"Периодтық – жүйеге саяхат"

Периодтық – жүйеге саяхат Жұмбақтар- логикалық жаттығулар, бұл – оқушылардың ойын дамытудың, ұғымын қалыптастырудың тиімді құралдарының бірі. Оқушылардың логикалық оцлау қабілетін дамыту мақсатымен мазмұны жағынан обьективті шындыққа сәйкес келетін жұмбақтарды іріктеп, химия сабақтарында пайдалануды мынадай жоспар бойынша жүргізуге болады: Барлау, жұмбақтың мазмұнын талдау, жұмбақтың шешімін іздеу, жұмбақтың жауабын табу. Жұмбақ арқылы оқушының пәнге қызығуын да арттырып , оларды тапқырлыққа, ой ұшқырлығына жаттықтыруға болады. Сабақ барысында жұмбақты пайдалану сабақтың басында болса, оларды тақырып мазмұнын меңгеруге дайындайды. Егер жұмбақ сабақты қорытындылау, бекіту кезінде қолданса, оқушылардың сабақты меңгеру деңгейін анықтауға жағдай жасайды. Мәселен, 8-сыныпта «Оттегі. Жану.» тарауын өткенде мынадай жұмбақтарды пайдаланған тиімді. Исі,дәмі де жоқ ұсталмайды, Ол болмаса,тіршілік өмірде жоқ. Ол болмаса, отын да тұтанбайды, Қалады қарауытып көмір шоқ . ( Оттегі. ) Табылған соң жерден 105 элемент , Жерді үлкен дене дейміз керемет. Бірақ бөлсек әрқайсысына еншісін. Екеуіне төрттен үші келер еді . Атаңдар сол элементті Құрап тұрған екреметті. (Оттегі және кремний .) Бірі жанып ,бірі қолдап жануды , Екі элемент бізге бұрын танылды . Өрт болып еді , сөндіруге көп адам , Қосылысын алып соған ағылды. ( Оттегі, сутегі және су.) Салмағың бар өлшесем, Көрінбейсің көзге сен. ( Ауа.) Жұмбақтың мазмұнын талдау барысында оттегінің физикалық - химиялық қасиеттерін және қосылыстарын еске түсіріп , әр жұмбақты өз пікірлерін дәлелдей отырып шешеді. Бұл оқушылардың ойлауына , ой қорытуына жәрдемседі . 8 -сыныпта «Негіздер » тақырыбымен таныстырғанда сілтімен жұмыс жасаудың қауіпсіздік ережесін мына жұмбақ жолдарымен көркемдейміз . Тоң май деп , ұстап жүрме кетіп Денеңді күйдіретін күлдіретіп, Ерітіндісі мөп – мөлдір , судан тұнық Алатын майға қосып , сабын етіп. ( Натрий гидроксиді.) 9- сыныпта «Азот топшасы» тарауын өткенде тақырыптың мазмұнын ашу мақсатында мынадай жұмбақтарды қолдандық : Ауаны шарлап кезеді. Таза күйде пайдасыз , Білгіш болсаң айтағой Қосылысы – өмір өзегі . ( Азот .) Болмасада айқын түсі – тұманды , Иісі бар көңіл ашар ұнамды. «Шаттандырғыш» қандай газды білесің, Кім айтады , қосылысын нанымды. (Азоттың шала тотығы – N2Ожәне оттегі) Өсімдікке нәр беріп , қуат болған, Өнімі артып , егістің қырмын толған . Бұл қандай зат : қандай өсімдіктің , Беретұғын химиктер жасап қолдан? (Азот, фосфор, калий тыңайтқыштары .) Химияның дерегі, «Патша арағы» дер еді . Патша да оны ішпейді , Басқа да оны ішпейді , Дүкендерге түспейді , Айтшы неден істейді ?? («Патша арағы» деп бір көлем азот қышқылы мен үш көлем тұз қышқылының қоспасын айтады. Мұндай қоспадағы ерітіндідегі салынған барлық металдардың « патшасы» деп аталатын алтын да ериді. Сондықтан осы қоспаны « патша арағы» деп атап кеткен,) 9- сыныпта «ФОСФОР» тақырыбын өткенде: Фосфор жақсаң будақтап , Ақ түтінін түзеді , Ол түтінді су сорып Қандай қосылыс түзеді?? (Фосфор жанып, фосфор оксидін , ол суды алып , фосфор қышқылына айналады .) Жұмбақтың әр жолы фосфордың химиялық қасиетін түсіндіреді. 