Йиллина урок «Бекалахь, нохчийн мотт, тахна…»

     «Бекалахь,  нохчийн мотт, тахна…»

1алашо:вайнмоттуггаре а исбаьхьчу а, хьалдолчу а, хазачу а меттанехцхьаъхилардовзийтар; вайн а, кхечукъаьмнийн а яздархоша а, 1илманчаша а нохчийнметтанхадийналакхара мах бовзийтар; дешархойндегнаш чу шайнненанматтебезамкхоллар.Цхьанакхетар д1адахьаран кеп:

1. Хехархочундош:

  - Де дика дойлашунмассеран а!                                                                                                                      25-г1а апрель, вайнама-хаъара, Нохчийнметтандеза Де леринаду. Цуьнцадоьзнадуккха а цхьаьнакхетарш а, гайтаранурокаш а, къийсадаларш а хиллавайн. Таханлеравайнцхьаьнакхетар а нохчийнматтаналеринаду. Кхузахьвайдовзуьйтурду, нохчийнмотт хаза а, оьзда а хилар а. Ишттадовзуьйтурду вешан моттвайнабезар а,даима а цуьнансийдарцавайдахадезашхилар а.                                                                            Х1инца вайдошлурдувайндешархошна. Церан г1оьнца шун таро хир ю нохчийнматтаналеринакечйинчу программе хьовса.

1-ра д1-рг: Де дика хуьлдашун!

2-г1а д1-рг:Марша а дог1ийла!

1-ра д1-рг:Массо а стаг, муьлхха а къомахвелахь а, шенненанматтацакхуьу. Мотт а, къам а цхьаьнадоьзнаду, х1унда аьлча, къамцахилча, моттхир бац, ткъашенбийцамоттбоцургкъамдац.

2-ра д1-рг:Ненанметтаншенчуьрадуьйна дан дезасий. Ишттабийца а беза. Мотт – изакъоманса, адамаллинкуьзгаду. Цуьнцадоьзнадухалкъандерриге а дахар. Дукха ю нохчийнлитературехьненанматтахлаьцнаязйинабайташ. Царехцхьаъ ю шенненанматте а, Даймахке  а болу ц1ена безамбовзуьйтуш, А. Айдамировсязйина «Ненанмотт» ц1е йолустихотворени.  

А. Айдамировн «Ненанмотт»

1-ра д1-рг:Дуьненахьметтанашдукхаду. Царнаюкъахьхьалдолушхиларцашенметтиг д1алоцуш бувайннохчийнмотт а. Кхечукъоманмоттхаар ч1ог1а пайдехьду, изадоккхахьекъал а ду. Аммашенмоттд1а а тесна 1амабе аьлладациза. Ненанмоттцабезачуннашенкъам а, мохк а безар бац. Цуьнансийцалардечошенненансийлардийрдац. Цунахлаьцна ч1ог1а дикааьлла Саидов Билалашен «Ненанмотт» стихотворенехь.

Саидов Б. «Ненанмотт»

2-г1 д1-рг:Ткъа х1инца, хьомедешархой, ладуг1ур вайдаймехканисбаьхьчумукъамашка.

Эшар: «Даймохк», «Даймехкан аз».

1-ра д1-рг:Мотт – изамуьлххачу а халкъанистори а ю, цуьнанхиндерг а ду. Ненанматталсийлахь а х1ума дан адац я хила йиш а яц. Мел нуьцкъала, массо  а аг1ор  бийцайишйолушбувайнмотт:                                                                                                                                                          Хьешашка – оьзда,                                                                                                                                                     Доттаг1чуьнга – мерза,                                                                                                                                            Мостаг1чуьнга – буьрса,                                                                                                                            Захалонна – хаза,                                                                                                                                           Масла1атана – к1еда,                                                                                                                                               Берашка – эсала.                         

Аммакхетамна к1езиг болчунеханницкъцакхочуцуьнан мах хадо. Цара 1амо а, бийца а хала хиларна т1етотту шайнледарло. Ладог1а цутайпанчунаханайогушйолчу Ш. Арсанукаевн «Ненанмотт» ц1е йолчустихотворенига.

Арсанукаев Ш.  «Ненанмотт»

2-г1а д1-рг:Ткъа х1инца ,хьомедешархой, шун таро хир ю вайнкъоман хаза г1иллакхаш а дицдина, вайметтансийдайа г1ерташ, цуьнгацхьана а кепаралерамбоцучарна дог1уш С.-Хь. Нунуевсязйинчу «Аптека чохь» дийцар т1ехь х1оттийначу сценке хьовса.

Сценка «Аптека чохь»

Эшар «Дависахьаноьздангалла»

1-ра д1-рг:Нохчийнмотт хаза а, хьалдолуш а хилар ч1аг1дина оьрсийняздархоша а, 1илманчаша а. IХ-чу б1ешарахь ваьхначуКавказан этнографа, воккхачу 1илманчас П. К. Услараишттааьллавайн матах лаьцна: «Нохчийнмотт ч1ог1а къенхетардаржошберш, цунахцхьана а кепаракхеташбоцу нах бу. Мелхо а, и мотт, шенг1оьнца адамийнойланануггаре а к1оргера аг1онаш йийцалурйолушхьалдолушбу».

2-г1а д1-рг: Ткъавайнамассарна а вевзаш а, везаш а волчуоьрсийняздархочо Л.Н. Толстойс х1ара дешнашаьллавайнматтахлаьцна: «Нохчийнмоттуггаре а хазачуметтанехцхьаъбу, нагахькхоччуш дика изахуушхьовелахь».

Цуруев Ш. «Нохчийнмотт»Рашидав Ш. «Дахарехь»

1-ра д1-рг:Оццул ч1ог1а хесточувайнметтанхазаллайовза а, цуьнансий-лерамбан а вай 1амош, дахаранчолхечуновкъахь дайн оьхдачу г1иллакхех цадухушнийсанекъ д1абахьар хьоьхушболчумассо а нохчийнметтанхьехархошнадаггарабаркалла ала лаьатхуна.

Стихотворени «Хьехархо»

2-г1а д1-рг: Х1инца юха а Даймехканмукъамашка ладуг1ур вай.

Эшарш «Лойшасуна», «Дуьне мел ду»

1-ра д1-рг:Хьомедешархой! Лерамехьехархой! Х1ара вайнцхьнакхетарШ. Рашидовн «Ирсду-кх» ц1е йолчустихотвореницадерзолаьаратхуна.

Ш. Рашидавн «Ирсду-кх»

2-г1а д1-рг:Кху т1ехь ненанматтаналеринацхьаьнакхетарчекхдолу .Ладог1арна баркалла.