұйымдар, мекемелер мен ведомстволар талап еткен басқа жағдайларда толтырылатын арнаулы бланк түріндегі ресми құжат. Жеке іс парағында көрсетілетін мәліметтер еңбек кітапшасында, өмірбаянда берілетін мәліметтермен дәлме-дәл сәйкес жазылады, жеке адамның азаматтық хал-жағдайы, кәсібі мен мамандығы, қоғамдық қызметі мен еңбек жолы толық көрсетіледі. НЕГІЗГІ  СӨЗДІК Жеке іс парақ /ғы/                              - личный листок Кадрлар жөніндегі жеке іс парағы                                             - личный листок по учету кадров жүмысқа қабылдау                   - принять на работу кадрлар жөніндегі жеке іс парағын толтыру                    - заполнить личный листок по учету      кадров тек / тегі/                                            - фамилия аты                                                    - имя әкесінің аты                               - отчество туған жылы, айы, күні              - год, месяц, число рождения азаматтығы                                          - гражданство ұлты                                                    - национальность әлеуметтік тегі                                   - социальное происхождение жынысы                                             - пол білім                                                    - образование мамандық                                            - специальность жоғары /орта/ оқу орны            - высшее (среднее) учебное заведение дәреже                                       - степень атақ                                                     - звание ғылыми еңбек                                     - научный труд өнертабыс                                            - изобретение лауазвім                                              - должность жұмыс істеген жылдары            - трудовой стаж шетел                                                - иностранное государство сайланбалы органдар                          - выборные органы оскери қызметке қатысы           - отношение к воинской службе әскери атагы                              - воинское звание толтыру                                               -заполнить көрсету                                               - указать мәлімет      -  сведения марапаттау  -  наградить жариялау -  объявить міндетті міндетті емес -  обязан - не обязан Грамматикалыық минимум жалқы есім сан есім /жыл, ай, күн аттары/ жер-су атаулары жоғары оқу орнының, мекеменің, ұйымың, сайланбалы органдардың атаулары Мемлекеттік наградалар мен құрметті атақтардың атаулары ырықсыз етіс тұлғасы тұйық рай номенклатуралық атаулардың емлесі. Кадрлар жөніндегі жеке іс парағы 1.  Тегі Аты Әкесінің аты 2. Жынысы                                      3. Туған жылы, айы, күні 4. Туған жері 5.  Ұлты ______ 6.  Әлеуметтік тегі 7.  Білімі ауыл, аудан, қала, облыс Азаматтығы Диплом бойьшша мамандығы. Жоғары оқу орнының аты, орналасқан жері. 8. Қандай тілдерді білесіз ,қандай дәрежеде 9.  Ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы ______^______ 10.  Ғылыми еңбектері және өнертабыстары_________ 11.  Жүмыс істеген орны, лауазымы, жұмыс істеген жылдары Жұмыс істеген орындарының мекен-жайы. 12.  Шетелдерде болуы __^_____^__^_^___ 13.  Сайланбалы орындарға қатысуы 14.  Мемлекеттік наградалары _^___ 15.  Әскери қызметке қатысы______әскери атағы 16.  Отбасы жағдайы (отбасы мүшелерінің аты-жөні, туған жылы көрсетіледі)_______^^___^__^__ 17.  Мекен-жайы Толтырылған уақыты                                   Қолы __^^___^^__ ІІІ. 1.    Визит карточкасы Визит карточкасы – жеке тұлғаның қызмет орны, аты-жөні, байланыс мәліметтері қысқаша жазылған, ресми қатынас мәдениетіне лайықталған, белгілі бір пішінмен рәсімделген құжат. * Визит карточкасы іскерлік қатынас үшін өте керек іс қағазы, құжат. * Визит карточкаларының мазмұны бірдей болғанмен, безендірілуі әр түрлі болуы мүмкін. * Визит карточкалары негізінде Тітез 14 -шрифтімен     жазылады. * Аты-жөнін жазғанда фамилиясы үлкен әріппен теріледі. -    Мысалы: БЕКБОЛАТОВ Асан Қайырбекүлы. *   Қызметі.    Тек    ресми    атқаратын    кызметі    жазылады.    «Міндетін атқарушы, уақытша орындаушы» деген сөздер жазылмайды. *    Ғылыми дәреже, әскери т.б. атақтар кажеттілігіне карай көрсетіледі. *    Жүмыс телефоны. Алдымен хатшының телефонын көрсеткен дұрыс. Қажет деп санаған жағдайда өзіңіздің жеке телефоныңызды көрсетуге болады.   Егер  мобильді  жүйедегі  байланыс  болса,   жеке   кодымен көрсетіледі. *   Визит   карточкасы   50x90   миллиметрлік   көлемдегі   қатты   қағазда жасалады. *    Визит карточкаларының түр-түсі әр адамның қызмет бабына карай жасалады. 2.        Қазақстан Республикасы     КЕДЕН МАҒЛҰМДАМАСЫ Кеден мағлұмдамасы – мемлекеттің Әділет Министрлігімен тіркелген, оның қойған талаптарына сай жасалған, кеден арқылы өтетін жүк туралы ақпаратты (тауар туралы, жүк туралы, құндылықтар туралы, валюта т.б. туралы) мәлімет беретін құжат. Кедендік мағлұмдама жүк беруші адаммен толтырылады да жүктің мемлекеттің шекарасынан қабылданған ережеге сай өтуін бақылайтын құзіретті кеден органдарына беріледі. Кеденге тапсырылатын жүк туралы берілген мәліметтің толықтығына , дұрыстығына жауапты болып кеден мағлұмдамасын толтырушы саналады. Мағлұмдамада көрсетілмеген және кеденнен рұқсатсыз өткізілген жүк кәмпескеленеді. Кеден мағлұмдамасының бірнеше түрлері болады. Олардың негізгілері: Валюталық мағлұмдама, Кедендік баға мағлұмдамасы, Жүк мағлұмдамасы, Кедендік транзит мағлұмдамасы, Халықаралық Кеден мағлұмдамасы т.б. 16 жаска толған әрбір түлғаға толтырылады. Қажетті жауап сай келетін рамкада  V таңбасымен белгіленеді. Уакытша кіру/шығудын, толық уақыты бойы сақталады. Жоғалтылган жағдайда жаңартылмайды 2. Ө Т I Н I Ш Өтініш – азаматтардың заңмен бекітілген жеке құқықтары мен мүдделерінің жүзеге асырылуы мазмұндалатын, жазбаша түрде баяндалатын, өтіну, сұрау туралы ресми құжат. Өтініш жазылатын негізгі жағдайлар төмендегідей: -    жұмысқа қабылдау -    жұмыстан босату -    басқа жұмысқа ауыстыру -    кезекті демалыс сұрау -    кезектен тыс демалыс сұрау -    материалдық көмек (пәтер бөлу), балабақшадан орын бөлу және т.б. туралы сұрау -    жалақыны көтеру туралы өтініш айту жоне т.б. Грамматикалық минимум Барыс септік:                    -ға/-ге                   -қа/-ке Шығыс септік:                 -дан/-ден              -тан/-тен Есептік сан есім. Жіктеу есімдіктері: мен, сіз. Жіктік жалғау Қысқарған создер (аббревиатуры) Лексикалық минимум Терминдер және терминдік сөз тіркестері Номенклатуралық атаулар Жалқы есімдер Ай аттары НЕГІЗГІ  СӨЗДІК заявление                                   -өтініш прошу                              -сұраймын проживающий                -тұратын прилағается                      -тіркелген 2. Арыз. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары мемлекеттік ұйымдар мен лауазымды адамдардың аттарына хабарламалар (обращение) жібереді. Хабарламалар ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Хабарламада аты-жөні көрсетілген лауазымды адам немесе мемлекеттік өкімет пен басқару органының басшысы хабарламаны дер кезінде карауға, ол жөнінде тиісті шешім қабылдауға және белгіленген мерзімде нақты жауабын беруге міндетті. Хабарламаның үш түрі бар: арыз, өтініш және ұсыныс. Олар мазмүны жағынан әртүрлі болъш келеді: мысалы, өтініште азаматтардың заңмен бекітілген жеқе қүқықтары мен мүдделерінің жүзеге асырылуы мазмұндалатын хабарлама жасалады. Жеке адам өзіне берілген қүқықтарды пайдалану үшін өтініш жазады, сонымен қатар өзі жүмыс істейтін үжымдарда, мекемелерде, өзі түратын түрғын үйлерде, мемлекеттік органдар қызметінде байқалған кемшіліктерді атап жазады. Арызда -  азаматтардың заң арқылы қорғалатын жеке қүқықтары мен мүдделерінің бүзылу фактісі туралы хабарлама жасалып, оны қалпына келтіру туралы талап-тілек айтылады, хабарламаижасаушының ойынша іс-қимылы дүрыс жүргізілмейтіндіктен өзінің қүқықтары мен мүдделерін бүзып отырған мемлекеттік органдардың, мекемелердің, үйымдардың, лауазымды адамдардың атына сын айтылады. Ұсыныс — белгілі бір мемлекеттік органның, үйымның, мекеменіц жүмысын жақсартуға жетілдіруге назар аударатын, осыған байланысты қойылған міндеттердің шешудің жолдары үсынылатын хабарлама түрі. Хабарламаның барлық түрі мемлекеттік органдардың, үйымдардың кеңсесінде тіркеуден өтеді. Арнайы тіркеу карточкасы, аннотациялык парақ толтырылады. 1.1.   Арыз (өтініш, кейде шағым). Арыз - ұйым басшысының, лауазымы жағынан жоғары тұрған адамның атына белгілі бір ақпаратты, отінішті, мәліметті жеткізу мақсатында жазылатын іс қағазының бір түрі. Арыз көлемі жағынан шағын болады 1-3 бет немесе 500-5000 белгі аралығында. Арыз көбінесе жеке адам атынан жазылады. Іс жүзінде қойылған мәселе бірден бірнеше адамның немесе, үлкен үжымның мүддесш көздейтін үжымдық (коллективтік) арыз түрлері де кездеседі. Арыз белгілі бір себеппен ғана жазылады. Әдетте онда бір ғана моселе көтеріледі. Арыз онда айтылған мәселені шешуғе қүқы бар адам атына жазылады. Арыздың бірнеше түрі бар. Олар: өтініш түрінде жазылатын арыз, шағым турінде жазылатын арыз, түсініктеме түрінде жазылатын арыз, констатация түрінде жазылатын арыз. Бұлардың әрқайсысы ондаған мотивте жазылады. Арыз жазу ережесі барынша қарапайым десе де болады. Арыздың алты реквизиті бар: кімге жолданғаны, кім жазганы, қүжат аты, мазмүны, қолы, датасы. Арыз сиялы я шарикті қаламмен, таза түзетулерсіз жазылуы керек. Жазу машинкасын немесе оргтехниканы қолдануға болады. А4 форматты кейде А5 форматты қағазға жазылады. Арыз қүрылымы: 1)  құжат адресациясы (кімнің атына жазылғаны); 2)  қүұат аты; 3)  негізгі мәтін; 4)  қосымша болса оған сілтеме; 5)  жазылу мерзімі; 6)  қолы; 7)  арыз мазмүнымен келісушілер қолы, Адресацияга лауазым иесінің, мекеме, ұйым басшысының ресми қызметінің толық аты, қажет жағдайда фамилиясы, аты-жөні кіреді. Адресация парақтың оң жағын ала жазылады. Егер арыз бірнеше лауазым иесіне бірден жазылып отырған болса олардың барлығының ресми қызметі (қажет жағдайда фамилиясы, аты-жөні) адресацияда қөрсетілуі қерек. Мысалы, Петропавл қаласы сут заводының директоры Т.С.Пірімбетовке Көшірмесі: Петропавл қаласы СЭСмеңгерушісі Р.С.Садуовқа Тақырыбы парақ ортасына адресациядан төмен жазылады. Мысалы, ШАҒЫМ АРЫЗ ТҮСІНІКТЕМЕ Негізгі мәтін кіріспе сөзден басталады. Мысалы, "Менін Сізге арыз беру себебім,". Ары қарай қүжаттың мәнін ашатын, арыз жазуға себеп болып  отырған  негізгі  мәселе  соз  болады.   Мәтін  соңында  қүнделіқті қызмет этикасын  сақтау  сөздерін  қолдана отырып  адресаттан  қандай шешім күтетіндігі жазылады. Мысалы,  "Айтылғандарды ескере отырып шара қолдануыңызды сүраймын", "Нүсқау беруіңізді сүраймын" т.б. Мәтін парақтың бар кеңдігіне, тақырыптан төмен жазылады. Жазылу мерзімі. Арыздың жазылған күні, айы (жазбаша) және жылы көрсетіледі. Жазылу мерзімі негізгі мәтіннен төмен, парактың сол жақ бөлігінде орналасады. Мысалы, 24 наурыз 2000 жыл. Қолы.  Арыз жазушының  атқаратын қызметінің толық ресми  аты жазылады, кол қойылады. Парақтың оң жағына фамилиясы, аты-жөні жазылады. Мысалы, Қазақ-Британ техникалық университеті қазақ тілі кафедрасының оқытушысы ________Бекенова А.К. (қолы) Егер арызға кол қоюшылар бірнешеу болса онда олар иерархиялық тортіппен я болмаса алфавит төртібімен жазылады. Қол қоюшылар өте көп болатын болса онда арызға қол қою парағы тіркелді. Арыз мазмүнымен келісуші қолы қойылғанда келісім туралы қысқаша ақпарат та жазылады. Мысалы, "Келісемін", "Қарсы емеспін". Бұл жерде де датасы жазылып, атқаратын қызметі көрсетіледі. Ескерту: 1. Егер арыз бірнеше адамның атына қатар жазылса, олардың барлығының ресми қызметі, аты-жөні адресацияда көрсетілуі керек. 2. Егер арыз бірнеше адамның атынан жазылса, олар иерархиялық тәртіппен я болмаса алфавит ретімен жазылады. 3. Арыз қолмен де, компьютермен де қатесіз жазылуы тиіс. IV. Мінездеме. Кепілдеме. Мінездеме, оның түрлері. Мінездеме - түрлі мекеме, үйым бірлестік, оқу орындарында белгілі бір адамды өмірбаяндық, біліктілік, кәсіптік, адамшылық тұрғыда жазбаша сипаттау мақсатында жиі жазылатын іс қағазының бір түрі. Қызметтік мінездеме — мінездеменің айрықша кең тараған және әмбебап формасы. Қызметкерді объективті өрі нақты мінездеу қажет болған жағдайда жазылады. Қорытынды бөлімі еркін стилъде жазылады жоне құжат мазмұнын түйіндейді. Мінездеме қызметкерді басқа бір ваканцияға я болмаса оқу орнына үсыну мақсатында да жазылады. Мүнда үсынылған адамның аталған ваканцияға қажет деген мінез-қасиеттері, кәсіптік шеберлігі айтылады. Аттестациялық мінездеме белгілі бір адамның атқарыл отырған қызмет орнына лайық, лайьгқ еместігін тексеру мақсатында жүргізілетін аттестация қорытындысына орай жазылады. Мүндай мінездеме корытындысында "атқарып отырган қызметіне лайық", "қызмет бабында жогары қызметке усынуга лайық" немесе "атқарып отырган қызмет орнына лайық емес" деген сияқты түйінді сөздер жазылады. Жеке (функциональды) мінездемелер адамның жеке басының мінезін, білімін, шеберлігін, икемділіген т.б. сипаттай лтырып жазылады. Қорытындьт бөлімінде мінездеме не мақсатпен жазылгандығы атап корсетіледі. Мысалы, "Еңбек келісімін ұзату ум/ш"т.б. Мінездеме А4 форматты параққа жазылады. Көлемі 1 беттен аспауы керек. Мінездеме мотіні жазу машинкасында басылады я компьютерде теріліп, кейін принтерден шығарылады. Тақырыпты, омірбаяндык мәліметтерді, қортынды мен негізгі түйінді үлкендеу шрифтімен беруге болады. Кейде мінездеме жогары жагында мекеменің аты, логатипі, фирмалық белгісі көрсетілген арнайы бланкілерде де жазылады. Әр данасы есепте түратын арнайы бланкілерге жазылган мінездемелер мінездеме беруші адамның және үйым жетекшісінің қолымен расталады. Барлық мінездемелерге мекеме мөрі басылады. Мінездеме ресми стильде, бейтарап тонмен жазылады. Мотін баяндауышы ашық райлы етістіктен жасалады (беріледі, орындады, көріне білді, көрсетті). Мінездеменің мазмұндық-құрылымдық жүйесі: 1)  тақырыбы; 2)  мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәлімет; 3)  негізгі мәтін; 4)  қорытынды; 5)   мінездемені талап етуші үйымның аты; 6)   мінездеме берілген күн, ай, жыл; 7)  мінездеме берушінің аты-жөні, фамилиясы, қолы; 8)  қосымша (егер болса). Мінездеменің тақырыбы парақтың жоғарғы жағын ала, орта тұсына қарай үлкен әріптермен жазылады. Аттестациялық мінездеме Мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәліметке мыналар кіреді: фамилия, аты-жөні, туған жылы, білімі, мекемедегі жұмыс стажы (-жылдан бастап қызмет етеді), қазіргі атқаратын қызметі. Басқа да кейбір мәліметтер қосымшы берілуі мүмкін (мысалы, диплом бойынша мамандығы немесе білім түрі т.б.)- Негізгі мәтінде атқарып жүрген қызметін, өз мамандығын қаншалықты меңгеретіндігі, кәсіптік білім деңгейі, біліктілігі, қызмет бабында жеткен жетістігі мен кемшілігі жазылады. Қысқаша әлеуметтік-психологиялық портреті беріледі. Әріптестерімен карым-қатынас жағдайы, отбасы жағдайы, ұжымдағы орны, абыройы, сын көтеру қабілеті жазылады. Кей жағдайда (оқуға немесе іссапарға жіберу) денсаулық жағдайы да айтылады. Қажет деп табылған жағдайда негізгі мәтінге шетел сапарлары, зерттеу жұмыстары, өз бетімен жүргізген жұмыстары, жетекшілік, ұйымдастыру қабілеті де кіргізіледі. Мәтін көбіне жай сөйлемдермен, қалыптасқан сөз орамдары мен сөз тіркестерін, стандарт терминдерді қолдана отырьгп, басы артық қысқартуларсыз жазылады. Қорытынды негізгі мәтіннің түйінделген, жиынтықталған бөлігі болып табылады. Мүнда мінездеме беріліп отырған адамның перспективалық қызметіне байланысты бір-екі накты ұсыныс енгізіледі. Негізгі мәтіннен кейін (қорытынды) сөзін азат жолдан, бас әріптермен жазып, негізгі түйінді немесе үсынысты атап көрсетуге болады. Мысалы, ҚОРЫТЫНДЫ: /. Атқарып журген қызметіне лайық. 2. Кәсіптік дайындық децгейін, басшылық қызметтегі тәжірибесін. ескере отырып Н.С.Нуртазаевты копкурстық Ііегізде статистика бөлімінің бастыгыны қызметіне ұусынуеа болады. Мінездемені талап етуші ұйымның аты толық, ресми түрде аталуына сәйкес жазылады. Кейде мінездеме не мақсатпен берілгені атап айтылады. Бұл қорытындыдан кейін 1 интервал жіберіліп барып жазылады. Мысалы, "Абай атындагы Алматы мемлкеттік университетініқ қабылдау комиссиясына тапсыру үшін берілді". Мінездеме жазылған дата ұйым атынан кейін 1 интервал жіберіліп барып парақтың сол жақ бөліміне жазылады. Ай аты жазбаша беріледі. Мысалы, 26 мамыр 1999 жыл. Мінездеме беруші туралы мәліметке мінездеме берушінің ресми қызмет аты, қолы, фамилиясы, аты-жөні кіреді. Қосымша ретінде қажет деп табылған жағдайда 1)  белгілі үлгідегі бірнеше фотосурет; 2)  білімі туралы құжат көшірмесі; 3)  бүрьшгы мінездемелер көшірмесі я одан алынған үзінді; 4)   анықтамалар жіберіледі. Егер мінездемеде қосымша болатын болса ол жайында парақтың соңында жазылады. Ал қосымша бірнешеу болатын болса жолдама хат дайындалып, сонда көрсетіледі. Мінездеменің жалпы қүрылымы осындай. Кей жағдайда мінездеме алушы адам парактың соңына "мінездемемен таныстым" деп жазып қол қояды. Фамилиясын, танысыскан күнін де жазады. Мінездеме 2 дана етіп дайындалады. Біреуі талап етуші мекемеге жіберіледі, екіншісі мінездеме иесінің жеке ісіне я мінездемелер тіркелетін іске тігіледі. Мінездеме де жалпы тәртіп бойынша жіберіледі. # Үлгімен танысыңыз. Мінездеме Болат Сыздықов Бакытүлы, 1967 жылы туған, үлты - қазак, білімі -жоғары. Қазақстан Республикасының азаматы. Болат Сыздықов Бақытұлы — 1967 жылғы ақпан айының 15-інде Қазақстан Республикасы бұрынғы Шымкент облысы, Түркістан қаласында туған. Орта мектепті бітіргеннен кейін 1984 жылы казіргі Ұлттық техникалык университетінің компьютерлік техника факультетіне оқуға түсіп, оны 1989 жылы үздік дипломмен бітірген. 1989-91 жылдар аралығында Ғылыми-жобалау институтының аға ғылыми қызметкері. Қазір          Қазақ үлттык техникалык университеті металлургия өнеркәсібі факультетінін аға мүғалімі. 1994-97 жылдар аралығында ҚазҰТУ-дін өндірістен қол үзбей оқитын аспирантурасьгнда оқып, 1998 жылы кандидаттық диссертация қорғады. Б.Б.Сыздықов   -   өз  ісін  жетік   білетін,   тәжірибелі   маман.   Ол бірнеше  ғылыми  еңбектердің  авторы.   Б.Б.Сыздыковтың   "Металлургия өнеркәсібінің    терминдері"    деп    аталатын    еңбегі    Шоқан    Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болды. Б.Б.Сыздыков қазақ, орыс, ағылшын тілін жетік біледі, ЭЕМ /ЭВМ/ машиналарында жүмыс істей алады. Б.Б.Сыздыков -- студенттер мен әріптестерінің арасында беделді, үлгілі отбасы иесі. Мінездеме Ғылыми-техникалық орталықтың бас маманы қызметіне үсыну үшін беріледі. Мекеме басшысы Айы, күні, жылы /аты-жөні, қолы/ Қазақ-Британ техникалық университетінің ассистент-профессоры                  Қуаныш Өмірбекүлы Әлихановқа Мінездеме Қ.Ө.Әлиханов 1963 жылы 5 қаңтарда Семей облысы, Аягөз ауданы, Баршатас ауылында дүниеге келген. ¥лты - қазақ, білімі -жоғары, ҚР-ның азаматы. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1980 жылы ҚазҰТУ компьютерлік техника факультетІне түсіп, оны 1985 жылы үздік дипломмен бітірген. 1985-88 жылдар аралығында - Ғылыми-жобалау институтының аға ғылыми қызметкері, ҚазҮТУ металлургия факультетінің аға оқытушысы. 1988-91 жылдар арапығында ҚазҰТУ-дың күндізгі бөлім аспирантурасында оқып, 1991 жылы кандидаттық диссертация корғады. Қ.Ө.Әлиханов - өз ісін жетік білетін, тэжірибелі маман. Ол - бірнеше гылыми еңбектердің авторы. Қ.Ө.Әлихановтың "Металлургия өнеркэсібінің терминдері" атты еңбегі Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болды. Қ.Ө.Әлиханов қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік біледі, компьютермен жұмыс істеуде тәжірибесі мол. Ол - студенттер мен эріптестерінің арасында беделді, үлгілі отбасы иесі. Мінездеме Ғылыми-техникалық орталықтың бас маманы қызметіне ұсыну үшін беріледі. Тау-кен металлургия институтының директоры, т.г.д., профессор                                                        А.И.Магзонов                қолы Айы* күні, жылы Қазақ спорт жэне туризм академиясыныц 2000-шы жылғы түлеғі, еркін күрестен бапкер Мақсат Ахметүлы Нүсіпбековке Мінездеме Мақсат  Ахметұлы Нүсіпбеков 1983 жылы Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қаласында дүниеге келген. 1990-2001 жылдар аралығында Өскемен қаласындагы № 37 орта мектепте оқыды. Мектепті бітіргеннсн кейін Алматы қаласындагы ҚазҰТУ-га келіп оқуга түсті. М.А.Нүсіпбеков-қабілетті, білімді, спортқа деген ынтасы зор. Республиқалық жарыстарга қатысып, жүлделі орындарға ие болган. Компьютермен жұмыс істей алады, ағылшын тілін жетік біледі. Мінезі біртоға, сабырлы, жолдастарына адал. Ұйымдастырушылық қабілеті бар, қиын жағдайда өз бетінше дұрыс шешім қабылдай алады. Сынды  дұрыс түсінеді, кемшіліктерін тезтүзетуге тырысады. Базалық дайындық деңгейі мен қабілеттігін ескере отырып, М.А,Нүсіпбековты халықаралық студенттік конференцияга жіберуге ұсынуға болады. Ө.А.Байқоңыров атындағы Тау-кен металлургия институтының директоры, т.г.д., профессор                           М.О.Жарасов   қолы Айы, күні  жылы НЕГІЗГІ СӨЗДІК мінездеме ұлт лауазым,қызмет азамат білім жоғары білім орта білім жыл қазір тәжірибелі білікті, өз ісін жетік білетін маман жетік білу аудармалары авторитетный                           - беделді коллега                                    - әріптес образцовый                              - үлгілі среди                                        - арасьшда учереждение                            - мекеме организация                             - ұйым руководитель                           - басшы туу оқу бітіру жұмыс істеу V.    Азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін құжаттар. ҚОЛХАТ, СЕНІМХАТ, КЕПІЛХАТ – белгілі бір құндылықтардың (құжат, мүлік, зат, ақша) алыс-берісін куәландыратын, азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін ресми құжат түрі. Құжаттың бұл түрлері міндетті түрде мөрмен бекітіліп, құқықтық сипатқа ие болады. ҚОЛХАТ - белгілі бір құндылықтардың (құжат, мүлік, зат, ақша) алынғанын куәландыратын және оны белгілі бір мерзімде қайтарып беретіндігін міндеттеп, азаматтық қарым-қатынастарды реттейтін ресми құжат түрі. Бұл  бағасы төмен құндылықтарды уақытша пайдалану жағдайында рәсімделеді. Сондықтан қолхат негізінен мекемеішілік  қатынастарда жиі қолданылады. Қолхаттың мазмұндық-құрылымдық жүйесі: - құжаттың аты; - қолхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); - қолхат алушы туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); - алынғат заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі); -  қайтарылатын нақты уақыты; - қайтара алмаған жағдайдағы шарты; - қолхат жазылған күн; - тараптардың қолы; - мекеме мөрі. Сөздік: қолхат- расписка азамат- гражданин мерзім-срок кепілақы- задаток қарыз- долг ақша- деньги уәде- обещание қайтарып беру- вернуть, возвращать алу-брать кабылдап алу- принять уақытында-вовремя кепіл ақы- задаток Үлгі: Қолхат Мен ИИТ-02-17 тобының студенті Мәлік Нұршаұлы, университеттің қазақ тілінде оқу залынан уақытша пайдалану ушін «Қазақстан» энциклопедиясын (бағасы 1000 теңге) алдым. Кітапты бір аптада қайтарып беремін деп міндеттенемін. Жеке куәлік нөмірі ... 15 ақпан ,2003ж.                                                    (қолы) Расписка Я, студент группы ИИТ-02-17 Малик Нуршаулы, взял в читальном зале «Қазак тілі» для временного пользования энциклопедию «Казахстан» (стоимостью 1000 теңге). Обязуюсь вернуть книгу в течении недели. Номер удостоверения личности. 15 февраля, 2003 г. (подпись) Қолхат Мен,  Әйгерім Асылбекқызы Қозыбаева Алматы қаласы Таугүл-1 шағын ауданы 84 үй, 31 пәтердің тұрғыны, жеке басымның куәлігі №123456789 ҚР ІІМ-гі берген, Алматы қаласы Абай даңғылы, 25 үй, 64 пәтерде тұратын азамат Арман  Мұхитұлы Асқаровтан, жеке куәлігі №123456789 ҚР ІІМ-гі берген 3000(үш мың)  АҚШ долларын алдым. 2003 жылы 15 қыркүйекте жасалган келісім-шартқа сәйкес 2003 жылгы 10-шы қыркүйектен 10 желтоқсанга дейін алынған ақшаның пайызын төлеп түруға міндеттенемін. Пайыз көлемі келісім-шартта көрсетілген. Азамат Асқаров Мұхитүлы Арманның міндетін орындауына басқа талабым жоқ. 10.12.2003жыл                              қолы Қолхат Мен, ФИТ-02-Іқ тобының студенті Ержан Бауыржанұлы Хайрош, университеттің сызба-геометрия кафедрасынан штангенциркуль (500 теңге) алдым. Штангенциркульді бір жетіде қайтарып беремін деп міндеттенемін. Жеке куәлік №11655223. 24.03.03                                                                        колы Х.Б.Ержанның қолын растаймын. СЕНІМХАТ – сенім білдірілген тұлғаға сенім білдіруші атынан (кәсіпорын, азамат) қандай да бір іс-әрекетті асыруға құқық беретін, олардың өзара келісімін куәландыратын құжат. Сенімхат мекеме атынан да, жеке адам атынан да беріледі. Ол мекеме атынан мәміле жасауға, материалдық құндылықтар мен ақша алуға немесе басқа да түрлі әрекеттер жасауға сенім білдіріп, құқық береді. Ресми сенімхаттар мекеме бланкіне рәсімделеді. Сенімхат мекеме атынан берілсе, арнаулы бланкке жазылады да, мекеме басшысының қолы мен мөрі басылады. Егер сенімхат жеке адам тарапьшан берілсе, сенімхат иесінің аты-жөні, құжатының аты мен нөмірі жазылып, колы қойылады. Төменгі жағына мекеме басшысы не нотариус сенімхат иесінін қолын растап, мөр басады. Сенімхаттың  мазмұндық-құрылымдық жүйесі : -құжат атауы; - күні, айы, жылы, мекен-жайы ; - сенімхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); -сенім білдірілетін тұлға туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі); - алынғат заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі); -  қайтарылатын нақты уақыты; - қайтара алмаған жағдайдағы шарты; - нотариалдық мекеме мөрі. Сөздік: Сенімхат - доверенность жеке куәлік - удостоверение личности жалакы- зарплата мөр - печатъ Қол -подпись Сену -верить сеніп тапсыру- доверять беру - давать , выдавать куәландыру - удостоверять алу - получать қою, басу- поставить Сенімхат берілетін жағдайлар: Сенімхат кез-келген төлем түрлерін, атап айтқанда жалакы, жәрдемақы, стипендия, зейнетақы алу үшін, сондай-ақ заттай корреспонденцияларды алу үшін, мүлікті ортақ пайдалану, транспорт құралдарын иемдену, мүрагерлік күкык туралы куәлік алу үшін т. б. толып жатқан жағдайларда беріледі. Сенімхат 1 дана болып дайындалады Төлемақы алу үшін берілген сенімхаттардың жарамдылығы - 3 ай. Мүлікті пайдалану үшін берілетін сенімхаттардың жарамдылығы    -     3 жыл. Жарамдылық мерзімі жазбаша жазылуы керек. Сенімхат 2003 жыл 1 желтоқсан, Алматы қаласы Мен, Серік Жәнібекұлы Мәметов куәлік: №80265498 ҚР ІІМ берген, мекен-жайым: Алматы каласы, Сейфуллин көшесі, 456 үй, 3 пәтерде тұратын азамат Есенгелдин Жомарттың, туған атам - Мейлібаев Маметтің қайтыс болғанан кейін қалған мүлікке менің мұрагерлік қүқығымды рәсімдеуіне сенім білдіремін. Бұл үшін мен азамат Есенгелдин Жомартты: -    менің атымнан өтініш жазуға; -    анықтамалар мен құжаттар алуға; -    менің орныма қол қоюға; -    мүрагерлікке құқық беру туралы куәлікті алуға өкілетті етуге сенім білдіремін. Сенімхат 2004 жылдың 1 желтоқсанына дейін берілген және 1 жыл күшінде. 01.12.2003 С.Маметовтың қолын растаймын Кепілхат Алматы қаласы, 25 қараша 2003 жыл. Мен, азамат Ержан Бауыржанұлы Хайрош мекен-жайым Алматы қаласы, Абай даңгылы, 10 үй, 5пәтер, жеке басымның куәлік №010777888 ҚР ІІМ берген Алматы қаласы, Сәтбаев көшесі, 25 үй, 106 пәтерде тұратын жеке басының куәлІк №10356706 ҚР ІІМ берген Әсел Тұрарбайқызы Жұмаділовадан  150 000 (жүз елу мың) теңге алдым. Өз міндеттерімді орындауға: — келісімшартқа сәйкес пайызын төлеп түруға; — алынган ақшаны келісілген мерзімде қайтаруға; — келісім-шарт талабы орындалмаған жағдайда айып төлеуге; — мекен-жайым өзгерген жағдайда бүл туралы 3 күн ішінде хабарлауга кепілдік беремін. Осы кепілхат 3 дана етіп жасалған: Бір данасы  Алматы қаласы 47 нотариалдық кеңседе тіркелген, екінші данасы - азамат Жұмаділова Әселге берілген, үшінші данасы  - азамат Ержан Хайрошта сақталған. 25.12.2003                                                                       Қолы_ Ержан Хайроштың қолын растаймын. Кепілхат Алматы қаласы                                № 1 нотариалдық кеңсе Мен, азамат Әнел Болаткызы Абтиева, мекен-жайым : Алматы қаласы, Жамбыл көшесі, 45 үй, 10 пәтер, жеке басымның куәлік № 0136197836 ҚР ІІМ берген. Алматы қаласы,Достық даңғылы, 89 үй, 14 пәтерде тұратын азамат Бахтеева Камилладан 100000(бір жүз мың) теңге алдым. Өз міндеттерімді орындауға кепілдік беремін : 1. Келесімшартқа сэйкес пайыз төлеп түруға ; 2. Алынған ақшаны келісілген мерзімде қайтаруға ; 3. Келесімшарт талаптары орындалмаған жағдайда айып төлеуге ; 4. Мекен-жайы өзгерген жағдайда, үш күндік мерзім ішінде хабарлауға. Осы кепілхат үш дана етіп жасалған, бірінші данасы Алматы қаласы № 1 кеңседе тіркелген, екінші данасы - Абтиева Анельде, үшінші данасы -Бахтеева Камиллада сақталады. Тараптардың қолы  А.Абтиева  К.Бахтеева VII .                                                                                      Өтінім – көп жағдайда мекеме ішінде қажетті жағдайларды алу мақсатында бланк түрінде де, жазбаша түрде де толтырылып, жазылатын іс қағазының бір түрі. Тапсырыс – келісім шарттың негізінде мекемеаралық қатынаста, көлемді заттарды алуға сұраныс жасау үшін жасалатын іс қағаздарының бір түрі. ТАПСЫРЫС 1.  Тапсырыс түрі: алмастыру, алу, коммерциялық үсыныс 2.   Тапсырыстың мотіндік сипатталуы ____________________ 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.     Тауардың атауы       Тауардың бағасы ең аз     ең көп Тауардың саны ең аз     ең көп Жеткізілім шарты       Төлем шарты       Жеткізілім мерзімі       Үсынысқа қосымшалар     (қүжаттар) Тапсырыс беруші төлем жүргізу қабілеттілігіне (сатьш алушы үшін), тауардың болуына (сатушы үшін) кепілдік береді. Тапсырыс беруші осы тапсырыстың шарттарына енгізілген өзгерістер туралы Ондірістік-коммерциялық орталыққа дереу хабар беруге міндетті. Косіпорынның жетекшісі Қолы _ ӨТІНІМ 1. Мекемеішілік қатынаста 2. Келісімшарт жасау міндетті емес. 3. Кепілдік көрсетілмейді. 4. Біржақты болады 5.   Тауар   бағасы   мен   саны нақты. 6. Төлем шарты көрсетілмейді. 7. Жеткізілі шартым  көрсетілмейді. ТАПСЫРЫС 1. Мекемеаралық қатынаста 2. Келісімшарт міндетті. 3. Кепілдік көрсетіледі (тапсырыс берушінің төлеуге қабілеттілігіне, ал тапсырыс алушының қолында сол тауардың болуьша) 4. Екіжақты болуы мүмкін (алмасады, үсыныс түрінде болады) 5. Тауар бағасы мен санының ең көп не ең аз мөлшері көрсетіледі. 6. Телем шарты көрсетіледі. 7. Жеткізілім шарты көрсетіледі. Ескерту: Тапсырыс беруші осы тапсырыстың шарттарына енгізілген өзгерістер туралы Өндірістік -коммерциялық орталыққа алдын-ала жедел хабар беруге міндетті. Ортақ белгілері: І.Екеуі де арнайы бланкіде толтырылады. 2. Алушы мен берушінің ресми атауы көрсетіледі. З.Алушынын не алатыны жөніндегі мәліметтер толық жазылады. ІХ.  Келісім-шарт, шарт Келісім-шарт    -   жеке түлғалардың және заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуді, өзгертуді және тоқтатуды реттейтін, нотариалды түрде куәландырылатын ресми құжат. Шарттың (келісім-шарттың) жазбаша түрінде жасалынатын мәміленің мазмүны толық көрсетіледі, екі жақ (тараптар) немесе тараптардың өкілеттігі берілген адамдар қол қояды, мәтінді нотариус бекітеді. Шарт мынадай жағдайларда жасалады: 1. Жылжымайтын мүлік жөніндегі мәмілелер: а) түрғын үйді сатып алу — сату туралы; о) түрғын үйді сыйға беру туралы; б)  түрғын үйді ауыстыру туралы. 2.  Жер учаскелері туралы мәмілелер: а) жер учаскесін сыйға беру туралы келісім-шарт; ә) жер учаскесін ауыстыру туралы келісім-шарт; б)  жер учаскесін сатып алу - сату туралы келісім-шарт. 3.  Көлік қүралдары жөніндегі мәмілелер: а)  автомашинаны сатып алу — сату жөніндегі келісім-шарт; ә) автомашинаны залогқа беру жөніндегі келісім-шарт; б)  автомашинаны сыйға беру жөніндегі келісім-шарт. 4. Ақша қаражатын заемға алу — заемға беру жөніндегі мәмілелер: а) процент төлеу арқылы ақша алу туралы келісім-шарт; ә) айып төлеу арқылы ақша алу туралы келісім-шарт. НЕГІЗГІ СӨЗДІК шарт                                        - договор қол қоюшылар                        - подписавшиеся төменде қол қоюшылар          - нижеподписавшиеся сату — сатып алу                     - купля-продажа маған тиеселі                           - принадлежащий мне жеке басы                                - личностъ қүқықтын іс-әрекетке қабілеті                                    - дееспособность анықталды                               - установлен тексерілді                                 - проверен тіркелді                                    - зарегистрирован қол қойылды                           - подписан моміле                                     -сделка мекенжайда түратын                -проживающий по адресу берілген                                   -выданный жекеменшік қүқығы бойынша -по праву собственности келісімшарттың негізінде        -на основании договора жалпы пайдалы ауданы           -общая полезная площадь шаршы метр                                      -кв. метр күрайды                                            -составляет осы уақытқа дейін                            -до настоящего времени тыйым салынбаған                            -под адрестом не состоит -  оценивать - довести, донести Үлгімен танысыңыз. Автомашинаны сату — сатып алу туралы келісім-шарт. Алматы қаласы, Қонаев кошесі, 91-үй, 46-пәтер, бір мың тоғыз жуз тоқсан сегізінші жылғы жиырма бірінші қыркүйек (келісім-шарт жасалған мекен-жай және дата сөзбен жазылады) Біз, төменде қол қоюшылар, Алматы қаласы "Жетісу" шағын ауданы, 28-үйде түратын азамат Өмірбаев Асқар Өмірбайүлы, жеке басыньщ куәлігі № 548796, Қазақстан Республикасының ІІМ берген. Алматы қаласы, Райымбек даңғьглы, 83-үйде түратын азамат Қайырбаев Серік, жеке басының куолігі № 478926, Қазақстан Республикасы IIМ берген, мына туралы осы келісімшартты жасадық: 1.   Мен,  азамат Өмірбаев Асқар Өмірбайүлы,  "Жигули"  маркалы жеңіл автомашинаны сатамын, кузовның типі_____, шығарылған типі ______,   шасси   нөмірі  ______,   двигатель   нөмірі  ______,   мемлекеттік нөмірі. Мен, азамат Қайырбаев Серік, көрсетілген автомашина-ны сатып аламъгн. 2.    Көрсетілген   автомашина    Мемлекеттік    автоинспекция    1995 жылғы 7 қаңтарда берген номірі 46327 техникалық паспортгың негізінде маған, Өмірбаев Асқар Өмірбайүлына тиісілі. 3.  Автомашина___________________теңгеге сатылады (бағасы толық жазылады) көрсетілген соманы келісім-шартқа қол қою кезінде азамат Қайырбаев Серік төлейді. Тараптардьщ қолы 1998 жылы 21 қыркүйекте осы келісім-шартты мен, Асқарова Бақыт, Алматы қаласының нотариусы куәландырды. (нотариалдық кеңсенід атауы, нөмірі, лицензияның нөмірі көрсетіледі) Осы келісім-шартқа менің қатысуым кезінде Тараптар қол қойды, Тараптардьщ жеке басы анықталды, олардың қүқықтық іс-әрекетке қабілеті жоне автомашинаның Омірбаев Асқар Өмірбайүльша тиесілі екендігі тексерілді. Сату-сатып алу жөніндегі келісім-шартың мотіні дауыстап оқылды. Нөмірі 6 тізбегі тіркелген. Тариф бойынша________________теңге салық алынды. Нотариус                                                              (қолы) ШАРТ Ғылым мен өндірістің арасындағы байланысты тығыз, әрі жан-жақты дамыта беру мақсатында Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық университеті мен_______________ (мекеменің аты) мына мәселелер жөнінде келісті: I. Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық универсиеті өзіне мынадай міндеттемелер алады: 1.   Оқу жоспарына сойкес_________________________ (мекеменің аты) Тау-кен факультеті студенттерін өндірістік практикаға жібереді. 2.  Тау-кен факультеті практиканы жүргізу барысында жан-жақты ғылыми әдістемелі көмекті жүйеге асырады. 3.  Тау-кен ғылымы саласындағы білікті, әндірістік тожірибесі мол мамандар мен тәлімгерлердің студенттердің курс жүмыстарына жетекші, диплом жүмыстарына қосалқы жетекші болуына жағдай жасайды. 4.  Тау-кен ғылыми саласындғы білікті, әндірістік тәжірибесі мол мамандар мен тәлімгерлердің университеттің Тау-кен факультетінде 0,5 жоне   0,   25   жүктемелері   мен  қосымша  жүмыс   атқаруына   мүмкіндік береді. II._________________әзіне мынадай міндеттемелер алады: (мекеменің аты) 1.  Өндірістік практиканың - маманданудың сапалы өтуіне жағдай жасайды. 2.    Практикаға   жіберілғен    студенттерді   білікті    мамандар    мен тәлімтерлерғе бекітіп береді. 3.  Практикадан өтіп жүрген маманданушы студенттердің таңдаулы жүмыстарын басылымдарда жариялауға ықпал етеді. ______________„_____басшысы мен жетекші маман (мекеменің аты) тәлімгерлеріне    студенттердің    мамандануына    ықпал    жасағаны    ушін университет тарапынан сағаттық көлемде өтем ақы төленеді. Маманданушы студенттердің әндірістік практика кезінде жасалған жүмысът екі дана етіліп жасалады. Оның жүмысына маман-толімгердің 4.   Осы  келісімшарт жасалганга дейін  автомашина  басқа  адамға сатылған жоқ, түтқынға алынған жоқ, қарыз өтеуге берілген жоқ. 5.  Осы келісім-шартты куоландырудың шығынын азамат ^_________________төлейді. 6.  Осы келісім-шарт 3 дана етіп жасалған, 1 дана Нотариалдық кеңсенің ісінде сақталады, екі дананың әрқайсысы азамат Өмірбаев Асқ ар Омірбайүлына және азамат Қайырбаев Серікке берілді. қолы  қойылған мінездеме-баға  беріледі,   бүл  қүжаттардың  бір данасы университетке   жіберіледі,   екінші   данасы   _____^__________^___ сақталады. Осы ІПАРТ 5 жыл мерзімге жасалады, егер Тараптардың бірі Шартты тоқтату туралы мәлімдемесе, оның күші тағы да 5 жылға өздігінен үзартылады. Шарт 200 ________ қыркүйек айынан бастап күшіне енеді. Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ үлттық техникалық университетінің ректоры басшысы (мекеменің аты) Үлгі бойынша жумыс істеңіз. Үлгіні толтырыңыз. Косіпорынның атауы Телефон ______________ Факс ЕҢБЕК КЕЛІСІМІ (Еңбек шарты. Контракт) Белгілі бір жас пен білім дорежесіне жеткеннен кейін, жүмысқа түрғандардың орқайсысының енбек жолы осы қүжаттан басаталады. Еңбек шарты заңмен рәсімделген екі жақтың (әдетте "жұмыс беруші" және "жұмысшы" деп аталады), нақты бір міндеттерді өзіне ерікті түрде алу туралы жазбаша келісімі болып табылады. Аталған мідеттемелерді нақты анықталған шарттар негізінде уақыттың белгілі бір мерзімі аралығында орындайтындықтары баяндалады. Басқа кез келген қүжат еңбек келісімінің де өзіндік қүрылымы мен мазмүны, росімдеу ережелері бар. Еңбек келісімі жүмысқа орналасқан кезде немесе алдыңғы жасалған келісімнің кейбір шарттары (міндеттер мазмүны, еңбекақы мөлшері, жүмыс жағдайы т.б.) өзгерген жағдайда жасалады. Келісім жасауға үйым әкімшілігінде белгіленге тәртіп бойынша қаралған жүмысшы арызы негіз болады. Еңбек келісімі мыналардан түрады: 1)  құжат аты; 2)  келісімнің жасалған орны мен күні; 3)   екі жақтың толық жоне шартты атауы; 4)  жүмыстың    сипаты    мен    мазмұны,    оны    орындауға    қажетті квалификация дәрежесі; 5)  келісім типі (негізгі жүмыс олде қосымша істелетін жүмыс); 6)  келісім түрі (шектеулі мерзімге ме әлде үзақ уақытқа ма); 7)   келісімнің уақыты, мерзімі (шектеулі мерзімге жасалған келісім үшін); 8)   сынау мерзімі; 9)  жұмысшының міндеттері; 10) еңбек  жағдайы,   еңбекақьт  төлеу   сияқты   әкімшіліктің  негізгі міндеттерін көрсете отырып жазылған жүмыс беруші міндеттері; 11)жүмысшының еңбек қүқын қорғауға қосымша кепілдік беретін мағлүмат; 12) еңбек пен демалыс тәртібінің ерекшеліктері туралы молімет; 13)ақшалай берілетін сыйлық көлемі мен оны төлеу тәртібі туралы молімет; 14)демалыс алу тортібі мен оның мерзімі туралы молімет; 15)келісім бойынша жасалатын басқа да жағдайлар мен шарттар; 16)келісім  бойынша атап  өтілетін  ерекше жағдайлар  (қай   кезде келісім бүзылуы немесе қайт ақаралуы мүмкін); 17)келісім тоқтатылатын жағдай атап көрсетіледі; 18)екі жақтың мекен-жай мен реквизиттері; 19)екі жақтың қойылатын қолы (сиғнатура); 20)шартқа қол қойылған күн; 21)келісім қосымшасы (егер бар болса). Еңбек  келісімін безендірудің қызметтік қүжаттарды  безендірудің жалпы   талаптарынан   көп   айырмашылығы   жоқ.    Келісім   мәтіні   А4 форматты қағазда таза, түзетулерсіз басылады. Цифрлар қажет жағдайда жазбаша жазылады. Енді еңбек келісімінің жазылуына нақтылай тоқталайық. 1.  Құжат аты. Құжаттың толық аты мен нөмірі парақтың жоғарғы шетінен 3-5 интервал қалдырьглып, орта тұсына үлкен өріптермен жазылады. Мысалы, ЕҢБЕК КЕЛІСІМІ № 4 2.  Келісімнің жасалған орны мен күні. Елді мекеннің аты мен типі, келісім жасалған күн, ай және жыл көрсетіледі.  Құжат атынан бір  интервал төмен елді  мекен аты       сол жаққа, дата — оң жаққа жазылады. Мысалы, Алматы қаласы                                              23 қазан 2000 жыл 3.  Екі жақгың толық және шартты атауы, Келісім жасаушы екі жақтың әрқайсысының ресми аты жоне келісімде алынган шартты атауы жазылады. Мысалы, Қаныш Сәтбаев атындаеы Қазақ улттық техникалык; университеті атынан университет ректоры профессор Е.Н.Нүсіпов, бүдан былай қарай келісімде "жумыс беруші" деп аталады, екінші жақтан техника еылымыныц кандыдаты А.Бердібеков будан былай қарай келісімде "жумысшы " деп аталады. 4.  Жүмыстың сипаты мен мазмұны, квалификация дәрежесі. (Базалық шарттар) Мұнда жұмыстъщ сипаты мен мазмұны оны атқаруға қажетті квалификация дәрежесі атап көрсетіледі. Жұмысшының мекеменің қай бөлімінде, кім болып істейтіндігі анық жазылады. Мысалы, Жұмысшы Бердібеков Азамат Оспанүлы қазіргі теориялық мехника кафедрасына доцент болып кабылданады. 