Калемшарав Назираның 5-8 сыныптарға арналған «Тіл дамыту» факультативінің бағдарламасы

Ақсу ауданы Қ.Қамзин атындағы жалпы орта білім беру мектебінің  қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі  Калемшарав Назираның 5­8 сыныптарға арналған  «Тіл дамыту» факультативінің бағдарламасы «Тіл дамыту» бағдарламасы бойынша оқыту тұжырымдамасы.        Тіл­адамзат ісінің барлық саласында және күнделікті тұрмысында бірлесіп жұмыс істеуіне, бірін­бірі түсінісуіне мүмкіндік беретін құрал. Ойын   жазбаша   сауатты   жеткізу   білік­дағдыларын   қалыптастыруға,   айнала қоршаған ортасын көркем сөз арқылы бейнелеп қабылдауға кеңінен жол ашатын танымдық­тәрбиелік, тіл дамытушылық  мүмкіндіктері айқын жетекші пән­ «Тіл дамыту».  Оның   мазмұны  оқушының   лингвистикалық   дүниесін,  тілдік   құбылысы мен оның заңдылықтарын біршама бағдарлауына  мүмкіндік береді. Бұл оқушыны әдеби   сауаттандырып,   шығармашылығына   жол   ашып,   тіл   элементтерін, абстрактылы   ойлау   қабілеттерімен   жұмыс   жүргізу   әрекеттерін     дамытуға көмектеседі.       Қазақ тілінде ауызекі сөйлеуді және ойын жазба түрде сауатты жеткізуді жетілдіріп   дамытуда   сөздік   қорды   байыту,   тілдегі   көп   мағыналы   сөздерді, синоним,   антоним,   омонимді   сөйлеудің   синтаксистік   құрылысын   сауатты меңгертудің маңызы ерекше.       Сөздің құдіретін, сөйлеудегі сөз шеберлігін сезіндіру, қазақ тілінің қадір­ қасиетін түсіндіру, сөз өнерін игеруге ұмтылту. 5­8   сынып   бойынша   беріліп   отырған  «Тіл   дамыту»   курсының   басты       мақсаты  – әртүрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып, ауызекі және жазба   тілде   сауатты   бағдарлай   алу   қабілетін   дамытып,   сөйлеу   мәдениетін қалыптастырып, шығармашылық ізденіс жағдайына енгізу.       «Тіл дамыту» курсының міндеттері:  ­тілдің   стилдік   нормасына   сай   нақты,   дұрыс   түсінігі   анық,  жүйелі,   мәнді жаттық, сауатты сөйлеуге машықтандыру;  ­сөз мағыналарының түрленуін айыра білу дағдыларын қалыптастыру;  ­талдау, жинақтау, абстракциялау, нақтылау, салыстыру, ұқсастығын табу,  топтау дағдыларын қалыптастырып, қабілеттерін дамыту; Тіл   дамыту   жұмыстарын   жүргізуде   мынандай   ұстанымдар басшылыққа алынады:  ­бағдарламаның тұжырымды және жүйелі тұрғыда құрылуы, 5­8 сынып оқу бағдарламасының идеясы мен мақсатының басшылыққа алынуы;  ­дамыта оқыту жүйесіне сүйену;  ­тіл дамыту үрдісінің тұтастығы мен жүйелілігі; Тіл дамытуға қойылатын талаптар:  ­ауызекі   және   жазба   тілде   қарым­қатынас   жасауға   қажетті   сөйлеу дағдыларын қалыптастыру;  ­диалогты  және  монологты  сөйлеу(ауызекі), жазба тілі дағдыларын, сөйлеу мәдениетін, сөздің дұрыс, орынды айтылуын бақылап, тіл байлығын дамыту;  ­өзіндік ой­пікірін айта білуге баулу;  ­адамгершілік және адалдық, патриоттық сезімдерін қалыптастыру;  ­сөйлеу   барысында   сөйлемдердің   логикалық   және   грамматикалық байланысын бұзбай, құрылысын сақтау дағдысын қалыптастыру; Түсінік хат.        Қазақ тілі­мемлекеттік тіл. Тіл арқылы адам тіршілігінің, қоршаған ортаның, қоғамдық   өмірдің   сан   алуан   сипаты   көрінетіні   ақиқат.