Қолөнер түрлері.

Күні: 03.03.2017ж. Сабақтың тақырыбы: 7  «б» сынып Рахимжанова М.М. Қолөнер  түрлері.  Бекітемін:_______Келдібаева Б.О. «Егер мал керек болса, қолөнер үйренбек керек, мал жұтайды, өнер жұтамайды» Абай Құнанбаев өзінің 33­ші қара сөзінде деген. Қолөнер ­ сырлы өнер Өнер – таусылмас азық, жұтамас байлық «Оюы көптің өрнегі көп,   Өрнегі көптің ермегі көп.» «Жігітке жеті өнерде аз»,               «Аталық айтар ісің болсын»  «Өмірде екі байлық бар: білім,  өнер». Қолөнер құрақ құрау, ою ­ өрнек, Атты баптап, ер тұрман, қамшы өрмек, Салт ­ дәстүрі ешкімге ұқсамаған, Қазақта ғой байлаған жіпті күрмеп. Қазақта қолөнердің кереметі, Оюлап шығарған сырмақ пен текеметті. Қандай шебер, қазақ қыздары, айтыңдаршы, Құрақты, оюлауды дөңгелетті. Сабақтың  мақсаты: Білімділік:             оқушылар үйренген  өнер түрлерін бір­біріне үйрете отырып өздері  үйрену  және қазақтың ұлттық бұйымдары туралы  білімдерін   жетілдіру,  пысықтау,ойларын саралау  өздеріне деген сенімділік пен  құрметте болу  пікір алмасу,тәжірибелерімен бөлісу  оқушыларды қолөнердің әр алуан түрлерімен таныстыру.   қолөнердің өзіне тән кейбір ерекшеліктерін баяндау.   оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Дамытушылық:  теориялық білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен  дамыту,  Тәрбиелік:             ұлттық қолөнерге деген қызығушылығын ояту,  қазақтың қолөнер бұйымдары туралы алған білімдерін, дағдыларын  нығайту  оқушыларды ұлттық өнер ерекшеліктерін сезіну қабілетінің  қалыптасуына ықпал жасау, ұлттық туралы білімдерін жүйеге  түсіріп, шығармашылық  қиялын дамыту.   эстетикалық сезімін артырып, еңбексүйгіштік , іскерлік  қабілеттерін ұштастыра отырып әсемдікке баулу, ұқыптылыққа   тәрбиелеу. қолдан  жасалынған  бұйымдардан  көрме, кітаптар, Интерактивті тақта, компютер, қолөнер  туралы суреттер. Бұйымның дайын үлгілері, біздер жиынтығы, иірімжіптер, т.б. Көрнекіліктер: Сабақтың құрал жабдықтары: Сабақтың түрі: Пәнаралық  байланыс: Қауіпсіздік ережелері: Аралас­шеберлік сабақ, сарамандық жұмыс тарих, бейнелеу, сызу, математика 1. Инені киімге қыстыруға болмайды  2. Инені тістеп аузға салуға болмайды 3. Моншақ,бисерлерді де ауызға салуға болмайды 4. Лесканы тек қайшымен қию керек 5. Иненің ұшын жолдасыңа бағыттама 6. Қайшыны өз ережесіне сай пайдалан 7. Жұмыс соңында , жұмыс орнын мұқият,тиянақты жина окушылар арасында ашық, еркін, шығармашылық орта  калыптастыру ортақ жұмыска жұмыла білу кең, байтақ еліміздегі қол­өнер түрлерін білу     Күтілетін  нәтиже: Түйінді  идеялар: ұлттық қол­өнер мәртебесін көрсету  Оқушы білімінің өмірмен байланысы  Ғылыми негіздердің зертханалық ­ сарамандық жұмыстармен байланысы  Алған білімін сапалы, жүйелі меңгеру  Теория мен сарамандық әдістердің өзара байланысы  Іздену жұмыстарының ғылыми тұрғыда орындалуы   Нәтижеге жету ынтасын қалыптастыру І. Ұйымдастыру кезеңі ­ сәлемдесу; Оқушының іс­әрекеті Мұғалімнің іс ­ әрекеті ­ оқушыларды түгелдеу; ­ оқушылардың сабаққа даярлығын құрал ­  жабдықтарын қадағалау; ­қыздар жасайтын жұмыстары арқылы топқа бөлінеді; Ой қозғау стратегиясы 1. Қолөнер дегеніміз не?  2. Қолөнер кәсіппе? 