5.   Келісім типі. Мүнда жүмысшының негізгі жүмыс орны ретінде істейтіндігі я болмаса басқа жердегі негізгі жүмыс орньша қосымша істелетін жүмыс орны ретінде кіріп, келісім жасап отырғаны анық жазылады. Мысалы, "Бұл еңбек келісімі, негізгі жүмыс келісімі, косымша істейтін жұмыс келісімі" (керектісінің асты сызылады). 6.   Келісім тұрі. Мүнда жүмысшы уақытша әлде түрақты жүмысқа қабылданғаны жөнінде жазылады. Келісім уақытша жасалса, себебі көрсетіледі. Мысалы, "Жүмысшы уақытша бос түрган орынға кабылданып отырғандықтан, келісім шектеулі мерзімге жасалады". 7.   Келісім мерзімі. Мүнда келісімнің күшіне енетін күні мен аяқталатын күні көрсетіледі. Даталар цифрмен де жазбаша д.а, я болмаса 2 вариантта да көрсетіледі. Мысалы, "Келісім 2000 жылдың 20 мамырында екі мыңыншы жиырмасыншы мамырында күшіне енеді". "Келісім 2001 сәйкес   жумысшы   өз   міндетін   атқаруга   демалыс,   мейрам   кундері   де шақырылуы мумкін. " 13. Ақшалай сыйлық көлемі және оның төлену тәртібі Бүл бөлікте еңбекақы төлеу тәртібі және косымша берілетін ақшалай сыйлық көлемі мен оньщ берілу тәртібі айтылады. Мекеме немесе үйымның өз ерекшелігіне, жүмыс беруші мен жұмысшы арасындағы келісім жағдайына қарай; а)  лауазымдық төлемақы көлемі (айына_____теңге); о) сағаттық төлемакы көлемі (сағатына _  _____теңге); б)  аткарылатын жұмыс ерекшелігіне қарай үстеме ақы (лауазымдық төлемақы мөлшерінің ^____ пайызы); в)  басқа қосымша ақы мөлшері (теңгемен я пайызбен); г)   мереке күндері берілетін ақшалай сыйлық мөлшері  (теңгемен, пайызбен) көрсетіледі. 14. Демалыс алу тәртібі, Бүл бөлікте негізгі еңбек демалысының үзақтығы, қосымша алынатын демалыс үзақтығы, оларды алу тәртібі, сонымен қатар ақы төленбейтін демалыс алу тәртібі анықталады. Мысалы, "Жумысшыга жылына бір рет Қазақстан Республикасыныц еңбек туралы Заңы кодексіне сәйкес, узақтыгы 18 жумыс куні мәлшерінде ақылы демалыс беріледі. Демалыстық берілу мерзімін окімшілік анықтайды. Жумысшынық қалауына қарай екі бөлікке бәлініп те беріледі. Мунда демалыстың бір бөлігінің узақтыгы кемінде бес жумыс кунінен турады. Ақы төленбейтін қосымшы демалыс 10 жумыс куні мөлшеріпде жумысшының жеке басыпыц жагдайын байлапысты әкімшілік шешімімен беріледі." 15. Келісім бойынша жасалатын басқа да жағдайлар мен шарттар. Бүл болікте келісімінің негізгі бөлімдерінде айытылмаған, екі жақтың қосымша міндеттері сөз болады. Мысалы, "Жумысшыга жылына бір рет арнайы жумыс киімі мен аяқ киім беріледі". "Жумысшының мектеп жасына деиінгі баласы болса, уйымның балабақшасынан орын беріледі. "т.б. 16. Келісімдегі ерекше жағдайлар. Бүл бөлікте екі жақтың жазбаша келісімін қажет ететін ерекше жагдайлар айтылады. Бүл жағдайлар әр мекемедегі еңбекті үйымдастыру ерекшелігіне байланысты, сондықтан әр мекеменің ішкі жағдайын қарай қаралады. Сонымен қатар бүл бөлікте ерекше жагдайлардан басқа келісім бүзылатын немесе қайта қаралатын, күшін жоятын жағдайлар сөз болады. 17. Келісімнің тоқтатылуы. Бүл бөлікте келісім күшін жоятын жағдайлар атап көрсетіледі. Мысалы, "Келісім мынадай жагдайда тоқтатылады: екі жақтың бірі келісім мерзімін узартудан бас тартқанда  (бул жөнінде келісім аяқталудан / ай бурын жазбаша хабарлану керек); -    мезгілінен   бурын   —   егер   екі   жақтың   бірі   унемі   өз   міндетін орындамаса; -    кәсіпорын я мекеме таратылган жагдайда; Келісім мезгілінен бүрын тоқтатылатын болса ол жайлы екі жақ бір-біріие мерзімінен 15 жумыс кун бүрын жазбаша хабарлау керек ". 18. Екі жақгың мекен-жайы мен реквизиттері. Бұл   бөлікте   екі   жақтың   толық   мекен-жайы   мен   реквизиттері жазылады. Жұмыс беруші мекен-жайы сол жаққа, жұмысшы мекен-жайы оң жаққа жазылады. Мысалы, "индекс 480100                                                  "индекс 480005 Алматы қаласы,                                                Алматы қаласы Сәтбаев көшесі, 22                                 Тастақ ықшамауданы Қаныш Сәтбаев атындагы                               №2 үй 89 пәтер Қазақ улттық техникалык.,                              Бейсенова А.Ж. " упиверситетінщ ректоры Нусіпов Е.Н." 19. Сигнатура Ю.Дата Еңбек келісіміндегі сигнатура, дата бөліктерінің жазылуы, безендірілуі басқа іс қағаздарындағыдай. 21.Келісімге қосымша. Егер келісімге қосымша берілетін қүжат немсе мәліметтер болса ол жайында екі жақ қол қоятын жолдан 1 интервал төмен алынып ескерту жазылады. ХІ. Басқару, ұйымдастыру, өкім шығару қызметіне  қатысты   құжаттар. Хаттама.                    Хаттама - жиналыстарда, кеңестерде, конференцияларда жоне алкалық органдардың мәжілістерінде мәселені талқылау мен шешім кабылдаудың барысы туралы мәлімет беретін құжат. Толтырудың тәсілі мен көлемі жағынан хаттамалар стенография, фонография, конспект түрінде және сойлеген сөздердің мазмұны жазылмаған ықіпамды түрде болып келуі мүмкін. Қысқа хаттамаларда күн тәртібі, сөйлеушілердің аты-жөні, сөилеген сөздердің тақырыбы және кабылданған шешімдер көрсетіледі. Сөйлеген сөздердің толық мәтіні келтірілмейді. Толык хаттамаларда сөилеген сөздердің барлыгы көрсетіледі. Хаттаманың толықтық дәрежесін жиналыстың өзі айкындайды. Бүл жағдайда құжаттың заңдылық жарамдылыгын қамтамасыз сту қажст. Құжаттын заңдылық жарамдылығы барлык қажетті дсректермен, олардың дүрыс толтырылуымен және хаттамадагы мәліметтердің шындыққа сәйкестігімеп аныкталады. Мысалы, жиналысқа катысушылардьщ саныныц көрсстілуі маңызды, ол кабылданған шешімнің жеткілікті дауыспен қамтамасыз етілгенін көрсетеді. Хаттаманын деректемелері: мекеменің атауы; күжаттын атауы; мәжілістің өткен күні; индексі (нөмірі); мәжіліс өткен орын; бекіту грифі (егер қажет болса); тақырыбы (жиналыстың, алқалық органның атауы); мәтін. Мәтіннің кіріспе бөлігінде катысушылардың қүрамы, күн тәртібі; негізгі бөлігінде тыңдалган мәселе, сойлеген сөздер және қабылдантан қаулы көрсетіледі. Құжаттың соңында төраға мен хатшының қолы койылады. Сөздік хаттама - протокол мәжіліс, отырыс - заседание жинальтс - собрание төраға - председатель хатшы - секретаръ тізім - список күн тәртібі - повестка дня баяндама - доклад қысқаша жазба - краткая запись есеп -отчет қүжат - документ міндет - задача мәселе — проблема, вопрос, задача ұсьшыс - предложение бірауыздан - единогласно қатысу - участвовать, присутствовать сөйлеу - выступать тыңдау - слушать қаулы кабылдау - постановить қабылданған қаулы - постановление макұлдау - одобрить бекіту - утвердить қоса беру - прилагать коса беріліп отыр - приллагается ұсыну - предлогать енгізу - внести мекеме - учреждение корытындылау - подытожить, заклгочить ГРАММАТИКАЛЫҚ МИНИМУМ I.  Грамматикалық минимум: Акпаратты ұлғайту. Ырьщсыз етіс. Ауыспалы осы шақ. Көптік жалғау. Сиионимдік катарлар. Зат есімнің тәуелденуі. Жалкы ссім. Реттік сан есім. Номенклатуралык атаулар. II.  Коммуникативтік минимум: керек, накты дерек, айтылған ескертпелер. III.  Фонетикалык минимум: Үндестік заңы (сиигармонизм). Ілгерінді және кейінді ықпал. IV.  Етістік минимумы: көңіл аудару, белгілеу, нактылау, камтамасыз ету, мән беру, міндеттеу, іске асыру, ескеру. Хаттама жазу, мәжіліс өткен орын, күн тәртібі, тіркеу нөмірі. Тапсырма 3.             Төмендегі сүрактарға жауап берініздер. (Ответьте на вопросы). 1. Хаттама деген не? 2. Хаттама кандай жағдайда жазылады? 3.  Хаттаманың деректемелерін атаңыз. 4. Хаттаманың үзіндісін кім куәландырады? 5. Хаттамада шешімін тапкан мәселелердің орындалу мерзімі көрсетіледі ме? ХІІ. Ресми хаттар. Ресми хаттар белгілі бір ортаның атқаратын жұмыстарына байланысты мәселелер  жазбаша карастырылады. Олар ресми түрде мекеменің атынан жазылады және қызметтен тыс мәселені қозғамайды. Қызметтік жеке хатттар. Бүл хаттардың ерекшелігі айтылатын мәселе орісінің кеңдігі жоне қызметтен тыс моселелерге де арналатындығы. Дегенмен де қызметтен тыс мөселелер, адамның өз қызметімен, үйымның атқаратын қьтзметімен шеше алатын моселелер орісімен тікелей байланыста болады. Бүл хаттар жеке түлға атынан жазылады. Үсыныс хаттар. Бүл хаттар бір мақсатта ғана жазылады: қызметқерді белгілі бір орынға , қызметке үсыну жөнінде басшыга үсыныс жасау. Аталған қызметкердің сол орынға лайық екендігіне қепілдеме беру. Хат ресми, өзіне тән қүрылымы сақталып жазылады. Бүл хатқа үсыныс жасаған тұлға ғана қол қояды. Сұраныс хаттары. Бүл хаттар да бір ғана мақсатпен жазылады: мекемеден кереқті ақпаратты немесе белгілі бір кұжатты жіберуін сүрау. Сұраныс хатқа мекеменің жауапты адамы қол қояды. Шағым хаттар. Белгілі бір мекеменің немесе мекеме қызметкерлерінің заңсыз іс-әрекетін көрсету, соған орай шара қолдануды сүрау мақсатында жазылады. Хат мазмүнының неғізгі қүндылығы онда көрсетілетін фактілерге байланысты. Шағым хатқа шағым беруші адам, кейде хат мазмүнына байланысты мекеменің жауапты қызметкері де қол қояды. Циркуляр хат. Ведомстволық жағынан бағынышты барлық мекемелерғе бір мезгілде жөнелтілетін хат. Олар негізінен тапсырма беру сипатында болады. Жолдама хаттар. Қүжатпен бірге жіберілетін қосымшаньтң немесе қосымшадардың құрамы, мазмүны, көлемі, саны жайлы мәліметтер көрсету үшін жазылады. Бүл хаттар өрсетілген ақпараттың долдігімен ерекшеленеді. Жолдама хатқа мекеме басшысы қол қояды. Хатты жазып отрығнада онда келтірілетін фактілер мен айтылатын мәселенің маңыз, мазмүнына ғана емес, өзіңіздің оны қалай беріп, жеткізіп отырғандығьщызға да назар аударыңыз. Әрбір хатты жазғанда қалыптасқан стильдік нормадан ауытқьшаған жөн. Үлгі                                              Жолдама хат Казақ мемлекеттік Ғылыми-техникалық ақпарат ғылыми-зерттеу институтының директорына Абай атындагы Алматы мемлекеттік упиверситетіндегі филология гылымдарының докторы гылыми дәрежесін алу ушін диссертация қоргаитын ДР 14.05.04 диссертациялық кеңес 10.02.02 — қазақ тілі мамандыгы бойынша Оспанова Өміргул Ақанқызының "Қазақ тіліндегі көсемшеніц магынасы мен қызметінің дамуы" атты кандидаттық диссертация жумысыны және авторефератыныц 2 данасын мемлекеттік тіркеу мен микрофильмнен өткізу ушін жіберіп отыр. Диссертацияның қоргалган куні 11 наурыз 1999 жыл. Диссертация кеңес төрайымы, филология гылымының докторы, профессор З.Қ. Ахметова Үлгі:                                      Қызметтік хат Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті. 480100, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13. тел. 91-33-77 Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры К.Ш.Құсайынов мырзаға Абай атындагы Алматы мемлекеттік университетінің филология гылымдарының докторы гылыми дәрежесін алу ушін диссертация қореайтын кеңес шешімімен (хаттама №11, 10-шы ақпан 1998 жыл) Сіз басшылық жасап отырган А.Байтурсынов атындагы Тіл білімі институты мына диссертацияга жетекші уйым болып бекітілді: Бейсембекова Жулдыз Сардырбекқызының "Қазіргі қазақ тіліндегі буйрық райдың парадигмасы мен магыналық қурамы" атты кандидаттық диссертациясы, 10.02.02. — қазақ тілі мамандыгы бойынша. Осыган орай аталган диссертацияны Сізге жіберіп отырмыз, оның қоргаллы 18 наурыз 1998 ж. белгіленді. Оган мына мерзімге дейін пікір беруіңізді өтінеміз: 16 наурыз 1998ж. Жетекші уйым басшысының қолы елтаңбалы мәрмен бекітілуге тиіс. Пікірде кеңейтілген турде мынадай тустарга жауап беруіңізді сураймыз: 1.   Зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның жалпы гылымдармен және жалпы мемлекеттік багдарламамен байланысы. 2.   Диссертацияныц   'Тылыми дәрежелер мен еылыми атақтар беру туралы Ереженің " ушінші бәлімі қоятын талаптарга сәйкестігі. Диссертациялық кеңестің ғылыми хатшысы, филология гылымының кандидаты, доцент ^^_^__^ Мусатаева М.Ш. Қолы Постскриптум. Постскриптум - латын тілінен аударғанда "хаттың аяқ жағына, қол қойылғаннан кейін "р.з." таңбаларын койып түрып, одан кейін жазылатын сөздер немесе мотін" деген мағына береді. Постскриптум қызметтік хаттарда мынадай екі жағдайда ғана жазылады. 1.  Адресатқа міндетті түрде жеткізілуі тиіс мәлімет хаттың негізгі мазмұнында   айтылмай   қалса,   хат  дайындалып   қол   қойылып   койса, қойылған  қолдан  кейін  "р.з."   белгісі  қойылып,   қосымша  айтылатын мәлімет жазылады. Бұдан кейін қайтадан қол койылады. 2.  Хат мазмұнында айтылған ақпарат, мәлім.ет өзгерген жағдайда да қойылған қолдан кейін "р.з." белғісі қойылып жаңа ақпарат жазылады. Ол да қайтадан қойылған қолмен расталады. Хатты жедел жіберу қажет болған жағдайда Постскриптум қолмен жазылады. Қол қойылып, датасы көрсетіледі. "р.8. 4- квартал бойынша жасалеап есепті жаңа гана қабылдап алдым. 1999 жыягы желтоқсанның 31-і саг. 17.30" (сиғнатура, факсимиле) "р.з." Шүғыл жолсапарға шығуға ткра келіп түр. Сондықтан 2 аптаға дейін сізбен кездесе алмаймын. Кездесу уақытын қосымша хабарлаймын. 22.04.98. Құрметті (сишатура, факсимиле) Кейбір күрделі, күтуге келмейтін, тығыз жағдайларда постскриптум қайталап та жазылады. Онда "Р.р.з." постскрилтум белгісі қойылады. Оның жазылу реті де дәл жоғарыда айтылғандай. Қолданылған мәліметтің дәлдігі туралы. Іс қағаздарында қолданылып отырған ақпарат, мәліметтің барлығы мүқият тексерілуі керек. Іс қағаздарында ақиқаттығы күмән тудыратын мәлімет қолданылмағын жөн, қүжаттардағы шындыққа жанаспайтын қате мәлімет қай кезде жіберіледі: -   дайындалған   қүжаттың   мазмүны   мен   сапасына   немқүрайды бақылау жасалғанда; қүжатты дайындаушыньщ білім мен тәжірибе деңғейі төмен болғанда; жүктелген тапсырма олардың біліктілігімен сәйкес келмеген жағдайда; -    құжатты   дайындаушы   өз   ісіне   немқүрайды,   салақ   қараған жағдайда; -    құжатты   дайындау    барысында   дүрыс   мәлімет   қолданбаған жағдайда; -    қүжаттарды   дайындау   барысында   бағдарламалық-техникалық қүралдарды дүрыс пайдаланбаған жағдайда; -  қүжаттарды дайындау технологиясы бүзылған жағдайда. Құжат дайындаған жағдайда іскерлік, қатынас жасап отырған мекеменің аты, реквизиттері, мекеме басшысының аты- жөні, лауазымы анық, сауатты жазылуы керек. Қүжаттағы сандық мөліметтер, уақыт көрсеткіштері, цифрлар қайта бір тексеріліп барып жіберілуі керек. Егер құжатта қосымша (приложение) болатын болса ол жолдама хатта көрсетілуі керек, я болмаса қүжаттың соңында ескерілуі тиіс. Мысалы, Көлемі 5 беттен тұратын қосымша бөлек дайындалған немесе бүл құжаттан бөлек, 10 беттік қосымшаны коса жіберіп отырмыз т.с.с, Құжаттағы  бүкіл   ақпарат  мұқият текесерілуі  керек.   Қүжаттағы ақпартты тексеруді бірнеше түрде жүргізуге болады. Олар мыналар: 1.  Техникалық. Мүнда қате жазылған сөздер, дүрыс қойылмаған тыныс белгілері, дүрыс түспеген әріптер т.б. басты назарда үсталады. 2. Заңдық.  Мүнда қүжат мазмүнының қазіргі күші бар заңдарға және қүқық нормаларына сәйкестігі тексеріледі. 3. Қаржы-экономикалық.   Мүнда   қүжатта   шығарылған   қаржы-экономикалы    шешімдердің    үйлесімділік,    тиімділік   дәрежесіне    баға беріледі. 4. Статистикалық. Мүнда қүжаттағы статистикалық мәліметтердің актуалъдылығы мен ақиқаттығы, дәлдігі тексеріледі. 5.Конфиденциалдық.   Мүнда  күжат   мазмүнында  жариялылығы шектеулі мағлүматтың немесе мемлекеттік қүпия болып саналатын  я қызметтік,     коммерциялық     қүпия     болып     табылатын     мәліметтің жіберІлмеу жағы тексеріледі. 6.  Ақпараттық.     Мүнда     құжатты     алушының     мекен-жайы, реквизиттері сияқты мәліметтердің дүрыстығы тексеріледі. Қүжаттағы мәліметтердің дәлдігі, оның мерзімінде дүрыс жасалу жауапкершілігі қүжат дайындаушы адамға жүктеледі. Егер қүжат дайындаушы адам бірнешеу болса жауапты орьгадаушы белгіленеді. Құжатты дүрыс дайындап, уақытылы жіберу секретариат қызметкеріне я іс жүргізушіге жүктеледі. ЖЕДЕЛХАТ Жеделхат – телеграф (телетайп) арқылы жолданатын, шұғыл мәселелер туралы хабарламалық сипаттағы құжат. Жеделхаттың артықшылықтары: -    мекеменің кез келген қызметкерінің жіберуіне мүмкіндік болады; -    формальды түзетулердің (виза қою, келісу, корректуралау, редакциялау) қажеттігі жоқ; -    жеделхат қолмен жазылғанына қарамастан жіберуші мен алушы туралы мәлімет нақты қамтылады; -    қажет жағдайда жеделхат мәтіні расталады; -    жеделхаттар тез жеткізіледі; -    жеделхат басқа байланыс түрлерінен (интернет, факс) арзан, сенімді. Жеделхатты жазу талаптары : -    мәтін қысқа (ең ұзағы 300 сөз), анық, түсінікті  болуы тиіс; -    мәтінде кіріспе сөз, шылау сөздер қолданылмайды; -    кейбір сөздерді қысқартуға болады; -    цифрлар жазбаша беріледі (мысалы: 10137-бір нөл бір үш, жеті); -    жеделхат құрылымы (алушы адресі, мәтін, жіберуші адресі) қатаң сақталады; -    жеделхат мәтіні қатесіз, түзетусіз болуы тиіс. Жеделхат 2-ге бөлінеді: ішкі (мемлекет ішіндегі) және халықаралық (шетелдерге жіберілетін). Ішкі жеделхат түрлері: өкіметтік, жедел, жай. Жеделхаттың реквизиттері: 1. Сызықтың жоғары жағына жазылып, ақша төленетін формулярдағы бөлігінде: -    түрі, категориясы; -    номері, датасы, жіберілген уақыты; -    алушының аты, адресі, мәтіні, қолы. 2. Сызықтың сыртына жазылып, ақша төленбейтін бөлігінде: - жеделхатқа қол қоюшы адамның қызметі; - датасы; - автордың мекен-жайы. Жеделхаттардың рәсімделуі: -    мекемеде арнайы журналға тіркеледі (тігіледі не желімделеді). Қасына алушының танысқаны жөнінде белгі, қол қойылады, резолюция жазылады. -    Жолданғанда жіберушінің қолы қойылады, көшірмесі сақталады. Ескерту: Егер жеделхат телефон арқылы жіберілсе, оны кім қабылдағанын, жұмыс телефонын, қызметін жазып алыңыз. . І. ТЕЛЕФОНХАТ    (телефонограмма) Телефонхат - телефон я радио арқылы жолданатын хабарламалық сипаттағы құжат. Телефонхат үшінші бір мекеменің қатысынсыз тікелей мәлімденеді. Қабылдаушы жақ ақпаратты жазып алады. Телефонхаттың формуляры: хабардың аты, нөмірі, күні, қабылданған уақыты, байланысты жүзеге асырушының аты-жөні, телефон не рация нөмірі. Телефонхатты қабылдаған адам ақпаратты тиесілі адамға шұғыл жеткізуі міндетті.                          ІІ.Телефонхат (Телефонограмма) Телефонограмма — телефон я радио арқылы телефонограмма, радиограмма ретінде жеткізілетін жедел сипаттағы құжат, Телефонограмманың жеделхаттан айырмашылығы сіз үшінші бір мекеме қызметіне жүгінбей өз ақпаратъщызды телефон я радио арқылы алушыға тікелей мәлімдей аласыз. Ол байланыстың келесі бетінде тұрып сіз айтқан ақпаратты жазып аласыз. Телефонограмма мәтіні аса күрделі болмауы керек. Телефонограмма формуляры: жіберілген хабардың аты, нөмірі, жіберілген күні және қабылданган уақыты жөніндегі мәлімет, байланыс жүйесін іске асырган адамның аты-жөні, телефон я радио нөмірі. Телефонограмма, радиограмма мәтіні арнаулы бланкке немесе таза қағазға жазылады, оған мекеме бастығы немесе жауапты қызметкер қол қояды. Бұл  құжаттың ерекшелігі оның мекемеге бірден келіп түсетіндігі. Телефонограммалар басқа қызметтік құжаттар сияқты есептеледі, қабылданады, сақталады. Үлгі Телефонограмма. ]'2.07.2000 № 24. Шыгармашылық  уйымдардың жетекшілеріне. 14 маусым күні сагат 1100-де Республика сарайында Республикадагы шыгармашылық ұйымдар жетекшілерінің Хапықаралық конкурсқа кандидатуралар дайындау жөнінде бас қосуы болады. Кол қойган: Республикалық шыгармашылық ұйымдар бірлестігі ақпарат бөлімінің бастыеы Н.А.Абрамов Жіберген: хатшы Г.Бейсембаева 12.07.2000 куні сагат КР-де қабылдап алеан Г.Әшімова. Телефон, радио байланысы арқылы құжаттарды жіберіп қабылдаудың әлсіз жағы Қазақстандағы телефон, радио байланысының әлі де  талапқа сай құрылмағандығы, техникалық құралдарың нашарлығы. Телефонограммамен жұмыс істейтін қызметкер епті, мәтінді тез жазып алуға қабілетті, даусы анық, дикциясы жақсы болуы керек. Есту кабілетінің жақсы, қолы ширақ болуы да міндетті. Кеңсе қагаздарына қатысты жұмысты да, телефон байланысын да жақсы меңгерген адам болғаны жөн.        Мекемеде жіберілген, келген телефонограммаларды тіркеп отыратын арнайы журнал болуы керек. "Телефонограммалар журналы" екі бөлікке бөлінеді. Бірінші бөлікте мекемеге келіп түскен Телефонограммалар жазылады, екінші бөлігі жіберілген Телефонограммалар мәтіндерін жазуға арналады. Телефонограмма кұрылымының жеделхат құрылымынан көп айырмашылығы жоқ. Телефонограмма құрылымына: * адресаттың толық аты-жөні жазылады. Ақпарат телефон я радио арқылы бірден мекеменің өзіне келіп түсетіндіктен мекен-жайы корсетілмейді. * негізгі мөтін (1000 белгінің шегінде болуы керек. 9-12 сөйлем). * жіберушінің аты-жөні * ақпаратты телефон арқылы жеткізуші адамның аты-жөні, Телефонограмма жіберілген телефонның нөмірі. * Телефонограмма жіберіліп болған уақыт және айы, күні, жылы. Телефонограмманы жіберуші қызметкер мәтінді "Телефонограмма журналында" жазылған мәтінмен салыстыра отырьш тексеруге, д.ұрыс жазылғандығына көз жеткізу үшін қайталап беруге міндетті. Телефонограмманы кабылдап алған адам ақпарат кімге жіберілсе сол адамға телефонограмманың келгені туралы бірден мәлімдеуі керек. Телефонограмманы жіберуші адам қабылдап алған адамның аты-жөнін журналға жазып коюы керек. Қызметтік телефонды пайдаланудың кейбір қарапайым ережелері: * өте қажет жағдайда болмаса қызметтік телефонды бөгде оңгіме үшін қолданудың қажеті жоқ. * қызмет бабында телефонмен сөйлескен кезде төңіректегі басқа адамдар тыныштық сақтау керек. * маңызды қызметтік мәліметтерді телефон арқылы жеткізу барысында бөгде адамның болуы, жіберуші адамға да, бүл хабардын еріксіз куәгері болып түрған бөгде тындаушыға да ыңғайсыздық туғызады. * әдеттегі қызметтік сұхбатты жүргізу 2-3 минуттан артык уақытқа созылмауы керек. Жер алыстығы мен уақыт тығыздығы болмаса көлемді, күрделі мөселелерді жеке кездесу кезінде шешкен абзал. * Телефон аркылы сөйлесіп отырған адамыңызды жақсы ести алмаған жағдайда, оған қайта телефон соғатыныңызды ескертіңіз де, қайтадан байланысыңыз. Телефон байланысы үзіліп кеткен жағдайда ең бірінші хабарласқан адам қайталап телефон соғуы қерек. Телефон арқылы жүргізілген сұхбатты да бірінші аяқтаушы телефон соққан адам болуы керек. * Телефон арқылы құпия ақпарат алудан бас тартыңыз. Факс арқылы жіберілетін құжаттар. Факсимильдік (фототелеграфтық) байланыс, көбінесе қысқаша "факс" деп аталады, қазір кең қолданылады. Факстің ен қүнды жері ол аппарат арқылы тек қана мәтінді құжаттарды ғана емсе, кестелі, кесінді қүжаттарды да тез арада екінші адамға немесе екінші мекемеге жеткізуге болады. Факс арқылы мәтіннің, кестенің, кескіннің, қол қойылған кез-келген құжаттың дәл сол күйінде қайталанған нүсқасы екінші мекемеге жеткізіледі. Сондықтан да дәл қазір факсті алмастыруға келетін байланыс түрі жоқ. Қазіргі таңда еліміздің көптеген мемлекеттік, жеке кәсігюрындары мен мекемелерінің офистері жаңа заманның қабылдау-хабарлау аппараты факспен жабдықталған. Факстің жеткізу жылдамдығы өте жоғары, себебі факс арқылы жіберілген кез-келген құжат санаулы сағаттардан кейін-ақ адресат қолына тиеді. . Фотография, сызба, кесте т.б. сияқты үлкен көлемді құжаттар алдын ала факс аппаратының мүмкіншілігіне сәйкес келетіндей етіліп кішірейтілуі керек. Факс арқылы жіберілетін іс қағаздардың құрылымы: * Жіберушінің толық мекен-жайы ұсақ шрифтермен бланкінің сол жақтағы бұрышына жоғарылау жазылады. * Бланкіңің ортасына "факс арқылы" деп үлкен шрифтілермен жазылады. * Алушының аты-жөні сол жаққа, барыс септігінде жазылады. Мысалы, кімге: Муратбеков Асқар К,урамысулына,                    0 Жіберушінің аты-жөні оң жаққа шығыс септік тұлғасында жазылады. Мысалы, кімнен: Досжанов Едіге Әлиасқарүлынан. * Одан төмен, сол жаққа факс нөмірі жазылады. Мысалы, факс: 13-01. * Оң жақ шетке, қүжат көлемінің неше беттен түратыны жазылады. Мысалы, Көлемі: 7 (жеті) бет. * Факс нөмірінің төменгі жағына мәлімет немесе ақпарат жіберілген аппарат нөмірі жазылады. Мысалы, 8-3292-43-50-66 * Оң жаққа, қүжат көлемі жөніндегі моліметтің төменгі жағына дата, қажет жағдайда жіберілген сағаты көрсетіледі. * Сол жақ шетке, аппарат нөмірінен төмен, факс арқылы жіберілетін хабардың тақырыбы жазылады, Мысалы, 1 жарты жылдық есеп, * Он жаққа, қажет болған жагдайда датадан төмен қүжаттың көшірмесін алушы адамның аты-жөні жазылады. Мысалы, Көшірмесі: Аяпова Назира Жакенқызына. ХІІІ.  Хабарландыру, жарнама. Хабарландыру – мекемелердің, ұйымдардың атынан оның мүшелеріне алдағы болатын іс-шаралар туралы  хабарлап жеткізетін құжат түрі. Мұнда хабарланып отырған мәселенің (жиналыс, мәжіліс, кездесу т.б. жайлар) айы, күні, болатын уақыты мен орны көрсетіледі. Соңынан хабарландырушы мекеменің, ұйымның  аты қойылады. Хабарланатын мәселенің мазмұны мен мақсатына қарай хабарландыру түрлі-түрлі көлемімен, көркемделуімен ерекшеленеді. Қазіргі нарық заманында баспасөз беттерінде жұмысқа шақыру, бос қызмет орындарына конкурс жариялау үшін де хабарландырулар жарияланады. Хабарландыруларда қызметке алынатын кандидатураға қойылатын талаптар мейлінше тұжырымды, нақты жазылады. Хабарландыру түрлері мен ерекшеліктері: 1.Мәжіліс, жиналыстарға хабарландыруда - Күн тәртібі толық. 2.Мәдени шараларға хабарландыруда - Бағдарламасы ұсынылады. 3.Тендерге хабарландыруда – Шарттары ұсынылады. 4.Вакансияға хабарландыруда – жұмыс орнына тиісті талаптар. Хабарландыру! 14 сәуір күні, сағат 15.00-де Жаратылыстану-гуманитарлық институтының ұйымдастыруымен "ҚБТУ көктемі шақырады" атты фестиваль өткізіледі. Келемін деушілерге есік ашық. Бағдарламада: 1.  Қаржы-экономика  факультеті деканының құттықтау сөзі. 2.  Көркемөнерпаздар өнер көрсетеді. Деканат Хабарландыру! "Томирис" мейрамханасына сымбатты қыз-жігіттер конкурс негізінде жүмысқа қабылданады. Қатысамын деушілерге есік ашық, талапқа сай құжаттарды 1 мамырға дейін тапсыруға болады. Мекен-жайы: Достық даңғылы, 15а-үй, Абай даңғылының қиылысы. Телефон: 56-48-31, ұялы телефон: 8-333-768-65-34. Мейрамхана әкімшілігі Хабарландыру! Ертең, 15 мамыр күні, сағат 19.00-де, Республика сарайында Қазақстан халық әртісі Р.Рымбаеваның " Көктем шақырады " атты концерті болады. Билеттер Қазақконцерт кассасында сатылады. Келіңіздер! Келіңіздер! Мәдениет министрлігі ХАБАРЛАНДЫРУ 2003 жылдың 8 мамыр күні, таңертеңгі сағат 10-да университеттің мәжіліс залында Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен кездесу өткізіледі. Бағдарламада:  1. ҚазҰТУ ректорының кұттықтау сөзі. 2. ¥лы Отан соғысы ардагерлерінің естелік-әңгімелері. 3. Көркемөнерпаздардың концерті. Ректорат Жарнама Ең алғаш жарнама жұмысын 1841 жылы ағылшын  азаматы Волни Пальмер ашты. Ең үлкен жарнамалық агенттіктің бірін XIX ғасырда Джордж Роуел басқарды. Әлемнің әр түкпірінде жарнама жасаумен айналысатын арнайы компаниялар құрыла бастады. Бұл жарнама бизнесінің дамуына үлкен әсер етті. Мысалы: «Хайнс», «Американ тобакко», «Проктер энд Гэмбл» т.б.осының үлкен дәлелі. Қашан да тұтынушылар жарнамасы  сәтті сауда маркаларын қолдайды. Жарнамалардың жылдам дамуына байланысты ХІХ ғасырда тек қана жарнамалық сипаттағы   көлемді журналдар шыға бастады. 1885 жылы жарнамалық журналдардың таралымы 100000 данаға дейін жетті, ал  20 жылдан кейін жарнамалық журналдың бұл көрсеткіші бес миллионға жетті. Джон Ласкер -  жарнамамен қамтамасыз ету  агенттігінің атасы  деп аталады. Д. Ласкер басқаратын «ЛОРД ЭНД ТОИАС» ең үлкен жарнамалық агенттік болып саналады. ХХ ғасырдан бастап жарнама жаңа  бағытта дами бастады. 1986 жылы газет бетіндегі  жарнамаға 27миллиард доллар жұмсалса, қазіргі таңда ол  бес есеге ұлғайды.  Жарнама тарату тәсілдері мен түрлері: -    қала көшелерінде ілінетін суретті жарнамалар; -    қала көшелеріндегі ауыспалы-аудармалы көп нұсқалы жарнамалар; -    қала көшелеріндегі арнайы экран арқылы ұлғайтылған ролик жарнамалар; -    бұқаралық ақпарат құралдары арқылы берілетін ролик жарнамалар; -    мерзімді басылым беттерінде жарияланатын фото жарнамалар; -    киімге салынатын сурет жарнамалар; -    шаруашылық тұтыну заттарына (сіріңке қорабы, сумка-пакеттер) салынатын  сурет жарнамалар; -    кітап, дәптер, альбомдардың сыртқы мұқабасына салынатын  сурет жарнамалар; -    күнтізбеде салынатын  сурет жарнамалар; -    плакаттарға салынатын  сурет жарнамалар; -    визит карточкаларына салынатын   жарнамалар; Жарнаманың қызметі: - тауардың өтімділігін арттыру; -    коммерциялық мақсатта; -    жұртшылықты белгілі бір өніммен  таныстыру, құлағдар ету; -    тілдің қолданыс аясын кеңейту; Жарнаманың ерекшелігі: -     насихаттылығы; -    тартымдылығы; -    дәлдігі; -    түсініктілігі; -    тосындылығы; -    көркемділігі; -    мазмұндылығы; ХІV.    Кесім (Акт) Анықтама-ақпарттық қүжаттардың бірі – кесім Ол мекеме жетекшісінің тағайындалуымен қүрылған тексерушілер тобы және жауапты адамдардың қатысуымен жазылады. Кесімдердің бірнеше түрлері жазылады. Олар: материалдық құндылықтарды жарамсыз деп санау, іс қағаздарын қабылдап алу, өткізу, материалдық қүндылықтарды қабылдау, өткізу т.б. Құжатта кесім жазушылардың аты-жөндері міндетті түрде жазылады. Олардың ұсыныстары мен көзқарастары кесімде белгіленбейді. Тексеруші топ мүшелері тегіс қол қояды. Кейбір актілерге мекеме жетекшісі қол қояды және мекеме мөрі басылады. АНЫҚТАМА Анықтама -  мазмұны белгілі бір фактіні я оқиғаны дәлелдейтін, растайтын, сипаттайтын акпараттық-анықтамалық іс қағазының түрі. Өмірдің түрлі жағдайларына байланысты бізге әр кезеңде, түрлі мекемелерге барып әр мазмұнда анықтамалар алуға тура келеді.Біздің жеке басымызды куәландыратын қүжаттарды жоғалтып алғанда да анықтама оның орнын уақытша ауыстыра алады. Мекеме жетекшісі өз билігі мен өкілеттігінің шеңберіне анықтама беруге нұсқау береді және оны растап қол қояды. І.Анықтама көп жағдайда жеке адамға байланысты нақты бір ақпаратты растау үшін беріледі. Мысалы, фамилиясы, аты-жөні, туған күні, туған жері, еңбек стажы, атқаратын қызметі, білімі туралы мөләмет, мамандығы т.б. Анықтамада берілген мәлімет әркез мұқият тексерілуі кажет. Мәліметтің дәлдігін тексерумен кадр бөлімінің қызметкері я ұйым жетекшісі, өкілдік берген секретариат қызметкері айналысады. Анықтамадағы қызметтік сипаттағы мәліметті тиісті бөлім қызметкері тексереді. Мысалы, еңбекақы туралы мәліметті бухгалтерия бөлімінің қызметкері тексеріп, дайындайды. Анықтама беру журналындағы рет санының өсу тәртібіне орай әр анықтамаға нөмір қойылады және бірнеше дана берілсе, ол да көрсетіледі. Мысалы, "422/2",Берілген анықтаманың көшірмесі мекемеде қалдырылмайды. Кейбір ерекше жағдайда көшірмесі қалдырылатан болса, ол жеке іс папкасына немесе қызметкердің жеке ісіне тігіледі. Анықтама А5 форматты параққа дайындалады. Кейбір көлемі үлкен анықтамалар үшін А4 форматты қағаз парағы пайдаланылады. Анықтаманың мазмұндық- құрылымдық жүйесі:. *құжат аты; *негізгі мәтін; *анықтаманың қай үйымға берілгені туралы мәлімет; *анықтаманың жарамдылық мерзімі жайлы мәлімет; *анықтаманы беріп отырған үйымның мөрі мен анъгқ- тама беруші адамның қолы. Құжат аты. Қүжат аты үлкен әріптермен парақтың ортасына жазылады. Негізгі мәтін. Негізгі мәтін анықтаманың берілу мақсатына қарай, жүйелі түрде жазылады. Мысалы, "Осы анықтама Бердібаева Айгул Оралбекқызына, оның Абай атындагы Алматы Мемлекеттік университеті Қазақ филологиясы факультеті кундізгі бөлімінің III курсында оқитынын растау үшін берілді. " Аныктаманың қай үйымға арналып берілгені туралы мәлімет. Бұл мәлімет негізгі мәтіннен төмен, азат жолдан басталып жазылады. Мысалы, "Анықтама Алматы қаласы Алмалы аудандық паспорт бөліміне көрсету ушін берілді. " Немесе "Анықтама теміржол жәпе аэрофлот касаларына көрсету ушін берілді. " Анықтаманың жарамдылық мерзімі туралы мәлімет. Бұл мәлімет те жаңа жолдан жазылады және берілген  анықтаманың қай мерзімге дейін күші бар екендігі көрсетіледі. Мысалы, "Анықтама 2000 жылдың 31 желтоқсаныпа дейін жарамды " немесе ''Анықтама берілген куннен бастап 3 аыга дейін жарамды ". Анықтама беруші адамның қолы. Бұл молімет анықтаманың жарамдылық мерзімінен кейін жаңа жолдан 2 см-дей қалдырылып барып жазылады. Аяықтама беруші тұлғаның лауазымы жазылады, қолы қойылады және фамилиясы аты-жөні беріледі. Мысалы, Қазақ филологыясы факультетініц деканы                  Сагымбеков Т.С.                            (қолы) Анықтама беруші жауапты адамның қолы ұйым мөрімен расталады. Егер мөр қойылатын арнайы орын көрсетілмесе, мөр жауапты адам туралы мәліметтің сол жағына 1-2 см-дей жерге басылады. Мысалы,  № 301 балалар бақшасының меңгерушісі ^__^^_ Сейітқазиева Қ. С.           (қолы) мөр орны   Егер анықтама жоғары тұрған ұйымға берілсе, онда ол арнайы бланкте дайындалып, оған ұйым жетекшісі қол қояды. Кез-келген анықтаманың тіркелген нөмірі, жауапты адамның колы, мекеме мөрі болғанда ғана заңды күші бар. Үлгі Анықтама Жумагулова Өміргул Ақанқызы Абай атындагы Алматы мемлекеттік университетінің гылыми диссертаия залына "Қазақ тіліндегі көсемшенің магынасы мен қызметінің дамуы" атты тақырыпта жазылган кандидаттық диссертацияның 1 (бір) данасын авторефераттың 2 (екі) данасын 1999 жылдың 2ақпанында тапсырды. Анықтама диссертациялық кеңеске тапсыру үші н берілді. Кітапханашы: ІІ. Анықтама белгілі бір мекемелердегі, ұйымдардағы немесе олардың бөлімшелеріндегі жұмыс түрлерін тексеріп қорытындылау, бағалау мақсатында да жазылады. Ондай анықтамалар арқылы белгілі бір өкілдігі бар адамдар тобы тексерілген істер бойьшша (мысалы оқу орнының оқу-тәрбие жұмысьш тексеру, өндіріс орындарының міндеттемелерін орындау жөніндегі іс-шараларын текесеру т.б.) өз пікірлері мен қорытындысын жоғарғы ұйымға, басшыларға жеткізеді. Анықтамада тексерудің мақсатына қарай барлық фактілер мен оқиғалар рет-ретімен жүйелі түрде жазылуға тиіс. СӨЗДІК анықтама қағаз жұмыс орнынан анықтама алу анықтама беру анықтама бюросы растау қорытындылау бағалау жеткізу - справка, справочный - справка -  принести справку с места работы - дать справку -  справочное бюро -  удостоверять, подверждать -  сделать вывод Бұйрық. Қаулы. Өкілеттік құжаттарға мекеменің қызметтік іс-әрекеттеріне және қызметкерлеріне байланысты жазылатын бұйрықтар мен нұсқаулар жатады. Мұндай құжаттарға мекеме, ұйым, бірлестік жетекшісі қол қояды. Бұйрықтарда ұйымның, өндірістік-шаруашылық және маңызды бағыттағы моселелері жазылады. Сондықтан оларды безендіруде, сақтауда нактылы талаптар қойылады. Бұйрықтар жобасын дайындауда реквизиттер құрамы толык болуы тиіс жоне безендірілуі мен оған қол қойылуы белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі. Бұйрыққа қол қойылған соң ол тіркеуге алынады, түп нұсқасы немесе оның көшірмесі я үзіндісі бұйрықта орындаушыларға беріледі және оларға бақылау жасалады. Бұйрықты безендірудің ең негізгі бөлігі — оның мәтіні. Бұйрық мәтіні өкілеттік бөлімдерден құралып, "БҰЙЫРАМЫН" деген сөзбен беріледі және жеке жолға жазылады. Орындалуы міндетті бүл өкілеттік құжат мәтіні нақты, түсінікті, қысқа жазылады. Онда іс-әрекеттің орындалу мерзімі, орындаушының аты-жөні көрсетіледі. Бұйрықта түсініксіз сөз орамдары мен сөйлемдер болмауы керек. Егер бұйрық бірнеше ісәрекетгің орындалуына негізделген болса, мәтіннің өкіметтік бөлігі бөліктерге бөлінеді және олар араб цифрларымен белгіленіп, азат жолдан басталып жазылады. Бұйрықта іс-әрекетті орындаушы көрсетілсе, онда оның аты-жөні, фамилиясы, кызметі толық жазылуы тиіс. Бұйрықтың орындалуы үнемі іске асып отыруды қажет ететін жағдайда, орындалу уақытына шек қойылмайды яғни мерзімі көрсетілмейді. Бұйрықтың соңында жауапты адамның аты-жөні, фамилиясы жазылады. Бұйрықтың соңғы бөлімінде оны орындауға міндетті және жауапты тұлғаның қызметі көрсетіледі. Бұйрық Бұйрық - жетекшінің мекемені басқарудың барысында, алда тұрған маңызды, ағымдағы, күнделікті, кадрлық мәселелерді шешу мақсатында беретін, қарамағындағылар орынадауға тиісті нормалардан тұратын өкілеттік құжаттың бір түрі. Бұл құжаттың жауапкершілігі оған қол қоятын лауазымды адамға жүктеледі. Бұйрық ауызша да жазбаша да беріледі, төменде біз жазбаша берілетін бұйрық түрлерін қарастырамыз. Жұмыс жүргізу ыңғайлы болу үшін мекемеде бұйрықты екі топқа бөледі: 1) мекеменің негізгі жұмыстарына байланысты; 2) жеке құрамға байланысты. Ірі мекемелердің маңызды іс-әрекетіне байланысты бұйрықтар А4 форматты қағазда басылады. Бұйрықтың мынадай реквизиттері бар: елтаңба, мекеме немесе кәсіпорынның аты және оның қандай ұйымға қарасты екені, құжат аты, жазылған күні, орны, индекс, тақырып, қол, қол қойылған адамның аты-жөні, келісім туралы белгі. Бұйрық мөтіні әдетте екі бөліктен тұрады: 1) констатациялык; 2) өкімдік. 1. Констатациялық (айқындаушы, анықтаушы, фактіні көрсетуші бөлігі) бөлікте, бұйрықтың мақсаты, бұйрықты беруге негіз болған факті көрсетіледі. Өкілеттік құжаттың тақырыбы, нөмірі, датасы жазылады. Егер бұйрықтың берілуіне жоғары тұрған ұйымнан келіп түскен құжат негіз болса, онда ол құжаттың аты, нөмірі, күні осы бөлікте жазылады. Егер берілетін бұйрық түсіндіруді қажет етпесе констатациялык бөлік жазылмайды. 2. Өкімдік бөлік "БҰЙЫРАМЫН" деген сөзден басталады да, бұйрық мазмұны жаңа жолдан басталып, әр бөлімі араб цифрларымен белгіленді. Бұйрықты дайындау барысында, оны орындалуына мүдделі мекемелер және құрылымдармен келісіледі. Келіскені туралы белгі бұйрық жобасынын бір данасына қойылады. Келісілген, бланкке басылған бұйрыққа мекеме басшысы қол қояды. Бұйрық қол қойылган күннен бастап күшіне енеді. Бұйрық журналаға тіркеліп, оган нөмір қойылады және канцелярияда сақталады. Жеке құрам жөніндегі бұйрықтар кадрлар бөлімінде дайындалады. Бұл бұйрықтарда мекеме жұмысшыларының атқаратын қызметіне байланысты қабылданған әкімшілік әрекеттері мен шаралар айқын көрсетіледі. Бұйрықтың өкімдік бөлігі нақты, қысқа, анық, басы артық түсіндірмелерсіз жазылады. Онда тек не істеу керек, кім істеу керек және қашан істеу керек деген мәселе ғана сөз болады. Егер бұйрық орындаушының үнемі атқаруга тиіс мәселесіне байланысты болса, онда атқару мерзімі көрсетілмейді. Егер бұйрық бірнеше бөлімнен тұрса, оның барлыгының орындалуына бір ғана адам жауапты болса, онда ол соңгы бөлімде ғана корсетіледі. Мекеменің ішкі іс қағазына жататын қызметтік құжаттың бүл түрін сипаттай отырып, мынадай бұйрықтарды атап көрсетуге болады: -    жыл    бойы    үздіксіз    атқарылатын    жұмыстарға    байланысты бұйрықтар; -    күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар; -    арнайы бұйрықтар; -    төтенше жағдайға байланысты бұйрықтар; -    басқа да бұйрық түрлері. Жыл бойы үздіксіз атқарылатын жұмыстарға байланысты бұйрықтар ұйым жұмысының жалпы тәртібін реттеу мақсатында шығарылады. Онда ұйымның күн тәртібі, жұмыс уақытының  ұзақтығы, үнемі жұмыс істейтін комиссия құрамы, күзетті ұйымдастыру тәртібі, тексеру, бақылау тәртібі т.б. белгіленеді. Мұндай бұйрықтаға мекемедегі жұмыс ағымына қарай жыл бойы толықтырулар мен қосымшалар енгізілуі мүмкін. Күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар мекеме жұмысының күнделікті болып жататын түрлі мәселелеріне байланысты беріледі. Оған жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату, мекеме ішіндегі басқа жұмыска ауыстыру, демалыс беру, іссапарға жіберу т.б. жөніндегі бұйрықтар жатады. Төтенше жағдайға байланысты бұйрықтар, мекемеде күтпеген оқиға болған кездегі іс-әрекет, жұмыс тәртібін реттеу, оқиғаға байланысты түрлі шаралар белгілеу мақсатында беріледі. Мұндай бұйрықтар мазмұнында лауазымды адамдарға жүктелетін міндет анық көрсетіліп, кей жағдайда оларға қосымша өкілдік (полномочие) те беріледі. Арнайы бұйрықгар көбіне қаржы-экономикалық мәселелерге байланысты беріледі. Мысалы, жыл немесе квартал қорытындысы бойынша ақшалай сыйлық тағайындау, еңбегі сіңген қызметкерлерді құттықтау, мадақтау, көтермелеу, т.б. Мұндай бұйрықтар 2 дана етіп, басылып,          1 дана марапатталған адамға тапсырылады. Басқа да бұйрык түрлері мекеменің күнделікті жұмыс барысындағы кейбір мәселелерді қажет жағдайда шешу барысында беріледі. Мысалы, уақытша бөлім бастығының немесе басқа қызметкердің қызметін атқару, маусымдық жұмыс мерзімін белгілеу т.б. Түрлі жағдайға байланысты бұйрыктардың да түрлі нұсқалары болады. НЕГІЗГІ СӨЗДІК бұйрық                                             - приказ жеке құрам бойынша бұйрық - приказ по личному составу бұйрык беру                                      - отдать приказ бұйрық шығару                                 - издавать приказ бұйрықпен танысу                            - ознакомиться с приказом бұйрыққа бағыну                              - подчиниться приказу басқа жұмысқа ауысуына денсаулығына зейнеткерлікке шығуына в связи с/со тағайындалсын қабылдансын босатылсын ауыстырылсын уақытша атқару жүктелсін бұрыштама байланысты переходом на другую работу здоровъем уходом на пенсию -  назначитъ - принять -  освободить - заменить -  временно возглавить -  возложить - виза # Үлгілермен танысықыз. Бұйрықтағы мөтіндердің орналасу тәртібіне назар аударыңыз. I.        БҰЙРЫҚ Қаныш Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-ға жұмысқа қабылдау туралы Гүлсім Бақытжанқызы Қазақ Ұлттық техникалық университетінің қазақ   тілі   кафедрасына   штаттық   кестеге   сәйкес   оқытушылық қызметіне қабылдансын. Ректор                                         (қолы) II.       БҰЙРЫҚ Перспективалық даму департаментінет жұмысқа қабылдау туралы Жәнібек Темірғалиев Перспективалық даму департаментіне штаттық кестеге сәйкес жалақы көлемі -150000 теңге, бас маман қызметіне қабылдансын. Айрықша жұмыс жағдайлары ушін 20% көлемінде үстем ақы белгіленсін. Директор                                           (қолы) III. БҰЙРЫҚ Медициналық колледж директорын уақытша ауыстыру туралы Алматы  медициналық  колледжі директорының   3   айға  Англияға ресми сапарға кетуіне  байланысты оның  міндеттерін  уақытша  атқару директордың орынбасары Шөкира Аманқызына жүктелсін. Директор                                           (қолы)