Тіл   оқушының   қарым­ қатынастық мәдениетін қалыптастырады, танымдылық, инабаттылық, эстетикалық мәдениетін дамытады.       Білім берудің негізгі мақсаты – ана тілінің қоғамдық­әлеуметтік мәнін түсінген, тілдің қызметін  жүйелі меңгерген, коммуникативтік  біліктілігі жоғары дамыған дара тұлға даярлау болып табылады.            Еліміздің болашағы үшін дамыған тұлғаны қалыптастырып, қатарға қосу да баршаға ортақ міндет:  Жалпыға білім беретін мектептерде пәннің рөлін арттыру;  Оқушыларға   терең   білім   беру,   олардың   қарым­қатынас   жасай   білу біліктілігін   арттыру,   қазақ   тілін   сөз   мәдениеті   талаптарына   сай   деңгейде қолдана алу біліктілігін арттыру;  Ана тілін жетік меңгерген, білік­дағдылары жетілген тұлғаны қалыптастыру;  Оқушыларды өздігінен іздене отырып, білім алуына жағдай жасау;            Осыны негізге ала отырып, оқу үрдісінде қазақ тілінен білімдерін ғылыми тұрғыдан   көтеру   мақсатында   мектебіміз   жаратылыстану­математикалық бағытындағы 5­8 сыныптарының оқу жоспарына «Тіл дамыту» атты факультатив енгізді.             Ұсынылып   отырған   бағдарлама   оқушының   пәнге   деген   қызығушылығын, ынтасын арттыратын мотивтерін қалыптастыруын көздейді.       «Тіл дамыту» бағдарламасындағы өзгешелік оның жүйелі мазмұнында, жүйелі сөйлеу   мен   таным   әрекеттерін   іс   жүзінде   қалыптастыру,   дамыту   мақсатына бағытталып, коммуникативтік ұстаным негізге алынған.         «Тіл дамыту» сабағы 5­8 сыныптар аралығында аптасына 1 сағат, жылына 34 сағатқа жүктеліп, негізделген. Қолданылған әдебиеттер. 1. Б.Баймұратова «Баланың тілін дамыту жолдары». 2. І. Кеңесбаев «Тіл мәдениеті және баспасөз». 3. Қ. Аханов «Тіл біліміне кіріспе». 4. Ә. Құрымжанов «Сөз атасы». 5.Қ. Жарықбаев «Аталар сөзі­ақылдың көзі». 6. Ш.К.Бектұров «Қазақ тілі» 7.З. Қабдолов «Сөз өнері». Тіл дамыту 5­сынып Аптасына­1 сағат.  Жылына­34 сағат. Р/с Тақырыбы Сағат саны Күні Сөз. Сөз туралы түсінік Сөздің шығу тарихы Сөздің жасалуы Сөздің мағынасын зерттеу. Тілдік метафора Сөздің көп мағыналылығы 1 Кіріспе. «Тіл дамыту» пәнінің маңызы. 2 Лексика­ бір тілдегі сөздердің жиынтығы. 3 4 5 6 7 8 Омоним. Омонимдік сөздікпен жұмыс 9 10 Антонимдер 11 Табу. Табу сөздерінің шығу төркіні 12 Эвфемизм, дисфемизм 13 Шығармашылық жұмыс Мәнерлеп оқу 14 Неологизм сөздер. Кірме сөздер 15 Историзм. Архаизм. Қазіргі кезде қолданыстан  Синоним. Синонимдік сөздікпен жұмыс шыққан сөздер 16 Фразеологизмдер 17 Сөздік құрамның толығу жолдары 18 Арнаулы сөздер. Кәсіби сөздер 19 Эмоционалды сөздер. Экспрессивті сөздер 20 Тұрмыстық сөздер. Қарапайым сөздер 21 Диалектизмдер 22 Сөйлеу тілінің лексикасы 23 Сөз сырына саяхат 24 Фонетика.Тіл дыбыстары.Дыбыс және әріп. 25 Фонетикалық талдаудың қыры мен сыры 26 Буын түрлер:ашық,тұйық,бітеу буындар 27 Үндестік заңы.Буын үндестігі.  Дыбыс үндестігі 28 Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар 29 Диолог және монолог 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 30 Сөйлеу түрлері: баяндау, хабарлау, суреттеу. 31 Стиль түрлері.Ауызекі сөйлеу және  кітаби жазба стилі 32 Ғылыми және көркем әдебиет стилі. 