9- сыныпта «Көміртегі топшасы» тарауындағы «Көміртегінің аллоттропиялық» түр өзгерістері , «Көміртегі қосылыстары» тақырыптарын өлең – жұмбақпен өрнектеу арқылы түсіндірдік. Кейде тас тіледі , мықты боп болаттанда , Кейде жұмсақ қолға алсаң, қалар таңба, Бар ма элемент осындай табиғатта , Аташы тағы ойланып ұзақ таңға. (Көміртегнің түр өзгерісі – алмаз бен графит. ) Сынаптан бір шықпайды . Тимесең жұқпайды . Жәрдемісіз бұл заттың Оқушысабақ ұқпайды. (Бор . Көмір қышқылының калъций тұзы.) 9 – сыныпта Металдар тақырыбында да жұмбақтар пайдалануа болады: Табылса бұрын там – тұмнан Қазір көп әрбір өлкеде , Қандай металл ертеде . (Алюминий ) Алтын менен күмісті кім білмейді . Қолда барда қуанып кім күлмейді . Химиктерге жақпайтын сыры бар Әрқашан жаман металл құрғыр дейді. (Активсіз металл) Қымбат деп айтатындай емес алтын , Сондада тапты игілік одан халқым. Апарып айға елімнің туын тікті Жемісін ақыл – ойдың елдің салтын. (Темір ) Күмістей түсі жылтыр , өзі сұйық . Буланбас , қайнатсаңда отынды үйіп . Көрсететін суықты , жылуды анық Қандай зат: құрал жасар соны құйып ? (Сынап ) Халықтық педагогика элементтнрін қолданып оқыту оқушылардың пәнді түсіну қабілетін өсіріп, мазмұны қиын сабақтарды оңай меңгеруге және есте жақсы сақтауға дағдыландырады.Периодтық – жүйеге саяхат Жұмбақтар- логикалық жаттығулар, бұл – оқушылардың ойын дамытудың, ұғымын қалыптастырудың тиімді құралдарының бірі. Оқушылардың логикалық оцлау қабілетін дамыту мақсатымен мазмұны жағынан обьективті шындыққа сәйкес келетін жұмбақтарды іріктеп, химия сабақтарында пайдалануды мынадай жоспар бойынша жүргізуге болады: Барлау, жұмбақтың мазмұнын талдау, жұмбақтың шешімін іздеу, жұмбақтың жауабын табу. Жұмбақ арқылы оқушының пәнге қызығуын да арттырып , оларды тапқырлыққа, ой ұшқырлығына жаттықтыруға болады. Сабақ барысында жұмбақты пайдалану сабақтың басында болса, оларды тақырып мазмұнын меңгеруге дайындайды. Егер жұмбақ сабақты қорытындылау, бекіту кезінде қолданса, оқушылардың сабақты меңгеру деңгейін анықтауға жағдай жасайды. Мәселен, 8-сыныпта «Оттегі. Жану.» тарауын өткенде мынадай жұмбақтарды пайдаланған тиімді. Исі,дәмі де жоқ ұсталмайды, Ол болмаса,тіршілік өмірде жоқ. Ол болмаса, отын да тұтанбайды, Қалады қарауытып көмір шоқ . ( Оттегі. ) Табылған соң жерден 105 элемент , Жерді үлкен дене дейміз керемет. Бірақ бөлсек әрқайсысына еншісін. Екеуіне төрттен үші келер еді . Атаңдар сол элементті Құрап тұрған екреметті. (Оттегі және кремний .) Бірі жанып ,бірі қолдап жануды , Екі элемент бізге бұрын танылды . Өрт болып еді , сөндіруге көп адам , Қосылысын алып соған ағылды. ( Оттегі, сутегі және су.) Салмағың бар өлшесем, Көрінбейсің көзге сен. ( Ауа.) Жұмбақтың мазмұнын талдау барысында оттегінің физикалық - химиялық қасиеттерін және қосылыстарын еске түсіріп , әр жұмбақты өз пікірлерін дәлелдей отырып шешеді. Бұл оқушылардың ойлауына , ой қорытуына жәрдемседі . 