 

 

 

 

 

 

 

 

Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу

библиотека
материалов

1. тақырып « Кіріспе. Іс қағаздарын жүргізу пәні»

 

Құжаттардың жасалуына, олардың тіркелуіне, жіктелуіне, қозғалысына, есепке алынуы мен сақталуына байланысты жұмыстардың жиынтығы іс қағаздарын жүргізу деп аталады.

Адам өмірі құжаттармен тікелей байланысты. Адам дүниеге келгенде оған алғашқы құжат- туу туралы куәлік жазады. 16 жасқа келгенде жеке басын растайтын құжат жеке куәлік алады. Мектепті бітіргендігі-орта білім туралы аттестатпен расталады. Жұмысқа орналасу барысында да арыз, резюме, жеке іс парағы т.б. іс қағаздарын жазады. Ал еңбек жолын бастағандығы еңбек кітапшасына жазылады. Өмірдің түрлі жағдайында сенімхат, қолхат жазуға, еңбек келімісін жасауға, өмірбаян мен мінездеме жазуға, жеделхат, телефонхат, факс жіберуге тура келеді.

Іс қағаздарын жүргізу – бұл құжаттар дайындау және кеңсе құжаттарымен жұмыс жүргізуді қамтамасыз ететін қызмет саласы. Соңғы кездері басқаруды құжаттандырумен қамтамасыз ету (БҚҚ) деген термин жиі қолданыла бастады. Бұл термин іс жүргізудің ұйымдастыру-техникалық негізін жетілдіруге байланысты, құжаттармен жұмыс жасау саласына есептеуіш техника құралдарын, ақпарат жинау, өңдеу, сақтау және пайдаланудың қазіргі заманғы ақпараттық технологияларын енгізуге байланысты пайда болды.

^{Іс қағаздары- басқару қызметіндегі негізгі бір сала.Ұйымдар мен мекемелердің, кәсіпорындардың қызмет етуі барысында шығарған түрлі шешімдерді, басқару істері атқарған қызметі іс қағаздарынан айқын көрінеді. Сондықтан халық шаруашылығын басқаруды жетілдіруді, оны ұйымдастыру деңгейін көтеру онда құжаттармен жұмыс істеудің қаншалықты ғылыми негізделгеніне тікелей байланысты. Іс қағаздарын жүргізу- басқару процесінің ажырамас бөлігінің бірі болып табылады. Үкметтің басқару істері жарғы, қаулы, нұсқау, ереже, бұрық сияқты құжаттар арқылы жүргізіледі.Іс қағаздарын жүргізу- мекеме жұмысының нақты құжаттармен, деректермен реттелген, дәйектелген жүйесі.}

Іс қағаздарын қазақша жүргізудің мемлекеттік құндылығын, әлуметтік маңыздылығын, оның қазақ тілінің мемлекетік тіл ретінде қызмет етуінің алғы шарттарының бірі екендігін ұғындыру. Іс қағаздарын жүргізудің дербес ғылым екендігін таныту. Іс қағаздарын жургізудің тарих, саясаттану, архив ісі, тіл білімі, педагогика сияақты ғылым салалармен байланысын көрсету.

Мемлекетіміздің арқа сүйер болашақ мамандық иелерін іс қағаздарын толтырудың мемлекеттік стандарттары мен толтыру әдістері, жазылу стилі, қызметі, мақсаты сияқты білім негіздерімен қаруландырып, қазақ тілінің қоғам дамуындағы рөлінің күшеюіне олардың өз септігін тигізуін қамтамасыз ету. Құжат - іс жүргізудің материалдық объектісі.

^{Іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады. Іс қағаздарының саяси, тарихи, құқықтық, экономикалық маңызы өте зор. Мемлекет, республика, қала, кәсіпорын, ұйым, мекеме тарихын жазғанда іс қағаздары ақпараттың табылыс қайнар көзі бола алады. Құжаттар фактілерді, оқиғаларды, қоғам өмірінің құбылыстарын дәлелдейтін айғақ қызметін де атқарады.}

^{Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу пәнін оқуда алдына мақсат қояды: Іс жүргізу саласындағы сөздіктерді; құжаттау мен құжатпен қамтамасыз ету мәселелері бойынша маңызды нормативті - әдістемелік құжаттарды; құжаттардың ресімделу ережелерін; машинамен оқылатын құжаттарды;- іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады.}

 

^{1 –кесте Жалпы осы төрт пәннің оқытылу тізбегі}

 

^{Қазақстан тарихы}

 

 

^{Қазақстан тарихы, Қазақ тілі,}

^{информа-тика,}

^{мемлекет-тік тілде іс қағаздарын жүргізу}

 

^{Нысан – тарих}

 

 

 

^Пәнге

^{қажетті нысан –}

^{тарих, қазақ тілі, компью-тер,}

^құжат

 

 

 

 

 

 

⁼

 

 

 

^{Ақпараттық технология арқылы}

^{іс қағазадарын}

^{жүргізуге}

^оқыту

⁺

⁺

^{Қазақ тілі}

^{Нысан – қазақ тілі}

⁺

⁺

 

^{Информатика}

 

 

^{Нысан - компьютер}

⁺

⁺

^{Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу}

 

^{Нысан –құжат}

⁺

^{Пәндердің өзара байланысы}

 

 

 

 

^{Бақылау сұрақтары}

 

1. ^{Курстың пәні, мазмұны мен міндеттерін атаңыз}
2. ^{Іс қағаздарын жүргізу және басқару – реттеу жүйесінің дамуы не?}
3. ^{Құжат – іс жүргізудің қандай обьектісі болып табылады?}
4. ^{Құжаттың қоғамдағы рөлі қандай?}
5. ^{Пәнаралық байланысқа нені жатқызар едіңіз?}

 

 

 

 

 

2. тақырып «Құжат, оның қолданылуы мен құжаттаудың әдістері»

 

 

“Ақпарат” және “құжат” ұғымдары деген не? Осы сұраққа жауап беру үшін құжаттың ақпаратпен байланысын білуіміз қажет. Ақпарат – құжаттың ең маңызды жүйесі ретінде. Ақпараттық құжаттарға қазіргі кезде резюме, хабарлама немесе жазбаша ескерту, жұмысқа қабылдау туралы немесе жұмыстан шығару туралы бұйрық, өтініш оның ішінде талап арыз жатады.

Құжат латын тілінде куәлік, дәлелдеудің тәсілі деген ұғымды білдіреді.Бүгінгі қолданыста оның негізгі үш мағынасы бар:

1. қандай да бір фактіні не бір нәрсеге деген құқықты, мысалы, жол жүруге растайтын іс қағазы
2. жеке басты ресми түрде куәландыратын құжат, яғни төлқұжат
3. бір нәрсе туралы жазбаша куәлік, мысалы ескі грамоталар

Кез келген ұйым, мекеме, кәсіпорын, адам іс әрекеттерінің, қызметтерінің барысында құжат пайда болады. Құжат болған іс әрекеттерді, адам мен ұйым арасындағы ақпаратты байланыстарды көрсетеді немесе бейнелейді. «Құжат: құжатталған ақпарат: Ақпараттың дәлме дәлдігін растайтын материалдың жеткізушіде жазылған ақпарат» құжаттарда ақпараттар әр түрлі әдістермен жазылып берілуі мүмкін: жазбаша, фото, сурет сызу түрінде, дыбысты түрде жазу көмегі арқылы. Құжаттың атқаратың функциялары:

• ақпараттық функция;
• ақпараттарды белгілі қалыпқашықтарға тасымалдау;
• ақпараттарды жинақтау, сақтау;
• ақпараттарды дәлелдеу, есебін жүргізу;

Ұйым қызметі басқару құжаттамасымен қамтамасыз етіледі. Басқару құжаттамасының құрамы ұйымның өкілеттік құзырына, мәселелерді шешудің тәртібіне жеке , дара, өкімдік қызмет арқылы немесе алқа арқылы шешу қағидаларына, басқа ұйымдармен байланыс көлеміне және олардың сипатына қарай анықталады.

Ұйымда әкімшілік және ұйымдастырушылық мәселелерін, басқару, өзара іс әрекет жасау және қызметті реттеу мәселелерін шешу мақсатында жасалады. Олар:

Ұйымдастырушылық- құқықтық – жарғылар, ережелер, регламенттер, нұсқаулар, штат кестелері және басқалар

Өкімдік- қаулылар, бұйрықтар, өкімдер, шешімдер және басқалар

Анықтамалы – ақпараттық – актілер, шарттар, баяндау және түсініктемелік хаттар, қорытындылар, пікірлер, тізбелер, хаттар , мәліметтер, келісімдер, тізімдер, анықтамалар

жоспарлы – есепті- жылдық, тоқсандық, айлық, басқа да жеке жоспалар мен есептер

қызметкерлердің еңбек қызметін және оларды зейнетақымен қамтамасыз етуге аударылған ақша туралы мәліметтерді растайтын құжаттар.

 

Бақылау сұрақтары

1. “Ақпарат” және “құжат” ұғымдары деген не?

2. Құжаттың қалыптасуы, оның мақсаты неде?

3. Мемлекеттік стандарттау.

4. Құжаттаманың әдістері туралы не білесіз?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. тақырып «Қағидаларға байланысты құжаттарды топтастыру»

 

 

Іс қағаздарының түрлері өте көп, олардың негізгі түрлерінің мақсаты мен мазмұнына, жасалған орнына, жасалу сатысына, қызметіне, формасына т.б ерекшеліктеріне қарап топтастыруға болады. Ұйымдар мен мекемелердің іс жүргізу барысында негізгі орын алатын құжаттарды жалпы мақсатына қарай үлкен екі топқа бөлуге болады.

Бірінші – бұл әкімшілік сұрақтары мен жалпы сұрақтар бойынша құжаттар. Яғни ұйым әкімшілігі мен оның өндірістік іс-әрекеттері бойынша жалпы сұрақтар барысында туындайтын құжаттар. Бұл құжаттар ұйымның барлық құрлымдық бөлімше қызметкерлері құрастыра алады.

Екінші – ол басқару функциялары бойынша құжаттар.

Бұл құжаттар қаржы, бухгалтерлік, жоспарлау бөлімі және т.б. функциональды бөлімшелер қызметкерлері құрастырады.

Құжаттарды жалпы және жеке белгілері бойынша кластарға бөлуге болады. Құжаттар төмендегі белгілер бойынша класталады.

Құжаттарды топтастыру – оларды ұқсастықтары мен айырмашылықтары бойынша бөлу болып табылады.

1.Белгілеу тәсіліне қарай:

* жазба

* графикалық

* акустикалық

2. Мазмұнына қарай:

* ұйымдық - өкімдік,

* қаржы – есеп,

*жабдықтау - өткізу

 

3. Атауына қарай көптеген жанрларға бөлінеді:

* өтініш

* бұйрық

* хаттама

4. Түріне қарай :

*типтік,

* үлгілік,

*жекелік ,

*қалыпты,

*жалпыға бірдей

5. Толтыру орнына:

* ішкі және

* сыртқы

6. Орындалу мерзімі бойынша:

жедел және жедел емес

7. Шығу тегіне қарай

қызметтік және ресми – жекелік

8. Жариялылық дәрежесіне қарай

* қарапайым,

* күнделікті қызметте қолдану

*құпия

9. Заңдылық күшіне қарай

шын және жалған

10. Жасалу сатысына қарай:

* түпнұсқа,

*көшірме. Ал көшірме өзі үшке бөлінеді: отпуск, выписка, дубликат

11. Сақталу мерзіміне қарай:

*тұрақты

*Уақытша 10 жылға дейін,

*уақытша 10жылдан астам

 

12.Қызметтік ерекшелігіне қарай

*құжат толтырудың бірыңғай жүйесі

 

*негізгі ережелер

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Топтастыру туралы ұғым
2. Мазмұны, даярлау, мақсаты мен шығару орнына қарай, заңдылық күшіне қарай құжаттарды топтастыруды атаңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. тақырып «Құжаттау жүйесінің сипаттамасы»

 

 

Техникалық орындаушылардын бастап барлық буындағы басшыларға дейінгі басқару аппаратының бүкіл қызметкерлерінің қызметі құжаттаумен байланысты. Біреулері құжаттарды жасайды, басқалары олардың рәсімделуін және беруілін қамтамыз етеді, үшіншілері сол құжаттарды басшылыққа алып, олардың негізінде шешімдер қабылдайды.

Құжат басқарма іс әрекеттерінің барлық түрдегі нысандарымен тығыз байланыста, себебі ол басқарма жұмысын ақпараттармен қамтамасыздандырады. Бір ғана актінің құжаттарды ол – бөлек бір құжат. Ал ұйым, кәсіпорын, мекемелердің қызметтік іс әрекеттері құжаттардың жиынтықтарында бейнеленеді, яғни олар қандай жағдайда өзара байланысты және бірге қызмет етуші құжаттау жүйесін құрайды.Мемлекеттік стандарт «Бір ізге түсірілген құжаттама жүйесі. Негізгі ережелер». Бұл стандарт белгілі бір құзметтік іс ерекеттер саласында қолданылатын, өзара байланысты құжаттар жиынтығының құжатталу жүйесін анықтайды. Құжаттау жүйенің мақсаты:

• құжаттау мен құжаттамаларды басқару процессін жетілдеру, басқару еңбегінің сапасын арттыру және Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында, мекемелері мен ұйымдарында құжаттармен жұмыс істеу бірыңғай көзқарасты қалыптастыру.

Барлық хат – хабар жарғының және іс қағаздарын жүргізу туралы

нұсқаулықтың талаптарын ескере отыра өздері әзірлеген субъектінің

фирмалық бланкілерінде ресімделеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А0

А1

А2

А3

А4

А5

А6

А7

А8

А9

А10

841×1189

594 × 841

420 × 594

297 × 420

210 × 297

148 × 210

105 × 148

74 × 105

52 × 74

37 × 52

26 × 37

 

 

 

 

Бланк дегеніміз А4 пен А5 форматта әзірленген заңды тұлғаның –

құжат шығаратын автордың аты жазылған таза қағаз. Әрбір субъект

бланкінің екі түрін дайындайды: хаттар үшін және басқа құжаттар үшін

Арасындағы айырмашылық: хаттарда:

1. байланыс кәсіпорнының индексі
2. телеграфтың мекен – жайы
3. сілтеме

Ал басқа құжаттарға арналған бланкілерде құжат түрінің атауы, жасау

немесе шығару орны жазылуға орын қалдырылады. Ұйымда құжаттарды жіктеу үшін жіктегіш құрастырылады.

Іс қағаздарын жүргізудің негізгі элементтерінің бірі – құжат жасау болып табылады. Құжат жасау дегеніміз – ақпаратты қағазға немесе басқа тасымалдаушыға жазу (түсіру) болып табылады. Ол бекітілген нормативтік-құқықтық актілердің ережелері бойынша жүзеге асырылады және заңдық күші болады.

Заңдық күш құжаттың қолданыстағы заңнамаға, оны шығарған органның құзыретіне, ресімдеудің бекітілген тәртібіне байланысты болады.

Басқару құжаттары мекеме құжаттарының негізін құрайды және ісқағаздарын жүргізудің нысаны болып табылады.

Іс қағаздарын жүргізудің негізгі элементтерінің бірі – құжат жасау болып табылады. Құжат жасау дегеніміз – ақпаратты қағазға немесе басқа тасымалдаушыға жазу (түсіру) болып табылады. Ол бекітілген нормативтік-құқықтық актілердің ережелері бойынша жүзеге асырылады және заңдық күші болады.

 

 

 

 

 

 

Құжаттау дегеніміз кез- келген мекеменің қызметін, әрекететін көрсететін құжаттарды жасау, толтыру .Бұған дайын құжаттармен да жұмыста, мекеме ішінде дайындалған құжаттармен жұмыс та, сондайақ оларды қабылдау, тіркеу, ол бойынша жқмыс істеу, орындалун бақалау, құжаттарды қолдануға дайындау, архивке дайындау сияқты толып жатқан жұмыстар кіреді.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1.Құжаттау жүйесі туралы ұғым.

2. Құжаттау жүйесінің қалыптасуы.

3. Құжаттаудың мемлекеттік жүйе

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. тақырып «Құжаттау жүйесінің бірізділігі»

 

Құжаттарды бір ізге түсіру құжаттардың тұрпатты нысандары мен дайын үлгілері мәтіндерін, оларды құрастыру және ресімдеу ережелерін әзірлеу болып табылады.

Кез-келген фирманың басқару аппаратының тиімді қызметі құжаттармен жұмысты дұрыс ұйымдастыруға байланысты. Іс жүзінде ақппарат көздеріне, шешімдер дайындау мен қабылдауға байланысты бір де бір технологиялық басқару функциясы құжаттарды жасау, орындау және ресімндеу процесі- құжаттаусыз әске асырылмайды.

Кәсіпорындардың күнделікті жұмысында өндірістік, шаруашылық және қоғамдық қызметтің сан қилы мәселелері бойынша құжаттар жасалады. Ол бұйрықтар, шешімдер, хаттар, актілер, келісім-шарттар, хаттамалар, өтініштер, жеделхаттар, анықтамалар және т.б. Кәсіпорындарда жасалатын құжаттар әдетте хат-хабар деп аталады.

Ұйымдар қызметін құжаттау ережелерінің бірлігі құжаттаманың бір ізге түсірілген жүйесін қолдану арқылы жүзеге асырылады.

6.10.1 – 88 Мемлекеттік стандарттың «Құжаттаманың бір ізге түсірілген жүйелері. Негізгі ережелер» құжаттардың бір ізге түсірілген 16 жүйесін белгілейді. Олар: жоспарлық, есеп – статистикалық, бастапқы есеп, қаржы мен бухгалтерлік – есеп жүргізу, ақшалай есеп айырысу, ұйымдық - өкімдік, баға белгілеу жөніндегі, материалдық – техникалық жабдықтау және өткізу жөніндегі, сауда жөніндегі, сыртқы сауда жөніндегі, құрылысқа арналған жобалау жөніндегі, өнертабыстар мен жаңалықтар ашу жөніндегі, әлеуметтік қамсыздандыру жөніндегі, еңбек және әлеуметтік мәселелер жөніндегі жедел жоспарлау және көлік торабының жұмысын басқару жөніндегі халықтың тұрмыс қажетін өтеу жөніндегі жүйелер.

Бір ізге келтірілеген жүйелер, өз тарапынан құжаттардың көмекші жүйелеріне, түрлеріне, өзгеше түрлеріне бөлінеді. Мысалы, ұйымдық - өкімділік құжаттама жүйесінде өкімдік құжаттарды (қаулылыр, өкімдер, шешімдер, бұйрықтар); ұйымдық (жарғылар, ережелер, нұсқаулар) хаттамаларды; ақпарат – анықтама құжаттардың (анықтамалар, баяндама хаттар, түсінік хаттар, актілер, қызмет бабындағы хаттар, жолдама хаттар, шақыру хаттары, ақпарат хаттар, жарнамалық хаттар, қуаттаушы хаттар, еске салатын хаттар, кепілдеме хаттар, инициативалық хаттар, жауап хаттар, жеделхаттар, шарттар және еңбек келісімдерін) бөліп көрсетуге болады.

Іс қағаздарын жүргізу қарапайым және жедел болу тиіс, оның жұмысы фирма ішіндегі құжат – ҚР-ның мәдиниет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің Мұрағаттарды және құжаттаманы басқару жөніндегі комитеті Төрағасының 2003 жылғы 29сәуірдегі №33 бұйрығының талаптарына сәйкес жасалған және үйымның жоғарғы лауазымды тұлғасы бекіткен «Іс қағаздарын жүргізу туралы» нұсқаулықпен белгіленеді.

Іс қағаздарын жүргізуге жауапкершілік басшының бірінші орынбасарына немесе бойынша құрылымға сәйкес нақты орындаушыға жүктеледі және жеке еңбек шартында белгіленеді.

Мемлекеттік стандарттар.Ұйым, мекеме, кәсіпорын қызметінің іс әрекеттері, әртүрлі құжаттаманың жүйелерде бейнеленеді, бірақ оның ішінде жалпы кең тараған жүйесі болып Ұйымдастырушылық - өкімдік құжаттама табылады. Құжаттаманың бұл жүйесі мемлекеттік, мемлекеттік емес органдардардың барлығында ҚР мемлекеттік стандарт 1042-2001 ҚР мемлекеттік стандарты «Ұйымдастырушылық-өкімдік құжаттама. Құжаттарды ресімдеуге қойылатын талаптар» негізінде сәйкес жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚР СТ1042-2001

 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК СТАНДАРТЫ

 

ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ-ӨКІМДІК ҚҰЖАТТАМА

 

1.5. Құжаттарды ресімдеуге қойылатын талаптар

 

Енгізілген күні 2002.01.01.

1 Қолдану саласы

1.  
1. Осы стандарт ұйымдастырушылық-өкімдік құжаттаманың жіктеу жүйесінде ескерілген ұйымдастырушылық-өкімдік құжаттарға таралады: әкімшілік және ұйымдастырушылық мәселелердің, сонымен қатар ұйымдардың қызметін басқару, әрекеттестік, қамтамасыздандыру және реттеу мәселелерінің шешімін бекітетін қаулылар, өкімдер, бұйрықтар, шешімдер, хаттамалар, актілер, хаттар және басқалар (ілгеріде – құжаттар).
2. Стандарт:

• құжаттардың деректемелерінің құрамын;
• құжаттардың деректемелерін ресімдеуге қойылатын талаптарды;
• бланкілерге және құжаттарды ресімдеуге қойылатын талаптарды;

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы бейнеленген бланкілерді дайындау, есепке алу, пайдалану және сақтауға қойылатын талаптарды белгілейді.

1.  
1. Осы стандарттың ережелері:

• Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдары мен ұйымдарында;
• Қазақстан Республикасы барлық меншік нысанды және ұйымдастырушылық –құқықтық нысанды, кәсіпорындары мен ұйымдарында соның ішінде шетелдік қатысы бар заңды тұлғаларында қолдануға жатады.

 

Ресми басылым

 

ҚР СТ 1042-2001

2 Нормативтік сілтемелер

2.1 Осы стандартта келесі стандарттарға сілтемелер қолданылған ҚР СТ 989-96 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы. Техникалық талаптар

МЕМСТ 9327-60 Қағаз бен қағаз бұйымдары. Тұтынушылар форматы.

3 Анықтамалар

Бұл стандартта 1037 ҚР СТ сәйкес терминдер мен анықтамалар қолданылады.

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. ҚБЖ туралы түсінік
2. Құжаттардың бірыңғай жүйесі және стандарттау
3. ҚБЖ мемлекеттік үлгіқалыптар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. тақырып «Формуляр – үлгі және оның негізгі бөліктері»

 

 

Құжаттардың деректемелерінің құрамы:бланкілердегі деректемелердің орналасуы Қазақстан Республикасының мәдениет, ақпарат, және қоғамдық келісім министрлігінің Мұрағаттарды және құжаттаманы басқару жөніндегі комитеті төрағасының 2003 жылғы 29 сәуірдегі 33 бұйрығымен белгіленген. Реквизит латын тілінен аударғанда талап етілген , қажет етілген деген мағынаны білдіреді. Қазақстан Республикасынла қазір ең жоғарғы жиынтық 27. Олар мыналар:

1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік елтаңбасы;
2. ұйым нышаны немесе тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі);

 

3. жоғары тұрған органның ресми атауы;
4. ұйымның ресми атауы;
5. ұйым туралы анықтамалық деректер;
6. құжат түрінің атауы;
7. құжаттың күні;
8. құжаттың тіркеу нөмері;
9. кіріс құжатының тіркеу нөмірі мен күніне сілтеме;
10. құжаттың құрылған немесе басылып шығарылған жері;
11. құжатқа қолжеткізуді шектеу белгісі;
12. хат алушы;
13. құжатты бекіту белгісі;
14. бұрыштама;
15. мәтіннің тақырыбы;
16. бақылау туралы белгі;
17. құжаттын мәтіні;
18. қосымшасы бары туралы белгі;
19. қойылған қол;
20. құжаттың келісілу белгісі;
21. құжаттың келісілу рұқсатнамасы;
22. мөр;
23. көшірменің куәландырылғаны туралы белгі;
24. орындаушы туралы белгі;
25. құжаттың орындалуы және іске бағытталуы туралы белгі;
26. құжаттың ұйымға келіп түскен туралы белгі;
27. құжаттың электронды көшірмесін сәйкестендіргіш.

 

 

1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы құжат бланкісінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы заңдарына және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік ҚР СТ 989 – 96

« Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы. Техникалық талаптары. Стандартының талаптарына сәйкес орналастырылады.

3. Эмблема, логотип немесе тауар белгісі ( қызмет көрсету белгісі)

4. бланкіге ұйымның құрылтайшылық құжаттарына сәйкес көшіріліп салынады. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы бейнеленген бланкіге эмблема т.б. салынбайды.

3. Жоғары тұрған органның ресми атауы

4. Ұйымның ресми атауы, ұйымның қысқартылған атауы тиісті нормативтік құқықтық актілерде және толық атауынан төмен жақша ішінде жазылады. Ұйым филиалының, бөлімшелерінің атаулары, олар құжаттың авторы болған жағдайда ғана келтіріледі және толық атауынан тмен жақша ішінде жазылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. Ұйым туралы анықтамалық деректемелерге поштаның мекен – жайы, телефондардың, телефакстердің нөмірлері, банкі есепшотының нөмірі

6. Ұйымнан шығатын құжат түрінің атауы Қазақстан Республикасы заңдарымен, ұйымның құрылтайшылық құжаттарымен регламенттеледі.

7. Құжаттың датасы оған қол қойылған немесе бекітілген уақыт болып табылады.Құжаттың қол қойылатын, бекітілетін, келісілетін уақыттары, сондай – ақ құжат мәтінінде бар уақыттар цифрллық тәсілмен мына ретте ресімделеді:күні, айы, жылы

 

 

 

 

 

 

 

8. Құжаттың тіркеу нөмірі, оның жеке корреспонденттік нөмірінен, орындаушы – құрылымдық бөлімшенің индексінен және құжаттың тіркеу – есепке алу нысанындағы реттік нөмірінен тұрады. Тіркеу нөмірі құжат жолданатын кезде ұйымның істер номенклатурасы бойынша іс индексімен толықтырылады.

9. Құжаттың тіркеу нөмірі мен датасына сілтеме жауап – құжатта беріледі, мәселен 25 -3/4мұндағы, 25 – құрылымдық бөлімшенің нөмірі, 3 – іс нөмірі, 4 құжаттың реттік нөмірі

10. Құжаттың жасалған немесе басып шығарылған жері көрсетіледі.

11. Шектеу белгісі ( нешінші дана екені көрсетіліп, бірінші парақтың жоғарғы оң жақ бұрышынан қойылады.

12. Адресат -Ұйым құжатын жолдаған кезде, құрылымдық бөлімшелер мекен – жай атауларын атау септігінде, құжат бағытталған тұлғаның лауазымын – б. с. басады. Ұйым ішіндегі хат алмасу кезінде лауазымды тұлғалардың фамилиялары мен аты – жөндерін ғана барыс септігінде көрсетуне болады. Егер құжат бірнеше тектес ұйывмдарға бағытталған болса, олар жинақталып көрсетіледі. Құжатта көрсетілетін мекен – жай төртеуден артық болмауы керек. 2, 3, 4 алушыға « Көшірме» сөзі жазылмайды. Алушы қатары көп болса, құжатты тарату тізімі жасалады және құжаттың әрбір данасына бір мекен – жайдан көрсетіледі. Құжатты заңды тұлғаға жолдаған кезде пошталық мекен – жайы көрсетілуі мүмкін, құжатты жеке тұлғаға жолдағанда пошталық мекен – айы, содан кейін – алушының фамилиясы мен аты – жөні көрсетіледі.

13. Құжаттарды бекіту белгісі – бекіту белгісін қою немесе өкімдік құжат шығару арқылы жүзеге асырылады.Құжаттың бекіту белгісі құжаттың бірінші парағының оң жақ жоғарғы бұрышына қойылады.Бұл белгі БЕКІТЕМІН сөзінен, лауазым атауынан, қойылған қолдан, есімнің бас әрпінен, фамилиядан және бекіту уақытынан тұрады.

Құжатты лауазымы тең екі немесе одан да көп тұлғалар бекіткен кезде бекіту белгісі ұйымдар атауларының әліпбилік ретімен орналасады.

14. Бұрыштама (резолюция) құрамына орындаушының фамилиясы, тапсырманың мазмұны, орындалу мерзімі, қойылған қолы, уақыты енеді. Тапсырма лауазымы тең екі немесе бірнеше тұлғаға берілген жағдайда, жауапты орындаушы тапсырмадағы бірінші көрсетілген тұлға болып табылады. Бұрыштама құжаттың бірінші парағына, оның жоғарғы бөлігіндегі мәтіннен бос орынға қойылады. Бұрыштаманы кіріске алынған тіркеу нөмірін бұрыштамаға қатысты ( орындаушылар фамилиясынан, тапсырма мазмұнынан, орындалу мерзімінен, қойылған қолы мен уақытынан басқа) және құжат деректемелері туралы белгілерді ( авторды, құжатың шығыс нөмірі мен уақытын) міндетті түрде көрсете отырып, жеке бланкіде

( фишкіде) ресімдеуге болады.

15. Мәтінге қойылатын тақырып қысқа, әрі мәтіннің мазмұнын дәл беретін болуы керек. Тақырып соңына нүкте қойылмайды. 10 жолдан аз мәтінге және А5 пішінді бланкіге жасалған құжатқа тақырып қойылмайды.

16. Құжаттың орындалуын бақылау туралы белгі « Бақылау»

« Бақылауға алынды» сөздерімен немесе мөртабандармен, арнайы литерлі «Б», әріптерімен белгіленіп құжаттың бірнші парағына, оның жоғарғы сол жақ жиегіне қойылады.

17. Құжат мәтіні

Құжат мәтіні байланыстырғыш мәтіндер, сауалнамалар, кестелер немесе олардың қосындысы түрінде ресімделеді. Әдетте байланыстырғыш мәтін екі бөлімнен тұрады.

 

18. Қосымша

Құжат мәтінінде аталған қосымшасы бар – жоғы туралы белгі ол қосымшаның қанша парақ, қанша дана екендігі, қай тілде жазылғандығы көрсетіледі.

19. Қолы

Құжатқа қойылған қолда қол қойған тұлға лауазымының атауы құрылымдық бөлімшенің және ұйымның ресми атауы, жауапты тұлғаның өз қолы, және қойылған қолдың толық мәні

20. Келісім белгісі

Құжаттың келісім белгісі құжаттағы соңғы парақтың төменгі сол жақ бұрышынан қойылады. Бұл белгі «КЕЛІСІЛДІ», «КЕЛІСІЛГЕН» сөзінен, құжатты келісетін тұлғаның лауазымы атауынан, жауапты тұлғаның өз атауынан

21. Ішкі келісу – визалар құжат жобасына орындаушының, мүдделі лауазымды тұлғалардың, қажет болған жағдайда қаржы, экономика бұрыштама қоюы жолымен ресімделеді.

 

 

 

 

22. Мөр құжаттағы лауазымды тұлғаның қойған қолдың түпнұсқалылығын куәландырады.

 

 

 

 

 

 

 

«...Печати с Государственным гербом Республики Казахстан (далее гербовые) изготавливаются круглой формы в соответствии с принятыми стандартными размерами: печать круглой формы 38-40 мм с текстом на одном языке и печать круглой формы 38-40 мм с текстом на двух языках. В середине круга изображается Государственный герб, а по окружности печати пишется наименование органа (Правительства или Аппарата Правительства) на государственном языке или на государственном и русском языках...

 

 

 

 

Примеры фирменных печатей негосударственной организации

...В Правительстве действуют шесть гербовых печатей

(Приложение секретное):

– мастичная печать 1-1 с текстом по окружности на государственном языке ставится на оригиналы соглашений, заявлений, лицензий, контрактов с зарубежными странами и другие виды корреспонденции, идущие за пределы Республики Казахстан, подписанные Премьер-министром или его заместителями. По указанию Премьер-министра и руководителя Аппарата могут предусматриваться случаи использования печати и на других документах. Копии перечисленных документов передаются для хранения в Канцелярию Правительства. Использование иных печатей на указанных документах не допускается;

– металлическая печать 1-2 с текстом по окружности на государственном языке ставится на международные договоры и соглашения (на сургуч), подписанные Премьер-министром или лицами, уполномоченными вести переговоры и подписывать соглашения от имени Прави- тельства Республики Казахстан;

– мастичная печать 1-3 с текстом по окружности на государственном и русском языках ставится только на постановления Правительства, распоряжения Премьер- министра и копии указанных документов;

– мастичная печать 1-4 с текстом по окружности на государственном и русском языках (красный мастичный оттиск) ставится на секретные постановления Правитель- ства, распоряжения Премьер-министра, резолюции на секретные документы за подписью Премьер-министра, его заместителей и руководителя Аппарата;

– мастичная печать 1-5 с текстом по окружности на государственном языке ставится на документы, идущие за пределы Республики Казахстан, за подписью руководителя Аппарата Правительства;

– мастичная печать 1-6 с текстом по окружности на государственном и русском языках ставится на финансовые документы, приказы руководителя Аппарата, командировочные удостоверения и другие документы, подписанные руководителем Аппарата, его заместителями, заведующим финансово-хозяйственным отделом, его заместителем и главным бухгалтером.