33 Шығармашылық жұмыс. «Жыл мезгіліне» өлең  немесе шығарма жазу 34 Сынақ тапсырмалары 1 1 1 1 1 Тіл дамыту 6­сынып Аптасына­1 сағат.  Жылына­34 сағат. Р/с Тақырыбы 1 Кіріспе. «Тіл дамыту» пәнінің маңызы. 2 3 4 5 Жоспар құрудың маңыздылығы. Берілген мәтін Мәтінмен жұмыс.Тақырып, ондағы негізгі  ойды табу. Эпиграф, оның шығарма жазудағы мәні бойынша жоспар құру. Сөйлеу түрлері: баяндау, хабарлау, суреттеу. Стиль. Стильдің түрлері. Ауызекі сөйлеу және кітаби жазба стилі Ғылыми  стиль және көркем әдебиет стилі. 6 Шығарма жазудағы бірізділік 7 Диолог және монолог 8 9 10 11 12 Шығармашылық жұмыс. «Туған жер»  13 14 тақырыбына өлең немесе шығарма жазу 15 Қазақтың шешендік өнері туралы түсінік 16 Шешендік  сөздер мен өсиеттер 17 18 19 20 21 22 23 24 Қазақ шешендерінің көрнекті өкілдері Шешендік нақыл сөздер Би­шешендердің мұрасы Шешендік сөздер, мақал­мәтел, жұмбақтардағы: а) көп мағыналы, ауыспалы мағынадағы сөздер ә) синоним, антонимдер 25 26 Сөздің түрлері. Атауыш сөздер 27 Көмекші және одағай сөздер Сағат саны Күні 1 2 1 1 1 1 1 2 2 2 1 2 2 2 2 1 1 Оқыған кітапқа немесе әңгіменің мазмұнын айта  отырып, өз ой­пікірін айту. Мәнерлеп оқу 28 29 30 31 32 Сайыс сабақ .«Кім көп біледі». 33 Шығармашылық жұмыс. «Менің анам»  тақырыбына өлең, шығарма жазу 34 Сынақ тапсырмалары 2 2 1 1 1 Тіл дамыту 7­сынып Аптасына­1 сағат.  Жылына­34 сағат. Тақырыбы Есімдерден сын есім тудыратын  жұрнақтар Етістіктен сын есім тудыратын жұрнақтар Мәтінмен жұмыс.Тақырып, ондағы негізгі  ойды табу. Р/с 1 Кіріспе. «Тіл дамыту» пәнінің маңызы. 2 Әдеби тілдің лексикалық нормасы 3 Орфографиялық және орфоэпиялық норма 4 Әдеби тілдің грамматикалық нормасы 5 Сөздің түрлері. Атауыш сөздер 6 Көмекші және одағай сөздер 7 8 9 10 11 Эпиграф, оның шығарма жазудағы мәні 12 Күрделі жоспар құрудың ерекшелігі 13 Шығарма жазудағы шеберлік пен бірізділік 14 Конспект жазудың негізі 15 Баяндама оның негізгі құрылымы 16 17 18 Сайыс сабақ .«Кім көп біледі». 19 Шығармашылық жұмыс. «Менің арманым»  Пікір   айту. фильмдерге сын­пікір айту.   Көркем   шығарма,   көркем шағын шығарма Оқыған   кітапқа   немесе   әңгіме   кейіпкерлеріне образ жасау. Сөздің көркі – мақал­мәтел. 20 Салыстырмалы мінездеме 21 22 23 24 25 26 27 Мәтінмен   жұмыс.   Берілген   мәтін   бойынша Жұмбақтар мен жаңылтпаштар Сағаты Күні 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 жоспар құру және мәтіндік талдау жасау. 28 Бір мәтінде әр түрлі сөйлеу типтерінің астасуы 29 Оқыған   шығарма   бойынша   кейіпкерлерге мінездеме. 30 Шығармашылық   жұмыс.   «Ана»   тақырыбына өлең, шығарма жазу Қазақ шешендерінің көрнекті өкілдері 32 Қазақтың шешендік өнері туралы 33 34 34 Қорытынды «Сөзмерген» сайыс сабақ 1 1 1 1 2 1 Тіл дамыту 8­сынып Аптасына­1 сағат.  Жылына­34 сағат. Тақырыбы Тіл мәдениеті Тілдің грамматикалық нормалары Р/с 1 Кіріспе. «Тіл дамыту» пәнінің маңызы. 2 3 4 5 Жұрт алдында сөйлеу мәдениеті 6 Сөзді сазына келтіріп сөйлеу 7 Жазғанда дұрыс оқу шеберлігі 8 Сөз қолданудың негізгі принциптері 9 Сөз және шеберлік 10 Тұрақты тіркестердің дұрыс қолданылуы 11 12 13 Қанатты сөздер 13 Шығармашылық жұмыс.  