ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "АНОРГАНИК КИСЛОТАЛАР"

Navoiy viloyati Navoiy viloyati Zarafshon shahar Zarafshon shahar 12-umumiy o`rta 12-umumiy o`rta ta`lim maktabning ta`lim maktabning kimyo fani kimyo fani o`qituvchisi o`qituvchisi Mirzayeva Mirzayeva Xursandoyning Xursandoyning ““Kislotalarnning Kislotalarnning olinishi va olinishi va xossalari” xossalari” mavzusidagi mavzusidagi 1­soatlik dars ishlanmasi 7­sinf Mavzu: Kislotalarnning olinishi va xossalari Mavzu: Kislotalarnning olinishi va xossalari Darsning maqsadi: Darsning maqsadi: 1. Ta’limiy   maqsad:  o’quvchilarga   kislotalarning   olinishi   va xossalari haqida bilim, ko’nikma va malakalarni berish 2. Tarbiyaviy   maqsad:  o’quvchilarni   Vatanga   muhabbat   ruhida tarbiyalash, ekologik muammolarga befarq bo’lmasligiga erishish, ishlab   chiqarish,   sanoat,   qihsloq   xo’jaligi,   tibbiyot   va   boshqa sohalarda   kimyoning   o’rnini   chuqur   bilishga   undash     va   ongli ravishda kasbga yo’naltirish 3. Rivojlantiruvchi maqsad:  o’quvchilarda ilmiy ong va tafakkurni shakllantirish   orqali   dunyoqarashini   kengaytirish   va   mustaqil fikrlashga o’rgatish. DTS talabi:  kislotalarning olinishi, fizik va kimyoviy xossalari haqida DTS talabi: bilim va tushunchalarga ega bo’lish. Dars uslubi: aqliy hujum, klaster, kichik guruhlarda ishlash. Dars uslubi Darsning   jihozi:  HCl,   H2SO4, Darsning   jihozi: 2OFe ,3 fenolftalein, lakmus indikatorlari, suv, probirka.  Fe,   Cu,   Zn, metiloranj, Darsning borishi:  Darsning borishi:  1. Tashkiliy qism 2. O’tilgan mavzuni so’rash 3. Yangi mavzuni bayon qilish Darsning rejasi: Darsning rejasi: 1. Kislotalarning olinishi 2. Fizik xossalari 3. Kimyoviy xossalari 4. 14­15­16­labaratoriya ishlari I.I. Tashkiliy qism: Tashkiliy qism: Dastlab   o’quvchilar   bilan   salomlashiladi,   so’ngra   sinf   davomati aniqlanadi. Yurtimizda va dunyoda bo’layotgan olamshumul voqea, yangiliklar va kimyo faniga doir yangiliklar so’raladi. Shundan so’ng o’quvchilar 3 guruhga bo’linadi va tanishtiriladi. 1­guruh “Kislorod” guruhi 1­guruh “Kislorod” guruhi 2­guruh “Fosfor” guruhi 2­guruh “Fosfor” guruhi 3­guruh “Temir” guruhi 3­guruh “Temir” guruhi O’quvchilar o’zlari tanlagan guruhlarning davriy sistemadagi o’rni va   ba’zi   xossalari   haqida   aytib   o’tishadi.   Dars   davomida o’quvchilarning   bergan   javoblari  Au  va  Ag  kartochkalari   orqali baholab boriladi. So’ngra darsning asosiy qismiga o’tishdan oldin, o’tilgan   mavzudagi   oksidlar,   kislotalar   va   asoslarning   nomlarini yodga   olish   uchun   aqliy   hujum   o’yini   o’tkaziladi.   Bunda   xar   bir guruhdan   2   tadan   (ixtiyoriy)   o’quvchi   taklif   qilinadi.   Ular   o’zlari bilgan oksid, asoslar va kislotalarning nomlarini birma­bir aytishlari kerak. Bunda 1­o’quvchi aytgan nomni 2­o’quvchi qaytaradi va o’zi yana   yangi   modda   qo’shimcha   qiladi.   