Данный тренажер предназначен для учащихся 1-4 классов якутской школы. Можно использовать на уроке литературного чтения на языке саха, также как дополнительное пособие по чтению. Учащиеся читают текст про себя или вслух в течении одной минуты и отвечают на вопрос по тексту.
Элбэєи ааєыаЅ - билиилээх
буолуоЅ!
Т№р№№бјт тылгынан
ааєарга эрчилин
©йд№№! Ааєаргар 1 мјнјјтэ
бэриллэр!
80 тыллаах
тиэкис
60 тыллаах
тиэкис
40 тыллаах
тиэкис
20 тыллаах
тиэкис
сир
Быйыл
а»а
дэлэйдик
јјннэ.
Эдьиийбин кытта тыаєа
баран дьэдьэн, сугун,
хомуйдубут.
хаптаєас
ј№рэ-к№т№
Ийэбит
б№є№
барыанньа
бу»аран ха»аанна.
Оєолор ханнык сир а»ын јргээбиттэрий?
Сугун, дьэдьэн, хаптаєас.
Дьэдьэн, моонньоєон, отон.
Хаптаєас, отон, сугун.
Ытым аата Доєор.
Доєор сјрдээх булчут.
Би»иги биирдэ тыаєа
Ытым
бардыбыт.
иннибэр
сјјрэн
хаалла. Сотору Доєор
ытыран
моєотойу
аєалла.
Доєор тугу бултаабытый?
ТииЅи
Кутуйаєы
Моєотойу
Саас буолбута. Кј№х от
Кј№рэгэй
јјммјтэ.
к№т№н кэлбитэ. Онтон
уйа
кј№рэгэй
Сымыыт
туттубута.
Сотору
уурбута.
тј№рт
сымыыттан
оєото
кј№рэгэй
тахсыбыта.
Сымыыттан хас кј№рэгэй оєото тахсыбытай?
Биэс
Тј№рт
Алта
МаЅнайгы хаар тјстэ.
биир
Ньургун
бииргэ
сарсыарда
оєолоругар
ј№рэнэр
кэллэ.
сонуннаах
ту»ахтарыгар
Ииппит
куобах
икки
ту»унан
и½нибитин
кэпсээтэ. Оєолор олус
сэЅээрдилэр.
Ким ту»ах ииппитий?
Ньургун
Дархан
Эрчим
Сјјтјк
сайын
C¼¼тјк
т№р№№бјт
ньирэй. Кини олус кыратын
и»ин
диэн
ааттаабыттар. Сјјтјк ийэтин
курдук дьј»јннээх. Хап-хара
харахтара
т№п-т№гјрјктэр,
кыламаннара
уп-у»уннар.
Сјјтјк хаа»ыны сатаан сиэбэт,
ыаммыт јјтј суосканан и»эр.
ХотоЅЅо соєотоєун хаалар.
Иччитин к№рд№р эрэ, ойон
туран баты»ар.
Сјјтјк тугу а»ыырый?
Хаа»ыны
Оту
¬јтј
Эдик ј»јс кылааска ј№рэнэр.
кылаа»ыгар
УЅуоєунан
саамай
барыларыттан
¬№рэєэр
кыралара.
туйгуннук ј№рэнэр. Бјгјн Эдик
к№рб№т№єјн к№рд№. Эбэтэ
дьураа-дьараа ойуулардаах,
у»ун
сордоЅу
тута-тута: «Бу киэЅ айаєын,
атыгырыы сылдьар сытыы
тиистэрин
эрэ,
ы»ыктыбат
ытырбытын
балык», - диэтэ.
субуруйбут
к№р
Эбэтэ Эдиккэ ханнык балыгы к№рд№рбјтјй?
Собо
СордоЅ
Мунду
кјјстэрин
Былыыр былыр чооруостаах
холбоон
кјјдээх
кыстыырга
бииргэ
сјбэлэспиттэр. Кјјдээх бурдугу
ха»ааммыт. Кы»ын ортото
кјјдээх ха»аа»ын иккиэн сиэн
бјтэрбиттэр. Онтон чооруос
киирбиттэр.
ха»аа»ыгар
эрбэ»ин
Дабаххайы
туорааєын да кјјдээх сиэбэт
астара
биэрбит.
Кјјдээх олус аччыктаабыт,
кыы»ырбыт.
да,
буолан
Кјјдээх ханнык чыычааєы кытта дьукаахтаспытый?
Ымыылыын
Кј№рэгэйдиин
Чооруостуун
оєолоро
олус
Санаторий
утуйа
кытаанахтык
сыппыттара. Валя даачатын
кјјлэтигэр утуйара. Тјјн Валя
туох эрэ сирилиир, куугунуур
тыа»ыттан у»уктан кэлбитэ.
Ойон туран к№рбјтэ- арай
санаторий дьиэтэ умайан эрэр
эбит! Валя ойон туран, ол
умайан эрэр дьиэ диэки туох
баарынан ыстаммыта.
Валя ханна утуйа сыппытай?
Даачатын кјјлэтигэр
Санаторийга
Эбээтин аах дьиэлэригэр
кыстыыр
саамай адьырєалара. Оннооєор
б№р№, к№р№№т да, саба тјспэт,
куттанар. Э»э - а»ара кјјстээх,
кимиэхэ да тыыттарбат, киЅнээх,
№»ј№мньјлээх. Кј»јн балаєан
ыйыттан
арєаєын
хастар. Сјрдээх сэрэхтээх кыыл.
Арєаєын
бјтэрэн
баран, ый
арєаєын
ааныгар сытан и»иллиир. Чугас
дьон, тыас-уус баар буоллаєына,
к№»№н атын сиргэ арєах хаста
барар. Кы»ын, сайын сылдьар
сирэ тус-туспа.
бэлэмнээн
устата
Э»э арєаєын ханнык ыйга хастарый?
Алтынньы ыйга
Балаєан ыйыгар
Сэтинньи ыйга
сылдьара.
уонна
миигин
булка
оЅостоору
кустуу,
ј№рэтээри,
куобахтыы барарыгар №рјјтјн
баты»ыннара
Ол
сылдьан, аєабар ту»а ки»итэбин.
Мас хомуйан, чэй оргутабын, ол-
јлэєэ илии-атах буолабын.
бу
Ку»у, куобаєы кјрэтэн биэрэбин.
Биирдэ аєам, мин уруккуттан
ымсыыра саныыр биир уостаах,
саатын
сјјрбэ
туттаран
кэбистэ.
-Оєом булчут ки»и буолан, мин
туйахпын
- диэн
алєаата.
калибрдаах
хатараар,
Аєата уолугар тугу бэлэхтээбитий?
Балыктыыр кј№гј биэрбит.
Билисипиэт бэлэхтээбит.
Биир уостаах саа туттарбыт.
Б№р№
ыкка
Былыыр былыр ыттаах б№р№
атастыы эбиттэр. Арай биирдэ
б№р№ аччык сылдьан к№рбјтэ,
доєоро ыт тэриэлкэтигэр тобус-
толору мииннээх, №сс№
ону
та»ынан уЅуохтаах эттээх олорор
эбит.
этэр:
- Онно ыраа»ыйаєа сымара таас
сытар. Ким ол таа»ы сыєарыппыт,
ол
тиксиэхтээх.
Акаары ыт онно тэбиммит. Онтон
б№р№ кјлэ-кјлэ ыт а»ылыгын
барытын сиэн кэбиспит. Онтон ыла
б№р№л№№х
иирсэннэр
доєордоспот буолбуттар.
баайга-дуолга
ыт
Ыттаах б№р№ туохтан иирсибиттэрий?
Б№р№ ыты албыннаан а»ын сиэн кэбиспит.
Бэйэ-бэйэлэрин кытта тапсыбатахтар.
Дьиэлэрин былдьаспыттар.
Лена Дьокуускайга олорор. Сайын аайы
Аммаєа баран, эбээлээх э»ээтигэр
сайылыыр. Амманы олус с№бјлјјр.
Кјннээєи јлэтэ-эбэтин кууруссаларын
сымыытын хомуйуу. Кууруссаларын
сетканан тардыллыбыт сарай и»игэр
олохтоотулар. Лена биирдэ эбэтиттэн
ыйытта:
- Кууруссаларбыт алта эрээри, тоєо
биэ»и эрэ сымыыттыылларый?
Онуоха эбэтэ:
- Биэс кууруссалаахпыт. Биирдэстэрэ
б№тјјк. Кини сымыыттаабат.
-Оччоєо б№тјјк ыллыыр дуо?
- Ыллыыр уонна ха»аайыннара
буоллаєа дии, - диэн эбэтэ кјлэ-кјлэ
Кууруссалар алта эрээри, тоєо биэс эрэ
сымыыты биэрэллэрий?
Биир куурусса сымыыттаабат.
Биирдэстэрэ б№тјјк, кини сымыыттаабат.
Кууруссалар биир сымыыты
сиэн кэби»эллэр.
симии
сылдьаллар
Сарсыныгар
Ёлкабытыгар
Дьиэбитигэр кэлбиппит, дьоммут ёлка
туруорбуттар,
этэ.
Би»иги к№м№л№стјбјт. Ёлкабыт уоттара
чыпчыЅныыллар.
кјнјс
доєотторбутун ыЅыртаатыбыт, оєолор бары
кэлбиттэрэ.
к№рд№№х-
нардаах Тымныы оєонньор эмиэ баара.
јЅкјј»јтэ
Сиэнэ Хаарчаана ырыа»ыта,
сјрдээх. Оонньоон-к№рјлээн баран оєолор
тарєастылар. Оттон Тымныы оєонньор
барбата. Хонор буоллаєа диэн мин ј№рдјм.