...Допуск к работе с гербовыми печатями имеют следующие должностные лица:

– руководитель Аппарата, заместители руководителя Аппарата, начальник Канцелярии, первый заместитель начальника Канцелярии – на все печати;

– помощник Премьер-министра – печати 1-1 и 1-2;

– помощник руководителя Аппарата – печати 1-1 и 1-5;

– заведующие сектором по выпуску решений и секретным сектором Канцелярии – печати 1-2, 1-3, 1-4, 1-5. По решению начальника Канцелярии к работе с печатью могут быть допущены работник сектора по выпуску решений и работник секретного сектора;

– заведующий финансово-хозяйственным отделом или по его определению один из работников этого отдела

– печать 1-6.

Лица, не включенные в указанный перечень, к работе с гербовыми печатями не допускаются.

...Печати 1-1, 1-2 хранятся у начальника Канцелярии Правительства, в его отсутствие – у первого заместителя начальника Канцелярии Правительства, печати 1-3 и

1-5 хранятся в секторе по выпуску решений, печать 1-4

– в секретном секторе Канцелярии. Печать 1-6 хранится в финансово-хозяйственном отделе.

Гербовые печати хранятся в несгораемых металли- ческих шкафах или сейфах наравне с секретными доку- ментами. Запрещается хранить печати в столах, шкафах, передавать их на хранение лицам, не имеющим на это права.

Гербовые печати должны находиться в помещениях, обеспечивающих их сохранность и исключающих воз- можность проникновения в них посторонних лиц.

По окончании рабочего дня сейфы и помещения, в которых хранятся гербовые печати, опечатываются.

Ответственность и контроль за сохранностью гербовых печатей и порядком их использования возлагается на на- чальника Канцелярии Правительства.

Гербовые печати учитываются в специальных книгах в секретном секторе Канцелярии.

При смене работников гербовые печати сдаются в секретный сектор и передаются вновь назначенному лицу под роспись.

В случае утраты печати начальник Канцелярии Пра- вительства обязан немедленно сообщить об этом руководителю Аппарата Правительства, Премьер-министру или первому заместителю Премьер-министра и принять все меры к ее обнаружению.

Приказ Министерства юстиции Республики Казахстан от 24.02.99 № 16 «О печати частного нотариуса» уста- навливает описание личной печати частного нотариуса:

«Личная печать (далее – печать) частного нотариуса должна изготавливаться на специальном оборудовании, соответствовать всем требованиям, предъявляемым к ее изготовлению, и характеризоваться высоким качеством изготовления, защищенностью от подделок, долговечностью и стойкостью к красителям.

Диаметр печати должен быть равен 40 мм.

Текст печати частного нотариуса состоит из слов «но тариус», фамилии, имени, отчества нотариуса, а также номера и даты выдачи лицензии. Содержание всех надписей в личной печати частного нотариуса производится на государственном и русском языках.

В тексте печати должны быть изображены три ободка. Толщина линии первого (наружного) ободка составляет 0,5 мм.

Толщина линии второго ободка составляет 0,2 мм. Внутри второго ободка должны располагаться внизу слово

«нотариус» и вверху фамилия, имя и отчество нотариуса.

 

 

Третий ободок толщиной 1,6 мм создается круговым микрошрифтом и состоит из слова «нотариус».

Внутри третьего ободка, в центре, должен находиться текст следующего содержания: «Лицензия № 0000. Выдана _____

 

 

 

 

23.Құжат көшірмесін куәландыру туралы белгі. Бұл белгі « ДҰРЫС» деген сөзден, көшірмені куәландырған тұлғаның лауазым атауын, оның өз қолын және қойылған қолдың толық мәнін, ұйымның мөрін, куәландырған датасын қамтиды.

24. Құжатты орындаушы туралы белгі « Орынд.» деген қысқартылған сөзді, құжатты орындаушының фамилиясын, аты – жөнін, телефон нөмірін қамтиды және бұл құжаттың соңғы парағына, оның оң бетіне немесе қайырма бетіне сол жақ төменгі бұрышына жазылады.

25. Құжаттың орындалғандығы және оның іске жіберілгендігі туралы белгі «Іске» сөзін, құжат сақталатын істің нөмірін қамтиды. Құжаттың орындалғандығы және іске жіберлгендігі туралы белгіге қол қойыладыв және ол құжаттың бірінші парағына, оның оң бетіндегі сол жақ төменгі бұрышынан жазылады.

26. Құжаттың ұйымға келіп түскендігі туралы белгіге кіріс құжатының нөмірі және құжаттың бірінші парағына, оның өң бетіндегі оң жақ төменгі бұрышынан қойылады.

27. Идентификатор ( сәйкестендіргіш) файлдың атын, оператордың кодын, уақытын және құжаттың әрбір парағына сол жақ төменгі бұрышынан қойылатын басқа да іздестіру деректерін қамтитын белгі құжаттың электрондық көшірмесі болып табылады.

Құжаттың жеке құрамды бөлігі деректеме деп аталатындығын біз білеміз. Ал сол деректемелердің жиынтығы формуляр – үлгіде көрсетіледі.

Құжаттардың міндетті реквизиттеріне мыналар енеді:

1. Ұйымның атауы
2. ұйымның коды
3. құжаттың атауы хаттардан басқа
4. тақырыбы
5. құжат түрінің коды
6. құжатты толтыру мерзімі
7. индексі
8. мәтіні
9. бұрыштамасы
10. қойылған қолы

11. құжаттың орындалғандығы және іске тіркелгендігі туралы бе

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Формуляр туралы түсінік. “Деректеме” ұғымы.

2.Тұрақты және ауспалы реквизиттер. Формуляр – үлгінің қалыптасуы.

3.Құжаттарды құрастыру және рәсімдеу, жеке құжаттарды құрастыру

 

 

7. тақырып «Формуляр және машинограмма»

 

 

Бүгінгі таңдағы қол жеткен есептеу-техникасы басқарманың ақпараттарды өңдеудің автоматикасы жүйелерінің әр түрлі саласында қызмет көрсетеді (басқарманың автоматтандырылған жүйесі, автоматтандырылған ақпараттар жүйесі және т.б) бұл жүйелер қол басшыларды және арнайы мамандарды творчестволық емес жұмыстардан босатады, ең басшысы ақпараттар жимақтамасын (комплексін) өте тез, әрі қолайлы жағдайды игеруге мүмкінділік береді. Негізігі ақпараттар технологиясы, қызметтерлерді құжаттарды қолмен өңдеу жұмыстарынан босатады, оларды творчестволық іс-әрекеттерге ынталандырады.

ЕЭМ – адамға өте қолайлы, себебі ол адамды көптеген техникалық операциялардан бастап адамға қажетті, уақытында пайдалы және толық ақпараттарды бере алады.

Басқармалық ақпарат автомантандырылған жүйеге, заңды түрде коркемделген құжат түрінде түседі (ресми) және машинограмамен немесе машинада оқулатын құжат түрінде жазылады.

Машинограмма – деп есептеу техникасы құралдарымен, жазба түрде қағазға түсірілген және белгіленген ретпен ресімделген құжатты айтады. Машинкадан оқылатын құжат деп ондағы ақпаратты автоматты түрде оқуға жарайтын құжатты айтады.

Машинкадан оқылатын құжаттарды жасау кезінде қолданылатын жазбалардың негізгі түрлері: перфораторлық (перфокарталар, перфотаспалар) және магниттік (магниттік таспалар, магниттік дискілер) жазу құралдары.

Машинадан оқылатын құжаттар мен машинограммаларға міндетті реквизиттер кешені мен оларды орналастырудың реті белгіленген, міндетті реквизиттер құрамына мыналар енеді: құжатты жасаған ұйымның коды мен аты; құжатты жасаған ұйымның орналасқан жері немесе почталық мекенжайы; құжат нысанының коды; құжаттың атауы; құжаттың жасалған күні; құжаттың дұрыс жасалуы үшін жауапты адамның коды.

Арнаулы ережелердің күші қолданылатын ұйымдар осы ережелерге сәйкес машинадан оқылатын құжаттар мен машинограммалардың міндетті түрде болуға тиіс реквизиттерін көрсетуі керек.

Құжаттарды басу кезінде табулятордың сегіз стандартты жағдайы пайдаланылады.

0 – парақтан сол жақ жиегіндегі ашық орынның шегінен басталады – «мәтіннің тақырыбы», «мәтін» (абзацсыз), «қосымшасы бар екені туралы белгі», «орындаушының тегі және оның телефон номірі», «құжаттың орындалған және оның жолданғаны туралы белгі» реквизиттерін, «қолы» және «келісу белгісі» реквизиттеріндегі қызмет атауын «дұрыс» деп куәландарылған қолды; сондай–ақ «тындалды», «сөз сөйледі», «ұйғарылды», «қаулы етті», «бұйрамын», «ұсынамын» деген сөздерді басу үшін;

1-5 баспа белгіден кейін текстідегі абзацтың басталуы үшін;

2-16 баспа белгіден кейін кестелер мен трафарет текстерін сызу үшін;

3-24 баспа белгіден кейін кестелер мен трафарет текстерін сызу үшін;

4-32 баспа белгіден кейін «құжатты алушы» реквизитті үшін;

5-40 баспа белгіден кейін «бекіту белгісі» және «құжатты оқуға шек қою белгісі» реквизиттері үшін;

6 -48 баспа белгіден кейін кестелер мен трафарет текстерін сызу үшін, сондай-ақ окпо және окуд кодтарын жазу үшін.

7-56 баспа белгіден кейін кестелер мен трафарет текстерін сызу үшін,

сондай-ақ окпо және окуд кодтарын жазу үшін.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Формуляр – үлгі туралы түсінік.
2. Формуляр – үлгіде деректемелердің орналасуы.
3. Оларды рәсімдеу ерекшеліктері.
4. Құжаттағы белгілер

 

 

 

 

 

8. тақырып «Құжаттың мәтіні»

 

 

Мәтін – құжаттың ең маңызды деректемесі. Ол негізгі екі бөлікке бөлінеді. Біріншісінде – құжатты толтыруға негіз болған жай көрсетіледі. Екіншісінде – қорытындылар, ұсыныстар, нұсқаулар мен өтініш тілектер жазылады. Тіпті, мәтін бір ғана тіркестен тұрғанда, оның бірінші бөлігінде құжатты жасаудың себебі немесе негіздемесі айтылып, екіншісінде, - шешім, нұсқау, өтініш хабарланады.

Мәтін азат жолдарға бөлінеді, қажет болғанда айдарларға бөлініп, тақырыпшалар қойылады. Бұл әсіресе баяндама, есеп беру, шолуларда қажет.

Басқа тізбелер МС белгіленген үлгілерге сәйкес қолданылады.

Мәтінге қойылатын талаптардың бірі – оның қысқа жазылуы. Хаттардың және басқа құжаттардың мәтіні бір беттен аспауы қажет. Келісім – шарттардың көлемі шектелмейді.

Мәтінді жазу 3 түрге бөлінеді:

1. Анкета түрінде
2. Кесте түрінде
3. Байланыстырушы немесе комбинациялық

• Анкета түрінде сандық немесе сөздік ақпаратты жазған кезде, көбінесе жеке құрам құжаттардақолданылады
• Кесте түріндегі мәтіндер жоспарлы, есептік, қаржылық
• Байланыстырушы мәтін еркін немесе ақпаратқа өзгеріс енгізу үшін тұрақты ақпарат пен пробелі бар трафарет негізінде жасалады.

Құжаттың тексі көмегі А4 бланкілерге материалдың жолдары аралығында машинкада басқан кезде бір жарым интервал, ал компьютерде бір интервал арқылы басылады, ал көлемі А5 бланкілерде басылғанда жолдардың аралығында бір интервал арқылы басылады.

Баспанаханада басып шығаруға әзірленілген құжаттардың тексеру жолдарының арасында екі интервал ашық орын қалтырылып басылады.

Бірнеше жолдан тұратын реквизиттер (текстен басқасы) жолдар аралығында бір интервал ашық орын қалтырылып басылады. «Құжатты алушы», «бекіту белгісі», қосымшасының бар екені туралы белгі», «келісу белгісі» реквизиттерінің құрамтас бөлімдері бір бірінен жолдар аралығындағы 1,5-2 интервал қашықтықпен бөлініп тұрады.

 

Мысалы:

КЕЛІСІЛДІ:

Қазметстандарт бастығының

орынбасары

 

қолы (аты-жөні, тегі)

08.10.02

Құжаттау реквизиттері бір-бірінен жолдар аралығындағы 2-3 интервал аралықпен бөлініп тұрады.

Құжат түрінің атауы бас әріптермен басылады.

«Қолы» реквизитіндегі қойылған қол ажыратылуы лауазым атауының соңғы жолы деңгейінде аты-жөні мен тегінің арасында ашық орын қалтырылмай басылады.

Бірнеше жолдарды алатын реквизиттердің әр жолының ең ұзынында 28 белгі болуы керек.

Егер текстің тақырыбындағы белгілер саны 150-ден (5 жолдан) асып кетсе, оны парақтың оң жақ шетіне дейін ұзартуға болады. Тақырыптың сонында нүкте белгісі қойылмайды.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Мәтін – құжаттың ең маңызды деректемесі.

2. Құжаттың логикалық шындыққа сай құрылуы.

3. Сауалнама. Кесте. Мәтіннің элементтері.

4. Мәтіннің мақсаты, Орфография ережелері. Мекеме атауларының дұрыс жазылу ережелері. Мерзім, сандар мен белгілердің дұрыс рәсімде

 

 

 

 

9. тақырып «Ұйымдық - өкілеттік құжаттар»

 

 

Ұйым қызметі басқару құжаттамасымен қамтамасыз етіледі. Басқару құжаттамасының құрамы ұйымның өкілеттік құзырына, мәселелерді шешудің тәртібіне жеке , дара, өкімдік қызмет арқылы немесе алқа арқылы шешу қағидаларына, басқа ұйымдармен байланыс көлеміне және олардың сипатына қарай анықталады.

Ұйымда әкімшілік және ұйымдастырушылық мәселелерін, басқару, өзара іс әрекет жасау және қызметті реттеу мәселелерін шешу мақсатында жасалады.

Құжаттар тиісті жерлеріне жедел жетуге, іске байланысты қажеттілігі жоқ, құжаттардың қайтіп оралуын шектейтін аралық инстациялар болмауға тиіс. Құжаттарың өтуі тәртібінде және өңделу процесінде мейлінше бірізділік болуына күш салу қажет. Осы мақсатпен құжаттардың негізгі санаттары мен түрлерінің өтуі мен өңделуінің үлгі сұлбаларын жасау ұсынылады.

Ұйымда әкімшілік және ұйымдастырушылық мәселелерін, басқару, өзара іс әрекет жасау және қызметті реттеу мәселелерін шешу мақсатында жасалады.Ұйымдастырушылық- құқықтық – жарғылар, ережелер, регламенттер, нұсқаулар, штат кестелері және басқалар Өкімдік- қаулылар, бұйрықтар, өкімдер, шешімдер және басқалар

Анықтамалы – ақпараттық – актілер, шарттар, баяндау және түсініктемелік хаттар, қорытындылар, пікірлер, тізбелер, хаттар , мәліметтер, келісімдер, тізімдер, анықтамалар

жоспарлы – есепті- жылдық, тоқсандық, айлық, басқа да жеке жоспалар мен есептер

қызметкерлердің еңбек қызметін және оларды зейнетақымен қамтамасыз етуге аударылған ақша туралы мәліметтерді растайтын құжаттар

ҰӨҚ жүйесі. Жүйе ерекшеліктері, оның құрылымы. Ұйымдық құжаттар: ережелер, жарғы, нұсқаулық және басқалар. Өкілеттік құжатар: бұйрықтар, өкім, шешім. Анықтама – ақпараттық құжаттар: қызметтік хаттар, анықтама, түсінік хат, жеделхат.

Ұйымдастырушы құжаттар - Ұйым жарғысы, оның құрамы, штаттық кестесі, қағида, қызметтік нұсқаулар, ұйымның құрылтайшы құжаттары болып табылады.

Мекеме мемлекеттік тіркеуге алынған сәттен бастап заңды тұлға болып саналады. Тіркеуге алынған мағлұматтар заңды тұлғаларды тіркейтін Мемлекеттік реестрге алынады. Мекеме жарғысы белгіленген тәртіп бойынша бекітіледі. Жарғыда мекеменің іс-әрекеті, негізгі бағыты, басқа бірлестіктер, жеке, заңды тұлғалармен қарым-қатынасы, құқықтары мен міндеттері жазылады. Жарғы мекеменің ұйымдық-құқықтығын, оның атын, мекен-жайын, басқару органын, бақылаушыларын, мекеменің қайта құрылуын, ісін тоқтатуын реттейді, растайды.

Құрылтайшылардың келісім-шарттары мекеменің көздеген мақсатын, принциптерін, басқаруорганының құрамы мен мүмкішдіктерін, келісім-шарт уақытын белгілейді.

Жарғы негізінде мекеменің құрылымдық жүйесімен жұмысшылар саны анықталады. Штат кестесінде қызметтік атаулар мен еңбекақылар көрсетіледі. Мекеменің бірнеше құрылымдық бөлімдері болған жағдайда құрылымдық бөлімшелердің құқықтық жағдайын айқындайтын, жауапкершілік міндеттерін, қызметтерін белгілейтін бағыттағы Ереже жасалады. Жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыру мекеме әкімшілігінің міндеттеріне жатады және ол ішкі тәртіп ережелеріне көрініс табады. Мекеменің өзіндік әрекетімен қызметтік бағыты негізінде бұл құжат Ішкі тәртіп ережелерінің типтік үлгісін басшылыққа ала отыра жасалады.

Ішкі тәртіп ережесінің тексін мекеме әкімшілігі кәсіподақ қызметкерлерімен бірлесе отырып жазады, және ол еңбек ұжымында өткізілетін жалпы мәжілісте талқыланады, соңынан мекеме жетекшісі бекітеді.

Кейбір мекемелерде қызметкерлер құқығы жайында ережелер болады..

Өкімдік құжаттар - Кәсіпорын, ұйым, мекемелердің ағымдағы қызметі бұйрық-жарлық құжаттары арқылы реттеліп, басқарылып отырады. Ұйым әкімшеліктері өздерінің қызметтік іс-әрекеттерінде келесі өкімдік құжаттарды шығарады: бұйрықтар, нұсқаулар, өкімдер; кооперативті ұйымдар - шешім; қоғамдық ұйымдар - қаулы, өкім. Ұйымның қызметтік іс әрекеттерін шешу негізінде нормативті немесе жекелген актіні қабылдау қажеттілігінің барысында ұйымда қаулы, шешім, бұйрықтар шығарылады. Қаулы, шешім, бұйрықтардың орындалуын ұйымдастыру үшін өкім шығарылады.

Өкім – мемлекеттік басқарма органның актісі, мағынасы бойынша өкілетті құжат.

Шешім – аса күрделі мәселелер жайында министрлік, ведомствалық немесе ғылыми мәжілістердің алқалы органдарымен қабылданатын құжат.

Нұсқау – ақпараттық әдістемелік немесе ұйымдастырушылық сипатка ие құжат.

Жарлық – басқарудын шұғыл мәселелері бойынша шығарылатын құқықтық акт.

Бұйрық – мекеме алдында турған негізгі және оперативті міндеттерді шешу мақсатында мемлекеттік басқару ұйымдардың, сол мекемеде жұмыс істейтін қызметкерлер мен оған қатысты ұйымдарға жазбаша түрде ұйым басшысының жеке басшылығымен берілетін құқықтық акт.

Анықтама – ақпараттық құжаттардың ең көп таралған түрі -қызметтік хаттарды жазуда кең тараған формат түрі А4 болып қала береді.Төменде осы формат түріне жазылатын хат түрлеріне тоқталамыз. Қазіргі кезде хаттарды машинкамен басудан гөрі, компьютерде теріп жазу кең түрде тарауда. Қызметтік хаттарды басып шығару технологиясы өзгергенімен, оларды ждазу әдісі, безендірілуі, хат мазмұнын беру тәсілдері ондаған жылдар бойы қалыптасқан дәстүрінен көп өзгерген жоқ. Олардың негізгілеріне тоқталып өтейік:

Хат негізінде схема бойынша баяндалады: кіріспе, дәлел, қорытынды.

Кіріспеде сұрақты негіздеу, оның тарихы, пайда болу себептері айтылады. Егер хат жоғарғы органдардың көрсетпесін орындауда құралатын болса, ережеге сәйкес нұсқау кіріспеде беріледі.

Дәлелдеуде сұрақтын мәнісі баяндалады. Ол құжатта қойылған сұрақтарды негіздеу, дұрыстығына күдік болмау үшін көңілге қонымды анық болуы керек.

Қорытындыда түйінді шешімдер беріледі. Көптеген көрсетілген хаттардың үштен бірі дәлелсіз болып табылады. Дәлелдер ешбір қайталаусыз және қарсылықсыз бірңнен екіншісіне қисынды түрде өтуі керек.

Хаттар қисының құрылымын және байланыстығын дәлелдеу – оқырман назарын жинақтау немесе басқа схема құрастыру үшін пайдасы зор.

Мазмұн, көбінесі мекемелердің өзара қандай қатынаста, олардың арасындағы хат-хабардың алыс-берісіне де байланысты. Жоғарғы мекемелердің сол өзіне қарасты мекемеге жолдаған хаттарында сұраныс, ескерту, хабарлау, түсініктеме т.б болуы мүмкін.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. ҰӨҚ жүйесі. Жүйе ерекшеліктері, оның құрылымы.
2. Ұйымдық құжаттар: ережелер, жарғы, нұсқаулық және басқалар. Өкілеттік құжаттар: бұйрықтар, өкім, шешім.
3. Анықтама – ақпараттық құжаттар: қызметтік хаттар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10. тақырып «Істерді қалыптастыру»

 

 

Орындалған және тиісті түрде ресімделген құжаттар іске қалыптастырылады. Құжаттарды қалыптастыруға қойылатын талаптардың негізгілерінің бірі – тұрақты және уақытша сақтаудағы құжаттарды іске бөлек қалыптастыру. Қайтаруға жататын орындалмаған, дұрыс ресімделмеген құжаттарды іске қалыптастыруға тыйым салынады.Іске қалыптастыру кезінде:

• құжатты сол немесе басқа іске құжаттарды жатқызудың дұрыстығын тексеру:
• істің ішінде белгілі бір жүйелілікпен құжаттарды топтау – мәселелердің шешілуі, алфавит бойынша, хронологиялық тәртіп бойынша:
• іс қағаздарын жүргізудің бір жылына құжаттарды іске топтау, бұған орындалу ұзақтығы бір жылдан асқанда ғана шешім қабылданатын құжаттар кірмейді:
• құжаттардың дұрыс ресімделуін, орындалуы туралы белгіні, бұрыштамаларды тексеру:
• шимай қағаздарды іске жібермеу:
• әрбір мәселе бойынша құжаттар мынадай тәртіппен орналасады:

мәселе көтерілген құжат:

мәселе шешілген құжат:

хронологиялық тәртіптегі қорытындылар, анықтамалар және басқа құжаттар. Өндірістік мәселелер және құрам бойынша құжаттар хронологиялық нөмірлермен жеке іске топталады. Отырыстардың хаттамалар олардың реттік нөмірлері бойынша іске орналастырылады немесе оған қоса берілген барлық материалдармен бірге әрбір хаттама үшін іс жасалады. Жоспарлар, есептер, сметалар оларды жасау немесе түсу күндеріне байланыссыз олар жасалған жылдағы тиісті іске қалыптастырылады. Хат алмасу негізі құжатқа барлық қосымшаларымен нақты мәселелер бойынша іске топталады. Хат алмасудағы құжаттар орындалу күндері бойынша мәселенің шешілуінің хронологиялық жүйелілігімен орналасады. Жеке істердегі құжаттар хронологиялық тәртіппен жазылады. Азаматтардың өтініштері, хаттары және шығымдары бөлек іске калыптасады және өтініш берушілердің аты – жөнінің алфавиті бойынша немесе өтініште жзылған мәселелер бойынша орналасады.

Қосымшалар кұндеріне байланыссыз өздеріне қатысты құжаттарға қосылады. Көлемі көп қосымшалар істің жеке томын құрауы мүмкін. Әрбір іске 250 беттен аспайтын құжат тікеледі, оның қалыңдығы 3-4 см. болады. Егер істе құжаттар көп болса, онда олар томдарға бөлінеді. Жылдың басында құрылымдық бөлемшеде іс номенклатурасына сәйкес белгіленген тәртіппен бекітілген нынан бойынша әрбір істің мұқабасы ресімделеді. Істің басталу және аяқталу күні және парақтардың саны туралы мәліметтер іс қағаздарын жүргізуді аяқтағаннан кейін мұқабаға қойылады.

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Жеке құрам бойынша істерді түгендеу.
2. Істерді қалыптастыруға қандай талаптар қойылады.

 

 

 

11. тақырып «Құжат айналымын ұйымдастыру»

 

 

Құжат айналымын ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар құжат қозғалысының және онымен операциялардың біртұтас технологиялық сұлбасын әзірлеу, қызметкерлердің құжаттармен жұмыс функцияларын регламенттеу, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз ету, құжат айналымы көлемін тұрақты талдау міндеттілігі болып табылады.

Кіріс құжаттарын өңдеудің тәртібі

Кіріс құжаттарын бастапқы өңдеу – жеткізудің дұрыстығын және салымдардың тұтастығын тексеру ұйымға келіп түсу фактісін жазу, құжаттарды бағдары бойынша тапсыруға дайындау болып табылады.

Құжаттар салынған конверттер құжаттама қызметінің қызмет бөлмесінде ашылады. Егер құжат түгел болмай шықса немесе бүлінгені анықталса, оның соңғы парағына төменгі жиегшінен, сондай – ақ тіркеу – есепке алу нысанына тиісті белгілер қойылады және екін нысанда үш данада акт жасалады. « Жеке өзіне» белгісімен жолданған конверттерашылмастан мекен – жайы көрсетілген иесіне табыс етіледі. Жаңылысып түскен хат – хабарлар пошта бөліміне қайтарылады.Алынған құжаттарға келіп түскен уақыты крсетіліп тіркеу мөртабаны қойылады.Тіркеуге алынатын құжаттар келіп түскен күні ұйым басшысының қарауына беріледі.

Шығыс құжаттарын дайындау жобаны әзірлеуден оны келісу, мен оған қол қоюдан тұрады.

Ішкі құжаттарға ұйым шегінен шықпайтын құжаттар жатады. Ішкі құжаттарды дайындау шығыс құжаттары үшін қарастырылған тәртіпте жүзеге асырылады. Құжаттың ұйым ішінде тапсырылуын құжаттама қызметі жүзеге асырады.

Құжат айналымының көлемі ай, тоқсан, жыл ішіндегі кіріс, шығыс, ішкі құжаттардың жалпы мөлшерімен анықталды. Құжаттардың әзірленген көшірмелері мөлшері бөлек есепке алынады.

 

 

1

ҚҰЖАТ АЙНАЛЫСЫ

- сұлба

 

 

 

 

Жіберілетін

құжаттар

Ішкі құжаттар

Келіп түскен құжаттар

 

 

 

Жіберілетін құжаттардың тіркеу журналдары

Ішкі құжаттардың тіркеу журналдары

Келіп түскен құжаттардың тіркеу журналдары

 

 

 

 

 

 

 

Мекемеде жүргізілетін құжаттар санынын есебін жүргізу

 

 

 

 

 

2 – сұлба Келіп түскен құжаттармен жүргізілетін жұмыстар схемасы

Алғашқы өңдеу

жұмыстары

Алдын-ала қарау

сұрыптау

Құжатқа келіп түскені

туралы белгі қою

Тіркеу

Құжаттың басшыларымен

Қаралуы (бұрыштама)

Орындаушыларға құжат-

ты табыс ету

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бұрыштама жазуларын

Тіркеу журналдарға

жазу

Құжаттарды орынбасарға, құрлымдық бөлімшелерге немесе орындаушыларға тапсыру

 

 

 

 

 

 

 

Құжаттың орындалуын бақылау

 

Құжаттарды іске тігу

 

Құжаттың орындалуы

 

 

 

 

3 – сұлба Ұйым ішіндегі құжаттармен жүргізілетін жұмыстар сызбасы

 

Құжаттын жобасы

 

 

 

Тексеру жұмыстары

 

 

Келісу

 

 

 

Басшы қолы

 

 

Құжатты тіркеу

 

 

 

Құжатқа нөмір беру

 

 

Орындаушыларға табыс ету

 

 

 

 

Орындалғаны туралы белгі қою

 

 

 

Кезекті істерге тігу

 

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Құжат айналымы туралы ұғым.
2. Құжат айналымын ұйымдастыру қағидалары.
3. Құжат айналымының құрылысы және оның жалпы сипаттамасы.
4. Кіріс құжаттарды өңдеу. Шығыс құжаттармен жұмыс.
5. Ішкі құжаттарды орындау, өңдеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.  
12. тақырып Құжаттарды тіркеу және ақпаратты – анықтамалық құжаттарды ұйымдастыру

Есепке алуды және орындауды қажет ететін, ақпаратты – анықтамалық мақсаттарда пайдаланылатын барлық құжаттар тіркеуге алынуы тиіс. Құжатты және оның қосымшаларын тіркеген кезде тіркеу нөмірі қойылады және тіркеу есепке алу нысанына бастапқы мәліметтер енгізіледі.

Құжаттар ұйымда бір ғана мәрте тіркеледі. Кіріс – келіп түскен күні, шығыс және ішкі құжат – қол қойылған (бекітілген) күні тіркеледі. Келесі жылға өткен , іс жүргізу аяқталмаған немесе орындалуы ұзақ мерзімді талап ететін құжаттар қайта тіркеуге жатады. Құжаттарды тіркеу құжат түрлеріне, авторлары мен мазмұнына сәйкес құжат топтары аясында жүргізіледі. Құжаттарды тіркеуді құжаттама қызметі бір орталықтан жүзеге асырады.

Мынадай тіркеу - есепке алу нысандары қолданылады: карточкалық, журналдық және автоматтандырылған ақпараттық жүйедегі деректер базасы. Құжат айналымының көлемі жылына 600 құжаттан асатын ұйымдарда тіркеу – бақылау карточкілерінде жүргізіледі.

 

 

2 – кесте Тіркеу-бақылау нысандарының (ТБН)

негізгі реквизиттерін толтырудың ережесі.

 

Реквизиттер

Толтыру жөніндегі түсініктемелері

Құжат түрінің аты

Тіркелетін құжаттың түрінің атына сәйкес толтырылады. Хаттар тіркелетін кезде боған толтырылмайды.

Автор (хат алысушы)

Келіп түскен құжатты тіркеген кезде құжаттың авторы – ұйымның (адамның) аты жазылады. Жөнелтілетін құжаттарды тіркеу кезінде ұйымның (адамның) – хат алысушының аты жазылады. Ұйымның атын қысқаша жазу тәсілін қолдануға рұқсат етіледі.

Құжаттың мерзімі

Құжатқа автор – ұйым белгілеген мерзім тіркеу-бақылау нысандарына түсіріледі: араб цифрлармен үш жұп етіп күні, айы, жылы көрсетіледі.

Құжаттың индексі

Құжатқа автор – ұйым белгіленген индекс ТБ-ге келіп немесе жөнелтілген құжаттан түсіріледі.

Келіп түскен мерзімі

Құжаттың ұйымға келіп түскендегі күні, үш жұп араб цифрларымен тіркеу штампынан ТБН-ге түсіріледі.

Келіп түсу индексі

Құжатты алушы ұйымның құжатқа белгілеген индексін құжат түскен соң тіркеген кезде тіркеу штампынан ТБН-ге түсіреді. Құжат орындалғаннан кейін істердің номенклатурасы бойынша істің номерімен басқа индекстермен толықтырылады.

Құжаттың тақырыбы немесе мазмұны

Құжатта тұжырымдалған тақырып көшіріп алынады. Құжатта тақырып болмаса, оны құжаттаманы басқару қызметінің қызметкері өзі қалыптастырады.

Бұрыштама

Құжаттан тапсырманың негізгі мазмұны, авторы және бұрыштаманың мерзімі, атқарушы ТБН-ге түсіріледі.

Орындалу мерзімі

Үш жұп араб цифрымен күні, айы, жылы көрсетіледі. Жөнелтілетін инициативалық құжатты тіркеу кезінде күтілетін жауаптың мерзімі жазылады.

Орындалуы туралы белгі

Мәселенің нағыс мәнінде шешілгенінің қысқаша жазбасы немесе жауап құжаттың мерзімі мен индексі.

Істің номері

Істердің номенклатурасына сәйкес істің интексі.

 

3 – кесте Келіп түскен құжаттарды тіркеу

ЖУРНАЛЫ

 

Құжаттың келіп түскен күні және индексі.

Хат алысушы, келіп түскен құжаттың күні және индексі.

Қысқаша мазмұны.

Бұрыштама немесе құжат кімге жіберілген.

Орындалуы туралы белгі.

1

2

3

4

5

 

 

 

 

4 – кесте Жөнелтілетін және ішкі құжаттарды тіркеу

ЖУРНАЛЫ

 

Құжаттың күні және индексі

Хат алысушы

Қысқашы мазмұны

Құжаттың орындалуы туралы белгі

1

2

3

4

 

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

 

1. Құжаттарды тіркеу.
2. Ақпараттық құрам және орындау тәртібі.
3. Құжаттарды индекстеу.

 

 

 

 

 

 

13. тақырып «Азаматтардың қарарларын қарастыру бойынша

іс жүргізуді ұйымдастыру»

 

 

Азаматтар өтініштері бойынша іс жүргізу Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар «Азаматтар өтініштерін қараудың тәртібі туралы» 1995 жылғы 19 маусымдағы N 2340 Жарлығына сәйкес жалпыдан бөлек жүргізіледі. Азаматтар өтініштері (ұсыныстар, арыздар, ша,ымдар, лебіздер және сұрау салулар) бір орталықтан есепке алынады және тіркеу- есепке алу нысанына ұйымға келіп түскен күнінде тіркеледі. Лауазымды тұлғалар азаматтарды жеке қабылдаған кезде алған жазбаша және ауызша өтініштер де орталық тандырылған тіркеуге алынуы тиіс.Өтініштердің тіркеу нөмірлері автор фамилиясының бас әрпінен және тіркеу – есепке алу нысаны бойынша реттік нөмірінен тұрады (мысалы, М-1955). Өтініш қайталанып түскен кезде оған кезекті тіркеу нөмірі беріледі, ал тіркеу – ескепке алу нысанында құжаттың алғашқы нөмірі көрсетіледі. Қайталанған өтініштің бірінші парағына жоғарғы оң жақ бұрышынан және тіркеу – есепке алу нысанына «Қайталанған» белгісі қойылады. Күнтізбе жыл ішінде немесе егер азамат оған берілген жауапқа қанағаттанбаса, онда сол бір тұлғаның сол бір мәселе бойынша өтініші қайталанған деп есептеледі. Сол бір тұлғаның сол бір мәселе бойынша әртүрлі мекен-жайға бағыттаған, сөйтіп қарау үшін бір ұйымға келіп түскен өтініштері қиғаш сызық (бөлгіш) арқылы реттік нөмір қосылып бірінші өтінішінің тіркеу нөмірімен есепке алынады. Азаматтар өтінішінің көлемі көп болса ұйымда өтініш авторлары азаматтар фамилиясының әліпбилік көрсеткіші жасалады. Өтініштерге жауапты ұйым немесе құрылымдық бөлімше басшысы ауызша немесе жазбаша нысанда береді. Жауап ауызша берілгенде тіркеу – есепке алу нысанына тиісті жазба жасалады. Жазбаша жауаптың тіркеу нөмірі құрылымдық бөлімше индексінен, істің істер номенклатурасындағы нөмірінен және өтініштің тіркеу нөмірінен тұрады. Орындалған өтініштер тиісі құжаттарымен бірге азаматтар өтініштері бойынша жұмыс жүргізуші жауапты тұлғаға істерді бір орталық жасақтау үшін қайтарылады. Азаматтар өтініштері іске ұйым қызметінің бағыттары немесе түрлері, мәселелері бойынша түзіледі. Өтініштердің көлемі аз болған кезде істерді өтініштер авторларының фамилиялары бойынша әліпбилік ретпен жасақтауға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

 

 

1.Азаматтардың қарарлары, олардың қоғамдық – саяси және әлеуметтік маңызы.

2.№2340 “Азаматтардың қарарларын қарастыру” ҚР президентінің жарлығы 19.06.1995 жылғы. Іс жүргізу бойынша сараптау комиссиясының құрылуы.

3.Жеке мәселелер туралы қабылдау.

 

 

14. тақырып «Істерді қалыптастыру және олардың ведомстволық сақталуы»

 

Номенклатура ұйымның бекітілген құрылымына сәйкес орналасқан құрылымдық бөлімшелердің атаулары ұйым істердің номенклатурасы бөлімшелердің атаулары болып табылады. Номеклатураның бірінші бөліміне ұйымдық-өкімдік құжаттамасы бар істердің тақырыптары енеді. Құрылымдық бөлімшелерден кейін маңызына қарай ұйымдардың атаулары орналастыруға тиіс.Егер ұйымның құрылымдық бөліктері жоқ болса, істердің номенклатурасы өндірістік-салалық немесе қызметтік схема бойынша құрылып, оның бөлімдерің атаулары ұйым қызметінің міндеттері мен бағыттарының мазмұнына қарай белгілінеді.Істер номенклатурасының 2-бағанына істердің (томдардың, бөлімдердің) тақырыптары енеді.Номенклатура бөлімдері мен бөлімшелерінің ішіндегі істердің тақырыптарын орналастырудың реті істердің құраған құжаттардың маныздылық дәрежесіне қарай және олардың өзара байланыстылығына қарай айқындалады.Алдымен ұйымдық-өкімдік құжаттамалары бар істердің тақырыптары орналыстырылады. Бұл ретте жоғары ұйымдардың қаулылары мен бұйрықтары бар істердің тақырыптары ұйымның бұйрықтары бар істердің тақырыптарының алдынан орналастырылады. Одан кейін жоспары және есептік құжаттары бар істердің тақырыптары орналастырылады.Өкімдік құжаттардың жобалары мен оларды әзірлеу жөніндегі басқа да құжаттар, жоспарларға енгізілетін өзгертулер, бұйрықтарға арналған негіздемелер істердің номенклатурасында тиісті негізгі құжаттардан кейін орналастырылады.Географиялық белгілеріне қарай және хат-хабар жолдаушының белгісіне қарай құрылған істердің тақырыптары істердің номенклатурасына хат-хабар жолдаушылардың аттары мен географиялық атаулардың алфавиттік реті бойынша енгізіледі. Құрылымдық бөлімшелер мен қоғамдық ұйымдардаң келесі жылғы іс номенклатуралары үстіміздегі жылдың сонғы тоқсанда құжаттаманы басқару үшін жауапты адамдар тарапынан жетекші мамандарды қатыстыра отырып, жасалады да ведомствалық архивпен келісіледі және оларға бөлімшелердің басшылары қол қояды. Құрылымдық бөлімшелер мен қоғамдық ұйымдар істердің номенклатуралары негізінде құжаттаманы басқару қызметі ұйым істерінің номенклатурасын жасайды. істерінің номеклатурасына ведомствалық архивтің меңгерушісі рұқсат белгісін соғып, құжаттаманы басқару қызметінің басшысы қол қояды және ұйымның сарапшылар комиссиясы мақұлдағаннан кейін тиісті мемлекеттік архивтер мен құжаттама басқармасы органының сарапшы-тексеру комиссиясымен келісіп алуға жолданады, содан соң оны ұйымның басшысы бекітеді.

Ұйым істерінің номенклатурасы қажетті болатын данада компьютерде басылып, қаңтардың 1-інен бастап күшіне енгізіледі. Ұйымның іс-қаракеті мен құрылымы өзгерген күнде істердің номенклатурасы қайта жасалып, қайтадан келісіледі. Бірақ бұл 5 жылда кемінде бір рет болады. Ол жыл сайын тиісті түзетулерімен бірге қайтадан компьютерде басылып, бекітіліп отырады. Істер номенклатурасының бірінші данасы құжаттаманы басқару қызметіне сақталады, екінші данасын осы қызмет жұмысын бабында пайдаланады, үшінші данасы ведемствалық архивке беріледі. Төртінші данасы істердің номеклатурасы келісілген ұйымда қалтырылады.

Істердің номенклатурасы бекітілген кейін құрылымдық бөлімшелер мен қоғамдық ұйымдар жұмыста пайдалану үшін оның тиісті бөлімдерін көшіріп алады.

Құжаттарын мемлекеттің сақтауына тапсырмайтын ұйымдар істердің номенклатурасын жоғары ұйымның ведомстывалық сарапшы қызметімен келісіп алады.

Істер тақырыптарының барлығы, соның ішінде жеке істер, тіркеу – есепке алу нысандары, бақылау – анықтамалық , тақырыптық және басқа картотекалар енгізіледі. Істер номенклатурасына баспа басылымдары енгізілмейді. Істің тақырыбы жинақталған түрде іс құжаттарының (хат алмасу, журнал, кітап) немесе құжаттар (бұйрықтар, хаттамалар, актілер) түрлерінің негізгі мазмұны мен құрамы, сондай-ақ құжаттардың, хат-хабарлардың авторлары, оқиға уақыты, құжаттардың түпнұсқа не көшірме екендігі және басқалар туралы істің мәнін түсетін деректерді қамтуы тиіс. Істер номенклатурасында «әртүрлі материадар», « кіріс құжаттары» , « шығыс құжаттары» және басқа осы сияқты тақырыптарды қолдануға рұқсат етілмейді. Істердің тақырыптары істерді жасақтау және ресімдеу процесінде нақтылануы мүмкін. Сот, төргеу, жеке, персоналдық, төрелік сот және бір мәселе бойынша жалғасты түрде іс жүргізуге байланысты іс тақырыптары «іс» сөзімен басталады. Бір мәселе бойынша жинақталған, бірақ құжаттары жалғасты түрде іс жүргізумен байланысы жоқ істердің тақырыптары «құжаттар» сөзімен басталады, ал тақырыптардың соңында құжаттардың негізгі түрлері көрсетіледі. Хат алмасудан тұратын істердің тақырыптарында хат алмасу кіммен және қандай мәселе бойынша жүргізілгені көрсетіледі. Біртектес хат- хабарлар хат алмасуы бар істердің тақырыптарында хат – хабарлар тізіп аталмайды, бірақ олардың жалпы түлік атауы көрсетіледі. Егер іс мазмұны бір әкімшілік- аумақтық бірлікке (елді мекенге) қатысты болса, оның атауы іс тақырыбында көрсетіледі, ал бірнеше тектес әкімшілік- аумақтық бірлікке қатысты болса, онда іс тақырыбында олардың жалпы түрлік атауы көрсетіледі. Ұйым істер номенклатурасының бөлімдері ұйымның құрылымына ( штат кестесіне) сәйкес орналасқан құрылымдық бөлімшелердің атаулары болып табылады. Құрылымдық бөлімшелері жоқ ұйымда істер номенклатурасы өндірістік- салалық немесе функционалдық сұлба бойынша құрастырылады. Бөлімдер атаулары ұйым қызметінің бағыттарына сәйкес болуы тиіс.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары

 

 

1.Істерді қалыптастыру туралы түсінік. Оларға қойылатын негізгі талаптар.

2. Мұрағаттың жұмыс істеуінің негізгі ережелері. Әр түрлі дегейдегі құжаттарды қалыптастыру.

3.Құжаттар жүйесінің қағидалары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15. тақырып «Істер номенклатурасы»

 

 

Мекемелерде істі қалыптастыру мен есепке алудың бірыңғай тәртібін дұрыс топтау, белгілеу мақсатында жыл сайын іс номенклатурасы жасалады. Іс номенклатурасы оларды сақтау мерзімі көрсетіле отырып жасалған, мекеменің барлық ісі атауларының тізбесін білдіреді. Іс номенклатурасы мекеменің құрылымдық бөлімшелері жасайды, содан кейін кеңсе мекеменің бірыңғай (жиынтық) іс номенклатурасын қалыптастырады. Келесі жылға арналған жиынтық іс номенклатурасын ағымдағы жылдың 15 желтоқсанынан кешіктірмей мекеме басшысы бекітеді.Жиынтық іс номенклатурасын жасауға жауаптылық кеңсеге жүктеледі. Іс номенклатурасы бойынша құрылымдық бөлімшелерге немесе салаларға шартты белгілер (сандық) беріледі. Номенклатураға енгізілген әрбір іс құрылымдық бәлімше немесе сала шегінде өз нөмірін алады. Құрылымдық бөлімшенің немесе саланың шартты белгілерін осы бөлімшенің номенклатура бойынша іс нөмірімен біріктіру істің индексін жасайды. Іс номенклатурасы жаңа күнтізбелік жылдың 1қаңтаррынан бастап қолданысқа енгізіледі. Номенклатураны құрылымның қайта ұйымдастырылуына және мекеменің функциясының немесе сипатының өзгеруіне байланысты ғана қайта жасалады немесе қайта бекітіледі. Министерліктер мен ведомоствалар бағынышты мекемелер, ұйымдар және кәсіпорындар үшін үлгі іс номенклатурасын әзірлейді. Іс номенклатурасына кәсіпорынның барлық ісі және тіркеу журналы кіреді. Номенклатураға ғылыми- техниқалық құжаттар және баспа басылымдары кірмейді. Іс номенклатурасын хатшы- референт, кәсіпорынның құжаттарына жауапты маман немесе мұрағат жүргізуші жасайды. Номенклатураның бәлімдері ретінде кәсіпорынның құрылымдық бөлемдері ретінде кәсіпорыннның немесе мамандарының қызметінің бағыты пайдаланылады. Әрбір бөлімнің басында кәсіпорынның қызметі үшін маңызды құжаттар көрсетіледі; бұйрықтар, хаттамалар, содан кейін – хат алмасу және ақпараттық – анықтамалық құжаттар. Бөлімдердің соңында тіркеу журналы көрсетіледі. Іс номенклатурасына құрастырушы қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді. Жылдың соңында расталған істердің саны туралы қорытынды жазба жасалады.