3. Өмір сүру үшін не қажет? 4. Ежелден келе жатқан кәсіп түрлеріне  нелер жатады? 5. Өнердің өмірде қажеттілігі бар ма? Қолөнер түрлері  Ұста­ темірден бұйымдар жасайтын шебер;  Зергерлік – асыл тастан әшекей бұйым жасайтын шебер;  Тігінші – киім тігетін шебер;  Тоқымашы – тоқыма бұйымдарын жасайтын шебер;  Етікші – аяқкиімдер тігетін шебер;  Өрімші – қайыстан ат әбзелдерін жасайтын шебер;  Үйші – киіз үй сүйектерін жасайтын шебер;  Бәдізші – тасқа ою­өрнек салатын шебер  Миясар ­ өнердің бірнеше түрін игерген шебер. Кіріспе: Қолөнер ­ сырлы өнер          Халықтық сәндік­қолданбалы өнер ­ әлемдік көркем мәдениеттің негізі. Даналық пен әсемдіктің таусылмас қайнар қөзі. Онда сан ұрпақтың түрлі материалдарды: ағаш, саз,  жүн, металдарды өндеу тәжірибесі бейнеленген. Халқымыз ежелгі замандардан бері еңбек етумен қатар, уақыт ағымымен бірге өнерін де ұдайы дамытып отырады. Қолөнер тарихыи­экономикалық, саяси­әлеуметтік жағдайларға байланысты әр заманда әртүрлі сатыда дамып, түрленіп, көршілес жатқан мемлекеттермен мәдени қарым­қатынас  нығайып, саяхат, сауда жасау арқылы, әр мемлекет бір­бірінен өнердің озық үлгілерін үйреніп, жетілдіріп отырады.  Қандай халықтың қолөнері болса да оның тарихымен, қоғамдық ұрылысы, әдет­ ғұрып,салт­санасымен астасып қатар өркендейді. Кіп­кішкентай түймеден бастап, толып  жатқан үй жиһаздары, ат әбзелдері, қару­жарақ, мебель, музыка аспаптары, киім­кешек,  ыдыстар, әсемдік, сәндік бұйымдарының барлығы да халық қолөнерінің туындылары  болып табылады. Кестешілер  тобы Мал жимақ       Мақтан үшін мал жима, жан үшін жи,     Қазаққа көз сүзбестің қамы үшін жи.  Арың сатпа, терің сат, алалды ізде, Ғибадат пен адалдық, ар үшін жи. Изонить тобы Өрушілер тобы (Кумихимо баулары) Тоқымашылар    тобы Егін сал, не сауда қыл, малыңды бақ, Білім білмек – әр іске шебер болмақ. Қол өнерден пайда қыл үйреніп­ақ, Кетпес дәулет осы ғой Құдайға хақ Қол өнер өзің өлсең бірге өледі, Сонда­дағы қалғандар үйренеді. Сен кетсең де өнерің елде қалып, Талай жанға азық пен мал береді. Әрі ермек, әрі пайда, әрі дұрыс, Демейді қол өнерді ешкім бұрыс. Көрінгенге көз сатып жалынғанша, Күндік өмір қалса да соған тырыс Сарамандық жұмыс. Топқа бөліну: Өрушілер тобы Тоқыма тобы Тоқу (ағ. Knitting) ­  жіпті шалып алып,  сол шалуларды бір­ бірімен біріктіре  отырып бұйым жасау  барысы.  