Баяндау,суреттеу. Суреттеудің түрлері:пейзаж, 14 15 портрет, мінездеме 16 Диолог пен монолог 17 Жыр, жырау, жыршы 18 Көркем   шығармада   суреттелетін   адам,   әдеби Тұрақты тіркестің мағыналық түрлері Сағаты Күні 1 1 2 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 образ­кейіпкер. 19 Сөздің көп мағыналылығы 20 Сөздің дәлдігі 21 Сөздің логикалылығы 22 Сөздің байлығы 23 Сөздің қисындылығы 24 Сөздің тазалығы 25 Сөз мәйегі мақал­мәтел 26 Сайыс сабақ «Кім көп біледі» 27 Лексика бойынша қайталау 28 29 30 31 32 Пікірталас.   Өз   ойын   шешендікпен   еркін   әрі Мәтінмен жұмыс.Талдау жұмыстары Синтаксиске толықтай шолу жасау жүйелі жеткізу. 33 Мақал­мәтел, жұмбақтар сайысы 34 Қорытынды сабақ 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 Ақсу ауданы Қ.Қамзин атындағы жалпы орта білім беру мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі  Калемшарав Назираның 5­8 сыныптарға арналған  «Тіл дамыту» факультативінің бағдарламасына П І К І Р       Бағдарлама аптасына 1 сағат көлемінде оқушылардың тілін дамыту мен сөйлеу   мәдениетін   жетілдіру   мақсатына   құрылған.   Оқушылардың   сөйлеу тілінің   жұтаң,   сөздік   қорының   аздығынан     ауызекі   сөйлеу   ауқымынан   аса алмау   сияқты   құбылыс   жиі   байқалып   жүр.   Мұғалім   осы   кемшілікті   жою мақсатында 5­8 сынып аралықтарында «Тіл дамыту» бағдарламасын жазған. Бағдарламада төмендегідей жүйелі мәселелерді қамтуды көздеген: 1. Оқушылардың ой­өрісін өздерін іздендіру арқылы дамыту. 2. Түрлі көрнекіліктер мен көркем мәтіндермен т.б. жұмыс істету арқылы логикалық ойларын дамыту. 3. Шешендік сөздермен таныстыру.       Сөйлеу тілі мен жазба тілінде көркем сөздерді орынды қолданып, сөздің тура   және   ауыспалы   мағынасын,   контекстік   сипатын   дұрыс   түсініп   айыра білуге   дағдыландыру   әдіс­тәсілдеріне   көңіл   бөлінген.   Мемлекеттік бағдарламада   қамтылған   теориялық   және   практикалық   оқу   мазмұны тереңдету және оны осы бағдарламада белгіленген қосымша материалдармен тығыздау,   сөйлеу,   ойлау,   жазу   қабілеттерін   ұштау   мақсатқа   алынған.   Тіл ширату бағытындағы сабақтар жүйесінде мынадай жұмыстар белгіленген: 1. Сөйлесу 2. Мәтінмен жұмыс 3. Сөйлеу стилі 4. Сөйлеу типі 5. Сөздердің мағынасы 6. Тіл мәдениеті 7. Шешендік сөздер т.б.       Аталған  мәселелер төңірегінде оқу материалы тақырыптарға жіктелген. Жалпы   тақырыптар   оқушының   лексикалық   қорының   кеңеюіне,   фразалық күрделі тіркестердің мәнін түсініп, сөйлеуде қолдану нәтижесіне бағытталған. Мұның   өзі   әдебиетпен   пәнаралық   байланыста   іске   асатыны   байқалады. Көркем   мәтінмен   істелетін   жұмыс   түрлері   әдебиет   қисыны   бойынша көркемдегіш элементтерді ажырата білу, оны сөйлеу тілінде орынды қолдана білуі   нысанаға   алынған.Сөйлесу,   сұхбаттасу   үрдісінде   ойын   анық,   көркем тілмен жеткізу үшін сөз сұрыптай білу,сөйлем ішіндегі әр сөздің орны мен беретін реңкін дұрыс түсініп, сөйлеу тілінде ұтымды қолдану қабілеттерімен икемділіктерін   жетілдіру   мәселесіне   назар   аударылған.   Бағдарлама оқушылардың   жазбаша   және   ауызша   сөйлеу   қабілеттерін   дамытуға   ықпал жасап, білімдерін тереңдету мақсатына лайық.