O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA PROKURATURA ORGANLARINING HUQUQIY ASOSLARI

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA PROKURATURA ORGANLARINING HUQUQIY ASOSLARI Reja 3. Prokuratura organlari tizimi. 1.Prokuratura organlari faoliyatining asosiy 2.Prokuratura organlari faoliyati prinsiplari. yo'nalishlari.О'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga asosan, O'zbekiston hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishini O'zbekiston Respublikasining Bosh prokuron va unga bo'ysunuvchi prokurorlar nazorat qiladilar. Prokuratura organlarining maqsad va vazifalari birinchi navbatda qonunning ustunligini har tomonlama qaror toptirishga, huquq- tartibotni mustahkamlashga, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan mustahkamlangan inson va fuqaroning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, shaxsiy huquqlari hamda erkinliklarini, shuningdek, davlat mustaqilligini, Konstitutsiyaviy tuzum asoslarini, siyosiy va iqtisodiy tizimlarni, milliy guruhlar va hududiy tuzilmalarning huquqlarini g'ayriqonuniy tajovuzlardan muhofaza qilishni ta'minlashga qaratilgan. O'zbekiston Respublikasi prokuratura idoralari faoliyatini tashkil etish hamda prokurorlarning vakolatlari O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 2001-yil 11-mayda qabul qilingan «Prokuratura to'g'risida»(yangi tahrirda)gi Qonun va O'zbekiston Respublikasi hududida amalda bo'lgan boshqa qonun hujjatlari bilan belgilanadi. «Prokuratura to'g'risida» (yangi tahrirda)gi Qo-nunning 4-moddasiga muvofiq, prokuratura organlari o'z faoliyatlarini quyidagi asosiy yo'nalishlarda amalga oshiradilar: — vazirliklar, davlat qo'mitalari, idoralar, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar tomonidan qonunlarning bajarilishi ustidan nazorat qilish; — ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, jinoiy jazolarni va jinoyathuquqiy ta'sirning boshqa choralarini ijro etish chog'ida qonunlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish; — O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida, vazirliklar, davlat qo'mitalari va idoralarining harbiy tuzilmalarida qonunlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish; — qonuniylikni ta'minlash va jinoyatchilikka qarshi kurash borasidagi faoliyatini muvoiiqlashtirish; — jinoyat yuzasidan dastlabki tergov olib borish; — sud muhokamasining barcha bosqichlarida va qonun hujjatlarini qo'llash amaliyoti to'g'risidagi masalalar sud tomonidan ko'rilayotganda ishtirok etish; — qonun ijodkorligi faoliyatida hamda jamiyatda huquqiy madaniyatni oshirish ishida ishtirok etish kabilardir. Prokuratura organlari O'zbekiston Respublikasi faoliyati prinsiplari prokuratura organlari faoliyatini amalga oshirishning o'ziga xos prinsiplari mavjud. Quyi pog'onadagi prokurorlar yuqori pog'onadagi prokurorlarga bo'ysunish tartibida O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori boshchiligidagi yagona markazlashgan tizimni tashkiletadilar. Ushbu tamoyil barcha darajadagi prokurorlar oldida turgan maqsad va vazifalarning birligini hamda qonunlarning ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish shakli va uslublarining umumiyligini, qonun buzilishi holatlariga nisbatan prokurorning ta'sir ko'rsatish vositalari, shuningdek qonunbuzarliklarning oldini olish choralarini ko'rish-ning yagonaligini anglatadi. Prokuraturaning yagona va markazlashtirilganligi prokuratura tizimining barcha boshqaruv organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolarning qonunlarni aniq va bir xilda ijro etishlarining na-zoratini amalga oshirishda ifodalanadi. Ushbu