Qolgan   o’quvchilar   ham moddallar nomini huddi shu tartibda takrorlab qo’shimcha qilishlari kerak.   Moddani   takrorlashda   adashgan,   birorta   moddani   tushirib qoldirgan   o’quvchi   o’yindan   chetlatiladi   va   shu   tartibda   oxirida qolgan 1 ta o’quvchi eng xotirasi kuchli o’quvchi deb tanlanadi. II.II. Asosiy qism: Asosiy qism: O’tilgan   mavzu   quyidagi   savollar   orqali   so’rab   yana   bir   bor mustahkamlab olinadi. 1. Kislotalar qanday toifalarga bo’linadi? 2. Kislorodli kislotalarga misollar keltiring 3. Kislorodsiz kislotalarga misollar keltiring. 4. Bir negizli kislotalar qanday ifodalanadi? 5. Ikki negizli kislotalarga misollar ayting. 6. Uch negizli va ko’p negizli kislotalarga misollar keltiring. O’quvchilar yuqoridagi savollar asosida doskaga bir nechta misollarni yozib ko’rsatishadi. Shundan so’ng o’tilgan mavzuga asoslanib ya’ni “Kislotalarning  olinish  va xossalari”  nomli  yangi mavzu va uning rejasi  doskaga yoziladi.  III. Yangi mavzu bayoni Yangi mavzu bayoni III. Yangi   mavzudagi   uchta   reja   guruhlarga   bo’lib   beriladi.   Guruhlar ularga birma­bir javob berishadi.  1­guruh “Kislorod” guruhi 1­guruh “Kislorod” guruhi  Olinishi:Kislotalami quyidagi usullar yordamida olinadi: 1. Kislorodli kislotalami kislotali oksidlar bilan suvning o'zaro ta'siri natijasida olish mumkin: P2O5 + 3H2O = 2H3PO4; SO2 + H2O = H2SO3. 2. Kislorodsiz kislotalami metallmaslaming vodorod bilan ta'sirlashuvi mahsulotlarini suvda eritib olish mumkin: H2 + Cl2 = 2HC1 (suvdagi eritmasi xlorid kislota); H2 + S = H2S  (suvdagi eritmasi sulfid kislota). 3. Kislotalami ularning tuzlariga boshqa kislotalami ta'sir ettirib olish mumkin: FeS + 2HC1 = FeCl2 + H2S ;↑ NaCl + H2SO4(kons.) = NaHSO4 + HCl ↓ + 2NaCl. Na2SiO3 + 2HC1 = H2Si03 ;↑ 2­guruh “Fosfor” guruhi 2­guruh “Fosfor” guruhi Fizik xossalari.  Kislotalar qattiq (borat, ortofosfat kislotalari), suyuq (sulfat,  nitrat  kislotalar)  bo'lishi  mumkin. Ularning  ko'pchiligi  suvda yaxshi eriydi va ayrim gazlaming (vodorod xlorid HC1, vodorod bromid HBr,   vodorod   sulfid   H2S)   suvdagi   eritmalari   ham   kislotalar   bo'lib hisoblanadi.   Kislota   molekulalarida   vodorod   kislota   qoldiqlari   bilan bog'langan holda bo'ladi. 3­guruh “Temir” guruhi 3­guruh “Temir” guruhi Kimyoviy xossalari. Kislotalaming kimyoviy xossalari ulami ancha faol moddalar ekanligini ko'rsatadi: 1.   Kislotalar   ko'p   indikatorlar   rangini   o'zgartiradi.   Masalan,   quyidagi jadvalda   indikatorlarning   kislotalar   ta'sirida   rang   o'zgartirishlari keltirilgan. Indikator nomi Neytral eritmadagi Lakmus Fenolftalein Metilzarg'aldog'i Binafsha Rangsiz To'qsariq Kislota Qizil Rangsiz Qirmizi 2. Kislotalar asoslar bilan ta'sirlashib, tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi)  H2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O;  HC1 + Mg(OH)2 = Mg(OH)Cl + H20;  H3PO4 + KOH = KH2PO4 + H2O. 3. Kislotalar asosli oksidlar bilan ta'sirlashadi, tuz   va   suv   hosil   qiladi   (bu   reaksiya   ham neytrallanish reaksiyasiga misol bo'ladi):       2HNO3 + CaO = Ca(NO3)2 + H2O. Kislotalar 4. hamda chiqadi bo'ladi    metallar   bilan   sharoitga yoki     qarab boshqa     ta'sirlashadi vodorod mahsulotlar   va     tuz   ajralib hosil     ↑.       Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2 Metallaming faollik qatorida vodoroddan chapda turgan metallar uni   kislotalardan   siqib   chiqaradi,   o'ngda   turganlari   esa   siqib   chiqara olmaydi va bunda boshqa mahsulotlar hosil bo'ladi        Cu + 4HNO3 (kons.) = Cu(NO3)2 + 2NO2  + 2H↑ 2O.  Metallaming faollik  Vodorodni siqib chiqaradi Vodorodni siqib chiqara olmaydi H2 Li Cs K Ca Na Mg Al Mn Zn Cr Fe Ni Sn Pb Cu Ag Hg Au Pt 5. Kislotalar   tuzlar   bilan   ta'sirlashadi   va   yangi   kislota   hamda   tuz (sharoitga qarab o'rta yoki nordon) hosil qiladi: A. O'rta tuz va yangi kislota BaCl2 + H2SO4 (suyul.) = BaSO4 ­ + 2HC1. ↓ B. Nordon tuz va yangi kislota NaCl + H2SO4 (kons.) =NaHSO4 + HCl .↑ C. Faqat nordon tuz CaCO3 + H2CO3 = Ca(HCO3)2 6. Kislotalar qizdirilganda kislotali oksid va suvga parchalanadi: H2Si03 Si0→ 2 + H20.        Guruhlar yangi mavzu yuzasidan berilgan savollarga javob berib bo’lgandan so’ng o’qituvchi mavzuni yakunlab o’zining qo’shimcha fikrlarini   bildiradi.   Shundan   so’ng   yangi   mavzuni     yana   ham mustahkamlash   uchun   “Klaster   usuli”   dan   foydalaniladi.   Bunda o’quvchilarga marker va oq qog’ozlar beriladi. Ular kislotalarning  olinish usullari, fizik va kimyoviy xossalarini ifodalovchi javoblarni qatorlarga yozishadi. 1­guruh:: 1­guruh Terini  Terini  kuydiradi kuydiradi HCl tutab  turadi HCl tutab  turadi O’tkir hidli O’tkir hidli Kislotalarning  Kislotalarning  fizik xossalari fizik xossalari Qorong’ilashtir Qorong’ilashtir ilgan shisha  ilgan shisha  idishlarda  idishlarda  saqlanadi saqlanadi Rangsiz Rangsiz Ko’pchiligi  Ko’pchiligi  suyuq holda  suyuq holda  bo’ladi bo’ladi O’yuvchanlik  O’yuvchanlik  xossasiga ega xossasiga ega 2­guruh 2­guruh Tuzlarga boshqa  Tuzlarga boshqa  kislotalar ta’sir  kislotalar ta’sir  ettirib ettirib Metalmaslarning  Metalmaslarning  H bilan  H bilan  ta’sirlashishidan ta’sirlashishidan Tuzlarga boshqa  Tuzlarga boshqa  kislotalar ta’sir  kislotalar ta’sir  ettirib  ettirib  Kislotalarning  Kislotalarning  olinishi olinishi NaCl ga H2SO4. NaCl ga H2SO4. ta’sir ettirib ta’sir ettirib Kislotali  Kislotali  oksidlarning suv  oksidlarning suv  bilan ta’sir  bilan ta’sir  larshishidan larshishidan SO2 ni H2O bilan  SO2 ni H2O bilan  ta’sirlashishidan ta’sirlashishidan P2O5 ni suv bilan  P2O5 ni suv bilan  ta’sirlashishidan ta’sirlashishidan 3­guruh 3­guruh Qizidirilganda  Qizidirilganda  kislotali oksidlar  kislotali oksidlar  va suvni hosil  va suvni hosil  qiladi qiladi Tuzlar bilan  Tuzlar bilan  birikib, nordon  birikib, nordon  tuzlarni hosil  tuzlarni hosil  qiladi qiladi Ishqorlar bilan  Ishqorlar bilan  ta’sirlashadi.  