Стресс , методика

ՍԹՐԵՍ

Սթրեսը վտանգի, մարտահրավերների և միջավայրի փոփոխությունների արդյունքում առաջացած ընդհանուր հարմարվողականության (ադապտացիոն) համախտանիշ է:

Ընթերցողներին, ինչպես միշտ, ավելի շատ հետաքրքրում են սթրեսի հետևանքով առաջացած հակազդեցությունները, քան նրա շուրջը ծավալվող տեսական բանավեճերին ծանոթանալը: 

Սթրեսի հինգ հնարավոր պատասխաններն առնչվում են հետևյալ ոլորտների հետ`

·         ֆիզիկական կամ մարմնական հակազդեցություններ,

·         վարքային, 

·         հուզական կամ զգացմունքային,

·         ճանաչողական կամ իմացական,

·         հոգևոր կամ համոզմունքների և արժեքների հետ կապված: 

Սթրեսի մակարդակը որոշելու համար կարող եք օգտվել հանդեսի 2011թ. N 2-ում (18-19 էջ) տպագրված թեստից: Պետք է հատկապես ընդգծել, որ սթրեսը բնական պատասխան է, որը պաշտպանում է մարդուն վերահաս վտանգից: Որոշ դեպքերում սթրեսը կարելի է անտեսել, սակայն ավելի օգտակար կլինի այն պակասեցնել կամ վերահսկել, կառավարել: 

Սթրեսի կառավարման երկու հիմնական ճանապարհ կա. առողջ և անառողջ: Սակայն ամենակարևորն այն է, որ կարողանանք դրանք իրարից տարբերել: Վատ կամ անառողջ կառավարված սթրեսը սովորաբար հանգեցնում է դիսթրեսի:

Ինչպես օգնել սթրեսի մեջ գտնվող դեռահասին

Դեռահասները, հասուն մարդկանց նման, կարող են ամեն օր սթրեսների ենթարկվել և սովորել հաղթահարել այդ իրավիճակները: Դեռահասներից շատերն ավելի մեծ սթրեսի են ենթարկվում, երբ, ըստ նրանց գնահատման, իրավիճակը վտանգավոր է, դժվար կամ ցավոտ, իսկ նրանք չունեն այդ իրավիճակը հաղթահարելու անհրաժեշտ միջոցներ և հմտություններ: 

Դեռահասներին սթրեսի կարող են հասցնել.

·         ուսման հետ կապված դժվարությունները, 

·         իր վերաբերյալ բացասական մտքերը կամ զգացմունքները, 

·         սեփական մարմնի փոփոխությունները, 

·         ընկերների հետ խնդիրներ ունենալը, 

·         ապրելու անապահով միջավայրը (հարևանությունը), 

·         ծնողների ամուսնալուծությունը, 

·         քրոնիկական հիվանդությունը կամ ընտանիքում լուրջ խնդիրները, 

·         սիրած անձնավորության մահը, 

·         բնակավայրը կամ դպրոցը փոխելը, 

·         միանգամից մեծ գործունեություն ծավալելը կամ իրենցից ակնկալվող մեծ պահանջները, 

·         ընտանիքի նյութական խնդիրները: 

Այս իրավիճակները դեռահասներին կարող են հասցնել գերծանրաբեռնվածության: Այդ դեպքում սթրեսային իրավիճակի հաղթահարման ոչ ճիշտ կազմակերպումը կարող է հանգեցնել մեկուսացման, անհանգստության, ագրեսիայի, ֆիզիկական հիվանդությունների կամ թմրանյութերի օգտագործման:

Ծնողներն իրենց երեխային կարող են օգնել հետևյալ կերպ.

·         հետևել նրան, եթե սթրեսը ազդում է նրա առողջության, վարքի, մտքերի և զգացմունքների վրա. 