Біздер,жіптер Кестешілер тобы Кестелеу (өрнек  салу) ­ мата бетіне  әшекей өрнек салу  өнерінің бір түрі. Изонить тобы Изонить­әсем бұйымды   жіппен бейнелеу Кумихимо —  жапоша бау өру  дәстүрі жіп, мата,ине, біз, қайшы, желім, оймақ, түйреуіш, кергіш Картон, біз, жіп, сызғыш, циркуль Жіптерден, бау –  шнурлардан, атлас  ленталардан, бисер,  моншақтар Айқас тігіс ­ кесетенің ең көп тараған түрі. Бұл тігілуі қарапайым әрі әдемі кесте. Айқас тігіс   кестесін   селдір   матаға   түсірген   дұрыс.   Оның   размері   кестелейтін   жіптің   жуан­ жіңішкелігіне,   матаның   қалыңдығына   байланысты.   Кестелеу   барысында   үстіңгі   негізгі тігістің бір бағытта түсіп отыруын бақылау керек. Бұл кестені бір түсті және көп түсті жіптермен  кестелеуге  болады.  Бір түсті жіппен  кестелеген кезде көбінесе  басқа  түсті жіппен жиіектеліп отырады. Бұл кестені үш түрлі тәсілмен тігуге болады. 1 ­ тәсіл ­ матаның теріс жағынан тік тігіс түсіру. Бір қатарды солдан оңға қарай жартылай айқастырылып тігіледі, сосын осылай кері бағытта қайталанады: 2 ­ тәсіл ­ матаның теріс жағынан көлденең тігіс түсіру. Оңнан солға қарай тұтас айқас тігіс тігіледі. Сосын теріс жағынан инені сол жаққа қарай өткізіп, араға бір бүтін айқас тігіс қалдырады да, инені оң жақ бетіне шаншып шығарады. 3 ­ тәсіл ­ көлбеу айқас тігісі. Кестелеуді төменнен жоғарыға қарай бастау керек. Жартыкеш айқас тігіс. Бұл кестенің екі жақты тігісі болады, яғни астыңғы және үстіңгі тігістер жіпті үзбей отырып тігіледі. Түзу және қиғаш болып түсетін кестенің бұл түрі қарапайым, әдемі өрнек түзеді. Кесте екі жүріспен тігіледі: 1 ­ жүріс ­ "инені алға салу" әдісімен сурет нұсқасының бойымен жүріп шығу; 2 ­   жүріс   ­  алғашқы   жүрісте   ашық   қалған   жерлерді   қамти   отырып,  "инені   алға   салу" әдісімен кері бағытта тағы да жүріп шығу. Изонить  ­Жіппен   бейнелеу   өнер   түрі   ретінде   бірінші   рет   Англияда   пайда   болды. Ағылшын   тоқымашылары   жіптің   тоғысуының   аса   бір   керемет   тәсілдерін   ойлап   тапты. Олар тақтайшаларға шегелер қағып, белегілі бір тәртіп бойынша жіпті тартқан. Бұның нәтижесінде сәнді шілтерлі бұйымдар дүниеге келіп, олар тұрған үйдің сән­ салтанатын келтіріп тұратын болған. Қазіргі уақытта жіппен бейнелеу өнері бұйымдарды және тұрмыс заттарын,   интерьерді   безендіруде,   сыйлықтарды   орындағанда   кеңінен   қолданылады. Жіппен бейнелеудің орындалу техникасы түрлі жастағы адамдарға түсінікті және өте жай орындалатын жұмыс. Оны қабылдау үшін екі негізгі қарапайым тәсілдерді меңгерген жөн: ­­­ бұрышты толтыру; ­­­ Шеңберді толтыру; Жіппен бейнелеу. “Жіптік графика” немесе  жіппен бейнелеу­  бұл қатты /фон / аяда белгілі   бір   тәртіппен   тартылған   жіптермен   орындалған   графикалық   сурет.   Жұмысқа қажетті сурет салатын материалды әзірлеу, ол бізде ая деп аталады және бейнені салу үшін   керек   болады.   Бізге   суретімізді   салу   үшін   ая   қатты   болғаны   қажет,   сондықтан өзімізге белгілі материалдар –қатырма қағаз, бархат немесе зімпара қағазды қолдануға болады. Суретті орындау үшін әр түрлі және түрлі түсті жіптер қажет болады (тігетін жіптер, мулина, ирис) Кумихимо — жапоша бау өру дәстүрі, «косичек». Жіптерді өру жалпақ таспа  және бау тәрізді болады.  Баулар арнайы  марудай,  такадай  станоктарында өріледі Марудай  станокта дөңгелене тоқылып өріледді.  Такадай станокта —жалпақ таспа түрінде өріледі. Бұл бауларды өру, өзіміздің қамшы өруіміз сияқты.... Қамшы өру жалпақ таспа және жылан бауыр етіп өру Алты таспа жалпақ өрім ­ алтау етіп тілінген таспадан жалпақ айыл Қайысты алты таспа етіп тіліп алған соң ортасынан бастап өреді. Алты таспадан өрілген осындай жалпақ алтыбасар деп те атайды.  Айыл, жырым түрлері осы тәсілмен өріледі Өрім түрлеріне келсек: Үш өрімнен бастап қырық өрімге дейін өрілген. 1.Үш не төрт өрім.Ол қайыстан өрілген, бәйге қамшыға қолайлысы. 2.Алты өрім.Осы орайда «Әй, алты өрім бұзау тіс, көп былжырамай аттан түс!» деп  өрімшілер көп айтатын. 3.Сегіз өрім, төрт қырлы. Бұл мал айдауға қолайлы қамшы. Осы өрімді соп, үйір, ноғай  қамшыларға да қолданған. 4.Он екі өрім. Сәндікке лайықты қамшыда пайдаланылады. 5.Қырық өрім.Оған тарамыс қолданылады.Өрімшілер арасында қайыс таспадан қырық  өрімді де жасағандар болған.  Қамшының басын шаш өру тәсілімен өреді.  Жылан бауыр етіп те өріледі Тоқу­өнері.Тоқу біздері түзу, екі жағы немесе бір жағы ғана ұшты және иілме (айналдыра тоқитын) болып келеді. Олардың темірден, ағаштан, пластмассадан жасалған түрлері бар. Тігіссіз бұйым тоқу үшін иілме біз немесе бес, төрт және үш инелі біздер пайдаланылады. Біз жіптен екі есе жуанырақ болуы керек. Қөсымша жіп қосып жуандату немес жіпті жіңішкертіу есебінен, затты қалың не жұқа етіп тоқу (біз бен жіп диаметрінің әртүрлілігі) арқылы, пішілген үлгіге немесе есепке сай тоқу үлгісі өзгеріп отырады. Бұйымның тоқылу түрі: біртегіс ­ оң және теріс жағы болады, оны ұзынынан немесе керісінше түзу екі бізбен,  немесе иілмелі сымды айналдыра тоқиды; бітеу етіп ­ айналдыра тоқылады, мұны тек оң жағынан және бес бізді немесе иілмелі  сымды пайдаланып тоқиды. Сергіту мин:  қыздар қолдарын қатты ысқылап, көздерін жұмып, көз алмасын  қыздыру;  ірі моншақтарды алақан ортасына салып,қатты ысқылай, массаж  жасаймыз Шығармашылық жұмыстарын қорғау,орындау реттілігіне тоқтау. Дәстүрлі қолөнер түрлерінен жасалған қандай заттарды білесіз? Атауы Неден жасалады? Қолдануы Қолданылатын құрал­ жабдықтар. Осы материалды жете меңгерген қолөнершілер Бекіту Мәңгілік  ел—мәңгілік мұрат ! Мәңгілік  ел –қазақ халқының ұлттық идеясы ­ Н.