Істердегі құжаттарды жіктеу және негіздеп бөлу, оларды есепке алу және іздестіру мәліметтерімен қамтамасыз ету мақсатында ұйымда істердің номенклатурасы әзірленеді.Істердің номенклатурасы ұйымның ақпараттық- іздестіру жүйесін жасау кезінде пайдаланылады, тұрақты және уақытша сақтаудағы істердің тізімдемесін құрастыруда негіз болып табылыды.Жоғары тұрган органның құжаттама қызметі құжаттар құрамыбіртектес ведомствоға қарасты ұйымдар үшін істердің тұрпатты (үлгі) номенклатурасын әзірлей алады. Ұйымның істер номенклатурасын әзірлеген кезде құрылтайшылық құжаттарын, құрылымдық бөлемшелер туралы ережелерді, құжаттардың сақтау мерзімдері көрсетілген тұрпатты, салалық (ведомстволық ) тізбелерін, істердің тұрпатты (үлгі) номенклатураларын, құрылымын (штат кестесін) басшылыққа алады, ұйым қызметінде жасалған құжаттардың түрлері, құрамы және мазмұны зерттеледі. Ұйымның істер номенклатурасы белгіленген нысагда жасалады

Істер номенклатурасына ұйымның құжатталатын жұмыс учаскелері көрсетілген істер тақырыптарының барлығы, соның ішінде жеке істер, тіркеу – есепке алу нысандары, бақылау – анықтамалық , тақырыптық және басқа картотекалар енгізіледі. Істер номенклатурасына баспа басылымдары енгізілмейді. Істің тақырыбы жинақталған түрде іс құжаттарының (хат алмасу, журнал, кітап) немесе құжаттар (бұйрықтар, хаттамалар, актілер) түрлерінің негізгі мазмұны мен құрамы, сондай-ақ құжаттардың, хат-хабарлардың авторлары, оқиға уақыты, құжаттардың түпнұсқа не көшірме екендігі және басқалар туралы істің мәнін түсетін деректерді қамтуы тиіс. Істер номенклатурасында «әртүрлі материадар», « кіріс құжаттары» , « шығыс құжаттары» және басқа осы сияқты тақырыптарды қолдануға рұқсат етілмейді. Істердің тақырыптары істерді жасақтау және ресімдеу процесінде нақтылануы мүмкін. Сот, төргеу, жеке, персоналдық, төрелік сот және бір мәселе бойынша жалғасты түрде іс жүргізуге байланысты іс тақырыптары «іс» сөзімен басталады. Бір мәселе бойынша жинақталған, бірақ құжаттары жалғасты түрде іс жүргізумен байланысы жоқ істердің тақырыптары «құжаттар» сөзімен басталады, ал тақырыптардың соңында құжаттардың негізгі түрлері көрсетіледі. Хат алмасудан тұратын істердің тақырыптарында хат алмасу кіммен және қандай мәселе бойынша жүргізілгені көрсетіледі. Біртектес хат- хабарлар хат алмасуы бар істердің тақырыптарында хат – хабарлар тізіп аталмайды, бірақ олардың жалпы түлік атауы көрсетіледі. Егер іс мазмұны бір әкімшілік- аумақтық бірлікке (елді мекенге) қатысты болса, оның атауы іс тақырыбында көрсетіледі, ал бірнеше тектес әкімшілік- аумақтық бірлікке қатысты болса, онда іс тақырыбында олардың жалпы түрлік атауы көрсетіледі. Ұйым істер номенклатурасының бөлімдері ұйымның құрылымына ( штат кестесіне) сәйкес орналасқан құрылымдық бөлімшелердің атаулары болып табылады. Құрылымдық бөлімшелері жоқ ұйымда істер номенклатурасы өндірістік- салалық немесе функционалдық сұлба бойынша құрастырылады. Бөлімдер атаулары ұйым қызметінің бағыттарына сәйкес болуы тиіс. Істер номенклатурасының жеке бөлімі қоғамдық ұйым атауы болуы мүмкін, ол соңында орналасады. Істердің номенклатура бөлімдері ішіндегі тақырыптары істерді құрайтын құжаттар маңыздылығы дәрежесіне және олардың өзар байланысына сәйкес орналады. Алдымен нормативтік құқықтық құжаттамадан тұратын істердің тақырыптары орналастырылады. Бұл орайда жоғары тұрган ұйымның қаулылар мен бұйрықтарынан тұратын істер тақырыптарының алдына орналасады. Бұдан әрі жоспарлы және есептік құжаттардан тұратын істер тақырыптары орналасады. Өкімдік құжаттардың жобалары және оларды дайындауға, жоспарларға өзгерістер енгізуге, бұйрықтрға негіз болған басқа да құжаттар істер номенклатурасында тиісті негізгі құжаттардан кейін орналасады. Географиялық және хат-хабарлық, белгілері бойынша жүргізілген істердің тақырыптары істер номенклатурасыа географиялық атаулар мен хат-хабарлар әліпбиі бойынша енгізіледі.

Бақылау сұрақтары

 

1. Істер номенклатурасы туралы ұғым , оның қолданылуы.
2. Істер номенклатурасының түрлері. Оларды қолдану ерекшеліктері.
3. Ұйымдардағы істер номенклатурасын құрастыру және бекіту тәртібі.
4. Құжаттардың сақтау мерзімі.
5. Істер номенклатурасындағы мәтіннің тақырыбының жүйелену

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16. тақырып « Іс жүргізудегі құжаттардың құндылықтарын сараптау»

 

 

Құжаттар құндылығына сараптама жасау Қазақсьтан Республикасы Ұлттық мұрағат қоры құрамына жатқызылғын құжаттарды іріктеу, оларды мемлекеттік мұрағаттың тұрақты сақтауына тапсыруға дайындау және Ұлттық мұрағат қоры құрамына жатқызылмаған құжаттардың сақталу мерзімдерін анықтау мақсатында жүргізіледі.

Құжаттар құндылығының сараптамасы бағалаудың белгіленген кешенділік және жан – жақтылық принциптері негізінде парақтап қарау жолымен жүзеге асырылады. Көрсетілген принциптермен бірге құжаттардың пайда болу, сақталу, сыртқы ерекшеліктермен критерийлері де қатар қолданылады.

Әрбір құрлымдық бөлімшеде іс қағаздарын жүргізуге хатшы немесе арнайы тағайындалған қызметкер жауап береді. Хатшы құрылымдық бөлімшеге келіп түскен барлық хат-хабарларды қабылдайды. Сонымен бірге ол құжаттардың және оларға қосымшалардың болуын тексереді, түскен құжаттарда сілтеме жасалған қажетті материалдарды іріктейді, карточкаларды теседі және барлық материалдарды бөлімшенің басшысына ұсынады. Жедел хат-хабарлар басшыға, ол болмаған жағдайда тікелей орындаушыға дереу беріледі.Құрылымдық бөлімшенің хатшысы есепке алу-бақылау карточкасында құжаттардың орындалу барысы белгілеуге міндетті. Карточкадағы белгілер машинкада немесе қолмен қара сиямен жазылады. Құжат онда қойылған мәселелер толық шешілгенге дейін орындаушыда болады. Орындалған құжаттарға орындаушы № іске деген жазу жазады да хатшыға тігу үшін тапсырады. Хатшы карточканы жабады және оны кеңсеге өткізеді, ал құжаттар іске тігіледі. Орындаушылар құжаттарды жабылатын столдарда, шкафтарда немесе сейфтерде сақтайды. Ағымдағы іс қағаздарын жүргізудің ісі құрылымдық бөлімшелерде сейфтерде сақталады. Шкафта онда сақталатын құжаттардың тізбесі болуы тиіс. Іс қағаздарын жүргізумен аяқталған іс құрылымдық бөлімшелерде анықтамалық жұмыстар үшін бір жыл сақталады, содан кейін ғана мекеменің мұрағатына тапсырылады. Қызметтік пайдалану үшін істер қол қою арқылы беріледі. Істен құжаттарды алуға тыйым салынады.

 

 

 

Бақылау сұрақтары

1.Құндылықтарды сараптау туралы түсінік.

2. Сұрыптаудың қағидалары және критерийлері

 

 

 

17. тақырып «Құжаттар тізімдері туралы түсінік»

САҚТАУ МЕРЗІМІ БОЙЫНША ҚҰЖАТТАРДЫҢ

ШАМАМЕН АЛҒАНДАҒЫ ТІЗІМІ

 

№

Құжаттардың атауы

Сақтау мерзімі

1

2

3

1

Субъктінің қаржы есебі және түсінік жазба:

жиынтық жылдық;

жылдық;

тоқсандық.

Тұрақты түрде

Тұрақты түрде

5 жыл

 

2

Өткізу, бөлу, тарату баланстары және оларға қосымша, түсінік жазбалар.

10 жыл

3

Есептер мен баланстарды қарау және бекіту жөніндегі комиссия отырысынң хаттамалары:

Жылдық

Тоқсандық

5 жыл

3 жыл

4

Жылдық қаржы есебін әзірлеу және талдау жөніндегі талдау кестелері

5 жыл

5

Қаржы есебін ұсыну мерзімі туралы жазылған хаттар

5 жыл

6

Алғашқы құжаттар және оларға қосымшалар, бух. жазбаларға негіз болып табылатын шаруашылық операциялары (кассалық, банк құжаттары, банк хабарламасы, аударым талаптары, жұмыс нарыдтары,қабылдау туралы актілер, мүліктер мен материалдарды есептен шығару, тауар-материалдық құндылықтары бойынша түбіртектер мен жөнелтпе құжаттар, аванстық есептер ж.т.б.)

5 жыл

7

Дербес шоттары:

Жұмысшылардың; қызметкерлердің; меншік иелерінің.

Зейнетақы мен мемлекеттік жәрдемақы алатындар;

5 жыл

5 жыл

8

Есеп айырысу (есеп айырысу төлем) ведомостары

3 жыл

9

Түгендеме карточкалары және негізі құралдары тіркейтін кітап

5 жыл

10

Ақша сомалары және ТМҚ алуға берілген сенімхаттар

5 жыл

11

Кепіл хаттар

3 жыл

12

Есептік көрсеткіштер (бас журнал, журнал-ордер, кестелер)

5 жыл

13

Көмекші жәнеқосымша кітаптар, журналдар, картотекалар, кассалық кітартар, айналыс ведомостары

5 жыл

14

Депонирленген жалақыны тіркейтін кітаптар, атқарушы листерді тіркеу журналы

3 жыл

15

Шоттардың, кассалық ордерлердің, сенімхаттардың, төлем тапсырмаларының журналдары

5 жыл

16

Кредитті жұмсағаны туралы мәліметтер:

Жылдық;

Тоқсандық.

5 жыл

3 жыл

17

Қорлардың, жалақы мен оны бөлудің, жалақы бойынша берешектердің, жалақыдан ұсталған салық туралы, әлеуметтік сақтандыру, демалысқа берілетін және біржолғы жәрдемақылардың есебі туралы мәліметтер

5 жыл

18

Түгендеме жөніндегі (түгендеме комиссиясы отырысының хаттамасы, түгендеме тізімдемесі, салыстырма ведомостар) құжаттар

3 жыл

19

Жәрдемақыны, зейнетақыны, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бойынша еңбекке жарамсыздық жәрдемақыларын төлеу жөніндегі құжатар

Қажет болғанша, бірақ 75 жылдан аз емес

20

Атқару қағаздары

бұл да солай

21

Тауарға, алынған кредитке берілетін тапсырма-міндеттемелер жәнеоларды ресімдеу

5 жыл

22

Оқу демалыстарына төлем жасау үшін бухгалтерияға өткізілген анықтамалар, салыққа жеңілдіктер алу жөніндегі анықтамалар

5 жыл

23

Дебиторлық берешектер, жетіспеушіліктер, шығындар, ұрлап-жымқыру бойынша құжаттар (анықтамалар, актілер, міндеттемелер, жазысқан хаттар).

Тұрақты түрде

24

Негізгі қорларды қайта бағалау жөніндегі құжаттар (хаттамалар, актілер, есептер)

Тұрақты түрде

25

Негізгі қорларды қайта бағалау актілері, ведомостары және олардың тозғандағын анықтау

Тұрақты түрде

26

Ғимараттың, үй – жайдың және құрал жабдықтардың паспортттары

Есептен шығарғанша

27

Ғимараттар мен үйлер туралы жазысқан құжаттар

5 жыл

28

Тексерулер мен аудиторлық тесерулердің жүргізілгендігі туралы құжаттар (есеп айырысулар, төлемдер, есептер, хаттар).

5 жыл

29

Субъектінің кәсіпкерлік қызметіне жүргізілген аудиторлық тексерудің құжаттары (анықтамалар, ақпараттар, баяндау хаттары)

5 жыл

30

Кәсіпкерлік қызмет жөніндегі хаттар (қордың есебі, айыппұлдың салу және өндіріп алу, материалдық құндылықтарды қабылдау, өткізу, есептен шығару және басқа мәселелер).

5 жыл

31

Кассаны тексеру актілері, салық салудың дұрыстығы туралы актілер

5 жыл

32

Шартттар, келісімдер (шаруашылық, операциялық, еңбек)

5 жыл

33

Шарттардың тізімі

3 жыл

34

Материалдық жауапкершілік жөніндегі шарттар

5 жыл

35

Магнитті носительдердегі, дискеттердегі бухгалтерия ақпараттары

Магн. Носительдердің жарамды мерзіміне дейін

36

Қолдардың үлгілері (материалдық жауапкершілігі бар тұлғалардың)

Қажет болғанша

 

Бақылау сұрақтары

 

13.  
1.  
1.  
1. Тізімдер туралы түсінік.
2. Олардың мақсаттары.

 

 

18. тақырып «Құжаттарды ведомстволық мұрағатына тапсыру»

 

 

Мұрағаттық қорлар мынадай түрлерге бөлінеді:

*Ұйым қызметінде түзілетін құжаттардан тұратын сол ұйымның мұрағаттық қоры

*Міндеттері мен атқаратын функциялары ұқсас немесе біртекетес екі не одан да көп ұйымдардың құжаттарынан тұратын біріктіріктірілген мұрағаттық топтамалар.

* Бір немесе бірнеше белгілері бойынша біріктірілген мұрағаттық топтамалар

Бірыңғай мұрағаттық қорды құрайтын құжаттар: қайта ұйымдастыруға дейінгі және кейінгі ұйым құжаттары; мемлекеттік меншік түрін жарғы капиталында мемлекеттік меншік үлесі басым мемлекеттік емес түрге ауыстырған ұйым құжаттары; өз қызметін уақытша тоқтатып және бұрынғы атқарған міндеттері мен функцияларын қайта қалпына келтірген ұйым құжаттары.

Әрбір мұрағаттық қорға мемлекеттік мұрағатпен келісе отырып ат қойылады, нөмір беріледі.

Ұйым мұрағаттық қорының аты ұйымның және оның жоғары тұрған мемлекеттік органының ресми атауына сәйкес болады. Біріктірілген мұрағаттық қорының аты қор – құрушы- ұйымдар мен олардың жоғары тұрған мемлекеттік органының жалпы ортақ атауынан тұрады.

Мұрағаттық топтама атында құжаттарды біріктірудің жіктеу белгісі көрсетіледі. Ведомстволық мұрағат үшін құжаттар сақтауға арналған жеке ғимарат немесе ұйымның әкімшілік ғимаратынан бөлмелер беріледі. Ведомстволық мұрағат мұрағат қоймаларынан, оқу залымен, жұмыс бөлмелерімен, жиналатын электрондық негіздердің автоматтандырылған кітапханасымен, серверлік, және байланыс жабдықтарына арналған бөлмелермен қамтамасыз етіледі.Мұрағат қоймасы араб цифрімен жалпы рет бойынша нөмірленеді.

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Негізгі талаптар.
2. Істерді қалыптастыруға қойылатын негізгі талаптар.
3. Мемлекеттік есеп.
4. Тізімдерді қалыптастыру

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 1 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Қызметтік хаттар

 

Жұмыс мақсаты: Қызметтік хатқа және оның түрлеріне, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А4 қалыпты форматтарында реквизиттердің бұрыштық орналасу нұсқалары бойынша қызметтік хатты құрастыру

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

ҚЫЗМЕТТІК ХАТ

 

Қызметтік хат – ішкі көшірменің үлгісі. Оларды құрылымдық бөлімдерден немесе қызметкерлер ұйымның ішіндегі кез-келген адрес иесіне, тікелей басшыдан басқаға жібере алады.

Қызметтік хат ақпараттық, есептік немесе бастамалық түрде болуы мүмкін. Мәтінде құрылымдық бөлімге немесе қызметкерге қатысты іскерлік сұрақтар айтылады.

Қызметтік хатқа құрылымдық бөлімнің жетекшісі немесе жазған адамы қол қояды.

Негізінде қызметтік хаттың мәтіні екі бөлімнен жасалады.

Біріншісінде нақты дәлелдер, оның жазылуына себеп болған жағдайлар;

Екіншісінде айтылған сұраққа байланысты ойлар мен пікірлер айтылады.

Қызметтік хаттың уақыты, күні қол қойылған күнмен есептеледі.Тапсырманың орындалуы туралы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

___________ қаласы

(______________ ауданының)

әкімі аппаратының басшысы

_________________________

 

 

Осы жылдың ____________ күнгі ___________ қаласы (____________ ауданы) әкімі аппаратына келіп түскен азамат _______ өтініші¹ бойынша, Сіздің тапсырмаңыздың орындалуы барысында төмендегілерді хабарлаймын.

Осы жылдың ____________ күні өтініш беруші _____________ телефон арқылы әңгімелестім². Әңгіме барысында ол ___________ қаласында (_______________ ауданында) Қауіпсіздік, қорғаныс және құқық қорғау академиясының филиалын ашу туралы мәселе³ көтерді.

 

Жалпы бөлімнің меңгерушісі __________ ___________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

Жолдау хат – белгілі бір ұйым басшысының екінші бір ұйым басшысына немесе жеке қызметкерге белгілі бір тапсырманы орындату мақсатында жолданатын хаттың түрі.

 

Өтінішті қарап, шара қолдануға арналған

 

_____________ ҚАЛАСЫ (__________АУДАНЫ ) ӘКІМІНІҢ АППАРАТЫ

 

200__ жылғы «___» _______ № –

Мемлекеттік органның басшысына

______________________________

______________________________

______________________________

Көшірмесі: азамат(ша)__________

______________________________

______________________________

 

____________ қаласы (_________________ ауданы) әкімінің аппараты өтінішті қарап, шара қолдану үшін¹, Сізге азамат(ша) _______________________________________ өтінішін жолдап отыр.

Өтінішті қарау нәтижелері туралы өтініш иесіне және қала (аудан) әкімінің аппаратына 200__ жылғы «___» ___________ дейін жазбаша түрде² хабарлауыңызды сұраймыз.

 

 

Ұйымдастыру-кадрлық жұмыстар

бөлімінің бастығы _________ ________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

Ұсыныс хат – белгілі бір ұйым басшысының жоғары тұрған басшылыққа қызметкердің жалақысын өсіру, дәрежесін көтеру т.б. туралы немесе еңбек нәтижесінің тиімділігін арттыру мақсатындағы жеке қызметкердің ұсынысы жазылған хат түрі.

 

Штат бірлігін көбейту туралы

 

____________ қаласы әкімі

аппаратының басшысы

____________________

 

Экономика және бюджетті жоспарлау департаментіне берілген ____________ жылға арналған штаттық кесте жобасында мәдениет, тілдерді дамыту, білім және спорт бөлімінің бөлінуі қаралмаған¹. Мұның себебі ____________ жылға арналған штаттық бірлік² өсімінің³ қаралмағандығы болып отыр.

Білім және спорт бөлімін қосымша құру жөнінде мәдениет, тілдерді дамыту, білім және спорт бөлімін бөлудің есебінен үш қосымша бірлік қажет.

Берілген штат саны есебінен бөлім құру әрбір қызметкердің жұмыс көлемі лауазымдық нұсқаулықтармен белгіленгендіктен және штаттық бірлікті қысқарту қызметкерлерге қосымша жүктеме түсіретіндіктен мүмкін болмай отыр. Қазіргі уақытта аппарат бойынша маман тапшылығын ескерсек, жоғарыда аталған жайттар жағдайды күрделендіруі мүмкін.

Осыған байланысты Сізден штат кестесін үш бірлікке көбейту туралы мәселені шешуді өтінеміз.

 

 

Аудан әкімі ___________ ______________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бас тарту хат қандай да бір іс-әрекетті орындауға мүмкіндік болмағанда немесе өтініш (бұйрық, тапсырма т.б.) заң актілеріне қайшы келген жағдайға оны орындамау туралы хат түрінің бірі болып табылады.

 

Ақпарат беруден бас тарту

 

ҚР Табиғи монополияларды

реттеу агенттігі

төрағасының бірінші орынбасары

___________________________

 

ҚР Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің¹ ____________ қаласы бойынша Басқармасы (Басқарма) ҚР Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің аумақтық басқармаларының² қатысуымен өткен алқа жиынының __________________ жылғы № ____ хаттамасын орындау бойынша төмендегіні хабарлайды.

Хаттаманың 2-тармағының 2-тармақшасы бойынша табиғи монополиялар субъектілерінің Мемлекеттік тіркелімінің республикалық бөлімінде (____________ қаласы бойынша) газ толтыратын бекеттер мен топтық резервуар қондырғыларында сұйықтандырылған

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

мірсутекті газды сақтау бойынша қызмет көрсететін субъектілер жоқ. Басқарма осы тармақ бойынша ақпарат бере алмайды.

 

 

 

 

 

 

Басқарма бастығы ______________ ________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

Жауап хаттың мәтіні бастама құжаттың мазмұнына байланысты болады. Мұнда хатқа, сұрау салуға, өтінішке, үндеуге, ұсынысқа, талап етуге байланысты жауап жіберіледі. Жауап хатта жауап берілетін бастама (кіріс) хаттың индексі мен күніне сілтеме берілуі тиіс. Егер бастама хат жеке тұлғадан түссе, сілтемеде кіріс құжаттың түскен күні көрсетіледі. Мәтінде бастама хатқа байланысты қабылданған шешім беріледі: ұсыныстан бас тарту, өтінішті орындау, сұрау салуға жауап. Жауап нақты, анық түрде берілуі тиіс.

 

Заңның орындалуы туралы

 

_________ қаласы (________ ауданы)

Ішкі саясат басқармасы директоры

_______________________________

 

Сіздің 200__ жылғы «___» _________ № _____ хатыңызға жауап.

Визуалды ақпарат пен жарнама құралдарында мемлекеттік және орыс тілдерін қолдануда ҚР «Қазақстан Республикасындағы Тілдер туралы» Заңының, «Жарнама туралы» Заңның мүлтіксіз орындалуын қамтамасыз етуде, қолданыстағы кестеге сәйкес, қала (аудан) әкімдігі «_______» қоғамымен, «_______» ҚМК-пен бірлесіп, қаладағы (аудандағы) заңсыз жарнама қалқандары мен тақталарын жою бойынша¹ осы жылдың бір тоқсанында ______ рейд² жасады. Рейд барысында ___ нысан тексерілді, олардың ішінде ____ нұсқау берілді, __ нысанға ескерту берілді, ___________________ магистралды даңғылдары мен көшелерінде қайта жөнделген ауыстырмалы штендорлар – _____ дана.

Сондай-ақ әкімдіктің жауапты қызметкерлері «_________» қоғамымен, «__________» ҚМК-пен, қоғамдық қорғау полициясының³ арнайы көмекшілерімен бірлесіп, жарнама тумбаларында, көшеге жарық беруші бағандарға, дуалдарға, ғимараттардың қабырғаларына, кіреберістердің есіктеріне қалыпқа салынбаған сипаттағы (парақшалар, ілінбе қағаздар, плакаттар) жарнамалық-ақпараттық өнімдерді орналастыру бойынша ұдайы әрі қатаң бақылау жүргізіп отырады.

Осы бағыттағы жұмыстар жалғасып отырады және ұдайы бақылауда болады.

 

__________ қаласы

(__________ ауданы)

әкімінің орынбасары ___________ ___________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

Хабарлама хат өзінің стилі бойынша шақыру хаттарына және ақпараттық хаттарға ұқсас болып келеді. Нақты адресат үшін жазылады және сұратуға жауап болып табылады.

Ақпараттық хаттың мәтінінде қандай да деректер немесе шаралар туралы хабарланады. Ақпараттық хат арқылы көбіне ұйымның қызметі немесе әртүрлі өнімі насихатталады. Ақпараттық хат нақты адресатқа арналып, сұрау салуға жауап болып табылады.

 

Ақпарат беру туралы

Бірінші басшыға

 

_________ қаласы (________ ауданы) әкімдігінің ________ жылғы № _______ «__________ қаласының» (__________ ауданының) жергілікті атқарушы органдарында¹ іс жүргізуді мемлекеттік тілге көшіру туралы» Қаулысын орындау, сондай-ақ жоғарыда аталған Қаулыны іске асыру жұмыстарын сараптау мақсатында қосымша беріліп отырған нысан бойынша әр айдың 5-інде ақпарат беріп отыруларыңызды сұраймыз.

 

__________ қаласы

(__________ ауданы) әкімі _____________ ___________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ілеспе хаттар адресатқа қосымша құжаттар немесе материалды құндылықтар қоса жіберілгендігі туралы ақпарат береді.

Ілеспе хатта жіберілген қосымша құжаттағы жағдайлардың орындалуы немесе мақсаты туралы түсініктеме қажет болған жағдайда жазылады.

 

Есеп беру туралы

 

Аудан әкімдеріне

Қалалық құрылымдық

бөлімшелердің басшыларына

 

Құжаттармен жұмыс жасауды реттеу және орындаушылық тәртіп бойынша сапалы саралау жүргізу мақсатында¹ есеп берілетін кезеңнен кейінгі айдың 5-інен кешіктірмей бекітілген үлгілерде құжат айналымы бойынша тоқсандық, жарты жылдық, жылдық есеп берулеріңіз қажет.

Қала әкімі аппаратына жолданатын құжаттар бірінші басшы² (немесе оның міндетін атқарушы тұлға) қол қойған, қойылған қолдан кейін төменгі сол жақ бұрышта³ немесе бірінші парақтың сырт жағында орындаушының тегі және телефон нөмірі көрсетілген, бекітілген үлгідегі бланкіде ғана қабылданады.

Аталған талаптарға жауап бермейтін хат-хабарлар⁴ түзету үшін⁵ қайта қайтарылады⁶.

 

 

Қала әкімі аппаратының басшысы _________ ______________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ескертпе хаттың мәтінінде қандай да бір іс-әрекеттің, шараның, оқиғаның жақындағаны, тездетілуі немесе мерзімінің өткендігі туралы хабарланады.

Мұндай хат адресатқа жеке байланыс немесе телефонмен сөйлесу арқылы жауап ала алмаған жағдайда жолданады.

 

 

 

Тапсырмалардың орындалмағандығы туралы

 

________________ ауданы

әкімі _________________

 

_______________ жылдың басынан орындаушылық тәртіпті саралау көрсеткеніндей, осы жылдың үш айы ішінде ___________ қаласы әкімі аппаратынан бөлімшеңізге азаматтардың өтініші бойынша ___ тапсырма орындалуға жіберілген болатын. Хаттардың жалпы санының ___ мерзімі сақталмай орындалған¹, оның ішінде ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты _________ хаты да бар, ___ тапсырма орындалмаған, бұл жалпы тапсырма санының ___ %-ын құрайды. Қазірге дейін қала әкімі ____________ халықпен кездесуінің қорытындысы бойынша Жүйелік кесте жасалмаған.

Сонымен бірге ___________ жылдың ____ тапсырмасының қазірге дейін ____ (___ %), оның ішінде әкімдік басшылығы байқауындағы ___тапсырма орындалмаған.

Жоғарыда аталғандардың негізінде², қала басшылығының тапсырмаларының орындалуын қатаң бақылап, уақытылы орындалуын қамтамасыз етуіңізді және міндетті түрде, басшылықтың бұрыштамасына қарамастан³, өтініш иелерін олардың өтініштерінің қаралуының нәтижелері туралы құлақтандырып отыруыңызды сұраймын.

Қабылданған шаралар туралы осы жылдың __________________ дейін баяндауыңызды сұраймын.

 

 

___________ қаласы әкімдігі

аппаратының басшысы ______________ _____________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

Талап ету хаты әдетте сатып алушы кәсіпорын міндетіне жауап-
кершіліксіз қарайтын жеткізуші ұйымға жолдайды. Мәтінде хат иесінің талаптары мен шағымдары көрсетіледі, бұл талаптар негізделеді, қажет болған жағдайда, хат иесі өзіне аударуды сұрайтын соманың егжей-тегжейлі есебін көрсетеді. Хатқа ұйымның басшысы немесе оның орынбасары қол қояды.

 

Кеңсе жиһазының жеткізілмегендігі туралы

 

__________ қаласы

_____________ көшесі, __

_____________________

00.00.00 № 00-00/00

 

200__ жылғы «___» ___________ № _________________

 

 

200__ жылғы «___» ___________ жасалған шарт¹ бойынша, Сіз ________жылдың ______ тоқсанында жалпы құны ________ теңге кеңсе жиһазын² жеткізуге тиіс болатынсыз. Ол нақты ________ сомаға тапсырылды.

Сонымен, ________ теңге сомаға өнім жеткізілмеді.

Шарттың 2-тармағына сәйкес, өнімнің жеткізілмегені үшін жеткізілмеген өнімнің 2% сомасы, яғни ______ теңге көлемінде айып төленеді.

Көрсетілген соманы біздің есеп айырысу шотымызға аударуыңызды сұраймыз. Олай болмаған жағдайда, біз Бас прокуратураға³ шағымданатын боламыз.

 

 

__________ қаласы

(__________ ауданы)

әкімінің орынбасары ______________ ___________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

 

А. Хаттың түрлерімен танысу, оқушылардың алдарындағы хаттармен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. 1 тапсырма Мақта - мата сату бірлестігіне терезеге перде құруға әр түрліден 40-50 м мата сұрап сұрау салу хатын жазыңыз

(адресат пен адресантты табыңыз, сілтеме, мәтіннің тақырыбы, мәтінді табыңыз, қолы, орындаушы туралы белгі)

В. 2 тапсырма Білім беру БасқармасынаТехнологиялық колледжде кабинеттердің барлығы техникалық құрал -жабдықтармен қамтамасыз етілгендігі туралы хабарлап ақпараттық хат жазыңыз

С. Өз ойыңыздан қызметтік хаттың бір түріне хат құрыңыз

 

Жұмысты тексеру: Оқушылардың қалыпты А4 форматта орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Орындаған жұмыстарын компьютерде теру

 

 

№ 2 Тәжірибелік жұмыс

Тақырыбы: Кепіл хат

 

Жұмыс мақсаты: Кепіл хатқа, оның реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А4 қалыпты форматында реквизиттердің бұрыштық орналасу нұсқалары бойынша кепіл хатты құрастыру

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

КЕПІЛ ХАТ

 Кепілхаттың мәтінінде адрес иесіне қандай да істің орындалу ақысына және көрсетілген қызметке (жұмыс, кеңсе, баспана) кепілдеме беріледі.

Хатты жіберуші - мекеме анықтаған міндеттемелерді өз мойнына алады, сондықтан хаттың құқықтық күші болады.

Мысалы: «Өнімнің сапасына фирма кепілдеме береді».

 Тәжірибелік жұмыс:

Қызмет ақысын төлеу туралы

 

______________________________

Бас директоры ________________

 

КЕПІЛХАТ

 

_________________ қаласы (______________ ауданы) әкімдігі ________________________

________________________________________________________________________________

(ұйымның атауы)

___________________________________________ бағыты бойынша жүк тасымалдағаны үшін қызмет ақысын төлеуге кепілдік береді.

Біздің реквизиттеріміз:

Заңды мекенжайымыз: __________________________________________________________

СТН _________________________________________________________________________

Есеп айырысу шотымыз ________________________________________________________

______________________________________________________________________________

(банк аты)

БСК__________________________________________________________________________

 

 

____________ қаласы (_____________ ауданы)

әкімі _________ _________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

Бас бухгалтер _____________ _______________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

М.О.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А. Кепіл хатпен танысу, оқушылардың алдарындағы кепіл хатпен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау, кепіл хатпен басқа хаттардың арасындағы айырмашылықты анықтау

 

Б. 1 тапсырма Алдарыңыздағы кепіл хатты А4 қалыпты форматқа дұрыс орналастырып, ресімдеңіз.

 

В. 2 тапсырма Өз ойыңыздан бір мекеменің атына кепіл хат жазыңыз

(адресат пен адресантты табыңыз, құжаттың атауы, сілтеме, мәтіннің тақырыбы, мәтінді табыңыз, қолы, орындаушы туралы белгі)

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың қалыпты А4 форматта орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

Үйге тапсырма беру: Орындаған жұмыстарын компьютерде теру

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 3 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Баяндау хат

 

Жұмыс мақсаты: Баяндау хатқа және оның түрлеріне, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А4 қалыпты форматтарында реквизиттердің бұрыштық орналасу нұсқалары бойынша баяндау хатты құрастыру

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

БАЯНДАУ ХАТ

 

Баяндау хат – ақпаратты анықтамалық түрдегі құжат. Хатты жазушының қандай да бір сұрақты немесе дәлелдемені баяндау кезіндегі өзінің ұйымның басшысына немесе жоғарғы ұйымға жазған шешімдері мен пікірлері болуы мүмкін.

Мазмұны мен мағынасына қарай баяндау хаттары ақпараттық және есептік болып бөлінеді.

Жіберілген жеріне қарай баяндау хат ішкі (ұйымның ішінде қаралады) және сыртқы (жоғарғы және басқа ұйымға жіберілген) болып екіге бөлінеді.

Ішкі хаттар А4, А5 формат қағаздарына жазылады. Оларға жазған автор қол қояды.

Сыртқы хаттар А4 форматты жалпы ұйымдық парақта жазылады. Оларға ұйымның басшысы қол қояды.

Құжат уақыты оған қол қойылған уақыттан басталады.

Баяндау хат автордың бастамасымен сондай-ақ, басшылықтың бұйыруы бойынша жазылуы мүмкін.

Бастама баяндау хаттың мақсаты- басшыны шешім қабылдауға жетелеу. Ақпараттық баяндау хат жұмыстың қалай жүріп жатқандығы туралы әр уақытта басшылыққа жазылып тұруы тиіс. Баяндау хаттың мәтіні екі бөлікке бөлінеді.

Біріншісі – болған жайларды баяндау, оны жазудың себептері;

Екіншісі – ойлар, шешімдер, ұйымның немесе қызметкердің көзқарасы.

ІШКІ БАЯНДАУ ХАТТЫҢ деректемелері (реквизиттері):

• құрылымдық бөлімнің аты – құжаттың авторы;
• құжаттың түрі – БАЯНДАУ ХАТ;
• уақыты, нөмірі (міндетті түрде емес);
• мекен-жайы;
• бұрыштамасы;
• мәтіні;
• қосымшасы (егер бар болса);
• қол қою;
• орындалуы және іске асырылуы туралы мәлімет.

 

СЫРТҚЫ БАЯНДАУ ХАТ деректемелері (реквизиттері):

• ұйымның аты (құрылымдық ұйымның, министрліктің, басқарушы мекеменің аты);
• құжаттың түрі – БАЯНДАУ ХАТ;
• уақыты, нөмірі;
• шығарылған жері;
• мекен-жайы;
• бұрыштамасы;
• мәтін;
• қосымшасы (егер бар болса);
• қол қою;
• орындалуы және іске асырылуы туралы мәлімет.

 

Тәжірибелік жұмыс:

 

 

Қауіпсіздік техникасын сақтау туралы

 

Қауіпсіздік техникасы бөлімі Бас инженер

 

БАЯНХАТ _____ № ____

____________ № __ ____________

________________ қаласы ____________

 

Қауіпсіздік техникасы бөлімі сізді құрылыс алаңында¹ қауіпсіздік техникасының сақталмауы туралы әлденеше рет² құлақтандырған болатын.

Алайда қазіргі уақытқа дейін құрылыс жұмыстары³ жүргізіліп жат-
қан жерлерге қоршау⁴ қойылмаған. Дәнекерлеу жұмыстары жүргізіліп жатқан жерлер де қоршалмаған. Қазандық қоршалмаса да, механикалық жинақтау цехында⁵ бағаналарды бетондау⁶ жұмыстары жүргізіліп жатыр.

Сізден құрылыс телімінде қауіпсіз жұмыс жүргізу бойынша жедел шара қабылдауыңызды⁷ сұраймын.

 

 

Қауіпсіздік техникасы жөніндегі

инженер __________ ___________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А. Баяндау хаттың сыртқы түрімен танысу , оқушылардың алдарындағы баяндау хаттармен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма

Облыстық Білім басқармасына колледжге директордың атынан, компьютер жетіспейтіндігін баяндап, және компьютермен толық қамтамасыз ету жолдарын қарастыруды сұрап баяндау хат жазыңыз

 

В. 2 тапсырма Ішкі баяндау хаттың үлгісіне қарап, ресімдеңіз.

__________ ___________

__________

__________

______________

 

_______________________________________

__________________________________________

___________________________________________

_______________________________________

___________________________________________

__________________________________________

_____________ ______ _________

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың қалыпты А4 форматта орындаған жұмыстарын тексеру

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

Үйге тапсырма беру: Түсінік хат жазып келіңіз

Түсінікхат – 1) негізгі құжаттың (жоспардың, есептің, жобаның) жекелеген ережелерінің мазмұнын түсіндіретін құжат; 2) лауазымды тұлғаның қандай да бір іс-әрекетті, деректі, оқиғаны түсіндіріп, жоғары тұрған лауазымды тұлғаға ұсынатын хабарламасы. Түсінікхат қызметкер ішкі еңбек кестесін және еңбек тәртібі ережесін бұзған жағдайда (жұмысқа кешігіп келу, жұмыстан қалу, жұмыс орнынан табылмау және т.б.) жазылады.

 

Есепті мерзімінде өткізе алмағандығы туралы

 

Бағалы қағаздар бөлімі Банк басқармасы төрағасы

_______________________

 

ТҮСІНІКХАТ

 

00.00.00

Бөлімнің _________ жылдың _______ тоқсанына арналған жиынтық есебін факс-модем байланысының бұзылуына және банктің ___________филиалындағы есеп беру мәліметтерінің болмауына байланысты белгіленген мерзімде өткізе алмадық.

 

 

Бөлім бастығы ______________ ________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 4 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Өмірбаян

 

Жұмыс мақсаты: Өмірбаян және оның түрлеріне , оның реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, өз өмірбаянын жазып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын өмірбаян үлгілері, оқушылардың папкалары, Екі тілде іс жүргізу М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., - Алматы, 2004, Л. Дүйсембекова, Іс қағаздарын қазақша жүргізу

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

Өмірбаян – қызметкердің өмір жолы және еңбек қызметі жазылған құжат. Өмірбаянды қызметкер өз қолымен еркін түрде, түзетусіз, хронологиялық ретпен өз өмірінен негізгі оқиғаларды келтіре отырып, бір дана түрінде жазады.

Өмірбаянның үлгісі

 

ӨМІРБАЯН

 

Мен, _____________________________ (аты-жөні) , _________ жылы, ___________ қаласында (облысында, ауданында, ауылында), ________________, ___________ тудым.

_________ жылы __________ қаласындағы (облысындағы, ауданындағы, ауылындағы), № ____ орта мектепке¹ оқуға бардым. Орта мектепті ________жылы бітірдім.

___________ жылы _____________ институтының² _________ факультетіне күндізгі бөлімге³ түстім. Институтты _________ жылы __________________ мамандығы бойынша бітірдім.

___________ жылы ______________ қаласындағы (облысындағы, ауданындағы, ауылындағы), № _______ мектепке жұмысқа тұрдым. Қазір де осы мектепте жұмыс істеймін.

Әкем, ___________________________ (аты-жөні), зейнеткер⁴.

Анам, ________________________ (аты-жөні), № ___ дүкеннің бухгалтері⁴.

 

Отбасылық жағдайым: үйленгенмін⁵.

Балаларым: 1) _____________________

2) _____________________

3) _____________________ …

 

Мекенжайым: _________ қаласы, ________ көшесі, ___ үй, __пәтер.

 

 

200__ жылғы «___» ___________ __________________

(қолы)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Міндетті мәліметтер:

 

1. Құжаттың аты  (ӨМІРБАЯН)
2. Аты – жөні, тегі, туған жылы, айы, күні, туған жері
3. Ұлты
4. Білімі, оқыған оқу орындары
5. Қоғамдық – саяси қызметі
6. Ата – анасы, жұбайы, балалары туралы мәлімет
7. Қазіргі жұмысы, мекен – жайы

 

Негізгі сөздік

 

Автобиография - өмірбаян

Национальность – ұлт

Образование – білім

Высшее образование – жоғары білім

Среднее образование – орта білім

Родители – ата – ана

Учитель – мұғалім

Женат – үйленгенмін

Семья – отбасы

Супруга – жұбайы

Не женат – үйленбегенмін

Обязан к войнской службе - әскери қызметке міндеттімін

Дополнительные сведения – қосымша мәліметтер

Адрес – мекен жай

Родиться – туу

Учиться – оқу поступать – түсу

Окончить – бітіру

Работать – жұмыс істеу

 

Грамматикалық минимум

 

Жіктеу есімдігі мен

Жалқы есімдер

Жер – су аттары

Оқу орындарының, құрметті атақтар мен наградалардың, ұйымдар мен мекемелердің атаулары

Сан есімдер

Етістіктің өткен шағы

Үстеу қазір

Модаль сөздер бар, жоқ

 

 

 

Тәжірибе жұмысы:

 

А. Өмірбаян түрлерімен танысу , оқушылардың алдарындағы өмірбаянмен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. Өмірбаянды құру жоспары:

 

_________________

 

 

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

_______________ / ______________/

 

Өмірбаян 4 реквизиттен тұрады:

 

1. Құжат аты жазылады – 3 жағдай
2. Мәтін – 1 жағдай
1. Мен, Аты – жөні, тегі, туған жылы, күні, айы, туған жері
2. Ұлты
3. Білімі
4. Қоғамдық жұмыстары
5. Ата – анасы, өзі, балалары туралы мәлімет- 1 жағдай
6. Әскери қызметке міндеттілігі
7. Қосымша мәліметтер – 1 жағдай
8. Мекен – жайы- 1 жағдай
3. датасы – 0 жағдай

 

Ескерту: Егер датасы 2010 жылғы 15 қаңтар деп – сөздік – цифрлік әдіспен жазылса, онда – 1 жағдайдан бастап жазылады.

 

4. 6 не болмаса 7 – жағдайда қолы немесе анықталған қолы жазылады.

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Орындаған жұмыстарын А4 қалыпты форматқа жазып келу

№ 5 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Резюме (Түйіндеме)

 

Жұмыс мақсаты: Резюме және оның түрлеріне , оның реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, өз резюмесін жазып үйрену біліктерін қалыптастыру

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын резюме үлгілері, оқушылардың папкалары, Екі тілде іс жүргізу М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., - Алматы, 2004, Л. Дүйсембекова, Іс қағаздарын қазақша жүргізу

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

 

Түйіндеме – тұлға жұмысқа тұрар алдында жазатын өмірбаян сипатындағы мәліметтерден тұратын құжат.

 

Түйіндеменің үлгісі

 

ТҮЙІНДЕМЕ

 

Аты-жөні: _________________________________________.

Туған күні: ________________________________________.

Туған жері: ________________________________________.

Ұлты: _____________________________________________

Мекенжайы: ________________________________________.

Телефоны: __________________________________________.

Мамандығы: ________________________________________.

Мақсаты: ____________________________________________ лауазымын алу.

Білімі:

_________жж.__________________атындағы _______________ мемлекеттік (ұлттық) институты (университеті) – «______________ ____________________» мамандығы бойынша диплом.

_______________жж.____________ атындағы _______________ мемлекеттік (ұлттық) институты (университеті), «________________» мамандығы бойынша аспирантура.