8 -сыныпта «Негіздер » тақырыбымен таныстырғанда сілтімен жұмыс жасаудың қауіпсіздік ережесін мына жұмбақ жолдарымен көркемдейміз . Тоң май деп , ұстап жүрме кетіп Денеңді күйдіретін күлдіретіп, Ерітіндісі мөп – мөлдір , судан тұнық Алатын майға қосып , сабын етіп. ( Натрий гидроксиді.) 9- сыныпта «Азот топшасы» тарауын өткенде тақырыптың мазмұнын ашу мақсатында мынадай жұмбақтарды қолдандық : Ауаны шарлап кезеді. Таза күйде пайдасыз , Білгіш болсаң айтағой Қосылысы – өмір өзегі . ( Азот .) Болмасада айқын түсі – тұманды , Иісі бар көңіл ашар ұнамды. «Шаттандырғыш» қандай газды білесің, Кім айтады , қосылысын нанымды. (Азоттың шала тотығы – N2Ожәне оттегі) Өсімдікке нәр беріп , қуат болған, Өнімі артып , егістің қырмын толған . Бұл қандай зат : қандай өсімдіктің , Беретұғын химиктер жасап қолдан? (Азот, фосфор, калий тыңайтқыштары .) Химияның дерегі, «Патша арағы» дер еді . Патша да оны ішпейді , Басқа да оны ішпейді , Дүкендерге түспейді , Айтшы неден істейді ?? («Патша арағы» деп бір көлем азот қышқылы мен үш көлем тұз қышқылының қоспасын айтады. Мұндай қоспадағы ерітіндідегі салынған барлық металдардың « патшасы» деп аталатын алтын да ериді. Сондықтан осы қоспаны « патша арағы» деп атап кеткен,) 9- сыныпта «ФОСФОР» тақырыбын өткенде: Фосфор жақсаң будақтап , Ақ түтінін түзеді , Ол түтінді су сорып Қандай қосылыс түзеді?? (Фосфор жанып, фосфор оксидін , ол суды алып , фосфор қышқылына айналады .) Жұмбақтың әр жолы фосфордың химиялық қасиетін түсіндіреді. 9- сыныпта «Көміртегі топшасы» тарауындағы «Көміртегінің аллоттропиялық» түр өзгерістері , «Көміртегі қосылыстары» тақырыптарын өлең – жұмбақпен өрнектеу арқылы түсіндірдік. Кейде тас тіледі , мықты боп болаттанда , Кейде жұмсақ қолға алсаң, қалар таңба, Бар ма элемент осындай табиғатта , Аташы тағы ойланып ұзақ таңға. (Көміртегнің түр өзгерісі – алмаз бен графит. ) Сынаптан бір шықпайды . Тимесең жұқпайды . Жәрдемісіз бұл заттың Оқушысабақ ұқпайды. (Бор . Көмір қышқылының калъций тұзы.) 9 – сыныпта Металдар тақырыбында да жұмбақтар пайдалануа болады: Табылса бұрын там – тұмнан Қазір көп әрбір өлкеде , Қандай металл ертеде . (Алюминий ) Алтын менен күмісті кім білмейді . Қолда барда қуанып кім күлмейді . Химиктерге жақпайтын сыры бар Әрқашан жаман металл құрғыр дейді. (Активсіз металл) Қымбат деп айтатындай емес алтын , Сондада тапты игілік одан халқым. Апарып айға елімнің туын тікті Жемісін ақыл – ойдың елдің салтын. (Темір ) Күмістей түсі жылтыр , өзі сұйық . Буланбас , қайнатсаңда отынды үйіп . Көрсететін суықты , жылуды анық Қандай зат: құрал жасар соны құйып ? (Сынап ) Халықтық педагогика элементтнрін қолданып оқыту оқушылардың пәнді түсіну қабілетін өсіріп, мазмұны қиын сабақтарды оңай меңгеруге және есте жақсы сақтауға дағдыландырады.