Назарбаев ­ «Мәңгілік  ел болу» –ол бәсекелеске қабілетті білім болу; ­ол елдің ­өнері, кәсібі, тыныс­тіршілігі, салт­дәстүрі; ­туған өлкеде жасыл жері, таза ауасы, халқының жағдайы болуы;  ­елдіңде, жердіңде, адамдардың да көкірегінде жарық, жылу болуы. Қорытындылау. Халық өнерін игеру – балаларды еңбек сүйгіштікке, әсемдікке, өнерлі  болуға талаптандырады. Оқушыларды өнерге деген сүйіспеншілікке  баулу, қолөнер туындыларын дайындауға алғашқы дағдысын  қалыптастыру және одан әрі жетілдіру жолдарына бағыт бере отырып,  іс­әрекет барысында жүзеге асыру,  күнделікті өмірде қолданыс аясын кеңейту. Мал жимақ Мақтан үшін мал жима, жан үшін жи, Қазаққа көз сүзбестің қамы үшін жи. Арың сатпа, терің сат, алалды ізде, Ғибадат пен адалдық, ар үшін жи. Егін сал, не сауда қыл, малыңды бақ, Білім білмек – әр іске шебер болмақ. Қол өнерден пайда қыл үйреніп­ақ, Кетпес дәулет осы ғой Құдайға хақ. Қол өнер өзің өлсең бірге өледі, Сонда­дағы қалғандар үйренеді. Сен кетсең де өнерің елде қалып, Талай жанға азық пен мал береді. Әрі ермек, әрі пайда, әрі дұрыс, Демейді қол өнерді ешкім бұрыс. Көрінгенге көз сатып жалынғанша, Күндік өмір қалса да соған тырыс Мал жимақ Мақтан үшін мал жима, жан үшін жи, Қазаққа көз сүзбестің қамы үшін жи. Арың сатпа, терің сат, алалды ізде, Ғибадат пен адалдық, ар үшін жи. Ерінбесең еңбекке, дәулет дайын, Жаратқан жоқ жатсын деп бір құдайың. Ойласын деп ой берді, көруге көз, Аяқ берді, тапсын деп басқан сайын. Үйде отырып салғанмен сары уайым, Тілегенің тұра ма саған дайын. Жүріп­тұрып, ойланып істеп көрсең, Харекеттің білесің соңда жайын. Жатып ішкен – жан тыныш, салғырт­салақ, Оған арам – харекет, ой ойламақ. Іздемеген кісіге қайдан келсін Таза киім, жылы орын, тәтті тамақ Әрі ермек, әрі пайда, әрі дұрыс, Демейді қол өнерді ешкім бұрыс. Көрінгенге көз сатып жалынғанша, Күндік өмір қалса да соған тырыс. Деп ойлама бұйрықсыз дәулет қайда, Жалықпай талап етсең – дайын пайда. Адал қол аштан өлмес, құры қалмас, «Жүрген алар» деген ғой бір Құдай да. Талаппен адал істі істемекпіз, Тапсырдық бір Аллаға біз демекпіз. Ындының таза болса, именбеңіз, Дәулетті осылайша іздемекпіз. Құдайдан арам істі тілемек жоқ, Үйтсең тиер кеудеңе бір жаман шоқ. Ұялмай Құдай атын атаймысың, Нәпсіңе еріп жеп жатып бір арам боқ. Құдай таза жаратты, сен таза бол, Ұқсаң, анық айттым ғой, бұл – тура жол. Мақтан күйлеп, арамнан мал жинасаң, Орның – дозақ, сорлы, сен, айтқаным сол Егін сал, не сауда қыл, малыңды бақ, Білім білмек – әр іске шебер болмақ. Қол өнерден пайда қыл үйреніп­ақ, Кетпес дәулет осы ғой Құдайға хақ. Қол өнер өзің өлсең бірге өледі, Сонда­дағы қалғандар үйренеді. Сен кетсең де өнерің елде қалып, Талай жанға азық пен мал береді