·         ուշադիր լսել դեռահասին և կանխել գերլարված վիճակը, 

·         սովորել և օգտագործել սթրեսը հաղթահարելու հմտությունները, 

·         նպաստել սպորտով և հասարակական այլ գործունեությամբ երեխայի զբաղվելուն: 

Դեռահասները վերոհիշյալ կամ այլ միջոցներով կարող են սկսել հաղթահարել սթրեսը: Եթե դեռահասի մոտ նկատվում են սթրեսի երևույթներ կամ նա խոստովանում է, որ գերլարված է, ցանկալի է խորհրդակցել մանկապատանեկան հոգեբանի կամ հոգեկան առողջության ոլորտի այլ մասնագետի հետ:

Խուճապային խանգարումը երեխաների և դեռահասների մոտ

Խուճապային խանգարումը հաճախակի հանդիպող վիճակ է: Նման խանգարումով երեխաները և դեռահասները ունենում են անսպասելի և կրկնվող վախի ուժեղ զգացում, անհանգստություն, որոնք ուղեկցվում են արագ սրտխփոցով կամ շնչահեղձությամբ: Դրանք կոչվում են խուճապային նոպաներ և տևում րոպեներից մինչև ժամեր: Հաճախ դրանք սկսվում են առանց նախանշանների:

Խուճապային նոպայի ախտանիշներն են.

·         վախի ուժեղ զգացում, երբ շատ վատ բան է պատահել կամ պատահելու է

·         սրտի ուժեղ բաբախյուն

·         գլխապտույտ

·         շնչահեղձություն կամ խեղդվելու զգացում

·         դող կամ ցնցում

·         անիրականության զգացում

·         վախ` մահից, ինքնակառավարումը կորցնելուց կամ խելագարվելուց:

Խուճապային խանգարումը հիմնականում սկսվում է դեռահաս տարիքում, թեև կարող է սկսվել նաև ավելի վաղ` մանկության շրջանում, երբեմն էլ այն փոխանցվում է գեներով:

Եթե խանգարումը չբացահայտվի և չբուժվի, դրա հետևանքները կարող են ճակատագրական լինել. խաթարվում է երեխայի կամ դեռահասի բնականոն զարգացումը, բարդանում շրջապատի հետ հարաբերություններն ու շփումները: Նա գրեթե միշտ անհանգիստ է, անգամ եթե խուճապային նոպայի մեջ չէ: Ոմանք խուսափում են լինել այնպիսի վայրերում, որտեղ նոպայի սկսվելու պահին օգնություն ստանալու հնարավորություն չեն ունենա: Օրինակ` երեխան կարող է հրաժարվել դպրոց գնալուց կամ բարդացած դեպքում` հրաժարվել տանից դուրս գալուց: Կոնկրետ վայրերից կամ վիճակներից խուսափելու նման միտումը կոչվում է ագորաֆոբիա: Խուճապային խանգարումով երեխաներից կամ դեռահասներից ոմանք կարող են խորը դեպրեսիայի մեջ և անգամ ինքնասպանության շեմին հայտնվել: Իրենց անհանգստությունն ու վախերը թուլացնելու ձգտումով նրանք կարող են ալկոհոլ կամ թմրադեղեր օգտագործել:

Հաճախ դժվար է լինում երեխաների խուճապային խանգարումն ախտորոշելը: Դա պահանջում է բազմակի այցելություններ բժիշկ մասնագետների մոտ և զանազան բժշկական ստուգումներ, որոնք և´ թանկ են, և´ ճնշող: Անհրաժեշտ է սկզբում ստուգվել ընտանեկան բժշկի կամ մանկաբույժի մոտ, և եթե խուճապային խանգարման պատճառ դարձած հիվանդություն կամ վիճակ չի հայտնաբերվում, դիմել մանկապատանեկան հոգեբույժի: Խանգարումը հայտնաբերելու և ախտորոշելու դեպքում սովորաբար այն հեշտությամբ է բուժվում:

Գոյություն ունեն խուճապային խանգարման բուժման տարբեր եղանակեր.

·         դեղորայքային` որով դադարում են խուճապային նոպաները,

·         հոգեթերապիա` երեխային և ընտանիքի անդամներին օգնում է կանխել սթրեսային կամ կոնֆլիկտային իրավիճակները, որոնք կարող են խուճապային նոպաների առաջացման պատճառ դառնալ,

·         իմացական վարքային թերապիա. երեխային նախապես սովորեցնում են կառավարելու անհանգստության կամ խուճապի նոպաները:

Խուճապային խանգարման դեպքում լավ է օգնում այս եղանակների համակցված բուժումը: Հաջող բուժման դեպքում խուճապային նոպաները սովորաբար դադարում են: Վաղ ախտորոշման և բուժման շնորհիվ կանխվում են խուճապային խանգարման այնպիսի բարդություններ, ինչպիսիք են ագորաֆոբիան, դեպրեսիան և թմրամոլությունը: