Қазақ тілі: "Есімшенің түрленуі"7 класс

Пәні: қазақ тілі Класы: 7 Сабақтың   тақырыбы: Көсемшенің түрленуі Сабақтың мақсаты: көсемшенің жұрнақтарымен таныстырып, өзіне тән ерекшеліктерін игерту. Білімділік: көсемшенің етістіктің ерекше түрі екенін меңгерту. Дамытушылық: көсемшенің түрленуі кезінде әр түрлі өзгеріске түсе алатындығын білдіру Тәрбиелік: жүргізілген жұмыстар арқылы адамгершілікке,ұқыптылыққа, сөйлей білуге тәрбиелеу. Көрнекілігі: интерактивті тақта, мысалдар жазылған плакат,кеспе қағаздар Сабақтың түрі: Дәстүрлі Сабақтың типі: білік пен дағдыны қалыптастырып, жаңа тақырыпты меңгерту. Сабақтың әдісі: «Топтастыру» стр.,сұрақ­жауап, Венн диаграммасы, түсіндіру, «Ой қозғау» стр. Пәнаралық байланыс: әдебиет,орыс тілі Сабақтың барысы:                                  І.Ұйымдастыру кезеңі       Сәлемдесу. Сабаққа даярлық. «Ой қозғау»: Барша заттың бір өзімде қимылы,                        Сөз табының күрделісі,қиыны.                        Сабақты,салт,есімше,көсемше боп,                        Шақ,рай,етіс те боп жиылдым. Оқушылар, осы өлең шумағы арқылы қай сөз табын айтып тұрмын? (Етістік) ­Өткен сабақта етістіктің қай түрімен таныстық? ­ Есімшенің түрленуі Ендеше, бүгінгі сабағымызда етістіктерге байланысты болмақ. Жаңа сабақты бастамас бұрын үй сабағын айтып өтейік. Менің   қолымда   түрлі   –түсті     жетон   қағаздар   тұр.   Әрине   үздік   оқысақ   қызыл     аттестат аламыз,сондықтан қызыл түс ­5, ал көк түс ­4, сары түс әрине ­3. Осы түстерді өз қоржындарыңызға жинау арқылы бағаланасыздар. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. 1) Жазып келген сөйлемдерін оқиды,талдайды. 2.Сұрақ­жауап. Есімше дегеніміз не? Есімше сөйлемде қандай қызмет атқарады? Есімшенің жұрнақтары қандай? 3)  І қатарға: Берілген етістіктерді есімшеге айналдыру. 1. Қоңырау соғылды. 2. Тас қаланды. 3. Шам сөнді. 4. Ақша төленді. 5. Тілек орындалды. 4) атқарады? Есімше (бастауыш,анықтауыш,пысықтауыш,толықтауыш,баяндауыш)   Осылардың   бір­екеуіне   мысал орындайық. Сөйлемдер беріледі.  2 қатарға:1. Туған үйдің түтіні жылы (анықтауыш) 2. Оның қорыққаннан үні шықпай қалды.( пысық.) 3. Келгендер 6­сынып оқушылары екен. (баст.) 4. Естіген көргенге айтар. (баянд.) сөйлемде қандай         қызмет 5) Сабақты бекіту мақсатында «Есімшенің түрленуі» топтастыру жасау.          Есімше І.Жаңа сабақ. Оқушылар, болашақтарыңа сенім білдіріп отырған ата­ананың үкілі үмітін ақтау үшін не істеулерің керек,   өне   бойларыңда   қандай   қасиет   болу   керек?   (оқушылар   ойын   айтады)     Бұл   сұраққа жауабымыз мынадай сөздерден басталу керек. ­ Көреген,ізденімпаз болуымыз керек.       Өтірік пен өсектен сақтануымыз керек. ­ Сәйгүліктей сергек болуымыз керек. ­ Ел егемендігін,ел мәртебесін сақтауымыз керек. ­ Менмендік мінезден бойымызды аулақ ұстап, мейрімсіз болмай,мәдениетті болуымыз керек. ­ Шешен болуды армандап, сөзді орынды қолдануымыз керек. ­ Ең үлкен міндетіміз –ананы құрметтеу,үлкенге ізет,кішіге қамқорлық көрсету. (Көсемше деген сөз шықты.) Өтетін тақырыбымыз Көсемшенің түрленуі. Көсемше дегеніміз не? Көсемше –есімше сияқты екі түрлі мәнде,екі түрлі қызметте жұмсалады. Етістіктің ерекше түрі. Көсемшенің жұрнақтары: А) –а, ­е, ­й Б) –ып, ­іп, ­п В) –ғалы, ­гелі, ­қалы, ­келі                  Мысалдарға назар аударту. 1. Ақылды кісі азбайды.Асыл бұйым тозбайды. 2. Әркім өз ойын айтып жатыр. Бірде   жіктеліп   келіп,   (азбайды,тозбайды),немесе   күрделі   етістік   құрамында   негізгі   етістік болып (айтып жатыр) қимыл іс­әрекетті білдіріп,етістік қызметінде қолданылады.. Енді бірде қимылдың амалын білдіріп,үстеу қызметінде қолданылады. Мыс: қалаға барамын, оқып отыр – көсемше қимылын білдіріп тұр. Дауыстап оқыды, үйге сөйлей кірді – оқу ,кіру қимылдарының амалын білдіріп тұр. көсемше   жеке   дара   сөз   ретінде   қолданылмайды,   себебі   жұрнақтары   тиянақсыз.   Жіктік жалғауынан басқаны қабылдамайды.  Есімше   түрленгенде   жіктеледі,септеледі,тәуелденеді,ал   көсемше   септелмейді,тәуелденбейді, тек жіктеледі. Ендеше жіктелу үлгісіне қарайық.                    Көсемше жіктелу үлгісі жекеше І ж ІІ ж мен жаза­мын сен жаза –сың сіз жаза –сыз ол жаза ­ды Көпше ІІІ ж І ж ІІ ж ІІІ ж біз жаза­мыз сендер   жаза   – сыңдар сіздер   жаза   – сыздар олар жаза ­ды барып –пын барып –сың барып –сыз барып ­ты келіп –пін келіп –сің келіп –сіз келіп ­ті барып –пыз барып –сыңдар барып –сыздар барып ­ты келіп –піз келіп –сіңдер келіп –сіздер келіп ­ті сөйлей­мін сөйлей   – сің сөйлей –сіз сөйлей ­ді сөйлей­міз сөйлей   – сіңдер сөйлей   – сіздер сөйлей ­ді ІІІ жақта көсемшеге –ды,­ді,­ты, ­ті, жіктік жалғауы жалғанады. ІҮ. Оқулықпен,тақтамен жұмыс. 197­жаттығу. (екі оқушы көсемшелерді жіктейді) Қалған оқушылар 198­ жаттығуды ауызша,жазбаша орындаймыз. Мыс: әндетіп жүріп іздейді –көсемше, күрделі етістік, етістік ­әндет, ­іп – көсемше жұрнағы, жүріп –көсемше, түбірі  жүр –көмекші етістік, ­іп көсемше жұрнағы, ізде –етістік, ­й –көсемше жұрнағы, ­ді –ІІІ жақтың жіктік жалғауы 199­жаттығу.   Көсемшелерді   байланысқан   сөзімен   бірге   теріп   жазу,қай   жақта   жіктелгенін ажырату. Ү. Интерактивті тақтадан тапсырма. 1)Берілген өлең жолдарының кімдікі екенін табу, көп нүктенің орнына етістік қою,көсемшенің жұрнағын  тауып,толықтыру керек. Ән салсаң өзімдей сал   аң................. Жайлантып , қоңырлатып, жамырлат....., Аққудай аспандағы әнді өрлет...., Қондырып қоңыр қаздай ......................... 2.Көп нүктенің орнына көсемшенің тиісті  жұрнағын жаз. (үлгермейтін оқушыларға) ҮІ. Венн диаграммасы арқылы есімше мен көсемшені салыстыру.  Көсемше                                       ортақ                             Есімше өзіне тән жұрна­                               етістіктің ерекше      жұрнағы бар,септеледі,  ғы бар,септелмейді,                        түрі,баяндауыш қыз             тәуелденеді.      тәуелденбейді.                                  метін атқарады,жіктеледі,                                                               орыс тілінде кездеседі. ІІ. Зерттесек:  Көсемше                          ортақ                             Деепричастие Жұрнағы: ­а, ­е, ­й,                 екеуі де етістіктің               А,я, виш, иш   ­ып,­іп,­п,­ғалы                  түрі.  .Анықтауыш ­ гелі, ­қалы, ­келі              қызметін атқарады. ІІІ. RAFT стратегиясы Рөл                             оқушы Аудитория                сынып Форма                        хат,өлең, ойтолғау Тақырыбы:               Анашым Тірек сөздер:  аялы алақан, құшақ, мейірім, бесік, жылу, тебірену, сіңіру, парасат, болу  ІХ. Бүгінгі сабақта не үйрендік? (оқушылар айту) Х. Бағалау. ХІ. Үйге тапсырма: 201 –жаттығу. Көсемшенің түрленуі.