Бэл: «Би»иэхэ хон», - диэн эттим. Онтон
Тымныы оєонньор сыгынньахтанна. Ким
буолуо диигит? Оо, дьэ, бэйэм аєабын
билбэтэх эбиппин. Оттон Хаарчаана эмиэ
эдьиийим
эбит. Бэйэм да дьоммун
билбэтэхпин, мин хантан сэрэйиэхпиний?
Оєо туохтан ордук ј№рбјтјй?
Хаарчаана јЅкјјтјттэн, ырыатыттан.
Оєолор кэлбиттэриттэн.
Тымныы оєонньор хонор буолбутуттан.
туох
тј»эринэн
и»эрдэр. Оччоєо
сарсыарда быраатым сирэйэ-хараєа сјјлэ
и»эн, орон ки»итэ буолан хаалла. Кини
кјнј бы»а ас к№рд№№н муЅнанар. Эбэм
эмээхсин сылбархай ууну куруускаєа
кутан
а»аабыкка
холонон, эмиэ саЅата суох сыппахтыыр.
Мин быраатым аттыттан арахпаппын,
№йб№р
саатата
сатыыбын:
- Мичил, би»иги аєабыт №ст№№хт№рј
кыайан-хотон, кэ»ии б№є№тјн сјгэн-
к№т№є№н
кэлиэєэ...
Аан эрчимнээхтик тэлэллэ тјстэ да, ийэм
куул сјгэ»эрдээх киирэн кэллэ. Дьиэ
килиэп
-
Мичил
килиэп!
агроном.
сытынан
ийэм...
билигин
Ураа,
туолла.
Ураа,
Оєолорго туох улахан ј№рјјтэ буолбутуй?
Кыайыы ту»унан сураєы истибиттэр.
Ийэлэрэ килиэп аєалбыт.
Аєалара сэрииттэн эргиллибит.
Геолог Таня Полякова соєурууттан кэлэн Саха
сиригэр јлэлиир. Биирдэ кини б№д№Ѕ, хап-
хара гына буспут моонньоєон хойуу угар
тиийэн кэллэ. Кини саамай хойуу јјнјјлээх угу
хаартыскаєа тј»эрэн ылаары
гынна. Ол
бириэмэєэ объективка сјрдээх улахан хардаЅ
э»э кэлин атаєар туран былтас гына тјстэ. Э»э
Таняны к№р№н со»уйда, к№хсјн иЅсэлээхтик
тыа»атта. Таня э»эни к№р№№т, ха»ыытаан
эрэ
Биирдэ №йд№н№н кэлбитэ, фотоаппаратын
туппутунан, мјччј-хаччы тэбинэн, сјјрэн и»эр
эбит. Экспедиция
јлэ»иттэрэ со»уйдулар,
Таняны
јмј№рјстјлэр.
Кыыс кэлин арыый уоскуйан, к№хс№ кэЅээн
баран, ханна сылдьыбытын, туох буолбутун
кэпсээтэ.
хаалла.
тула
Таня туохтан куттанна, уолуйда?
Тайєаєа э»эни к№рсјбјт.
Тыаєа мунан хаалбыт.
Фотоаппаратын сјтэрбит.
Хара
улар
Арай иннибэр сыыр быарыгар туох эрэ
харааран к№ст№р. Харахпын сотто-сотто
к№р№бјн.
кутуругар
маарынныыр. Сјјнэ улахан улар са»ыл
хороонугар киирэн и»эн, баппакка иЅнэн
хаалбыт. Туох буолан хорооЅЅо симиллэ
сатаатаєай?
Улар отонноон сии сылдьан, куобах
ту»аєар иЅнибит. Оттон са»ыл халлаан
саЅа сырдыыта хороонугар т№нн№н
испит. Ол и»эн, ту»ахха иЅнибит уларга
тјбэспит. Са»ыл улары т№б№тјн хампы
ыстаабыт. Онтон, мин чуга»аан и»эрбин
билэн,
улары моонньуттан
соспутунан хороонугар куоппут... Улара
хорооЅЅо баппакка, иЅнэн хаалбыт,
оттон са»ыл и»ирдьэ хаайтаран хаалбыт.
са»ыл
Улар тугу сиир эбитий?
Кутуйахтаан сиир эбит.
Отонноон сии сылдьыбыт.
Кыра чыычаахтарынан а»ылыктанар.
Л.В.Киренскэй аатынан Амма лицейэ
Ааєар тиэкистэр
М.Т.Александрова, Н.В.Чуручанова,
Е.В.Игнатьева, У.Н.Корякина
«Хонтуруолунай ааєыы текстэрэ»
кинигэттэн ту»анным
Габышева Елена Александровна -
алын кылаас учуутала
2016 сыл
аагыы.ppt