prinsip O'zbekiston Respublikasining hududida yagona qonunchilikning o'rnatilishini ta'minlaydi. Prokuratura organlari nazoratni va o'z vakolatlarini davlat hokimiyati hamda mahalliy boshqaruv idoralaridan, mansabdor shaxslardan, jamoat birlashmalaridan mustaqil ravishda, O'zbekiston Respublikasi hududida amal qilib turgan qonunlarga, xalqaro va davlatlararo shartnomalarga (bitimlarga) qat'iy rioya etib va faqat O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga bo'ysungan holda amalga oshiradilar, Prokuratura faoliyati faqat O'zbekiston Respublikasi Prezidenti va Oliy Majlis nazoratida bo'ladi. Prokuraturaning qonunlar ijro etilishini nazorat qilish, jinoiy ishlarni tergov qilish, shikoyatlar, arizalar va xabarlarni tekshirish, kadrlarni tanlash va joyjoyiga qo'yish borasidagi faoliyatiga davlat hokimiyati va boshqaruvining boshqa organlari, jamoat tashkilotlari, shuningdek, mansabdor shaxs-larning aralashishi taqiqlanadi. Prokuraturaning mus-taqilligi, prokuratura organlarining tashkiliy tuzilishi, ulardagi bo'ysunish va hisob berish tartibi amalga oshirilishi bilan ta'minlanadi. Har bir prokuror o'z faoliyatida mustaqil bo'lib, o'z vazifasini bajarishda qonunlarga va ularga muvofiq O'zbekiston Respub-likasi Bosh prokurori tomonidan chiqarilgan buyruqlar, qo'llanmalar va ko'rsatmalarga amal qiladi. Prokurorlar o'z vakolatlari davrlarida siyosiy maqsad-ni ko'zlagan siyosiy partiyalar va boshqa jamoat birlashmalariga a'zolikni to'xtatib turadilar. Prokuratura organlari qonuniylik hamda jinoyatchilikning ahvoli, asosiy yo'nalishlari to'g'risida, boshqaruv idoralari tomonidan qonunlarga rioya eti-lishini ta'minlash, davlat va jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning huquqlarini muhofaza qilish borasidagi vazifalar qanday bajarilayotganligidan, tegishliligiga qarab, O'zbekiston Respublikasi Prezidentini, Oliy Majlisni, Qoraqalpog'iston Respublikasi davlat hokimiyatining oliy idoralarini, O'zbekiston hukumatini, xalq deputatlarining mahalliy Kengashlarini, hokimlarni xabardor etadilar. Qonuniylik tamoyili deganda nafaqat prokuratura idoralarining boshqa davlat idoralari, korxona, muassasa va tashkilotlar tomonidan qonunlarga rioya etilishini nazorat qilishini, balki barcha prokurorlar vaular itoatidagi xodimlarning o'z faoliyatida qonun talablariga qat'iy amal qilishlarini ham tushunmoq lozim. Prokuratura organlari fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish to'g'risidagi, shuningdek, davlat siri hamda qonun bilan muhofaza qilinadigan boshqa sirni saqlash haqidagi qonun talablariga zid kelmaydigan darajada ish ko'radilar. Prokurorning qonunda ko'rsatilgan vakolatlarini bajarish yuzasidan qo'ygan talablarini bajarish barcha idoralar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir. Prokuror talablarini to'la bajarishning majburiyligi va Prokurorning o'z vazifalarini monelik-siz amalga oshirishi qonun bilan kafolatlangan. Prokuratura organlari qonuniylikni ta'minlash va jinoyatchilikka qarshi kurash borasidagi faoliyatida jamoatchilik bilan hamkorlikda harakat qiladi. Prokuratura organlari o'z faoliyatida oshkoralikni ta'minlash maqsadida: — qonuniylik va jinoyatchilikning ahvoli to'g'risida jamoatchilikni muntazam xabardor qilib boradilar; — ommaviy axborot vositalari vakillari bilan uchrashuvlar o'tkazib turadilar; — deputatlarning hamda ommaviy axborot vositalarining murojaatlariga qonunda belgilangan tartibda axborot taqdim etadilar. Jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari vakillari prokuratura organlari hay'atlari hamda muvofiqlashtiruvchi kengashlari majlislariga taklif etilishlari mumkin. Prokuratura