ta’sirlashadi.  Kislotalarning  Kislotalarning  kimyoviy  kimyoviy  xossalari xossalari Indikatorlar  rangini  o’zgartiradi Indikatorlar  rangini  o’zgartiradi Metallar bilan  Metallar bilan  ta’sirlashadi ta’sirlashadi Asosli oksidlar  Asosli oksidlar  bilan  bilan  ta’sirlashadi ta’sirlashadi Tuzlar bilan  Tuzlar bilan  ta’sirlashadi ta’sirlashadi Ushbu yozma javoblar guruh sardorlari tomonidan izohlab beriladi. O’qituvchi   guruhlardan   hohlagan   bittadan   o’quvchini   doskaga chaqiradi   va   ular   hamkorlikda   yangi   mavzuga   doir   labaratoriya mashg’ulotlarini ko’rsatib berishadi. 1­labaratoriya ishi: Ikkita   probirkaga   xlorid   kislota   eritmasidan   1   ml   dan   quyiladi. Probirkalarning biriga 1­2 tomchidan lakmus, ikkinchisiga esa metal zarg’aldog’idan   tomiziladi.  Natijada   1­probirkada   ko’kish   rangli eritma   paydo   bo’ladi.   2­probirkada   esa  sariq sariq  rangli   eritma   paydo bo’ladi. Jarayon o’qituvchi tomonidan izohlanadi. 2­labaratoriya ishi: Uchta   probirka   olib,   ularning   biriga   ruh,   ikkinchisiga   temir   va uchinchi probirkaga mis bo’laklaridan solinadi. Keyin probirkalarga xlorid kislota eritmasidan 1­2 mldan quyiladi. Natijada shiddat bilan H2 gazi ajraladi va yangi tuz hosil bo’ladi. 3­labaratoriya ishi: Ikkita   probirka   olib   ularga   teng   miqdorda   temir   (III)­oksididan solinadi. Birinchi probirkaga xlorid kislota ikkinchi probirkaga esa sulfat kislota eritmasidan 1­2mll quyiladi. Natijada yangi tuz hosil bo’ladi. Dars   oxirida   guruhlarning   to’plagan   kartochkalari   sanalib   guruh g’oliblari aniqlanadi va ular o’qituvchi tomonidan rag’batlantiriladi. Baholash:  darsda faol ishtirok etgan o’quvchilar izohli va munosib Baholash: baholanadi. Aziz o’quvchilar bugun biz sizlar bilan kislotalar haqidagi bilim, ko’nikma va malakalarni egalladik.    Uyda     bajarish   uchun   topshiriqlarni   o’quvchilar   daftarlariga yozdiriladi. Uyga vazifa:  Uyga vazifa:  1. Kislotalarni qanday usullar bilan olish mumkin? 2. Kislotalar qanday fizik xossalarga ega? 3. Quyidagi   metallardan   qaysi   birlari   xlorid   kislotadan   vodorodni siqib chiqaradi: kaliy, bariy, simob, temir, mis, kumush, natriy, magniy, alyuminiy, ruh. 4. Quyidagi masalani yeching:  196 gr mis gidroksid va 73 gr xlorid kislota orasidagi reaksiyadan qancha miqdor mahsulotlar hosil bo’ladi?     5. O’kazilgan laboratoriya tajribalarini reasiya tenglamalarini va      xulosalar yozib kelish