Еңбек жолы:

_________________жж._______________________________ техникумы. ____________ тілі пәнінің мұғалімі.

____________ жж. № ____ кешкі мектеп. Оқу бөлімінің хатшысы.

Арнайы білімі⁸:

__________________ және __________________ тілдерін еркін меңгергенмін⁹.

Компьютерде _________________ бағдарламалары бойынша жұмыс тәжірибем бар.

Ісқағаздарының стенограммасын жүргізу курсын бітірдім¹⁰.

Отбасылық жағдайым: үйленгенмін.

____________ ұлым бар¹¹.

 

_________________

(қолы)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Міндетті мәліметтер:

 

8. Құжаттың аты  (Резюме - Түйіндеме)
9. Аты – жөні, тегі, туған жылы, айы, күні, туған жері
10. Ұлты
11. Білімі, оқыған оқу орындары
12. Қоғамдық – саяси қызметі
13. Ата – анасы, жұбайы, балалары туралы мәлімет
14. Қазіргі жұмысы, мекен – жайы

 

Негізгі сөздік

 

Резюме - Түйіндеме

Национальность – ұлт

Образование – білім

Высшее образование – жоғары білім

Среднее образование – орта білім

Родители – ата – ана

Учитель – мұғалім

Женат – үйленгенмін

Семья – отбасы

Супруга – жұбайы

Не женат – үйленбегенмін

Обязан к войнской службе - әскери қызметке міндеттімін

Дополнительные сведения – қосымша мәліметтер

Адрес – мекен жай

Родиться – туу

Учиться – оқу поступать – түсу

Окончить – бітіру

Работать – жұмыс істеу

 

Тәжірибе жұмысы:

 

А. Резюме түрлерімен танысу , оқушылардың алдарындағы өмірбаянмен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. Резюмені құру жоспары

 

 

 

 

 

 

 

 

РЕЗЮМЕ

 

 

Аты-жөнi

Мекен-жайы:

Телефон:

Е-mail

 

l  Жалпы ақпарат

 

l Жұмыс тәжiрибесi:

 

l Фирманың атауы, жылы , қаласы

 

l Бiлiмi:

 

- орта

 

 

- Жоғары:

 

l  Тiлдi бiлуi:

 

l  Компьютердi игеруi:

 

l Жеке қасиеттері:

 

 

l Қосымша ақпараттар:

 

l Құштарлығы:

 

l Ұсыным хаты:

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Орындаған жұмыстарын компьютерде теру

 

 

 

 

Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Өтініш

 

Жұмыс мақсаты: Өтінішке және оның түрлеріне, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А4 қалыпты форматтарында жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару, басқа жұмысқа ауысу, демалыс сұрау туралы өтініш түрлерін құрастыру біліктерін қалыптастыру

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_{Өтініш – жазбаша, ресми түрде баяндалған, өтіну, өтініш білдіру, сұрау туралы ресми құжат.}

_{Өтініш өтінушінің қолымен жазылады және хатшыға немесе құжатханаға тіркеуге беріледі, өтінушінің қолында қалған екінші данасына хатшы қабылданғаны туралы белгі соғады (айы – күнін көрсетіп, қолын қояды).}

_{ӨТІНІШ деректемелері:}

• _{құжаттың аты - ӨТІНІШ;}
• _{күні, уақыты;}
• _{мекен-жай иесі (кімге жазылған);}
• _{кімнен жіберілді;}
• _{мәтіні;}
• _{қол қою;}
• _{құжаттың орындалуы және іске асырылуы туралы мәлімет.}

_{Жұмысқа қабылдау туралы өтініш.}

_{Жеке іс жалпы қабылданған А4 формат қағазында жазылады. Жұмысқа қабылдау туралы ӨТІНІШ жұмысшының жеке іс құжаттамаларына қатталады. Жұмысқа қабылданғандығы туралы бұрыштаманы құрылымдық ұйымның жетекшісі немесе басшы қояды. өтініш кадрлар бөліміне беріліп, содан кейін бұйрық шығарылады. Егер, өтініш беруші жұмысқа қабылданбаса онда оған жазбаша түрде немесе ауызша, сондай-ақ телефон арқылы хабарлайды.}

_{Өтінішті жазу барысында: ханым, мырза, төраға, төрайым тәрізді қарату формаларымен қатар басқа жұмысқа ауысуыма байланысты, отбасы жағдайыма байланысты, кезекті демалыс, кезектен тыс демалыс сияқты тұрақты клише үлгілері қолданылады.}

_{Басқа қызметке ауысу туралы өтініш.}

_{Өтініштің бұл түрінің ерекшеліктері: қызметкер осы уақытта атқарып жүрген қызметін жазады да, мәтінде ауысу себебін жазады.}

_{Оқу демалысына, аяғы ауырлығына және отбасы жағдайына байланысты кету (демалысқа шығу) туралы өтініш.}

_{Өтініш мәтініне сәйкес құжаттың – оқитын жерінен анықтама, ауруды куәландыру парағы болуы тиіс. Бұл анықтамаларсыз сұрақтың шешілуі мүмкін емес. Құжаттар өтінішпен бірге көрсетіледі.}

Өтінішті құру үшін мыналар қажет:

Грамматикалық минимум

 

Барыс септігі – ға/-ге -қа/ -ке

Шығыс септігі – дан/ - ден - тан/ - тен

Есептік сан есім

Жіктеу есімдігі

Қысқарған сөздер

Лексикалық минимум

 

Терминдер және терминдік сөз тіркестері

Номенклатуралық атаулар

Жалқы есімдер

Ай аттары

Коммуникативтік минимумдар

 

Қарату формалары мырза/ ханым

Етістік - өтінемін, сұраймын; жіберу, қабылдау, рұқсат ету, бөлу, босату, ауысу

Тұрақты клише үлгілер: басқа жұмысқа ауысуыма байланысты, денсаулығыма байланысты, отбасы жағдайыма байланысты

 

Негізгі сөздік

 

Заявление - өтініш

Прошу - сұраймын, өтінемін

Проживающий – тұратын

Прилагается – тіркелген

 

Өтініш жазылатын негізгі жағдайлар:

 

• жұмысқа қабылдау
• жұмыстан босату
• басқа жұмысқа ауыстыру
• кезекті демалыс сұрау
• материалдық көмек

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. Өтініш түрлерімен танысу , оқушылардың алдарындағы өтінішпен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. Өтінішті құру жоспары:

_______5______

_____________

 

 

_____3________

 

_1___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

___0_____ / _________6_____/

1. Өтініш адресаттан тұрады, ол 5 – жі жағдайда орналасады

Мыс: «Арай » ЖШС

Қазақ тілінде кәсіпорынның атауы бірінші болып тырнақшаға алынып, басылады

2. лауазымы мен жолдап отырған адамның аты – жөні, тегі жаңа жолдан басталынып басылады

Ескерту: Қазақстанда адамның есімі бірінші болып жазылады, әкесінің аты, тегіне жалғаулар қосылады

Мыс: директоры

А. Ж. Асқаров м – ға

 

3. Адресантты басу үшін егер жұмысқа қабылдау туралы өтінішті басатын болса, онда мекен – жайы жазылып, тұратын

Жанар Серікқызы

Сыздықовадан

Егер жұмыстан шығарылса, онда лауазымы жазылады да адамның тегіне – дан/ ден, - тан/ - тен деген жалғаулар қосылады

 

Ескерту: адресат пен адресанттың арасын 2 интервал арқылы бөліп жазуға болады, жоларалық интервал 1,5 интервал

 

4. 3 интервал қалдырғаннан соң өтініш сөзі бас әріптермен жазылады

 

Мыс: ӨТІНІШ

 

Ескерту: Егер өтьінішті еркін жазған болса, онда өтініш сөзі барлығы кіші әріптермен жазылады

 

5. Мәтін 1 жағдайдан басталып басылады

Жіктеу есідігі а) Мені -

б) 2007 жылғы 26 мамырынан бастап -

в) өз еркіммен -

жұмыстан шығаруыңызды өтінемін.

 

6. 3 интервалдан кейін 0 – жағдайға датасы басылады:

 

Ескерту: датаны жазудың 3 тәсілі бар

• 26.05.07.
• 26.05.2007
• 2007 жылғы 26 мамыр

 

7. 6 – 7 жағдайларға қолы не болмаса анықталған қолы басылады

/ Сыздықова/

 

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Орындаған жұмыстарын А4 қалыпты форматқа ресімдеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 7 Тәжірибелік жұмыс

Тақырыбы: Бұйрық

 

Жұмыс мақсаты: Бұйрық және оның түрлеріне, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А4 қалыпты форматтарында жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару, басқа жұмысқа ауысу, демалыс сұрау туралы бұйрық түрлерін құрастыру біліктерін қалыптастыру, негізгі қызмет бойынша бұйрықты ресімдеуге үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

_БҰЙРЫҚ

 

_{Бұйрық – (негізгі қызмет бойынша) мекеме басшысының жеке басшылықты негізге ала отырып мекеменің негізгі және қауырт жұмыстарын (тапсырмаларын) шешуге бағытталған құқықтық акті.}

_{Бұйрық – бұл, негізгі тұлға (тәртіп орнатушы) басқаратын құжат.}

_{Бұйрықпен: мекеменің қызмет тәртібі (реті); жұмысты ұйымдастыруда шешім мен жүктеме; ұйымдық мекемелер; жұмыстар саны, есебі; тексерудің қорытындылары және т.б. беріледі.}

_{Бұйрықты тек керекті жағдайда ғана шығарады. Бұйрыққа өзгертуді, қосымша сөз қосуды, жоюды тек жаңа бұйрық беру негізінде іске асырады.}

_{Бұйрық жобасының дайындығына келесі сатылар жатады:}

• _{сұрақтың мәніне қарау; осы сұрақ бойынша басылған заң шығарушы актілермен және басқа құжаттармен танысу, мекеменің ақпаратты-анықтамалық құжаттарын қайта қарау (анықтамалар, есептер, хаттар);}
• _{құжаттың мәтінін дайындау;}
• _{мәтіннің келісімдігі;}
• _{бұйрыққа қол қою;}
• _{орындаушылардың есіне.}

_{Бұйрықтың мәтіні екі бұйрық беруші және анықтаушы бөліктен тұрады.}

• _{Анықтаушы бөлігінде деректер баяндалады, бұйрық шығару үшін қандай себебі мен мақсаты бар екендігі айқындалады. Егер, бұйрықтың негізіне мемлекеттік ұйымдар құжаты тиісті болса, онда құжаттың аты, авторы, уақыты, күні, нөмірі, бас әрпі, сөзі көрсетілуі тиіс. Анықтаушы бөлімнің жоқ болуы да мүмкін.}
• _{Бұйрық беруші бөлігі БҰЙЫРАМЫН сөзімен басталады, табулятордың нольдік жағдайында (сол жақтан) бас әріптермен жазылады.}

_{Бұйырушы пунктер мынадай жүйеде (нобайда) жасалынады:}

• _{орындаушы, атқарушы (қызметкердің аты, фамилиясы, аты-жөні немесе құрылымдық бөлім, мекеме);}
• _{іс-әрекет;}
• _{уақыт, берілетін мерзім.}

Бұйрық соңғы пункті келесі түрде беріледі: бұйрықтың орындалуын жүктеу (қызметкердің аты-жөні, фамилиясы). Егер басшы бұйрықтың орындалуын өзі қадағаласа онда жүктеу пунктін жазу керек емес. Бұйрықтың уақыты – оған қол қойылған уақыт, оның жарамды уақыты. Бұйрыққа мекеме басшысы қол қояды, ол болмаған жағдайда – орынбасары. Бұйрықта басшылықта жазылған басшы болмаса онда бұйрық қайта жазылады.

Бұйрықты дайындау құрылымдық ұйымға, арнайы қызметкерге беріледі.

Бұйрыққа өзгертулер мен толықтырулар қол қоюшының рұқсатынсыз енгізілмейді.Бұйрықтың жобасына бұйрық тиісті ұйымдар, қызметкерлер, бөлімдер тізімі жіберіледі. Бұйрықтың қосымша көшірмелері басшының рүқсатымен жасалады.

_{Бұйрықтың көшірмесі мен үзінділерін, олардан таратылатын тізімді ғана жасауға болады.}

Тәжірибелік жұмыс:

А. бұйрықтың түрлері: негізгі қызмет бойынша және жеке құрам бойынша бұйрық түрлерімен танысу, айырмашылықтарын білу, оқушылардың алдарындағы бұйрықтармен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. ( мәтін нобайымен жұмыс істеңіз)

-Т. Елшібековті жұмысқа қабылдау керек.

• қандай лауазымға қабылдайсыз?
• Жалақы көлемі қандай?
• Басқа реквизиттерді өзіңіз толықтырыңыз.
• Сол сияқты жұмыстан шығару туралы жеке құрам бойынша бұйрық құрастырыңыз.

 

В. Динамо фабрикасы. БҰЙРЫҚ 00.00.00. № 25

Қарағанды қаласы.

Цехтардың жұмыстарындағы көрсеткіштерді жетілдіру туралы. Фабриканың негізгі цехтарының жұмыстарындағы жоспар әжне есеп беру көрсеткіштерін одан әрі жетілдіре түсу мақсатымен бұйырамын. Фабрика директоры О. Т. Темірланов.

Негізгі қызмет бойынша бұйрық құрастырыңыз

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

Үйге тапсырма беру: Жеке құрам бойынша өтініштеріне қарап, басқа жұмысқа ауыстыру және демалыс беру туралы бұйрық құрастырыңыз және орындаған жұмыстарын компьютерде теру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 8 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Анықтама

 

Жұмыс мақсаты: Анықтамаға және оның түрлеріне, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, анықтаманың түрлеріне байланысты бланк түрлерін айыру, қызметтік және жеке адамға қатысты анықтама түрлерін құрғызып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын хат үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В Қазақстан Республикасында іс жүргізу – 2001, Екі тілде іс жүргізу М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., - Алматы, 2004, Л. Дүйсембекова, Іс қағаздарын қазақша жүргізу, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000,

А. Алдашева, З . Ахметжанова, Ресми іс қағаздары,

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_{АНЫҚТАМА}

 

Анықтама – 1) белгілі бір деректер мен оқиғаларды сипаттайтын, растайтын құжат; 2) қызметтік сипаттағы деректерді растайтын құжат. Бір сөзбен айтқанда _{Анықтама – қандай да бір нақты жағдайды, істі растайтын құжат.}

_{Анықтамалар екі түрде болады:}

_{1. Өндірістік ұйым қызметінде нақты жағдайлар мен атқарылған істерді растайтын және көрсететін анықтамалар.}

_{Анықтамаларды жоғарғы ұйымның немесе мекеме басшысының бұйрығымен жоспардың орындалуы, тапсырмалардың іске асырылуы туралы ақпарат алу үшін жазылады (беріледі). Оларды белгілі бір мерзімге (уақытқа) береді. Мұндай анықтаманың мәтіні екі бөліктен тұрады:}

_{Бірінші бөлігінде анықтаманы жазуға себеп болған жағдайлар мен іс-әрекеттер жазылады;}

_{Екінші бөлігінде нақты мәліметтер беріледі.}

_{Анықтамаға тұжырымдар мен пікірлер жазылмайды. Бұл анықтаманың баяндау хаттан өзгешелігі. Анықтамаға анықталған уақыт аралығындағы мәлімет тіркеледі. Анықтаманың бұрыштамасында құжатта көрсетілген мәліметтердің уақыты немесе күні көрсетілуі мүмкін.}

_{Мысалы: «2001 жылдың 1 кварталы бойынша...»}

_{Анықтама жазылған істің жағдайын анық бейнелеуі тиіс, сондықтан жазылған мәліметтің тыңғылықты түрде берілуі және тексерілуі талап етіледі.}

_{Анықтамада кестелер (таблица) берілуі мүмкін.}

_{Мекеменің жетекшісіне жазылған анықтамаға жоғарғы ұйымның бұйрығы бойынша жазған адам және мекеме басшысы қол қояды.}

_{Қаржы жөніндегі анықтамаларға бас есепшіде қол қояды.}

_{Мекеме үшін шығарылған анықтама А4 формат парағында жазылады, ал ішкі анықтамалар таза параққа сол реквизиттермен жазылады.}

_{Анықтаманың уақыты (мерзімі) қол қойылған күннен есептеледі.}

_{2. Тұрғылықты жерін, оқуын, атқаратын қызметін растайтын анықтамалар: заңды дәлелденген анықтамалар болып саналады.}

_{Оларды мекемелердің сұрап, талап етуіне қарай береді. Бұлар күнделікті және көп жазылатын анықтамалар түрі. Мұндай анықтамаларды жазуға А5 форматты трафератты бланкісі қолданылады. Трафераттық анықтаманың айрықша белгісі, ол мекен-жай иесінің мәтіннің екінші бөлігіне жазылуы.}

_{Мәтін анықтама берілген адамның аты-жөні, әкесінің атынан басталып жазылады. Мәтіннің соңында анықтаманың қай мекемеге берілгендігі көрсетіледі. Мәтінде ескірген және керек емес сөздер қолданылмауы тиіс: «Осы анықтама», «шын мәнінде оқиды».}

_{Мәтінге қол қойылып және мөр басылып куәландырылады.}

_{АНЫҚТАМАНЫҢ үлгі-формуляры мына деректемелерден тұрады:}

• _{мекеменің аты (ішкі анықтама үшін – министрліктің, басқару мекемелерінің, құрылымдық ұйымдардың аты) – құжат авторы;}
• _{құжат түрі – АНЫҚТАМА;}
• _{уақыты, нөмірі;}
• _{жазылған, берілген жері (қала);}
• _{бұрыштамасы;}
• _{мәтіні;}
• _{мекен-жай иесі;}
• _{қосымшаның бар болуы туралы мәлімет (егер қажет болса);}
• _{қол қою;}
• _{мөр (қажет болған жағдайда).}

 

 

 

 

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

 

АНЫҚТАМА

 

Осы анықтама _____________________________________________

(аты-жөні)

_______________________ болып жұмыс істейтіндігі туралы берілді.

(лауазымын көрсету)

Анықтама¹_________________________________________________

(берілген органның атауы)

көрсету үшін берілді.

 

___________ қаласы

(______ ауданының) әкімі² _______________ ___________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жиһаз және жабдық сатып алу туралы

 

 

 

 

 

кәсіпорынның атауы Директор

_____________________ _______________________

(аты-жөні)

АНЫҚТАМА

 

00.00.00 № ______

_________________ қаласы

____________ жылдың ___________ тоқсанында кеңсе жиһазы мен жабдықтарын жаңалау туралы жоспарға³ сәйкес төмендегі жиһаздар мен жабдықтар жиынтығы сатып алынды:

 

Анықтама _______________________________________________ негізінде жасалды.

 

Бас бухгалтер __________________ ________________________________

(қолы) (аты-жөні)

№ _____________ іске

 

Орындаушының қолы

___________________

 

 

А. Анықтама түрлері: қызметтік және жеке адамға қатысты танысу, оқушылардың алдарындағы анықтамамен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. 1 тапсырма Жеке адамға қатысты: Павлодар мемлекеттік технологиялық колледжінде оқып жүргендігі туралы А5 қалыпты форматта құрастырыңыз

 

В. 3 тапсырма Алдарыңыздағы анықтама үлгісіне қарап, қызметкердің фирмада жұмыс істейтіндігі және жалақы көлемін көрсетіп, қызметтік анықтама түрін құрастырыңыз А4 форматта орындаңыз

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

Үйге тапсырма беру: орындаған жұмыстарын А5 және А 4 қалыпты форматтарда ресімдеп, компьютерде теру

№ 9 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Қолхат

Жұмыс мақсаты: Қолхатқа және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, түрлі жағдайларға байланысты қолхат құрғызып үйрету

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын қолхат үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

Әдістемелік нұсқаулар:

 

ҚОЛХАТ

 

1. Қолхат дегеніміз – Заттың (ақша , мүлік) алынғанын куәландыратын ресми құжат.

2. Қолхаттың мәтіні екі бөліктен тұратындығын ұмытпау, бірінші бөлігінде тұлға бір нәрсені алынғандығын куәландырады, ал екінші бөлігінде келісілген мерзімде қайтарып беруді міндеттенеді.

 

Қолхатты құру деректемелері:

 

1. Құжат түрінің атауы
2. Мәтін
3. Датасы Ескерту. Датасы сөздік – цифрлік әдіспен жазылады. Мәселен, 2010 жылғы 20 қаңтар
4. Қолы

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. Қолхатпен танысу, оқушылардың алдарындағы қолхатпен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

Б. 1 тапсырма. Ақша алғандығы туралы қолхат А4 қалыпты форматта құрастырыңыз

В. 2 тапсырма Мекеме автокөлігін алғандығы туралы қолхат құрастырыңыз.

Г. 3 тапсырма Пәтерді жалға алу туралы қолхат құрастыру

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

Үйге тапсырма беру: А4 форматта кәсіпорын бухгалтериясынан несие алғандығы туралы қолхат құрастырыңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 10 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Сенімхат

 

Жұмыс мақсаты: Сенімхат және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, түрлі жағдайларға байланысты сенімхат құрғызып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын қолхат үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

Сенімхат

СЕНІМХАТ

 

Сенімхат – сенімді тұлғаға сенім білдіруші (кәсіпорынның немесе азаматтың) атынан қандай да бір іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқық беруі туралы құжат.

Сенімхат үшінші тұлға алдында сеніп тапсырушының атынан сенімді тұлғаға берілген құжат болып табылады.

 

Жалақы алуға берілген сенімхат

 

СЕНІМХАТ

 

_________ қаласы 200__ жылғы «___» __________

 

Мен, ______________________________________(аты-жөні), жеке куәлік № _______, мекенжай: ______________________________________________, өзімнің жалақымды¹ ______________________________________________ мекенжайында тұратын азамат(ша) ___________________________ (аты-жөні) сеніп тапсырамын.

Бұл үшін __________________________________________ (аты-жөні) менің атымнан барлық құжаттарға қол қою, өтініш жазу құқығын беремін.

 

 

200__ жылғы «___» ________ ____________ ________________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

 

 

 

_{Сенімхаттың үлгі-формуляры мына деректемелерден тұрады:}

 

Сенімхатты құру деректемелері:

 

1. Құжат түрінің атауы

2. Мәтін
3. Датасы Ескерту. Датасы сөздік – цифрлік әдіспен жазылады. Мәселен, 2010 жылғы 20 қаңтар
4. Қолы

 

Нотариус растаған кезде мынадай деректемелер кіреді:

• Мәтін:
• Аты – жөні, тегі, мекеме қалай аталады, тіркегендігін жазу
• Қандай реестрге тіркелді
• Мемлекеттік салық алынғандығын жазу
• Қолы
• Мөр қойылғандығы турал белгі

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта сенімхатты дұрыс ресімдеп, компьютерде теріңіз

 

 

 

 

 

№ 11 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: А К Т

 

Жұмыс мақсаты: АКТ қа және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін анықтау, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, А К Т құрғызып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын акт үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_АКТ

 

_{Акт – анықтамалы-ақпараттық құжат. Ол – бірнеше лауазымды адамның қатысуымен белгілі бір факті не болған нақты оқиғалар мен жағдайларды (тәркілеу, тұрмыстық құндылықтарды өткізіп-қабылдау, істерді, құжаттарды жою, апат актілері) растап бекіту барысында әзірленеді. Актіге оны жасаушылардың пікірлері, ойлары (тексеру, зерттеу, ревизия жасау, бір затты сынақтан өткізу акті) жазылады. Мұндай актілерді өкілеттігін бір не бірнеше қызметкер растайтын құжат нұсқайтын уақытша немесе тұрақты комиссиялар жасайды. Кейбірі (пікірлері мен жарнамалаулары бар бақылап-тексеру актілері) бекітуге жіберіледі.}

_{Актінің келісім мөрі болуы мүмкін.}

_{Актінің мәтіні кіріспе және белгілеуші бөлімдерден тұрады.}

_{Кіріспе бөлімінде актіні жасау негіздемесі, оны жасаған адамдар және қатысушылар (басшы, комиссия мүшелері, қатысқандар) көрсетіледі.}

_{Белгілеуші бөлімінде атқарылған іс-әрекеттер (берілген уақыты, әдістері, түрлері, анықтылығы, маңыздылығы) сипатталады; нақты дәлелдер (оқиғалар) тіркеледі; актіні жасаушылардың шешімдері, пікірлері, ойлары, қорытындысы айтылады. Актінің мәтіні пункттерге және одан да кіші ішкі пункттерге немесе кесте түрінде жасалынуы мүмкін. Олардың қатысқандары туралы қосымша мәліметті мәтіннен кейін жазады.}

_{Мәтіннің соңында (қосымша мәлімет бойынша) практикалық қажеттіліктер және нормативті ережелермен сәйкес актінің көшірмелерінің саны, әрбір көшірменің жіберілген мекен-жайы көрсетіледі.}

_{Актіге барлық қатысқандар (қызметтері көрсетілмейді) қол қояды. Тексерудің және зерттеудің актілерімен қызметтерінің қатысы бар барлық адамдар таныстырылады. Осы жағдайда келісілген қол (Актімен танысқандар: қолы; уақыты) қойылады. Ескертулер болса, онда «Ескертулер қабылданды» белгісі қойылады. Актілерді жалпы бланкіде жазады. Ішкі актілер бланкіде толтырылмауы мүмкін.}

_{АКТ үлгі-формулярының деректемелері:}

• _{мекеменің аты (министрлік немесе басқару органдарының аты, құрылымдық бөлім аты) – құжат авторы;}
• _{құжаттың түрі – АКТ;}
• _{мерзімі (акт жасалған оқиғаның күні, сол мезетте актіге қашан қол қойылғанына қарамастан жазылады);}
• _{нөмірі (бір жолаққа уақыты, күнімен);}
• _{құжаттың бұрыштамасы;}
• _{басылған жері (қала);}
• _{мәтін (1,5 интервал кейін жазылады);}
• _{қосымшасы (егер бар болса);}
• _{келісім мен бекіту мөрі (егер міндетті түрде қажет болса);}
• _{қол қою (кіріспе бөлімінде көрсетілгендердің);}
• _{құжаттың орындалуы және іске асырылуы туралы мәлімет.}

 

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. А К Т түрлері, 7 түрімен танысу оқушылардың алдарындағы а к т пен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма. Мына төмендегі үлгіні негізге ала отыра алдарыңыздағы

А КТіні ресімдеңіз, барлық реквизиттерді анықтаңыз

 

 

В. Өз ойыңыздан бір АКТ түрін құрастырыңыз

 

 

 

 

 

Бекітемін

Кәсіпорынның басшысы

_____________________

Қолы Аты-жөні

00.00.00

Мөр

 

ІСТІ ТАПСЫРУ-ҚАБЫЛДАУ

АКТІСІ

 

00.00.00. _______________қаласы

 

Жұмыстан босатылатын бас бухгалтер ____________________________________________

(кәсіпорынның атауы)

_____________________________________________________________________________

(аты-жөні)

және жаңадан тағайындалатын бас бухгалтер ______________________________________

(аты-жөні)

№_________ бұйрық негізінде , 00.00.00. жағдай бойынша олардың істі тапсыру-қабылдау актісі жасалды.

Тапсыру-қабылдау актісі кәсіпорын директорының орынбасары____________________________________________________________________________________________________________________________қатысуымен жүргізілді.

(аты-жөні)

Істі тапсыру-қабылдау нәтижесінде:

 

1. Бас кітап толығымен «___»____________ жағдай бойынша толтырылды. Синтетикалық есеп талдама есептің тиісті позициясына сәйкестендірілді.

2. __________________________________шоты бойынша аналитикалық есептің карточкасы көрсетілді.

3. Ағымдағы жылдың қаңтар-қыркүйек айларына арналған ордерлік журналы көрсетілді, _________________________________талдама есеп бойынша ведомостар және депоненттерді тіркеу кітабы көрсетілді.

4. ___________________________________________________жылғы бухгалтерлік баланс көрсетілді.

5. Мыналар бойынша ________________________жылғы салық декларациясы көрсетілді:

- табыс салығы бойынша;

- ҚҚС бойынша;

- әлеуметтік салық бойынша.

6._________________________________ жылғы І, ІІ,ІІІ тоқсандар­дағы тексерулердің актілері көрсетілді.

7._________жылғы кәсіпорынның жылдық есебін тексерген тәуел­сіз аудитордың қорытындысы берілді.

8.Тізімдеме бойынша ___________________________іс архивке өткізілді.

9. Тізімдеме бойынша анықтамалық-нормативтік әдебиеттер тапсырылды.

 

Қосымша: 1. Кәсіпорын архиві ісінің тізімдемесі, 5 бет.

2. Анықтамалық-нормативтік әдебиеттер тізімдемесі, 2 бет.

 

Істі тапсырдым қолы аты-жөні

 

Істі қабылдап алдым қолы аты-жөні

Істі тапсырып-қабылдап алуға қатысқандар:

Кәсіпорын директорының орынбасары ____________________қолы

аты-жөні

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта АКТ түрін ресімдеңіз

 

 

 

 

№ 12 Тәжірибелік жұмыс

 

 

Тақырыбы: Жарғы

 

Жұмыс мақсаты: Жарғы және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, Жарғы құрғызып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын жарғы үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

 

_ЖАРҒЫ

 

_{Жарғы – ұйымның, мекеменің, кәсіпорынның және жеке адамдардың қызметін, сондай-ақ олардың басқа мекемелермен, жеке адамдармен қарым-қатынасын реттейтін, жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың құқықтарын және міндеттерін белгілейтін ережелер жинағы.}

_{Жарғыны мемлекеттік өкімет және басқару органдары бекітеді, ал қоғамдық ұйымдардың жарғыларын (съезд) құрылтай қабылдайды және бекітеді.}

_{ЖАРҒЫНЫҢ формуляр-үлгісі мынадай деректерден тұрады:}

• _{мекеменің (министрлік, кәсіпорын, ұйым) атауы;}
• _{құжаттың авторы;}
• _{ЖАРҒЫ – құжаты атауының түрі;}
• _дата;
• _{индексі (нөмірі);}
• _{басылған жері (қала);}
• _{бекітілген грифі (егер кәсіпорын жеке меншік болса, кім тіркегені көрсетілуі тиіс);}
• _мәтін,
• _{кәсіпорын басшысының қолы.}

_{Жарғының негізгі деректемесі – мәтін – ол саны мен рет тәртібі қатаң белгіленбеген бөлімдерден тұрады. Мәтіннің құрылымы төмендегідей тәртіппен жасалады:}

• _{жалпы ережелер;}
• _{негізгі міндеттер;}
• _{атқаратын қызметі;}
• _{құқықтары мен міндеттері;}
• _{басшылық;}
• _{қарым-қатынас, байланыс;}
• _{өндірістік – шаруашылық қызмет;}
• _{мүлік және құралдар;}
• _{Қызметті бақылау, тексеру, жүргізу;}
• _{Қайта құру және жою.}

 

_{Жарғы міндетті түрде нотариалдық куәландырылуы тиіс. Онсыз ол (жарғы) заңды деп танылмайды.}

_{Заң құжаттары – жарғы, ереже, тұжырымдама, кодекс, шарт құрылымы, қажетті реквизиттері, қолданылатын тілдік құралдары жағынан бір-біріне ұқсас келеді.}

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. жарғы түрі, оқушылардың алдарындағы жарғымен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма. Ұйым Жарғысын құрастыру

 

В. Колледж жарғысын құрастырыңыз

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта колледжге байланысты жарғы құрастыр

 

 

 

№ 13 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Лауазымдық нұсқаулық

 

Жұмыс мақсаты: Лауазымдық нұсқаулық және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, лауазымдық нұсқаулық құрғызып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_{ЛАУАЗЫМДЫҚ НҰСҚАУЛЫҚ}

 

_{Лауазымдық нұсқаулық – бұл ұзақ және қалыпты уақытта пайдаланылатын (жаңа жобасы ұсынылғанға дейін), сондай-ақ, ұйымның ғылыми-техникалық, технологиялық, қаржы және басқа бөлімдері мен қызметкерлерінің қызметін анықтап көрсететін құжат.}

_{Барлық нұсқауларды негізгі екі топқа бөлуге болады:}

• _{нұсқаулар, қандай да бір процестің белгілі бір тәртіппен орындалуына қызметкерлер мен бөлімшелерінің қатысуымен жүзеге асырылуы.}
• _{лауазымдық нұсқаулар, анықтаушы функциялар, құқық, қызметкерлердің міндеттері мен жауапкершіліктері.}

_{Нұсқау әрқайсысы құжаттың аяқталған бөлігі болып табылатын бірнеше бөлімдерден тұрады.}

_{«Жалпы ережелер» бөлімі – біліктілік (квалификациялық) талап, бағыну, қызметке тағайындау және одан босату сияқты қызмет облыстарын анықтайды.}

_{«Лауазымдық міндеттемелер» бөлімі – қызметкерлердің орындайтын жұмысының түрлерін анықтайды.}

_{«Құқық» бөлімі – жұмыскердің құқығын қорғайды, оны жұмысын жақсы атқаруға жігерлендіреді.}

_{«Жауапкершілік» жұмыскердің неге жауапты екендігін нақты көрсетеді.}

_{Нұсқау бөлімдерінің басқаша да аталуы мүмкін.}

_{Лауазымдық нұсқауларды құрылымды бөлімдердің жетекшілері жасайды: кадрлар бөлімі немесе қызметкерлермен жұмыс жасаушы мамандар. Мәтін заң қызметкерімен, еңбек және ақы төлеу бөлімдерімен келісіліп жасалады.}

_{Лауазымдық нұсқаулар ұйым жетекшісі немесе бұйрық актісінің көмегімен бекітіледі.}

_{Лауазымдық нұсқауға мекеме басшысы өзінің бұйрығымен немесе бұйрық актісінің көмегімен өзгерту енгізе алады.}

 

 Тәжірибелік жұмыс:

А. лауазымдық нұсқаулық түрі, Оқушылардың алдарындағы лауазымдық нұсқаулықпен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма. Лауазымдық нұсқаулық құрастыру

 

В. 2 тапсырма Өз мамандығына байланысты лауазымдық нұсқаулық құрастыр

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта өз мамандықтарына байланысты лауазымдық нұсқаулық құрастыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 14 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Хаттама

 

Жұмыс мақсаты: Хаттама және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, толық хаттама түрін толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_{ХАТТАМА}

 

_{Хаттама – мекеменің, ұйымның, кәсіпорынның жиналыстары мен мәжілістерінде, кеңестерде, конференцияларда мәселені талқылау мен шешім қабылдаудың барысы туралы мәлімет беретін ұйымдастырушы-өкімшіл ресми құжат.}

_{Хаттамалар – құжаттың аты жазулы баспаханадан басылған парақта немесе кәдімгі А4 қағаз беттеріне толтырылады.}

_{Толтыру тәсілі мен көлемі жағынан хаттамалар стенография, фонография, конспект түрінде және сөйлеген сөздердің мазмұны жазылмаған ықшамды түрде болып келуі мүмкін.}

_{Қысқа хаттамаларда (оның мәтінінде) күн тәртібі, сөйлеушілердің аты-жөні, сөйлеген сөздерінің тақырыбы және қабылдаған шешімдер көрсетіледі. Сөйлеген сөздерінің мәтіні келтірілмейді.}

_{Толық хаттамаларда сөздердің барлығы көрсетіледі.}

_{Хаттаманың толықтық дәрежесін жиналыстың өзі айқындайды. Бұл жағдайда құжаттың заңдылық жағын қамтамасыз ету қажет. Құжаттың заңдылық жарамдылығы барлық қажетті деректермен, олардың дұрыс толтырылуымен және хаттамадағы мәліметтердің шындыққа сәйкестігімен анықталады.}

_{Хаттаманың мәтіні екі: кіріспе және негізгі бөліктен тұрады.}

_{Кіріспе бөлігі ағымдағы және үздікті ақпаратты қамтиды. Ағымдағы ақпарат – «Бастығы», «Хатшы», «Қатысты» терминдерінің қолданылуы барысында беріледі. Бұл сөздерді сол жолдан бастап үлкен әріптермен жазады.}

_{Үздікті ақпаратқа – басшылардың, хатшылардың, қатысушылардың аты-жөні, қызметі жатады. Оларды табулятордың екінші жолынан бастап жазады.}

_{Коллегиялық орган мүшелерінің фамилиясы алфавиттік тәртіппен сызыңқы үтір арқылы жазылады. Сызықтарды 1 интервал бөледі. Егер, коллегия мүшелері 15 адамнан көп болса, онда олардың жалпы саны көрсетіліп, қосымша тіркеу парғы қосылады.}

_{Шақырылғандардың фамилиясының қасына лауазымы, қандай мекемеде жұмыс істейтіні жазылады. Оларды тіркеу тәртібі, коллегия мүшелерін тіркеу тәртібіндей.}

_{Кіріспе бөлім күн тәртібімен аяқталады. «Күн тәртібі» тіркесі сол сызықтың басынан басталып жазылады. Қызыл сызықтан күн тәртібінің пункттері басталып жазылады. Оларды араб таңбаларымен нөмірлейді. Қажетті сұрақтар күрделілік дәрежесіне қарай қаралады. Сұрақтар нақты болуы тиіс, «Әртүрлі мәселелер» пункті қарауға жіберілмейді.}

_{Негізгі бөлім мынадай түрде жасалады: тыңдалды – баяндама жасап, сөз сөйленді – қаулы (шешім) қабылдады, әрбір сұраққа жеке-жеке тоқталу.}

_{ТЫҢДАЛДЫ – БАЯНДАМА ЖАСАДЫ – ҚАУЛЫ сөздері сызықтың сол жақ басынан үлкен әріптермен жазылады.}

_{Егер бірнеше сұрақтар талқыланса, ТЫҢДАЛДЫ сөзінің алдынан реттік нөмірлер қойылады.}

_{Қызыл жолақтан баяндамашының аты-жөні, қызметі (атау септігінде) басталып жазылады.}

_{Сызықша қойылып үлкен әріппен басталып баяндаманың қысқаша мазмұны жазылады. Егер, баяндаманың мәтінін баяндамашы оқыса онда қысқаша мазмұнның орнына «Баяндама тыңдалды» сөйлемі жазылады. «Баяндама жасалынды» сөзінен кейін қызыл жолақтан басталып атау септігінде сөз сөйлеушінің аты-жөні жазылады (жақшада қызметін көрсетуге болады), сызықшадан кейін үлкен әріппен қысқаша мазмұны жазылады.}

_{Сұрақтар мен жауаптар БАЯНДАМА ЖАСАЛЫНДЫ бөлімінде тіркеледі. Сөздерін – сұрақтарды және жауаптарды жазбайды. Сөз сөйлеушінің аты-жөнінен кейін сызықша қойылып сұрақтың немесе жауаптың қысқаша мазмұны жазылады.}

_{ХАТТАМА үлгі-формулярының деректемелері:}

• _{мекеменің (ұйым, кәсіпорын) атауы – құжаттың авторы;}
• _{құжаттың атауы - ХАТТАМА;}
• _{мәжілістің өткен күні;}
• _{индексі (нөмірі);}
• _{жиналыс (мәжіліс) өткен орын;}
• _{бекіту грифі (егер қажет болса);}
• _{тақырыбы (жиналыстың, алқалық органның атауы);}
• _{қатысқандар туралы мәлімет (саны, аты-жөні, лауазымы);}
• _{күн тәртібі;}
• _{негізгі және кіріспе бөлімнің мәтіні;}
• _қолы;
• _{келісім мөрі (қажет болса);}
• _{құжаттың орындалуын және іске асырылуы туралы мәлімет.}

_{Мәтіннің кіріспе бөлігінде қатысушылардың құрамы, күн тәртібі; негізгі бөлігінде тыңдалған мәселе, сөйленген сөздер және қабылданған қаулы көрсетіледі. Құжаттың соңында төраға мен хатшының қолы қойылады.}

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. Хаттаманың толық түрімен және қысқа нысанымен танысу. Оқушылардың алдарындағы хаттама жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма. Толық хаттама нысанын құрастырыңыз

 

В. 2 тапсырма. Жиналыс ашып хаттама құрастырып көріңіз

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта өз мамандықтарына байланысты хаттама құрастыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 15 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Мінездеме

 

Жұмыс мақсаты: Мінездеме және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, мінездеме толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

Мінездеме түрлі мекеме, ұйым, бірлестік, оқу орындарында белгілі бір адамды өмірбаяндық, біліктілік, кәсіптік, адамшылық тұрғыда жазбаша сипаттау мақсатында жиі жазылатын іс қағазының бір түрі.

Қызметтік мінездеме – мінездеменің айрықша кең тараған және әмбебап формасы. Қызметкерді объективті әрі нақты мінездеу қажет болған жағдайда жазылады. Қорытынды бөлімі еркін стильде жазылады және құжат мазмұнын түйіндейді.

Мінездеме қызметкерді басқа бір вакансияға я болмаса оқу орнына ұсыну мақсатында да жазылады. Мұнда ұсынылған адамның аталған вакансияға қажет деген мінез қасиеттері, кәсіптік шеберлігі айтылады.

Аттестациялық мінездеме белгілі бір адамның атқарып отырған қызмет орнына лайық, лайық еместігін тексеру мақсатында жүргізілген аттестациялық қорытындысына орай жазылады. Мұндай мінездеме қорытындысында «атқарып отырған қызметіне лайық», «қызмет бабында жоғары қызметке ұсынуға лайық» немесе « атқарып отырған қызмет орнына лайық емес» деген сияқты түйінді сөздер жазылады.

Жеке (функциональды) мінездемелер адамның жеке басының мінезін, білімін, шеберлігін, икемділігін т.б. сипаттай отырып жазылады. Қорытынды бөлімінде мінездеме не мақсатпен жазылғандығы атап көрсетіледі. Мысалы, «Еңбек келісімін ұзарту үшін» т.б.

Мінездеме А4 форматты параққа жазылады. Көлемі 1 беттен аспауы керек. Мінездеме мәтіні жазу машанкасында басылады я компьтерде теріліп, кейін принтерден шығарылады. Тақырыпты, өмірбаяндық мәліметтерді, қорытынды мен негізгі түйінді үлкендеу шрифтімен беруге болады.

Кейде мінездеме жоғары жағында мекеменің аты, логатипі, фирмалық белгісі көрсетілген арнайы бланкілерде де жазылады. әр данасы есепте тұратын арнайы бланкілерге жазылған мінездемелер мінездеме беруші адамның және ұйым жетекшісінің қолымен расталады.

Барлық мінездемелерге мекеме мөрі басылады.

Мінездеме ресми стильде, бейтарап тонмен жазылады.

Мәтін баяндауышы ашық райлы етістіктен жасалады (беріледі, орындады, көріне білді, көрсетті)

Мінездеме құрылымы:

1. тақырыбы;
2. мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәлімет;
3. негізгі мәтін;
4. қорытынды;
5. мінездемені талап етуші ұйымның аты;
6. мінездеме берілген күн, ай, жыл;
7. мінездеме берушінің аты-жөні, фамилиясы, қолы,

қосымша (егер болса);

Мінездеменің тақырыбы парақтың жоғарғы жағын ала, орта тұсына қарай үлкен әріптермен жазылады, Мысалы,

Мінездеме

Қызметтік мінездеме

Аттестациялық мінездеме

 

Мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәліметке мыналар кіреді: фамилия, аты-жөне, туған жылы, білімі, мекемедегі жұмыс стажы (-жылдан бастап қызмет етеді), қазіргі атқаратын қызметі. Басқа да кейбір мәлеметтер қосымша берілуі мүмкін (мысалы, диплом бойынша мамандығы немесе білім түрі т.б.)

Негізгі мәтінге атқарып жүрген қызметін, өз мамандығын қаншылықты меңгеретіндігі, кәсіптік білім деңгейі, біліктілігі, қызмет бабында жеткен жетістігі мен кемшілігі жазылады. Қысқаша әлеуметтік- психологиялық портреті беріледі. әрептестері мен қарым-қатынас жағдайы, жанұя жағдайы, ұжымдағы орны, абыройы, сын көтеру қаблеті жазылады. Кей жағдайда (оқуға немесе іс сапарға жіберу) денсаулық жағдайыда айтылады.

Қажет деп табылған жағдайда негізгі мәтінге шетел сапарлары, зерттеу жұмыстары, өз бетімен жүргізген жұмыстары, жетекшілік, ұйымдастурушылық қабілеті де кіргізіледі.

Мәтін көбіне жай сөйлердермен, қалыптасқан сөз орамдары мен сөз тіркестерін, стандарт терминдерді қолдана отырып, басы артық қысқартуларсыз жазылады.

Қорытынды негізгі мәтіннің түйінделген, жиынтықталған бөлігі болып табылады. Мұнда мінездеме беріліп отырған адамның перспективалық қызметіне байланысты бір-екі нақты ұсыныс енгізіледі. Негізгі мәтіннен кейін «қорытынды» сөзін азат жолдан, бас әріптермен жазылады, негізгі түйінді немесе ұсынысты атап көрсетуге болады. Мысалы,

ҚОРЫТЫНДЫ: 1. Атқарып жүрген қызметіне лайық.

2. Кәсіптік дайындық деңгейін, басшылық қызметтегі тәжірибесін ескере отырып Н.С. Нұржановты конкурстық негізде статистика бөлімінің бастығы қызметіне ұсынуға болады.

Мінездемені талап етуші ұйымның аты толық, ресми түрде аталуына сәйкес жазылады. Кейде мінездеме не мақсатпен берілгені атап айтылады. Бұл қорытындыдан кейін 1 интервал жіберіліп барып жазылады. Мысалы,

« Павлодар мемлекеттік технологиялық университетінің қабылдау комиссиясына тапсыру үшін беоілді».

Мінездеме жазылған дата ұйым атынан кейін 1 интервал жіберіліп барып, парақтың сол жақ бөлігіне жазылады. Ай аты жазбаша беріледі. Мысалы, 26 мамыр 2010жыл.

Мінездеме беруші туралы мәліметке мінездеме берушінің ресми қызмет аты, қолы, фамилиясы, аты-жөні кіреді.

Қосымша ретінде қажет деп табылған жағдайда

1. белгілі үлгідегі бірнеше фотосүрет;
2. білімі туралы құжат көшірмесі;
3. бұрынғы мінездемелер көшірмесі я одан алынған үзінді;
4. анықтамалар жіберіледі.

Егер мінездемеде қосымша болатын болса ол жайында парақтың соңында жазылады. Ал қосымша бірнешеу болатын болса жолдама хат дайындалып, сонда көрсетіледі.

Менездеменің жалпы құрылымы осындай. Кей жағдайда мінездеме алушы адам парақтың соңына «мінездемемен таныстым» деп жазып қол қояды. Фамилиясын, танысқан күнін де жазылады.

Мінездеме 2 дана етіп дайындалады. Біреуі талап етуші мекемеге жіберіледі, екіншісі мінездеме иесінің жеке ісіне я мінездемелер тіркелетін імке тігіледі. Мінездеме де жалпы тәртіп бойынша жіберіледі.

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. мінездеме түрі

Б. Оқушылардың алдарындағы мінездеме жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

С. 1 тапсырма. мінездеме құрастыру

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта өз мамандықтарына байланысты мінездеме құрастыру

 

 

 

Аттестаттауға жіберілген мемлекеттік

әкімшілік қызметшіге

 

Аттестаттауға жіберілген мемлекеттік әкімшілік

қызметшіге берілген қызметтік мінездеме

 

Қызметке 200__ жылғы «___» ____________ тағайындалған, _____________ қаласы
(________________ ауданы) әкімі аппараты жалпы бөлімінінің бас маманы ____________

_____________________________________________________________________________

(аты-жөні)

 

1. Қызметін атқару барысында «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» ҚР Заңы (12.01.2007 ж. №221), Үкіметтің «Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті ат-қарушы органдарының жеке немесе заңды тұлғалардың өкілдерін қабылдауын ұйымдастыру туралы» Қаулысын (04.09.2002 ж., № 974), Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген Ісқағаздарды жүргізу жөніндегі нұсқаулығын (31.01.2001 ж., № 168) және _________ қаласының (__________ ауданының) әкімі «_________ қаласының (__________ ауданының) әкімінің аппаратында және оның құрылымдық бөлімшелерінде құжаттармен жұмыс жүргізу туралы» шешімін (__________ ж., №______) басшылыққа алып отырады.

2. Өзінің қызметтік (лауазымдық) міндеттемелерін¹ атқара отырып, ол қаланың (ауданның) барлық ұйымдарына шығыс хат-хабарларды² жібереді; қала әкімі аппара-тына, құрылымдық бөлімшелерге, аудандық әкімдіктерге және қала әкімі аппаратына кірмейтін басқа да ұйымдарға келген қызметтік құжаттарды, өтініш-арыздар, азамат-тардың өтініштерін қабылдайды; қолма-қол, пошта және канцеляриялық жәшік арқылы алынған хаттарды қабылдайды, ашады, сұрыптайды; азаматтарға анықтамалық сипаттағы түсініктемелер береді; бақылауға алынған хаттардың тез әрі уақытылы жіберілуін қамтамасыз етеді; азаматтардың хат арқылы хабарласуына есеп жүргізеді; барлық шығатын хаттарды рәсімдеп, пошта арқылы (жай, тапсырыспен) жібереді; халықаралық поштамен³ жіберілгендеріне тізім дайындайды. ___________________________________

___________ (аты-жөні) өз қызметін атқара отырып, орындайтын міндеттемелерін шығармашылықпен атқарады, азаматтардың барлық сұрақтарына сауатты әрі дұрыс жауап береді, жауапкершілігі жоғары, тәртіпті қатаң сақтайды.

3. Қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі⁴ мамандығы бойынша жоғары педагогикалық білімі болғандықтан, _____________________ (аты-жөні) өтініш берушілермен әңгімелескенде мемлекеттік тілдегі білімін кәсіби түрде қолданады, келіп түскен хат-тарды орыс тілінен мемлекеттік тілге⁵ аударады. Компьютерлік сауаттылығы жоғары. Бағдарламалық қамтамасыз етудегі кез келген өзгерістерді қиындықсыз меңгереді.

4. Мемлекеттік және еңбек тәртібін, Мемлекеттік қызметкердің Ар-намыс кодексін, ішкі қызметтік тәртіпті және әдеп нормаларын сақтайды. Жұмыс істеген уақыты ішінде тәртібіне байланысты ешқандай сөгіс алмаған⁶.

5. Әңгімеге тартқыш, кәсіби деңгейін ұдайы арттырып отырады, әріптестеріне, азаматтарға мейіріммен қарайды. Мінезі салмақты, орнықты.

6. ______________________________ (аты-жөні) атқаратын қызметіне лайықты.

 

_________ қаласы әкімі аппараты

жалпы бөлімінің меңгерушісі ____________ ________________

(қолы) (аты-жөні)

 

200__ жылғы «___» ___________

 

 

 

№ 16 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Қаржылық құжаттар

 

Жұмыс мақсаты: Қаржылық құжаттар және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, толық хаттама түрін толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

Қаржы – есеп құжаттары :бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша ұйым жасаған құжаттарды қаржы – есеп құжаттары деп айтамыз. Оларға: айлық, тоқсандық, жылдық есептер жатады.

Айлық есеп дегеніміз – бухгалтерлік есеп айырысудың түрі, кәсіпорынның бір айдағы іс - әрекетін сипаттайды.

Кассалық кітап – бухгалтерлік регистр болып табылады, кәсіпорын кассасындағы қаражаттың немесе ақшаның қозғалысын есептейді.

Накладная – тасылатын жүкпен бірге жіберілетін құжат, тауар алуға ұсынылатын құжат

Кассалық ордер – Кәсіпорынның кассасына келіп түсетін ақша арқылы ресімделетін құжат және мақсат қоя отыра жұмсалатын қаражат. Оның түрлері : кіріс және шығыс.

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. Қаржылық құжаттар түрлері, кассалық кітап, айлық жоспар, кіріс және шығыс ордер, накладная. Оқушылардың алдарындағы қаржылық құжаттармен жұмыс істеу барысында 8 тұрақты жағдаймен, интервалдармен, реквизиттердің орналасу тәртіптерін анықтау

 

Б. 1 тапсырма. Үлгіге қарап кассалық кітапты құрастыру

 

В. Үлгіге қарап өз мамандығына байланысты накладная – мәлімдеме құрастыру

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: А4 форматта өз мамандықтарына байланысты кіріс және шығыс ордерін құрастыруды ойлап келу

 

 

 

 

 

 

 17 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Істер номенклатурасы

 

Жұмыс мақсаты: Істер номенклатурасы және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, реквизиттер құрамы туралы түсінік беру, Істер номенклатурасы толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын Істер номенклатурасы

үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

Әдістемелік нұсқаулар:

 

_{ІСТЕР НОМЕНКЛАТУРАСЫ}

_{Мекемелерде істі қалыптастыру мен есепке алудың бірыңғай тәртібін дұрыс топтау, белгілеу мақсатында жыл сайын іс номенклатурасы жасалады. Іс номенклатурасы оларды сақтау мерзімі көрсетіле отырып жасалған, мекеменің барлық ісі атауларының тізбесін білдіреді. Іс номенклатурасы мекеменің құрылымдық бөлімшелері жасайды, содан кейін кеңсе мекеменің бірыңғай (жиынтық) іс номенклатурасын қалыптастырады. Келесі жылға арналған жиынтық іс номенклатурасын ағымдағы жылдың 15 желтоқсанынан кешіктірмей мекеме басшысы бекітеді.Жиынтық іс номенклатурасын жасауға жауаптылық кеңсеге жүктеледі. Іс номенклатурасы бойынша құрылымдық бөлімшелерге немесе салаларға шартты белгілер (сандық) беріледі. Номенклатураға енгізілген әрбір іс құрылымдық бәлімше немесе сала шегінде өз нөмірін алады. Құрылымдық бөлімшенің немесе саланың шартты белгілерін осы бөлімшенің номенклатура бойынша іс нөмірімен біріктіру істің индексін жасайды. Іс номенклатурасы жаңа күнтізбелік жылдың 1қаңтаррынан бастап қолданысқа енгізіледі. Номенклатураны құрылымның қайта ұйымдастырылуына және мекеменің функциясының немесе сипатының өзгеруіне байланысты ғана қайта жасалады немесе қайта бекітіледі. Министерліктер мен ведомоствалар бағынышты мекемелер, ұйымдар және кәсіпорындар үшін үлгі іс номенклатурасын әзірлейді. Іс номенклатурасына кәсіпорынның барлық ісі және тіркеу журналы кіреді. Номенклатураға ғылыми- техниқалық құжаттар және баспа басылымдары кірмейді. Іс номенклатурасын хатшы- референт, кәсіпорынның құжаттарына жауапты маман немесе мұрағат жүргізуші жасайды. Номенклатураның бәлімдері ретінде кәсіпорынның құрылымдық бөлемдері ретінде кәсіпорыннның немесе мамандарының қызметінің бағыты пайдаланылады. Әрбір бөлімнің басында кәсіпорынның қызметі үшін маңызды құжаттар көрсетіледі; бұйрықтар, хаттамалар, содан кейін – хат алмасу және ақпараттық – анықтамалық құжаттар. Бөлімдердің соңында тіркеу журналы көрсетіледі. Іс номенклатурасына құрастырушы қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді. Жылдың соңында расталған істердің саны туралы қорытынды жазба жасалады.}

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. тапсырма. Істер номенклатурасы графаларын толтыру

 

 

 

БЕКIТЕМIН

Кәсiпорын басшысы

Қолы, аты-жөнi

00.00.00.

 

IСТЕР НОМЕНКЛАТУРАСЫ

00.00.00.

200____жылға

 

 

 

 

Істің

индексі

Істің

тақырыбы

Істің саны

(томдары)

Істің сақталу мерзімі

және тізбесі бойынша

баптары

Ескертулер

 

 

 

 

 

 

Референт қолы аты-жөнi

Архив меңгерушiсi қолы аты-жөнi

 

Iс 200____жылы жүргiзiлдi.

Референт қолы аты-жөнi

 

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

 

Үйге тапсырма беру: Істер номенклатурасы кестесімен жұмыс

 

№ 18 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Кіріс ,шығыс, ішкі құжаттарды тіркеу

 

Жұмыс мақсаты: Кіріс ,шығыс, ішкі құжаттарды тіркеу және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, кесте толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

 

Құжат айналымын ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар құжат қозғалысының және онымен операциялардың біртұтас технологиялық сұлбасын әзірлеу, қызметкерлердің құжаттармен жұмыс функцияларын регламенттеу, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз ету, құжат айналымы көлемін тұрақты талдау міндеттілігі болып табылады.

Кіріс құжаттарын өңдеудің тәртібі

Кіріс құжаттарын бастапқы өңдеу – жеткізудің дұрыстығын және салымдардың тұтастығын тексеру ұйымға келіп түсу фактісін жазу, құжаттарды бағдары бойынша тапсыруға дайындау болып табылады.

Құжаттар салынған конверттер құжаттама қызметінің қызмет бөлмесінде ашылады. Егер құжат түгел болмай шықса немесе бүлінгені анықталса, оның соңғы парағына төменгі жиегшінен, сондай – ақ тіркеу – есепке алу нысанына тиісті белгілер қойылады және екін нысанда үш данада акт жасалады. « Жеке өзіне» белгісімен жолданған конверттерашылмастан мекен – жайы көрсетілген иесіне табыс етіледі. Жаңылысып түскен хат – хабарлар пошта бөліміне қайтарылады.Алынған құжаттарға келіп түскен уақыты крсетіліп тіркеу мөртабаны қойылады.Тіркеуге алынатын құжаттар келіп түскен күні ұйым басшысының қарауына беріледі.

Шығыс құжаттарын дайындау жобаны әзірлеуден оны келісу, мен оған қол қоюдан тұрады.

Ішкі құжаттарға ұйым шегінен шықпайтын құжаттар жатады. Ішкі құжаттарды дайындау шығыс құжаттары үшін қарастырылған тәртіпте жүзеге асырылады. Құжаттың ұйым ішінде тапсырылуын құжаттама қызметі жүзеге асырады.

 

Тәжірибелік жұмыс:

А. тапсырма. Шығыс және ішкі журналдарын толтыру кестесімен танысу

 

Шығыс және ішкі құжаттарды тіркеудің журналы

 

Шығыс (ішкі) құжатының уақыты және индексі

Хат алмасушы

Құжаттың тақырыбы немесе қысқаша мазмұны

Құжаттың орындалғаны туралы белгі

1

2

3

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Б. Тапсырма Кіріс құжаттарды тіркеудің журналын толтырыңыз

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Кестелермен жұмы

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 19 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Құрылым саны және штаттық кесте

 

Жұмыс мақсаты: Құрылым саны және штаттық кесте және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, кесте толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын

үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:

Ұйымның (мекеменің, кәсіпорынның) құрылымы және штат саны

 

Кәсіпорынның құрылымы және штат саны оның жарғысына сәйкес айқындалады және кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелері, лауазымдардың атауы және әрбір лауазым бойынша штат саны арнайы құжатпен бекітіледі. Құжат кәсіпорынның бланкісінде жасалады, кәсіпорын басшысының орынбасары қол қояды, бас бухгалтермен келісіледі және кәсіпорынның директоры бекітеді. Бекіту грифі мөрмен расталад

 

 

 

 

Үлгі

____________________________________________

кәсіпорын немесе мекеме атауы¹

 

БЕКІТЕМІН

кәсіпорын немесе

мекеме басшысы²

 

_______________ ______________________________

(қолы) (аты-жөні)

 

200__ жылғы «____ » ________ 200__ жылғы «____ » _________

 

___________ қаласы Мөр

Кәсіпорын немесе мекеме

басшысының орынбасары² __________ ___________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Бұрыштама

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәжірибелік жұмыс:

 

А. тапсырма. Құрылым және штат саны графаларымен танысып, толтырыңыз

 

БЕКІТЕМІН

Кәсіпорынның басшысы

Қолы Аты-жөні

00.00.00

Мөр

 

Кәсіпорынның атауы

 

ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ШТАТ САНЫ

00.00.00

Алматы қаласы

 

Құрылымдық бөлімшенің және лауазымның атауы

Штат саны

 

 

 

Кәсіпорын басшысының

орнынбасары қолы Аты-жөні

 

Бұрыштамалар

 

 

Б. тапсырма. Штат саны графаларымен танысып, толтырыңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорынның атауы

Штат

санын ______бірлікте,

Жалақының айлық қоры

__________теңге мөлшерінде

Бекітемін

Кәсіпорынның басшысы

Қолы Аты-жөні

00.00.00

Мөрі

 

 

 

ШТАТТЫҚ КЕСТЕ

 

00.00.00

Алматы қаласы

 

Лауазымның атауы

Штат бірлігінің саны

Лауазымдық жалақылар

Үстемақылар

Жалақының айлық қоры

Ескерту

дербес

басқа

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорны басшысының

орынбасары қолы Аты-жөні

 

Бас бухгалтер қолы Аты-жөні

 

00.00.00

 

Е. Жұмысты тексеру

 

Түзету жұмыстары:

 

Үйге тапсырма беру: Құрылым және штаттық кесте

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

 

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексеру

 

Үйге тапсырма беру: Кестелермен жұмыс

№ 20 Тәжірибелік жұмыс

 

Тақырыбы: Талап арыз

 

Жұмыс мақсаты: Талап арыз және оның қандай жағдайларда жазылатындығына түсінік беру, түрлерін ажырату, Талап арыз толтырып үйрету

 

Материалдық қамтамасыздандыру: дайын үлгілері, оқушылардың папкалары, әдебиеттер: А . А Адельгужинов, К. Е. Ермекбаев, Тұрпатты ережелер, Астана – 2003,Скала В. И., Скала Б В., Скала Н.В, Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу, Алматы – 2007, М. Қасымбеков., Қ.Әлімқұлов., Екі тілде іс жүргізу , Алматы - 2004, Делопроизводство Адильбек Жақып, Астана – 2000, А. Алдашева, Ресми іс қағаздары, Алматы -2001

 

Әдістемелік нұсқаулар:құжаттармен жұмыс істеу кезінде әр оқушы осы жұмыстың жазуы, қалыптастыру және жұмыс мазмұнына қойылатын талаптарды белгілеу

 

Тәжірибелік жұмыс:

 

А. тапсырма. Талап арыздың 5 түрімен танысу, үлгілермен жұмыс, реквизиттермен танысу

 

Б. Теңгені өндіріп алу туралы талап арызды үлгі бойынша реквизиттермен жұмыс жасап, толтырыңыз

 

 

 

_________________________облыстық соттың

шаруашылық даулары жөнiндегi коллегиясына

Талапкер________________________________

Кәсiпорынның атауы______________________

(мекен-жайы)

Жауапкер________________________________

Кәсiпорынның атауы______________________

(мекен-жайы)

 

 

——————— теңгенi өндiрiп алу туралы

ТАЛАП ЕТУ АРЫЗ

 

№________________ жөнелтпе құжат бойынша жауапкер бiздiң мекен-жайымызға «___»____________ 200_____ж. №____ шот бойынша төленген мына_______________________________тауарларды тиедi.

Уәкiлеттi тұлғаның ______________________________________қатысуымен тауарды

(аты-жөнi, лауазымы)

«____»____________ 200___ ж. №________ акт бойынша қабылдадық.

Жетiспейтiн (сынған, бүлiнген) тауарлардың құны мен қайта сұрыпталғаннан кейiнгi айырмасы есеп айырысуға сәйкес ___________________________теңгенi құрайды.

Түпнұсқа құжаттармен бiрге берiлген талап арызды жауапкер мына_____________________________________себептерге байланысты қабылдамады.

 

24.12.94 ж. № 268-VIII ҚР АК-нiң 349, 350 баптарын басшылыққа ала отырып, жоғарыда жазылғандар негізінде:

 

ӨТIНЕМIН:

 

Жауапкерден_____________________теңгенi және мемлекеттiк баж салығына төлеген _____________________теңгенi өндiрiп беруiңiздi сұраймын.

 

Қосымша:

1. Шарттың көшiрмесi.

2. Көлiк жүк құжатының көшiрмесi.

3. Тауарды қабылдап алғандығы туралы актiнiң көшiрмесi.

4. Жауапкерге талап арызын жібергендiгi туралы түбіртек.

5. Мемлекеттiк баж салығын төлегендiгi туралы түбіртек (төлем тапсырмасы).

 

 

Кәсiпорынның басшысы қолы

 

Жұмысты тексеру : Оқушылардың орындаған жұмыстарын тексеру

Түзету жұмыстары: Құжаттарға қойылатын талаптар бойынша тексерҮйге тапсырма беру: Талап арыздың басқа да түрін ресімдеңізКкраткое описание документа:

Осы  «Іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастыру » атты  оқу құралы   мемлекеттік тілде іс жүргізушілерге, хатшы – жәрдемшілерге, сондай – ақ  колледж оқушыларына арналған. Ұсынылып отырған оқу құралы меншіктің барлық нысанындағы кәсіпорындардың өз қызметкерлерінің жеке құрамын басқаруда пайдаланатын құжаттауды   сипаттайды. Ол құжаттама Қазақстан Республикасының азаматтық-құқықтық актілеріне  және Қазақстан Республикасы мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министірлігінің мұрағаттар мен құжаттарды басқару комитетінің нұсқауларына негізделген үлгілер бойынша толтырылады.  Оқу құралын   әзірлеу кезінде   МЖМБС және Бірүлгі  бағдарлама талаптары ескерілген.

Общая информация

• Мухамедеева Рита Гиноталловна
•  

• 21181
• 02.04.2014

Сенімхат (ағылш. warrant; power of attorney; proxy; — сенім білдірушінің өз атынан өкілдік ету үшін екінші тұлғаға берген жазбаша уәкілдігі. С. жазбаша нысанда және нотариаттық куәландыру арқылы жасалынады. Егер сенімхат мүлікті басқару үшін және нотариаттық куәландыруды талап ететін мәміле жасауға берілсе, оны міндетті түрде нотариат куәландыруға тиіс. Сенімхаттың мерзімін сенім білдіруші өзі белгілейді, бірақ заң бойынша ең ұзақ мерзім — 3 жыл. Сенімхатта мерзімі көрсетілмесе, толтырылған күнінен бастап 1 жыл мерзімге жарамды болып саналады.

Сенімхат мынадай әрекеттер жасау үшін берілуі мүмкін:

1) мәміле жасау;

2) акционердің атынан қоғамның жиналысына қатысу;

3) белгіленген уақыт ішінде сенім білдірушінің атынан әрекет ету;

4) сенім білдірушінің мүліктік кешенін басқару, т.б.

Сенімхат мына негіздер бойынша тоқтатылады:

1) мерзімінің өтуі;

2) көзделген әрекеттің орындалуы;

3) Сенімхат беруші тұлғаның cенімхат күшін жоюы;

4) Сенімхат берілген адамның одан бас тартуы;

5) Сенімхат берілген заңды тұлғаның таратылуы;

6) Сенімхат берген не алған адамның қайтыс болуы немесе әрекет қабілеттілігі жоқ, шектеулі не хабар-ошарсыз кетті деп танылуы.

Сенімхаттың мазмұндық-құрылымдық жүйесі:

- құжат атауы;

- күні, айы, жылы, мекен-жайы;

- сенімхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі);

- сенім білдірілетін тұлға туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі);

- алынған заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі);

- қайтарылатын нақты уақыты;

- қайтара алмаған жағдайдағы шарты;

- нотариалдық мекеме мөрі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Баяндама 

Тақырыбы: «Өзін-өзі тану пәні» – баланың әлемін адамгершілік –рухани қасиеттерінің дамуына ықпал ететін байыту көзі 

Ұрпақ өнегесі, олардың адамдық болмысы жайлы ой толғап, рухани-адамгершілік білім беруді басты идея етіп ұстанатын “Бөбек” қорының Президенті С.Назарбаеваның “Өзін - өзі тану” авторлық бағдарламасының оқу-тәрбие үрдісіне енгізілуі жақсы бастама десек қателеспейміз. 
“Өзін - өзі” тану пәнінің негізгі мақсаты - адамның қоршаған ортаны танып, өзінің ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзін - өзі тану негізінде, адамгершілік-рухани әлеуетін көтеру, баланың өзіндік “Менін” қалыптастыру. 
Бала - кең әлемдегі ең пәк, ең таза асыл жан. Оның ойының тазалығы, арының тазалығы оны қоршаған ортаға байланысты болмақ. Бала осы ортаны қалай қабылдап, танып білсе, оның алдынан кең әлемнің есігі де солай ашылмақ. 
Мектеп - білім ошағы, тәрбие ортасы, тағылым табалдырығы. Осы ұлағатты ұяда жоғары ізгілік мұраттардың ең құндысы рухани - адамгершілік тәрбие берудің ошағы “Өзін - өзі тану” пәні десек өте орынды. Пәннің әр тарауы, әр тақырыбы болашақ ұрпақтың бойында адамгершілік қайнарын сіңіріп, мінез - құлқын тәрбиелеуге, жалпыадамзаттық құндылықтарды, адамгершілік принциптер мен мұраттарды өмір бойы басшылыққа алатын тұлға қалыптастыруға негізделген. Осы пән арқылы оқушы бойына мейірім мен рақымшылдықтың, адамгершілік пен әділдіктің, шынайылылықтың дәнін себуге болады. Жас ұрпақтың қабілеті мен мүмкіншілігін жан-жақты ашып, адамгершіліктің биігіне көтеретін, ізгілік пен сұлулықтың шын мағынасын түсінуге, шынайы мейірімділік пен ақиқатқа ұмтылуға, өз өмірін жоғары мәнмен өткізуге жетелейді. 
Адамгершілік тақырыбы - мәңгілік. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру - ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс — тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. 
Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады», — дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз. 
Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор болмақ. «Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам», — депті Ақан сері. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым һәм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. 
«Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» дегендей, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуді арман етіп: «шыншыл, әділетті, иманды болу сонау ата-бабамыздан келе жатқан дәстүріміз», – дейді де, жұрт сол дәстүрді бұзғандарға ат-шапан айып тартқызып, кейінгі ұрпақтың ата салтын мықтап ұстауын талап еткен. Мәселен, атасы немересін, алдымен, елінің құтты қонысымен таныстырған. Жылдың әр мезгілінде елдің қайда, қалай көшетінін, суды қайдан ішетінін, жеті атасын, олардың зираттарын, елдегі даңқты адамдарының ерлік хикаяларын, ауыл-аймақтағы жер-су атауларын ерінбей-жалықпай баласының санасына сіңіре білген. 

«Бір бала бар – жақсы туады, бір бала бар – әкесінен асып туады» деп, халық «жасық туған» баланы да жұрт қатарлы азамат болуға, «асып туған» баланың іс-әрекетін қуаттап, оны үлгі ретінде уағыздайды. Қазақ дәстүрінде ата-анаға қызмет ету – борыш, ата салтын орындау – парыз, анасының ақ сүтін, әке еңбегін ақтау – қарыз.Жеке адамның адамгершілігі де, кісілік имандылығы да осы борыш, парыз, қарыз өтемімен айқындалады. 
«Халықтан асқан ұлы ұстаз жоқ» дейтін болсақ, ұлттық рухани мұралар – ұрпақтың рухани-адамгершілік азығын жетілдіретін негізгі өзегі болмақ. 
Рухани байлыққа апаратын жолдың бірі – білім, екіншісі – сол білімді пайдаға асыру. Адам алғаш білімнің құндылығына сүйене отырып, өз ортасын жақсы жағынан өзгертуге әрекет жасайды. Өйткені рухани жетілудің шыңына көтерілген адам өмірдің мәні мен мағынасын жай ғана түсініп қоймай, жер бетінде ізгілік орнатуға күш салады. Қандай да болсын адамдықты, адамгершілікті бетке ұстаған қоғамның мақсаты- әр адамды рухани байлық деңгейіне жеткізу. 

Оқушының жас ерекшеліктеріне сәйкес өзін-өзі тануға, өзін дамытуға бағытталған жұмыстар мектепте ғана емес, отбасында да ата-аналардың көмегімен жалғасын тауып, өзара ықпалдастық бағытта жүргізілуі керек. «Өзін-өзі тану пәні» жеткіншекті жарық дүниеде өмір сүріп, Адам екенін терең сезінуге, адамдарға қуаныш сыйлай білуге баулиды. Жанында жүрген аяулы адамдардың бар екенін ұғынуға көмектеседі. Адамдардың сезіміне ие болу және оны ақтай білуге үйретеді. Борыш пен парызға адал болуға тәрбиелейді. Артыңда өшпейтін ізгілікті із қалдыра білуге талпындырады. Қабілетіңді, бойындағы дарында, азаматтылығыңды дәлелдеуге итермелейді. 
Өзін-өзі тануды жеке пән ретінде 1-11 сыныптардың әрқайсысында аптасына 1 сағаттан оқыту белгіленген. Оқуматериалдарыжүйеленіпбарлықсыныптарда 4 тараубойыншаберіледі. Олар: 
1 тарау: Адамныңөзін-өзітануынаарналған. 
2 тарау: Адам жәнеқоғамқарым-қатынасынаарналған. 
3 тарау: Адам жәнеқоршаған орта қарым-қатынасынаарналған. 
4 тарау: Адамзаттыңруханитәжірибесінеарналған. 
Аталғантарауларөзін-өзітануүдерісініңтүйіндібағытыболыптабылады, өйткеніоларадамөмірініңлогикасына, жалпыадамзаттықжүйегетолықсәйкескеледіжәнежекетұлғаныңрухани-адамгершілікқасиеттеріндамытуға, өзін-өзітанып, өзін-өзіісжүзіндемейліншекөрсетебілугеайтарлықтаймүмкіндікбереді. 

«Өзін-өзі тану-өмірді тану», - дейді көне грек философы Сократ. Басты мақсат – әр адамның өмірден өз орнын табуына ықпал ету. 
Өзін-өзі тану пәні әлемнің ең басты құндылығы – адам және адамның өмір сүруі үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай қарапайым ақиқатына – ұлттық құндылықтарды меңгере отырып, баланы халқының адал ұлы, Адам деген ардақты атқа лайық болуға жастайынан үйрету қоғам талабы болып отыр. 
Бүгінгі жас ұрпақты оқытып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша дағдыларға тәрбиелеу қажет. Әлемдік даму, ғылыми технология адамның ұшқыр ойлы, терең білімді, озық тәрбиелі болуын талап етеді. Сондықтан рухани-адамгершілік тұрғысынан білім беру әр тұлғаның азаматтық келбетінің жоғары болып, олардың кез келген ортада белсенділік көрсете алатынын қабілеттерін жетілдіруді көздейді. 
Бүгінгі күні біздің елімізде ұлттық және азаматтық құндылықтардың негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру және дамыту, жеке адамның рухани күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін қажетті жағдайлардың барлығы да жасалуда. Тәрбиенің басты мақсаты әр адамның ішкі құндылығын, тұлғалық қасиетін ашып, бағалауға үйрету. 
2010-2011оқу жылынан бастап “Өзін - өзі тану” пәні міндетті пән ретінде кіргізілген.Қазіргі уақытта “Өзін - өзі тану” пәнінен сабақ беретін ұстаздар өз сабақтарын әртүрлі әдіс - тәсілдерді кеңінен қолдана отырып, оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін, белсенділіктерін арттыру мақсатында өткізіп жатыр. 
Қай қоғамда, қай мемлекетте болсын, қарым – қатынас адами құндылықтар, оның ішінде адамгершілік құндылықтар қалыптастыру кез – келген мектептің міндеті болса, баланың өзін тануына, басқаны тануына, баланың болашақ дамуына «Өзін - өзі тану» пәні зор ықпал етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру

 Бүгінде рухани жəне адамгершілік мəселелері əлемдік қоғамның басты назарында, себебі адам- дардың санасында рухани жəне адамгершілік құндылықтардың дамуынсыз бір де бір қоғам өзінің əрі қарай дамуын көре алмайды.

Бұл жөнінде Елбасы Н.Ə. Назарбаев өзінің «Қазақстан — 2050»: мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Стратегиясы (14.12.2012 ж.) атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Əлем дүниетанымдық жəне құндылықтар дағдарысын бастан өткеруде. Біз қазір экономикалық мəселелерден гөрі, рухани мəселелерге басым назар аударылатын мемлекетіміздің дамуы кезеңіне қадам басудамыз», — деген болатын.

«Жер бетіндегі адамдардың, алғашқы кезекте үлкендердің басты міндеті — рухани білімді ілгерлетуде өзіне жəне басқаларға көмек көрсету, оны өскелең ұрпаққа жеткізу», ¾ деп Республика- лық «Бөбек» балалар қайырымдылық қорының негізін қалаушы жəне Президенті С.А. Назарбаева Дүниежүзілік рухани мəдениет форумында баса айтқан болатын (Астана, 2010) [1].

Бүгінгі күні ұлттық білім беру жүйесі өскелең ұрпақтың дамуына, балалар мен жастарда адам- гершілік сенімдердің жəне де махаббат, мейірімділік, шындық, əдемілік, адамгершілік сынды жалпы адами құндылықтармен адамгершілік мінез-құлықты қалыптастыру арқылы жеке тұлғаны дамытуға бағытталған. Осыған орай заманауи педагогиканың маңызды міндеттерінің бірі балаларды жалпы адамгершілік құндылықтар негізінде тəрбиелеу болып табылады. Бұл міндеттің отыз жыл бойғы тəжірибелік шешімі болып, елімізде өскелең ұрпақты дамыту жəне рухани адамгершілікке тəрбиелеуде белсенділік танытқан, Қазақстан Республикасының бірінші ханымы Сара Алпысовна Назарбаева авторы болатын «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік рухани-адамгершілік білім жобасын жүзеге асыру болып табылады.

«Өзін-өзі тану» курсы – бұл, ең алдымен жаһандану кезеңінде бақытты өмір сүре алатын, қоршаған ортаны сақтай алатын, өмірлік ұстанымы басқа адамдарды түсіне алатын, өз əлемінің ұлттық бейнесін қорғай отыра, түрлі мəдениет пен өмірлік тəжірибелерге құрметпен қарайтын рухани ағарған адамды, Ғаламшар азаматын жəне бір мезетте Қазақстанның азаматын қалыптастыру, жеке тұлға ретінде дамыту жүйесі. «Өзін-өзі тану» философия жəне психология, педагогика жəне тарих, дінтану жəне мəдениеттану, əдебиет, ұлттық психология, этика, эстетика, əлеуметтану сияқты гуманитарлық жəне жаратылыстану ғылыми пəндерді байланыстырған жұмылдырылған база тəріздес [2].

«Өзін-өзі тану» курсы білім беру орындарында оқу-тəрбиелеу қызметі жүйесінде жетіспеушіліктің орынын толтыруға мүмкіндік беретіндігімен жəне оқытуға, тəрбиелеуге дəстүрлі жəне жаңа қадамдардың мазмұнын ашуға көмек көрсететіндігімен анықталды. Руханилық басымдығы оқытудың жаңа мазмұндағы əдістері мен қадамдарын таңдауды анықтап берді.

«Өзін-өзі тану» курсының мазмұны Қазақстанда өмір сүретін ұлттар мен ұлыстардың дəстүр- лерін ескере отырып, жалпы адами құндылықтарды: махаббат пен бақытты, кеңпейілділік пен жанашырлықты, шындық пен мейірімділікті, өмірдің мəні мен əділеттілікті, шыдамдылықты тануға бағытталған.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаев халыққа өз Жолдауында: «Біз əрбірінің ар-ожданын, беделін құрметтейтін, жоғары адамгершілік, этикалық стандарттар жəне рухани құндылықтары бар қоғам құруымыз қажет», — деп атап айтқан болатын. Осы талаптармен «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік бағдарламасының мақсаты астарласып жатыр.

Балалардың рухани-адамгершілік дамуы, оларды өз еркімен өмір сүрулеріне дайындау барлық ғасырларда қоғам мен мемлекеттің дамуындағы маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Балалардың, жасөспірімдердің жəне жастардың жеке тұлғаларын қалыптастыру заманауи қоғам- да экономикалық жəне саяси реформада жүзеге асатындықтан, жастардың құндылық бағыт-бағдар- ларының өзгеруіне, бұрыннан келе жатқан ұстанымдары мен көзқарастарының ауытқуына əкеліп соқтырды. Бұл міндеттің тəжірибелік шешімі болып «Өзін-өзі тану» жобасын жүзеге асыру болып табылды. Балаларды, оқушыларды, жастарды адамгершілік білім беру бойынша қоғамдық- педагогикалық бастама қоғам мен адамның қарым-қатынасын үйлестіруге қабілетті білім берудің жаңа үлгісінің сызбасын айқындады жəне педагогтар мен қоғам тарапынан ауқымды қолдау тапты.

Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарындарының оқу жоспарларына жаңа «Өзін-өзі тану» пəнінің енгізіліуінің мақсаты — жалпы адами құндылықтарға жəне адамгершілік идеалдарға жүгінуілері арқылы студенттердің жеке тұлғалық дамуына үлес қосу. Бұл курстың мазмұны жастарға өзіне, өзгелерге, қоршаған ортаға құндылық қатынастарын дамытуға көмек көрсетуге, кəсіби өсуіне бағытталған. Адамгершілік кəсіби мəдениеттің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Заманауи қоғамда бүгінде түрлі кəсібиліктің сипаттамасында аса маңызды жауапкершілік ұғымы бекерден маңызды ұғым болып қалыптасқан жоқ.

Жеке тұлғаның өзін-өзі тануында жəне рухани əлемінің құрылуында өнер маңызды құрал болып табылады. Өркениеттің дамуы тарихы адам ойының қоршаған ортаны тануға, сол қоршаған ортада адамның алатын орнын түсінуге ынталанғанын куəландырады.

Қазақстандық білім беру, қоғамның модернизациялануы үдерісінде бола тұра жоғары адамгершілік мінез-құлқы бар бəсекеге қабілетті мамандарды даярлау мəселелерін өзектендіреді.

Бүгін қоғам алдында «руханилықты қайта тірілту» міндеті тұр. Интеллектуалдық, эстетикалық, еңбек, дене шынықтыру, рухани-адамгершілік тəрбиелеу мəселелері аса өзекті бола түсуде.

Кіші мектеп жасында мінез-құлықты қалыптастыратын жеке тұлғаның жалпы мəдениетінің негізі құралады, баланың жеке өзі дамиды, өзін-өзі тануға қызығушылығы пайда болады. Мұның бəрі мамандардың рухани-адамгершілік саласында жоғары білімді мамандарды қалыптастыруға мүмкіндік беретін мақсатты, бағытталған жұмысты талап етеді [3]. 2001 жылдан бастап «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім беру курсы мен бағдарламасы мектепке дейінгі мекемелерде, мектептерде жəне еліміздің жоғарғы оқу орындарында оқытылды. 2005 жылы ҚР Білім жəне министрлігі жəне облыстық басқармалар жанында «Өзін-өзі тану» Рухани-адамгершілік білім беруді республикалық үйлестіру кеңесі құрылды.

Тəжірибе 175 білім беру ұйымдарында жүргізілді: 60 – мектепке дейінгі мекемелерде, 75 – жалпы білім беретін орта мектептерде, 10 – жетім балаларға арналған мектеп-интернатта, 1 – колледжде, 29 – жоғарғы оқу орындарында, оның ішінде академик Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ-да.

Тəжірибе барысында «Өзін-өзі тану» курсын оқыту əдістерін жəне мазмұнын, рухани- адамгершілік білім беру мəселелерін талқылау бойынша, оқыту семинарлары, халықаралық, республикалық, аймақтық конференциялары жүйелі түрде жүргізіліп тұрды. Тəрбиешілер, мұғалімдер үшін «Өзін-өзі тану» пəні бойынша оқу құралдары, оқу-əдістемелік кешендер əзірленді. Ұстаздар, ата-аналар, студенттер жəне оқушылар арасында жүргізілген əлеуметтану сауалнамасы бұл бағдарламаның қажеттілігін көрсетті. Көп жылғы тəжірибелерден кейін «Өзін-өзі тану» бағдарламасы қоғам, ғалымдар, жас зерттеушілер тарапынан қолдау тапты.

«Өзін-өзі тану» курсын жүргізу бойынша ғылыми-зерттеу қызметін, мониторингті адамның үйлесімді дамуының ұлттық ғылыми-тəжірибелік «Бөбек» орталығы институты басшылық етеді.

Жоғары оқу орындарында педагогикалық факультеттерде балаларды өзін-өзі тануға оқытатын мұғалімдерді дайындау қажеттілігі туды. «Бөбек» орталығының ұсынысы бойынша бакалавриат, магистратура жəне докторантура (PhD) мамандықтарының классификаторына 2009 жылы

«Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану» жаңа мамандығы енгізілді. Осыған байланысты Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде 2010–2011 оқу жылдарында «Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану» жаңа мамандығы ашылды.

 Қазақстанда алғашқы мамандандыру 2010 жылы ашылды жəне бұл бағыттағы мамандандарды дайындауға еліміздің жоғары оқу орындары үшін 300 грант бөлінді. Заманауи қазақстандық қоғамда өскелең ұрпаққа рухани-адамгершілік білім беруді жəне тəрбиелеуді басымдылық маңызын нығайту үшін көп мүмкіндіктер жасалуда. Бұл бағытта білім беру мекемелерінің қызметінде «Өзін-өзі тану» оқу пəнінің алатын орны ерекше. Адамгершіліктің дамуы, адамды тəрбиелеу мəселелері қоғамды əрдайым толғандырған. Бүгінде əлем жалпы адами құндылықтарды дамыту бойынша жаңа білім беру бағдарламалар іздестіру үстінде. Жаңа ұрпақты адамзаттың рухани мəдениеті құндылықтары мен жетістіктеріне үйрету заманауи қоғамның өзекті мəселесі болып табылады.

«Бала құқығы туралы» БҰҰ Конвенциясында «толыққанды адамгершілік дамуға құқығы» көрсетілген. Адамгершілік ¾ бұл адамның бала жастап бастап этикалық нормалармен, тəртіп ережелерімен басшылық ететін ішкі рухани сапасы.

Бала тəрбиесіне ықпал ететін мүмкіндігі бар мүғалім өз қызметінде осы мəселеде маңызды роль атқаратынын білуі тиіс. Осы себепті педагогтың міндеті баланы ар-ождан принциптерімен, этикамен таныстыру, адамгершілік ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру болып табылады.

Заманауи қоғамда өскелең ұрпақтың рухани жəне адамгершілік дамуының қалыптасуы, азаматтардың жаңа типін тəрбиелеу, шынайы патриоттарды, өзіндік ой пікірі бар, белсенді, интеллект мүмкіндігі мол жəне адамгершілік принциптері бар азаматтарды тəрбиелеу мəселелері маңызды болуда.

Заманауи білім берудің, қоғамның жəне мемлекеттің маңызды мақсаты болып, жоғары өнегелі, жауапты, шығармашылықты, ынталы, бəсекеге қабілетті Қазақстан азаматының қалыптасуына жəне дамуына педагогикалық қолдау көрсету, тəрбиелеу болып табылады.

Патриотизм, адамгершіліктік нормасы, ұлтаралық келісім, толеранттылық тəн жəне рухани даму, заңға бағына білу. Бұл құндылықтар жеке меншік нысанына тəуелсіз барлық оқу орындарына енгізілуі қажет.

«Өзін-өзі тану» пəнінің əзірленуінің басты идеясы ¾ оқу жəне тəрбиелеу үдерісі барысында балаларға, жасөспірімдерге рухани-адамгершілік құндылықтарын сіңіру.

«Өзін-өзі тану» бала мен жасөспірімнің рухани-адамгершілік мəдениетінің дамуына, өз өмірінің мəнін түсінуге, өзінің «Менін» түсіну арқылы адамның жоғары болмысын, өзін-өзі тануға бағытталған пəн. «Өзін-өзі тану» пəні мəдениеттің, жалпы адами құндылықтың, адамның шығармашылық қабілеттілігін дамыту, өзінің қайталанбас даралығын ұғыну, əрбір оқушы өзінің табиғи қабілеттілігін ашуды дамытуға бағытталған. «Өзін-өзі тану» пəнінің негізін құрайтын руханилық-зияткерлік, этикалық жəне эстетикалық негізгі үш өлшемнің бірлігінде дəлелденеді. Пəннің базалық мазмұны төрт негізгі бөлікті қамтиды: адамның өзін-өзі тануы; адам жəне қоғам; адам жəне қоршаған орта; адамзаттың рухани тəжірибесі. Өзін-өзі танудың пəндік аймағы əрбір оқушының өзінің табиғи қабілеттілігін ашуға жəне өзінің ішкі əлемін ашудағы шығармашылық шамасына, өзінің қайталанбас даралығын ұғынуға бағытталған мақсатты оқыту барысын ұйымдастыруға болжанған.

Сабақтар адамзаттың рухани мұрасының жақсы үлгілеріне жүгінеді. Оларды жиі «Халық даналығы» сабағы деп атайды. Оқушылар өздерінің ішкі əлеміне талдау жүргізеді жəне өзінің жеке əрекетіне баға береді, өзінің жеке «Менінің» сыртынан жолдар іздейді, ұғынады, үйренеді, өзінің ойын, сөзін жəне əрекетін талдайды, өзінің жағымсыз қасиеттерін жеңіп, жағымды қасиеттерін жетілдіреді [4]. Өзін-өзі тану сабақтарында оқытушымен ашық диалог жүргізіледі, əлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтерде адамдардың өзара қарым-қатынас əлемі зерттеледі, өмірлік бақылаулары бойынша пікір алмасады, қоғамға қызмет етудің практикалық дағдылары дамытылады. Өзін-өзі тану ерекшелігін есепке ала отырып, денсаулық сақтау əлеуетіне ие əр түрлі стандартты емес сабақ түрлері пайдаланылады. Осы бағытта басты рөл оқытудың жəне тəрбиелеудің заманауи əдістерімен, психологиялық біліммен, балалардың жас ерекшеліктерінің есебімен педагогикалық барысты өз бетінше құрастырудағы ептілікті білетін мұғалімге бұрылады. Өзін-өзі тану мұғалімі сабақта жеке тұлғаның шығармашылық шамасын ашуға, оның қабілеттілігіне жəне мүмкіншілігіне көмектесетін əртүрлі дəстүрлі жəне дəстүрлі емес интерактивті нысандар жəне оқытудың əдістерін пайдаланады. Рухани адамгершілік білімінің ерекшеліктеріне сəйкес, оқушылардың саны емес, олардың оқудағы жетістіктерінің сапалы бағалары маңызды. «Өзін-өзі тану» пəні өзін-өзі дамытудың жəне өзін-өзі жеке тұлғаландыруды актуализациялаудың, оқушылардың маңызды өмірлік ептілікке жəне кеңінен шоғырланудың дағдыларына ие болуларына көмектесу жəне қолдау көрсетуге қажетті жағдай болып табылады.

 Білім – қазіргі заман əлеміндегі ұлы құндылықтардың бірі, себебі жеке тұлғаның рухани- адамгершілік дамуы үшін жағдай туғызады. Егер немқұрайды білімге мамандар емес, ал нағыз, сенімді кəсіпқой, шығармашылық, жасампаз адамдар ие болса, қоғам ұтады, ал осы міндеттерді шешуде басты рөлді, атап айтқанда, «Өзін-өзі тану» пəні атқарады.

Жоғары білім əр түрлі гуманитарлық ғылым өкілдерінің арнаған жұмыстарының маңыздылығын қарайтын əлеуметтік институт тəріздес. «Өзін-өзі тану» оқыту тəртібінің орны жəне рөлі жоғары білім жүйесінде маңызды. Осы тəртіп жас адамға қоршаған ортаны түсіну, өзін ұғыну жəне соған өзін арнау, өзінің өмірлік ұстанымын анықтауда, өзінің қоршаған ортаға дұрыс жалпы адами құндылықтармен көзқарасын жүйелеуде көмекке келеді. «Өзін-өзі тану» жаңа пəні он жыл бойы дүниежүзілік білім жүйесінде, жалпы адами құндылық-тарға, оқыту тəжірибесінде ұйымдастыру кестесін құру жəне өзгертуде жаһандық өзгерістер қатарын-да интегративті инновациялық курс сияқты жасалды. Білім берудің жаңа үлгісі адамның шығармашылық қабілетін дамыту жəне барлық көп білім беру қызметін жаңғыртуға толық деңгейде бағытталған.

«Өзін-өзі тану» пəнінің рухани-адамгершілік тереңдігін ашу адамзаттың ұлы оқытушыларының ілімдері жəне өмірбаяндарында шоғырланатын өркениеттің рухани тəжірибесіне артусыз болмайды. Ұлы адамдардың өмірбаяндары кемел өмірді бастаудың, ойлардың, сөздердің істердің бірлігінде, сонымен қатар барлық жастағы оқушылар үшін көтеріңкі ойлардың таусылмас қайнар көзі жəне шабыт беруші болып табылады.

Шынында, біз сыртқы əлемді түсіну жəне меңгеруді үйрендік, алайда өзіміздің ішкі əлемімізді зерттеуді жəне түсінуді ұмыттық, яғни өз-өзімізді. Қазіргі заманғы адамзат кең байтақ бүкіл əлемді жаулап алып жатқанын мақтан тұтады, алайда біз өз өзімізді жаулай алмағанымыз анық.

Ілгерілеу мен білімнен қандай пайда, егер адам ызадан, ашкөздіктен, қызғаныштан, қайғы- қасіретпен жəне өзгелерге қайғы-қасірет келтіріп өмір сүруден құтыла алмай жүргенде. Осы туралы қазақтың ұлы классиктері де айтқан. Мысалы, Шəкəрім Құдайбердиев ғалымдарға барлық білім беру мекемелерінде міндетті «Ар-ұждан ғылымын» жасау жəне енгізуді ұсынған болатын. Қазақтың аса көрнекті ақыны жəне ойшылы: «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады. Олар: барлығынан басым болатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл сапалар адамды дүниеге келген күннен бастап тəрбиелейді».

Өзін-өзі тану сабақтарын ар-ұждан сабақтары деп атауға болады, себебі ар-ұждан барлық рухани-адамгершілік құндылықтарын айқындаушы болып табылады. Бүгінгі күні Шəкəрім Құдайбердиевтің арманы орындалды деуге болады, себебі өзін-өзі тану сабақтары Қазақстанның барлық жалпы білім беретін мектептерінде жүргізіледі. Руханилық ¾ бұл «адамның сол немесе басқада жоғары құндылықтарға ұмтылуы, адамның өзін өзгертуге талпынуы, өзінің өмірін сол мақсатқа жақындатуы жəне ішкі үйреншіліктен босатылуы» (В.И. Даль).

Ғасырлар бойы адамдар рухани-адамгершілік құндылықтарды жоғары бағалады. Қазіргі заманғы қоғамда пайда болған əлеуметтік-экономикалық терең жаңғырту бізді Қазақстанның болашағы, оның жастары туралы ойлануға мəжбүрлейді. Қазіргі уақытта адамгершілік бағдар алынған өскелең ұрпақты руханисыздықта, нанымсыздықта, қатыгездікте кінəлауға болады.

XXI ғасырдағы адамның руханилығы, оның шығармашылық ой өрісі, инновацияларға ашылуы қоғамның негізгі капиталы болып есептеледі. Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сəйкес, адамның тұлғалық биіктігі мен кəсіби артуына жету мақсатында білімге құзыретті көзқарасты жүзеге асыру үшін қолайлы жағдайлар жасалған. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы жүйесі адамгершілік пен руханилықты дамытуға бейімделгені анық көрінеді. Төмендегі түсініктер қарастырылып, мағынасына келесі мəн беріледі:

• жалпыадамзаттық, ұлттық, этномəдени жəне тұлғалық құндылықтарды үйлестіру;
• бірыңғай дүниетанымды дамыту;
• азаматтық сана;
• өмірлік дағды;
• оқушылардың шығармашылық белсенділігі.

«Өзін-өзі тану» жобасы баланың жалпы дамуына, рухани əлемді жəне жалпыадамзаттық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған. Басты мақсат ¾ баланы өзімен, қоғаммен жəне қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүруге үйрету.

  

 

Əдебиеттер тізімі

1. Ушинский К.Д. Человек как предмет воспитания: собр. соч. ¾ М.; Л.: Изд-во АПН РСФСР, ¾ Т. 8. ¾ С. 11-28.
2. Антология педагогической мысли Казахстана / Сост. К.Б. Жарикбаев, С.К.Калиев. — Алматы: Рауан, 1995. — C.
3. Нысанбаев А.Н., Соловьева Г.Г. Изменимся вместе с детьми (философское обоснование предмета «Самопознание»).
4. Алматы: Компьютерно-изд. центр Ин-та философии и политологии МОН РК, 2002. ¾ С.
5. Государственный общеобязательный стандарт по предмету «Самопознание». ¾ Алматы: ННПООЦ «Бөбек»,¾ С. 74.

 

Автордың аты-жөні, тегі: Б.Ж. Абдрашева, Ж.К. Кабылбекова, Ж.А. Жакенова-Бике

Баяндама «Өзін-өзі тану, өмірді тану»

 24.05.2017 oquzaman  0 Comments

Нуркадырова Гулдана Жаугаштиевна
Ақтөбе қаласының Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Жас жеткіншектердің рухани дамуын жетілдіріп, олардың ізгілікке жетелеуде «Өзін-өзі тану» пәні маңызды рөл атқарады. «Өзін-өзі тану» пәні арқылы берілетін рухани адамгершілік білім негіздері адамдар арасындағы жарасымды қарым-қатынасқа сай бақытты өмір сүруді қалайтын,қоршаған табиғи ортаны сақтауға мүдделі, өмірде кездесетін әр түрлі жағдаяттарда өзіндік көзқарастары мен дүниетанымы қалыптасқан болашақ ұрпақтың жеке тұлғалаық қабілеттерін жетілдіруге қызмет етеді.

«Өзін-өзі тану» пәні – өзге пәндерден ерекше. Ол  дәстүрлі пәндер сияқты қоршаған орта туралы емес, адамның өзі және оның ішкі жан-дүниесі туралы пән. Адам болып туу аз, Адам бола болу керек! «Адам болу!» қағидасын мұрат еткен Абай атамыз өзінің он төртінші қара сөзінде: «Адам бойындағы ең қымбаты – оның жүрегі. Мейірімділік, ізгілік, өзгені өз бауырындай қабылдай білу, оған өзіңе тілейтін игілік тілеу-мұның барлығы жүректің қалауы».

Әр бала өзінің руханилығымен, өзінің тазалығымен және өмірді таза күйінде қабылдай алуымен талантты. Өзін-өзі тану сабақтарында баланың жалпыадамзаттық құндылықтар, адамгершілік қасиеттер, жарасымды қарым-қатынас туралы түсініктер кеңейеді. Мақсат-міндеттер әр баланың өз жүрегінде жалпыадамзаттық рухани құндылықтар (Ақиқат, Дұрыс әрекет, Ішкі тыныштық, Сүйіспеншілік, Қиянат жасамау) бар екендігіне көздерін жеткізіп, өмірде осы құндылықтарды басшылыққа алуға үйретуді көздейді.

Құндылықтар деп – адам үшін өте маңызды заттар мен құбылыстарды, қасиеттер мен жай-күйлерді атайды.

Абсолюттік (мәңгілік) жалпыадамзаттық құндылықтар тұлғаға рухани-адамгершілік білім берудің негізгі өзегі болып табылады. Мәңгілік жалпы адамзаттық құндылықтар табиғи және жүре пайда болған құндылықтарды да қамтиды. Өйткені жадпыадамзаттық құндылықтар тұрғысынан алғанда олар адами қасиеттер болып табылады.

Мәңгілік жалпыадамзаттық құндылықтарды жарыққа шығару ізгілікке жол ашады. Мәңгілік құндылықтар – рухани-адамгершілік білім негізі және оның өзегі болып табылады. Олар атап айтсақ; Ақиқат, Дұрыс әрекет, Тыныштық, Сүйіспеншілік және Қиянат жасамау адамның ұлтына, нәсіліне, тұратын ортасына және конфессионалдық тиістілігіне байланыссыз және уақытпен өзгермейтін жасаушы мән.

Олар бөлінбейді, өзара байланысты, өзара тәуелді және бір-біріне етене еніп,адами адам руханилығын және оның мәдениетінің бірыңғай негізін құрайды.

– Ақиқат – ойдағы Сүйіспеншілік.

– Дұрыс әрекет – іс-әрекеттегі Сүйіспеншілік.

– Жан тыныштығы – сезімдегі Сүйіспеншілік.

– Қиянат жасаму – түсінісудегі Сүйіспеншілік.

Жалпыадамзаттық мәңгілік құндылықтар біртұтас,өзара тығыз байланыста болады, бір-бірімен ынтымақтаса отырып, адамның руханилығы мен мәдениетінің негізін құрайды.

Ақиқатты жарыққа шығаруға оқытудың мақсаты баланың шынайы болмысын іздеуіне және бұл ізденіс өмірдің басты мақсаты екенін жете түсінуіне көмектесу, өйткені – Ақиқат адам шынайы болмысы.

Ақиқатты жете түсіну адамның ішкі кеңестігін толтыратын энергияның қуатты ағынына жол ашады.

Ақиқат – өмір энергиясының өн бойынан өтетін парасатты мәңгілік барлық болмыстың бастапқы табиғаты туралы ғылым. Ол тығыздала отырып,материалдық әлем ретінде көрініс береді.

Ақиқат – көпқырлықтың біртұтастығын түсіну, өзін бәріне қатысы бар және бәріне де жауапкер бөлінбейтін бірліктің бөлшегі ретінде қабылдау.

Ақиқат кеңістік және уақытпен шектелмейді. Барлық ел, барлық заман, барлық адам үшін Ақиқат – біреу. Ол өзгермейді. Оның бірнеше пішіні болғанымен, ол-жалғыз.

Біз Ақиқатты пендешілік өмірге қолданамыз да, сөйтіп сыртқы әлеммен теңдестіреміз. Пендешілік немесе материалдық әлемдегі Ақиқаттың мәні – іс жүзінде болған нәрсені немесе ойды шынайы жеткізу.

Нағыз шындық – ол Ар-ұждан.

Сөз Ар-ұжданды басшылыққа алса,ол Ақиқатқа айналады.

Ақиқат үшін қиындықтарға жолығуың мүмкін. Бірақ қиындықтан қашып, өтіріктің жолына түсуге болмайды.

Өтірік айтып, сіз қиындықтан құтылуыңыз мүмкін, бірақ кезі келгенде сіз ауыр сынаққа кезігесіз.

Ақиқаттың туындағанның барлығы – Дұрыс әрекет, яғни дұрыс өмір сүру деген сөз.

Әр адамның бойында бар Ар-ұждан дауысын ажырату және ести білу қабілеттерін ояту және күнделікті өмірде дұрыс әрекет ету сапасын дамытатын және жүзеге асыратын ойларын,сөздерін және жүзеге асыратын ойларын,сөздерін және іс-амалдарын бекіту дұрыс әрекет құндылығының басты міндеті болып табылады. Атап айтсақ:

–  Жақсы болу;

–  Жақсы нәрсе туралы ойлау;

–  Жақсы нәрсе айту;

–  Жақсы нәрсе тыңдау;

–  Жақсы нәрсе көру;

–  Жақсы әрекет жасау.

Дұрыс әрекет  –  жүректен шығып, сосын сөз ретінде бейнеленетін және іс жүзінде қолданылатын құндылық.

Дұрыс әрекетке:

1.  Әдет;

2.  Қанағат;

3.  Ынтымақтастық;

4.  Тәртіп;

5.  Парыз бен ризашылық;

6.  Дұрыс ой;

7.  Дұрыс сөз жатады.

Егер біз ар-ұятымызға сүйінбесек, онда  дұрыс  әрекет болмайды.

Тыныштық – өмірді үйлесімділікпен басқара алу. Ол өмірлік энергияға толы. Ол – жердегі біздің өмірімізбен біртұтас. Егер ішіміздегі қажетті жолдарды ашатын болсақ, онда ондай тыныштықты сезінуге болады.

Егер Тыныштық көзінен көз жазбасаң – өзіңнің өміріңді шын мәнінде жемісті ете аласың.

Ішкі тыныштықты жоғалту – адам үшін ең үлкен азап. Ешқандай сыртқы күштер адамның ішкі тыныштығын бұза алмайды, тыныштықты адам тек өзінің ішкі жан-дүниесінен ғана таба алады. Тыныштықтан айырылу – тек оның өзінің мазасыз ойлары мен іс-әрекетінің ғана нәтижесі.

Адам:

– ақиқатты түсіне алғанда ғана;

– жақсыға ұмтылғанда ғана;

– Дұрыс әрекет жасағанда ғана;

– Жүрегін Сүйіспеншілікке толтырғанда ғана тыныштыққа қол жеткізеді.

Ақылмен ғана іс әрекет ететін болсаң – нәтижесі дұрыс болмайды, ал ақыл мен жүрек біріккенде – парасат пайда болады. Парасаттылық ақ пен қараны,жақсы мен жаманды ажыратуға мүмкіндік береді. Демек, кез келген нәрсені,құбылысты сабырмен, түсіністікпен қабылдап, сүйіспеншілікпен пайымдау жасасақ – жаман ойдан арылып, жаныңыз жай табады, күдіктен, мазасыздықтан,  үрейден арылтады.

Рухани-адамгершілік білім беру – адамның ішкі жан дүниесінде болатын өзгеріс. Ал адамның жан дүниесі сүйіспеншілік болғанда ғана өзгеріске түседі. Өзін-өзі тану адамның риясыз сүйе білу қабілетін ашып береді және қоғамға қызмет ету дағдысын дамытады.

– Сүйіспеншілік қорқынышты білмейді, сүйіспеншілік өтірікпен өш.

– Сүйіспеншілік тілдің ұшында, ақылдың шыңында емес – ол жүректің төрінде.

– Сүйіспеншілік кешірімділер мен жаны жомарттармен бірге, өзімшілдік  ала берсем деп ойлап, жақсылықты тез ұмытып кететіндірмен бірге.

– Өзімшілдік жоқ жерде – сүйіспеншілікке орын жоқ.

– Сүйіспеншілік – барлық руханилықтың тамыры, барлық жазбалар мен ізденістердің мәні, барлық жолдардың қиылысқан тұсы, адамдардағы шабыт көзі.

Өзін-өзі тану сабағында қатаң талап етуден гөрі көмектесу қажет,үйретуден бұрын, оларды жақсы көру маңызды.

Сабақ үдерісінде нәтижеге тек қана жақсы көру арқылы жету маңызды.

Сүйіспеншілік барлық діннің тамыры,барлық жазбалар мен ізденістердің мәні, арлық жолдардың қиылысқан тұсы, адамдардағы шабыт көзі.

Қиянат жасамау, яғни басқаларға зиян келтірмей өмір сүру-бұл сүйіспеншілік пен ынтымақтастық  рухы, кешіре білу, қайырымдылық, қошаған орта мен өзгелерге қамқорлық, бауырмалдық және теңдік сезімі ұлттық сана, өзгелердің мәдениеті мен түрлі рухани дәстүрлеріне деген құрмет.

Қиянат жасамау құндылығы шын мәнінде,барлық төрт құндылықтың нәтижесі.  Қиянат жасамау Ақиқат, Сүйіспеншілік, Дұрыс әрекет ету және Тыныштық құндылықтары бар жерде ғана болады.бойында қиянат жасамау құндылықтары бар жерде ғана болады. Бойында қиянат жасамау құндылығы бар адамдар заңды құрметтейді, табиғат заңдарын бұзбайды. Осылайша олар барлық адамдарды, жан-жануарлар мен қоршаған әлемді сүйеді.

Қиянат жасамау идеясы адамзаттың рухани тәжірбиесінде жамандыққа оған қарама-қарсы әдіспен, яғни жақсылықпен бұғау салу мақсатында туындаған болатын. Қиянат жасамау барлық затқа Сүйіспеншілік ретінде көрініс береді.

Қиянат жасамау зиян келтірмеу дегенді ғана білдірмейді, ол – басқа адамдардың қайғы-қасіретін жеңілдету үшін әрекет жасау.

– Өтірік айту, дөрекі сөйлеу – тілге қиянат;

– Жаман сөз есту – құлаққа қиянат;

– Барлығынан жамандық көру – көзге қиянат;

– Жаман иіс иіскеу – мұрынға қиянат;

– Жаман әрекет жасау –тәнге қиянат;

– Жағымсыз ойлар – бүкіл әлемге қиянат.

«Жас бала-жаңа өркен жайған ағаш тәрізді», -дейді халқымыз. «Өзін-өзі тану» пәнінің мазмұны адамның өзін-өзі танып, өзін-өзі жетілдіруіне игі ықпалын тигізетін, адамгершілік қасиеттердің дара тұлғаны дамытудың мәні.

Гуманист-педагог Я.Корчактың сөзімен айтқанда «Оқушыны ең алдымен көруге, түсінуге және сүюге үйрету қажет, оқуға үйрету одан кейін келеді». Ақиқатында егер оқу мен тәрбие процесі үйлесімді ұштасқанда ғана шәкірттеріміз жеке тұлға ретінде дамитын болады.

 

Пайдаланған әдебиеттер:

1.     Өзін-өзі тану мұғалімге арналған хрестоматиясы;

2.     Өзін-өзі тану журналы;

3.     Өзін-өзі тану мұғалімге арналған әдістемелік құрал.

 

 

 

 

 

1.    
Өзін-өзі тану ұғымына жалпы түсінік

2.    
Рухани-адамгершілік құндылықтар жайында жалпы түсінік.

3.    
Өзін-өзі тану ғылымының обьектісі және пәні.

1.    
Философиялық көзқарастар тарихындағы тұлғаның өзін-өзі тануының негіздерін Хилон мен Фалес аузынан шыққан дана сөз немесе даналық формуласы “өзіңді-өзің таны” ұғымы ретінде Сократқа дейін пайда болды. Ең алғаш Греция тарихында теориялық ойлаудың жаңа кезеңінде адам проблемасы, философия проблемасын өзін-өзі тану арқылы түсінуге болатындығына көз жеткізілді. Кейін бұл идея кімде-кім өзін -өзі тани білсе ол өзінің не істей алатынын және не істей алмайтынын түсіне біледі. Соның нәтижесінде бақытты өмір сүре отыра өзін қанағаттандыра алады, білмейтін нәрсесінен аулақ болып, өмірде қателікке бой алдырмай бақытсыздықтан айналып өте алады. Осы артықшылығының арқасында біреудің құндылығын көре алады және оны өз қажеттілігіне қолдана алады” - деп, Сократ еңбектерінде өз жалғасын тапты.

Өзін-өзі тану философиялық тұрғыда - бүкіл дүниені ойлау, оның шығу тегін білуге ұмтылу, адамның дүниедегі орнына үңілу, адамның ішкі дүниесінің сырын ашу, табиғат пен қоғамның негізгі заңдарын танып білу, адам өмірінің мәнін айқындау т.с.с. жүйе ретінде қарастырылады. Бұдан шығатын қорытынды сол кездегі көзқарастарға тоқтала келе, өзін-өзі тану көзқарастарын зерделей отырып, олардың адамның ішкі дүниесі мен сыртқы дүниенің бірлігі үндестік тапқанда ғана табиғат пен қоғамның талабына сай тұлғаның қалыптасуына көз жеткізуге болады. Өзін-өзі тану арқылы тұлғаның өзіндік дамуына, білімдік және танымдық әрекеттеріне ықпал ету, өзара адамгершілік құндылықтары мен өзіндік бағдарын таңдауға мүмкіндік жасалу идеялары алынатындығы белгілі болды.

Қазір Республикада жастарды тәрбиелеу мәселесінде адамның ішкі жан дүниесін, рухани әлемін танып, дамыту, жетілдіру бағытында көптеген ғалымдар С.А. Назарбаева, психол.ғ.д. Х.Т. Шерьязданова, п.ғ.к. Т.А. Левченко, п.ғ.д. М.Х. Балтабаев, профессор Б.Қ. Дамитов, п.ғ.к. А.А. Семченко, ф.ғ.д. Е.Е. Бурова, п.ғ.к. Л.К. Көмекбаева, психол. ғ.к. З.Б. Мадалиева т.б. үлкен ізденістер үстінде. Және бұл тұрғыда өзін-өзі тану ілімінің философиялық негізін қалаған ғалымдар А.Н. Нысабаев, Г.Г. Соловьева өз еңбектерінде ұстанған басты қағида - адамның кісілік келбеті мен адам деген атқа лайықты бола білуін қалыптастыру, адамның табиғатпен, әлеммен үйлесуі, халықтық дәстүр, рухани мәдениет негізінде болашақ ұрпақтың рухани-адамгершілік тәрбиесін жаңа сатыға көтеру міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.

Оқытудың тиімділігі тұлғаның психикалық дүниесінің жалпы үйлесімділігіне, әсіресе оның “Менінің” көтеріңкілігіне, позитивтілігіне тәуелді. Сондықтан студенттің тұлғалық дамуының сипаты мен өз бойындағы рухани-адамгершілік құндылық бағдарының мән-маңызы оның академиялық жетістіктерінің маңызынан кем емес. Қазіргі уақытта жоғары білім берудің кредиттік жүйеге көшірілуі оқытудың дәстүрлі әдістерімен қатар жаңа технологияларын ендіру негізінде білімді шығармашылықпен меңгеруге, өздігінен білім алуға, өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі жетілдіруге қабілетті тұлғаны қалыптастыру мәселесі алдыңғы орынға шығарылып отыр.

Рухани-адамгершілік құндылықтар адамзат пайда болған кезден бастап адам санасына еніп дамып отырды десек те болады. Себебі рухани-адамгершілік құндылық адамның өзіне, қоршаған әлеуметтік ортаға бір-біріне деген қарым-қатынасы, өмір сүру салты, даму деңгейін бейнелейтін құрлымдық элемент. Рухани құндылықтың сапасы жан дүниесінің дамуы, сана сезімінің деңгейі білімділігі, өнерлілігі, ақылдылығы, мәдениеттілігі т.б. көптеген сапалары арқылы өлшенетін болса, адамгершілік құндылық адамның адами қасиеті, бір-біріне деген қайырымдылық көрсетуі, мейірімділік сезімі, іс-әрекеттегі адалдығы, әділдігі, өмір сүру салтындағы туыстық, достық қарым-қатынасымен бірігу идеясымен ерекшеленеді. Ал құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоцияларды -қуану, сүйсіну, таңдану, табыну т.б. қамтып дүниетаным ықпалымен қалыптасып келген. Оның ішінде ең жоғарғысы - қасиеттерге табыну бала кезден, ана сүтімен бірге, өзінің ана тілі арқылы, мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен салт- дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығып, кезеңге сай дамып отырды.

Қоғамды ізгілендіру - XXI ғасырдың табалдырығындағы өркениетті дамудың талабы, мұның өзі әлеуметтік қатынастарды ұйымдастырудың тиімді нысандарына қол жетуіне байланысты болып отыр, әрі бұл қатынастарда алдымен әлемнің тұтқасы ретінде адам аса айшықтана көрінеді. Ендігі жерде ізгілендіру мақсатына жету құралы зиялылықты қалыптастыруды, сезім, көңіл-күй мәдениетін тәрбиелеуді, өмірлік құндылықтар мен бағдарлардың белгілі бір жүйесін орнықтыруды көздейтін сан қырлы процесс болып табылады. Өйткені, біздің ертеңгі күні осы қазіргі мәдениетті, бүгінгі білім, тәрбие берудің аясында өзіміз қалыптастырған қоғамға қадам басатындығымыз айқын.

Құндылықтар - тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеалдар. Оларға шындық, қайырымдылық, тұлға, пайда, бостандық,

махаббат, шығармашылық, т.б. жатады. Құндылықтар- идеалдарды қабылдау немесе қабылдамау сезімі арқылы айқындалып, ақыл-ой сана арқылы қабылданады. Құндылықтар - құрметтеу, қошеметтеу, қабылдау тәрізді бағдарды білдіреді.

Сонымен “Рухани-адамгершілік құндылық дегеніміз” адамның өзінің табиғи жаратылысы мен өзін-өзі тану, қабылдау, сезіну арқылы сарапқа түсіп дамыған, сыртқы ортаның ықпалы нәтижесінде қалыптасқан, тұлғаның тұрақтылығы мен жетілу деңгейін, қоғамдағы орнын, даралық қасиеттерінің сипатын айқындайтын ішкі құрылымдық элемент- деп білеміз.

Студенттің рухани-адамгершілік құндылықтарын өзін-өзі тану негізінде қалыптастыру үрдісін студенттің бойындағы тұлғалық өзгерістер және оның өз деңгейін дамыту әрекеттерімен тығыз байланысты. Өйткені, бүгінгі жаңа қоғамда білім алушы студентке жаңаша қойылатын талаптар оның жеке тұлғалық қасиеттерін, тек қана өз басы үшін емес, сонымен бірге өз айналасындағы жолдастарына, жалпы адамдар үшін үлгі болуын қажет етеді.

• 
  жаңашылдық, шығармашылық, еңбекқорлық;
• 
  интелектуальдық сипаты: ой биіктігі мен тіл байлығы, логикалық өріс-өресі, терең танымдық, өзін-өзі сыни ойлау қабілеті;
• 
  ашықтық, сабырлылық, табандылық, мейірбандық;
• 
  өз көзқарасының сипаты: ізгіліктік, сүйіспеншілік, талап қоя алушылық, көмек көрсетуге даярлық;
• 
  болашаққа көзқарас сипаттары: өз біліміне, тәжірибесіне, білігіне, адамгершілік қасиетіне сыни көзқарас, өзінің адами даму сапасына жоғары талап қоя білу, жауапкершілік, өзін-өзі дамытуға, өздігінен білім алуға қажеттілігінің болуы;
• 
  өз мамандығы бойынша студенттер өз бойындағы адамгершілікке жатпайтын олқылықтарды зерттеп, түзетудің жолын табуға ұмтылуы;

Осы орайда өзіндік таным жобасының авторы С.А. Назарбаеваның. “Қазіргі уақытта қоғамдағы балалар мен жас жеткіншектердің тұлғалық дамуында рухани - өнегелі тәрбиесі, гормониялық дамуын зерттеу аса қажет” - деп көрсетеді. Бұл орайда С. Назарбаева қазіргі жастар тәрбиесінде этика, эстетика, рухани жан азығын өмірге деген көзқарасты өзгертіп, барлығына тек қана сүйіспеншілікпен, махаббатпен, ізгілікпен қарауға, өзінің ішкі жан дүниесін өзгерткенде, толықтырғанда ғана ол адамнан жоғары білікті азамат шығатынын “Путь к себе” еңбегінде көрсетіп кетеді. “Быть здоровым человеком значит привести в равновесие тело, разум дух, установить мир и спокойствие в самом себе. Найти путь к себе. Без духовной любви всякое обучение бесполезнодеп, бұл тұрғыда ғалым, білім алуда оны сүйе білуге, талпынысқа шақырады.

2.    
Ғылым - білім негіздері, негізгі принциптер мен жалпы заңдылықтарды қорытып шығаруға жұмылдырылған зерттеулер не пәндер саласы. Ғылым табиғат, қоғам, ой жүйесі туралы жаңа білімдерді жасауға бағытталады.

Ғылыми зерттеу - жаңа біліммен қаруландыру процесі, оқыту, тәрбиелеу, дамытудың обьективті заңдылықтарын ашуға бағытталған танымдық іс-әрекеттің түрі. Ғылыми зерттеудің үш деңгейі сараланады: эмпирикалық - ғылымда жаңа фактілер белгіленеді, теориялық - бұрын ашылған фактілерді түсіндіруге және олардың дамуын болжауға мүмкіндік беретін негізгі, жалпы заңдылықтар ұсынылып қалыптастырылады; әдістемелік-тәжірибелік зерттеулер негізінде құбылыстарды зерттеудің жалпы қағидалары мен әдістері, теория құрылымы қалыптасады.

Өзін-өзі тану ғылымның объектісі - білім беру, тәрбиелеу.

Білім беруді тек өзін-өзі тану пәні ғана емес, сонымен қатар философия, педагогика, әлеуметтану, психология, экономика және т.б. зерттейді. Мысалы, экономист жұмысшылардың шынайы мүмкіншілік деңгейін зерттей отырып, оларды дайындауға қажетті шығынды есептейді. Әлеуметтанушы білім беру жүйесінің адамды әлеуметтік ортаға бейімделуге, ғылыми-техникалық прогрестің дамуына көмектесуге дайындайтынын білгісі келсе, философ білім берудің жалпы өмірдегі мақсаты, орны жайындағы мәселелерді қарастырады. Психолог білім берудің психологиялық жақтарын зерттейді. Саясаттанушы мемлекеттік білім саясатының тиімділігін анықтауға бағытталады.

Бұл ғылымдардың білім беру де, зерттеуде тигізер көмегі өте зор болғанмен, олардың біреуі де адамның өзін-өзі адами тұрғыдан тануы мен ішкі дүниесінің ізгілік бағытта тәрбиеленіп қалыптасу қырларын, осы қарым-қатынасқа түсу процестерімен байланысты білім берудің мәндік аспектілерін қарастырмайды. Осы аспектілерді зерттеу білім берудің белгілі саласы-пәні ретінде танылады.

1.    
«Өзін-өзі тану» ұғымына ерте ежелгі және қазіргі мағынада анықтама беріңіз.

2.    
Өзін-өзі тану пәнін сіз қалай түсінер едіңіз?

3.    
Өзін-өзі тану пәнінің ғылым ретінде дамуына не түрткі болды?

4.    
Ғылымның обьектісі және пәні дегеніміз не?

5.    
Өзін-өзі тану пәнінің тәжірибесі мен пәнін негіздеңдер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өзін - өзі тану пәні – адамгершілік негізі 
( Баяндама)

Өзін-өзі тану пәнінің оқытушысы: К.Т.Рабай

Өзін - өзі тану пәні – адамгершілік негізі 
Біз өмір сүріп отырған ХХІ ғасыр - ғылым мен технологияның қарымтап дамыған ғасыры. Ақпараттандыру, жаһандық және интеграция ғасырында жаңа дүние үшін күрес жолында адамзат баласына білім беру бірінші кезекке қойылатыны сөзсіз.

Егеменді Қазақстанның өркениетті қоғам мен құқылы мемлекеттің қалыптасуы деңгейінде ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігін, құзыреттілігін арттыру қажеттілігі бүгінгі таңда туындап отыр.

Еліміз әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталуда. Бұл білім беру үрдісі мен педагогика теориясындағы өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім беру пародигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.

12 жылдық білім тұжырымдамасында «мақсаты-өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі орташа өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру» - делінген . Бұл Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім кеңістігіне жеткізуде жасалып жатқан қадамдар.

Адамгершілік – рухани білім беретін жаңа пәнді жүргізуде мектеп табалдырығын аттаған бүлдіршіндердің дайындығының аздығы байқалды. Ол баланың өз ойын толық жеткізе алмауы. Әрине мектепке келген 6,7 жасар бала ойын толық жеткізе алуы керек деген артық болар. Бірақ, ойын еркін айту, өз пікірін білдіре алу, басқаларды тыңдау, өзінен басқалардың пікіріне қосылып кете алу сияқты әңгімелесуге қажетті жағдайларды бала меңгермей келген.

Яғни баланың өзіндік «Мені» қалыптаспаған. Бұл отбасы тәрбиесінен болуы мүмкін. Мектепке келген балалардың барлығы бірдей балабақшада тәрбиеленбеген болуы да мүмкін. Осы орайда баланы мектепке дайындау мәселесіне көп көңіл бөлінуі керек. Ол баламен тілдесу, баланың пікірін тыңдау, ойымен санасу, т.б. Жас болса да бала өз пікірінің, қандай да бір идеясының үлкендер үшін маңызды екеніне сенімді болуы керек.

Осындай проблемаларды болдырмау үшін «Өзін - өзі тану» пәнін балабақшада, даярлық сыныбында енгізген өте тиімді. Біздің қаламызда екі балабақша осы бағдарлама бойынша жұмыс жасауда. Мектепке баласын әкелген ата – аналармен арнайы конференция, жиналыстар, дөңгелек столдар өткізіп, адам өмірінде рухани – адамгершілік білімнің өте маңызды екеніне көз жеткізу керек.

«Өзін - өзі тану» пәні білім берудің басымдықтары – рухани – адамгершілік білімді іске асыруға, ұлттық және жалпыадамзаттық мәдениетті үйретуге ықпал етеді. Бала әртүрлі мәселелерді адамгершілік нормаға сәйкес конструктивті шешуге үйренеді. Өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым – қатынас жасау, көмек беру, қамқорлық жасауға баулиды. Жасампаздық белсенділік, азаматтық және отансүйгіштікке тәрбиелейді.

«Өзін - өзі тану» пәнін оқыту арқылы мектептегі басқа пәндердің әлеуетін күшейтеміз. Әрбір оқушының өзін - өзі тануы жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастыруға ықпалы зор. 
«Өзін-өзі тану» пәні бүгінгі заман талабынан туындап отыр. Қазіргі кезеңнің ең басты қажеттілігі адамдар арасындағы сыйластық, бірін-бірі қадірлеу, бірін-бірі құрметтей білу мен бағалай алуы, яғни адамдардың өзін-өзі, қоршаған ортаны, әлемді тани білуі. Сондықтан да оқу-тәрбие үрдісіне еніп отырған «Өзін-өзі тану» пәнінің әлеуметтік-рухани өмірде алатын орны ерекше. Қоғам дамуында біздің күнделікті қарапайым тіршілігімізде сүйіспеншілік пен ізгілік, мейірімділік пен қайырымдылық, шыдамдылық пен имандылық, адалдық пен ибалық сынды асыл қасиеттер қажет-ақ.

Осы адами қасиеттерді жүзеге асыру идеясын елімізде тұңғыш рет «Бөбек» қорының президенті, бар балаға қамқорлық нұрын төккен

Сара Алпысқызы ұсынды. Сара Алпысқызының өркениетке өріс алған еліміздің дамуына деген зор сенімі,ертеңгі өскелең өрендерімізге деген сүйіспеншілігі мен қамқорлығы өмірге өзін-өзі тануды алып келеді.

Өзіңді-өзің тану деген - өзіңді қоғамдық, әдепті тұлға ретінде қарастыру арқылы барлық адамдарға тән әдептіліктің негізгі қасиеттері төңірегінде этикалық ұғымдар қалыптастыру. Сократтың пікірінше, моральдық өлшемдер – объективтік құбылыстар. Ал жақсылық пен жамандықтың арсындағы айырмашылық салыстырмалы емес, абсолютті бағытта болады. Жақсылық жасағанда, ол жақсылықтың мәні неде екенін білген дұрыс. Егер адамдар жақсылықтың да, жамандықтың да не екенін, олардың табиғатын түсініп, білетін болса, онда олар еш уақытта жамандыққа бармас еді. Жамандықтың өзі жақсылықтың не екенін білмегендіктен болатын құбылыс. Олай болса, әдепсіздік дегеніміздің өзі – танып білмеудің салдары.

«Өзін-өзі тану» пәнінің ең басты ерекшелігі- адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтаған адами асыл қасиеттерді жас ұрпақтардың бойына сіңіру, ата салт пен ұлттық ұлы дәстүрлеріміздің жиынтық тәрбиесін тамырына тағылым етіп дарыту .

«Өзін-өзі тану» пәнінің басқа пәннен ерекшелігінің өзі де осы.

Адамгершілік құндылықтар әрбір жасқа лайықты әлемді қабылдау арқылы меңгертіледі. Өзін, өзге адамдарды тану,қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасау, ақиқат пен махаббатты түсіну адам өмірінің ең басты мәні тұрғысынан бала ойлана алатын, өзінің пікірін жеткізе білетін, таланты мен қабілеттерінің ашыла түсетін, формальды емес, сенімді жағдайда өтеді.

Өзін-өзі тану сабақтарында мұғаліммен ашық диалог жүргізіледі, әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтерде адамдардың өзара қарым-қатынас әлемі зерттеледі, өмірлік бақылаулары бойынша пікір алмасады, қоғамға қызмет етудің практикалық дағдылары дамытылады.

Өзін-өзі тану ерекшелігін есепке ала отырып, денсаулық сақтау әлеуетіне ие әр түрлі стандартты емес сабақ түрлері:

ойын-сабақтар, ойлану-сабақтары, пікір-сайыс сабақтары, театрландырылған сабақтар, шығармашылық сабақтар, конкурс-сабақтар, фантазия-сабақтар, концерт-сабақтар, экскурсия және т.б. сабақтар пайдаланылады.Өзін-өзі тануды оқыту процесінде бірқатар әдістемелік тәсілдер қолданылады. Өзін-өзі тану бойынша сабақтан тыс әрекеттер алған білімдерін күнделікті өмірде практикалық түрде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуге белсенді қатысуды қарастырады.

Білімнің әрбір деңгейі үшін типтік бағдарлама, оқулық, оқу-әдістемелік құрал, хрестоматия, өзін-өзі тану бойынша дәптер, көрнекі-иллюстрациялық, дидактикалық және үнтаспа, бейнетаспа материалдарынан құрылатын оқу-әдістемелік кешен пайдаланылады.

Өзін-өзі тану процесінде мұғалімнің рөлі айрықша, өйткені ол қазіргі оқыту мен тәрбиелеу әдістерін, психологиялық білімдерін, балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық процесті дербес құра алу білігін жетік меңгерген болуы тиіс. Өзін-өзі тану мұғалімі сабақта жеке тұлғаның шығармашылық әлеуетін, оның қабілеттері мен мүмкіндіктерін ашуға көмектесетін оқытудың әртүрлі дәстүрлі, дәстүрлі емес түрлерін, интерактивті нысандары мен әдістерін қолданады.

Балаларға деген махаббат, әрбір баланың ерекшелігін құрметтеу, шыдамдылық, «ізгі ақыл» мен «жылы жүрек» - қоғамға қызмет етудің үлгісі болып табылатын өзін-өзі тану педагогының ең басты қасиеттері.

Өзін-өзі тану мұғалімнің құндылыққа бағдарланған бағыттылық әрекеті оқушылардың білім алуына, даналықты, адамзаттың мәдени жетістіктерін ұғынуына, өзара түсінікті және қоғамның барлық мүшелерімен жағымды қарым-қатынас жасауды үйренуіне мүмкіндік береді.

Мұғалім әрбір стденттің ерекшелігін ескере отырып, балалардың қоршаған ортада өзінің жеке тұлғалық «Менін» жете түсіну процесіне көмектеседі. Ол дайын білімдерді жеткізуші емес, студенттердің өмірлік маңызды іскерліктер мен дағдыларды игеруге жетелейтін өзін-өзі тану процесінің жетекшісі. Ол студенттер мен бірге пікір таластырады және ойланады, жаңалықтар ашады, таңданады және күмәнданады, бірлескен шығармашылыққа қызығушылықпен өмірдің ақиқатына көз жеткізеді, сыныпта жағымды жағдай туғызады. Осының барлығы оқушылардың компетенцияларын дамытуға, күтілетін нәтижелерге қол жеткізу үшін жағдай тудыруға ықпал етеді. 

Қорытынды:

«Өзін - өзі тану» пәнінің білім беру жүйесіндегі орны жеке тұлғаның бойында рухани – адамгершілік қасиеттердің қалыптасып, дамуын қамтамасыз ету мен адамзаттың табиғатпен үйлесіміділікке дамуын сезінумен айқындалады. Жалпы, кәсіптік білім беретін мектептер мен оқу орындарында оқитын жеке тұлғаның рухани адамгершілігін дамытуда, оның бойында жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастыруда

«Өзін - өзі тану» пәнінің маңызы ерекше. Бұл пән адамгершілікке тәрбиелеудің негізі, қарым – қатынас жасау мен дүниетанудың құралы, тұлғаның зердесі мен шығармашылығын дамытудың арнасы.

Тәрбие әрекетінде бір – бірін толықтыратын, бір – бірімен сабақтас өзара байланысты мектеп пен отбасының бірлескен әрекеті бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік құндылықтарды меңгеруіне, әлеуметтік тәрбие алуда, өзін - өзі тануда маңызы зор.

Қай қоғамда, қай мемлекетте болсын, қарым – қатынас адами құндылықтар, оның ішінде адамгершілік құндылықтар қалыптастыру

кез – келген білім ордасының міндеті болса, баланың өзін тануына, басқаны тануына, баланың болашақ дамуына «Өзін - өзі тану» пәні зор ықпал етеді.

Егеменді Қазақстанның өркениетті қоғам мен құқылы мемлекеттің қалыптасуы деңгейінде ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігін, құзыреттілігін арттыру қажеттілігі бүгінгі таңда туындап отыр. 
Бүгінгі күннен –күнге қарыштап дамып келе жатқан Қазақстанның болашақ кемеңгерлері мен кетігіне қаланар кірпіші жас ұрпақтың бәсекеге қабілетті болуы керектігін сезіндіре тәрбиелеу ұстаздардың басты мақсаты болу керек десек, сол жан дүниенің сұлулық әліппесі рухани адамгершілік тәрбисі.Өзін-өзі тану пәні - ізгілік, имандылық, мейірімділік, ізеттілік бір сөзбен айтқанда адмгершілік тәрбиесінің незі. Қоғам дамуында біздің күнделікті қарапайым тіршілігімізде сүйіспеншілік пен ізгілік, мейірімділік пен қайырымдылық, шыдамдылық пен имандылық, адалдық пен ибалық сынды асыл қасиеттер қажет-ақ . Адамгершілік құндылықтар әрбір жасқа лайықты әлемді қабылдау арқылы меңгертіледі. Өзін, өзге адамдарды тану, қоршаған ортамен өзара

қарым-қатынас жасау, ақиқат пен махаббатты түсіну адам өмірінің ең басты мәні тұрғысынан бала ойлана алатын, өзінің пікірін жеткізе білетін, таланты мен қабілеттерінің ашыла түсетін формальды емес, сенімді жағдайда өтеді.

«Өзін-өзі тану» пәнінің ең басты ерекшелігі - адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтаған адами асыл қасиеттерін жас ұрпақтардың бойына сіңіру, ата салт пен ұлттық ұлы дәстүрлеріміздің жиынтық тәрбиесін тамырына тағылым етіп дарыту.

Адамгершілік құндылықтарды тұлға бойына қалыптастыруда өзін-өзі тану ерекшелігін есепке ала отырып, денсаулық сақтау әлеуетіне ие әр түрлі стандартты емес сабақ түрлері: ойын-сабақтар, ойлану-сабақтары, пікір-сайыс сабақтары, театрландырылған сабақтар, шығармашылық сабақтар, конкурс-сабақтар, фантазия-сабақтар, концерт-сабақтар, әлеуметтік-рөлдік ойындар, тренингтер ,пікір алмасасулар т.б

Қай қоғамда, қай мемлекетте болмасын,

қарым – қатынас адами құндылықтар, оның ішінде адамгершілік құндылықтар қалыптастыру кез – келген білім ордасының міндеті болса, әрбір жеке тұлғаның өзін тануына, басқаны тануына және болашақ дамуына

 

 

 

 

 

Скачано с www.znanio.ru

 

Скачано с www.znanio.ru