tizimi O'zbekiston Respublikasi miqyoorganlari tizimida O'zbekiston Bosh prokuroriga bo'ysunuvchi prokuratura organlari yig'indisidan iborat bo'lib, bu qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishining nazoratini ta'minlash bilan bog'liq umumiy funksiyani amalga oshiradi. O'zbekiston Respublikasi prokuratura idoralari tiimini O'zbekiston Respublikasi Prokuraturasi, Qoraqalpog'iston Respublikasi Prokuraturasi, viloyatlar, Toshkent shahri, shaharlar va tumanlar, tumanlararo va boshqa hududiy prokuraturalar tashkil etadi. O'zbekiston respublikasi prokuratura idoralarining tizimiga, shuningdek, transport, harbiy, tabiat muhofazasi prokuraturalari va boshqa ixtisoslashtirilgan prokuraturalar ham kiradi. Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan viloyatlar va tumanlar prokuraturalariga tenglashtirilgan boshqa prokuraturalar, tuman prokuraturalariga ega bo'lgan shaharlarda esa tuman prokuraturalariga bo'ysunadigan shahar prokuraturalari tuzilishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan tuziladigan transport, tabiat muhofazasi proku-raturalari, boshqa ixtisoslashtirilgan prokuraturalar viloyatlar, tumanlar prokuraturalari, tumanlararoprokuraturalar yoki shahar prokuraturalari vakolati bilan tashkil etiladi hamda faoliyat ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining harbiy Prokuraturasini tashkil etish va uning ish tar-tibi «Prokuratura to'g'risida» (yangi tahrirda)gi Qonun, boshqa qonun hujjatlari hamda O'zbekiston Respublikasining Bosh prokurori tomonidan tas-diqlanadigan O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining harbiy Prokuraturasi to'g'risidagi nizom bilan belgilanadi. O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori O'zbekiston Konstitutsiyasiga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan besh yil muddatga tayinlanib, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti va Oliy Majlis oldida hisobdordir. O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining bi-rinchi o'rinbosari va o'rinbosarlari Respublika Prezidenti tomonidan tayinlanadi va vazifasidan ozod etiladi, keyin Oliy Majlis tasdig'idan o'tadi. Qoraqalpog'iston Respublikasi prokurori O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori bilan kelishilgan holda Qoraqalpog'iston Respublikasi davlat hokimi-yatining oUy organi tomonidan besh yil muddatga tayinlanadi va ular oldida hisobdordir. Viloyat prokurorlari va Toshkent shahri prokurori hamda ularga tenglashtirilgan prokurorlar O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan besh yil muddatga tayinlanadilar, unga bo'ysunadilar va uning oldida hisobdordirlar. Shahar, tuman prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlar (harbiy qo'shin prokurori, harbiy garnizonlar, transport prokurorlari va ixtisoslashtirilgan prokuraturalarning prokurorlari) O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan besh yil muddatga tayinlanadilar, o'zidan yuqori pog'onadagi prokurorlar va O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga bo'ysunadilar hamda ular oldida hisobdordirlar. Quyi prokurorlarning bevosita O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan tayinlanishi ularning mahalliy ta'sirlardan mustaqilligining muhim kafolatlaridan biridir. O'zbekiston Respublikasi prokuratura organlari-ning faoliyatini tashkil etish tartibi «Prokuratura to'g'risida» (yangi tahrirda)gi Qonunda batafsil ko'rsatilgan. O'zbekiston Respublikasi prokuraturasiga O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori boshchilik qiladi. Respublika prokuraturasida Bosh prokuror, uning bi-rinchi o'rinbosarlari, o'rinbosarlari, Qoraqalpog'iston Respublikasi prokurori, O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining harbiy prokurori, prokuratura idoralarining boshqa rahbar xodimlaridan iborat tar-tibda hay'at tuziladi. Hay'atning shaxsiy tarkibini O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tasdiqlaydi. O'zbekiston Respublikasi Prokuraturasida bosh boshqarmalar, boshqarmalar va bo'limlar tuzilib, ular-da katta prokurorlar va prokurorlar bo'ladi.Prokuror nazorati — bu O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga bo'ysunuvchi prokurorlarning O'zbekiston Respublikasi hududida barcha vazirliklar, davlat qo'mitalari, idoralar, davlat nazorati organlari, hokimlar, kimga bo'ysunishidan, kimning tasarrufida bo'lishidan va mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, boshqaruv organlari, korxonalar, tashkilotlar, mansab- dor shaxslar, shuningdek, fuqarolar tomonidan qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishini ta'minlash, har qanday qonun buzilishi, uning sabablari va shart-sharoitlariga o'z vaqtida barham berish, buzilgan huquqlarni tiklash hamda aybdorlarni belgilangan tartibda qonuniy javobgarlikka tortish yo'li bilan davlat nomidan amalga oshiriladigan faoliyatdir. Prokuror va uning o'rinbosarlari qonunlarga rioya etilish ustidan umumiy nazorat faoliyatida quyidagi huquqiy va boshqa hujjatlarni qabul qilishlari mumkin: mansabdor shaxslarning qonuniy qarorlari va xatti-harakatlariga nisbatan protest keltirish; qonunni ochiqdan-ochiq buzish hollariga chek qo'yish to'g'risida amrnoma berish; qonunning buzilishiga yo'l qo'ymaslik xususida mansabdor shaxslar va fuqarolarga yozma ravishda ogohnoma bildirish; davlat idoralari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslarga qonunbuzarlik hollarini, shuningdek qonun buzilishining sabablari va bunga yo'l ochib bergan shartharoitlarni bartaraf etish to'g'risida taqdimnomalar kiritish; fuqarolar, jamiyat va davlatning huquqlari hamda qonun bilan muhofaza etiladigan manfaatlarini himoya qilish to'g'risida sudlar yoki xo'jalik sudlariga ariza bilan murojaat etish. Foydalangan adabiyot 1.«O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasini o’rganish» Kursi o’quv qo’llanmasi. Prokuratura to'g'risidagi qonunda, bulardan tashqari, prokurorlarning nazoratni amalga oshirish va qonun buzilishlarga ta'sir ko'rsatish huquqiy vositalari, jinoyatchilikka qarshi kurash idoralarining qonunlarni ijro etishlari ustidan nazorat qilish; sudlar-da ishlarning ko'rib chiqilishida prokurorning vakolat-lari va prokuratura idoralarining faoliyatini tashkil etishga doir boshqa masalalar aniq belgilab berilgan. Bilimingizni mustahkamlang 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan «Prokuratura to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonunini o'rganish asosida quiydagilar haqida mulohazalaringizni bayon qiling: 1. Prokuratura organlari faoliyatining asosiy yo'nalishlari? 2. Prokuratura organlari faoliyati asosiy prinsiplari?3. Prokuratura organlari tizimi, ularning qonuniylikni ta'-minlashdagi o'rni? Axborot banki Prokuratura to'g'risida ma'lumot beruvchi huquqiy adabi-yotlar va ommaviy axborot vositalarida chop etilgan materiallarni o'rganib, ularning ro'yxati jamlangan axborot bankini yarating hamda ular to'g'risida dars jarayonida o'z mulohazalaringizni bildiring. Mustaqil Prokuratura va yoshlar hamkorligini fikr mustahkamlash yuzasidan fikringizni ayting. 1. Prokuratura va yoshlar hamkorligini mustahkamlash omillari. 2. Yoshlarning qonuniylikni ta'minlashda faol ishtiroki ahamiyati. 3. Voyaga yetmagan yoshlarning huquqlarini ta'minlashda Prokuratura organlarining o'rni.