Конспект урока по кабардинскому языку по теме "Псалъэр, псалъэ зэпыщ1ар" (3 класс)

Темэр. Псалъэр, псалъэ зэпыщ1ар.   Мурадыр. Зи къэпсэлъык1эмрэ зи тхык1эмрэ зэтемыхуэ псалъэхэм я     тхы  к1эр къэпщытэным хуегъэсэн. Гугъу демыхьу дэтхэнэ зы псалъэми ударенэ  трагъэувэфу, ударенэ зытелъ макъзешэр къызэрапсэлъым хуэдэу хьэрфк1э  ятхыжыфу есэн. Я бзэм, тхыбзэм зегъэужьын. Ди республикэм и бэракъым    и зэхэлъык1эр ящ1эн.   Урокым къэдгъэсэбэпыпхъэхэр. «Адыгэбзэ тхылъым зэрелэжьын тетрадь»  (С. Л.), зыхуэмыдэ карточкэхэр, Къэбэрдей – Балъкъэрым и бэракъыр,  компьютор, интерактивнэ доска.                       Урокыр зэрек1уэк1ынур 1. Урокым зыхуэгъэхьэзырын. 2. Къабзэрытхэмк1э лэжьыгъэ. К1 к1у ку къ къу кхъ кхъу  гъ гъу Джанэк1э ф1анэф1 хабзэншэ махуэщ1э джанэжь      а) Макъхэр сыт хуэдэу бгуэш хъуну? (Макъ дэк1уашэ  жьгъыжьгърэ макъ дэк1ушэ дэгурэ; макъ дэк1уашэ п1ыт1арэ  мып1ыт1арэ)     б) Псалъэхэм ударенэ тевгъэувэ, къызэрапщытэж псалъэхэр къахуэфхь.  (джанэк1э – джанэ, ф1анэф1 – ф1анэ, хабзэншэ – хабзэ, махуэщ1э –  махуэ, джанэжь – джанэ.) 3. Темэщ1эр.      Лэжь. 52. а) Псалъэухахэм фыкъеджэ. Къыхэгъэбелджылык1а псалъэхэр я къэпсэлъык1эк1и я тхык1эк1и зэфлъыт. (гуащ – гуэщ)       б) Псалъэхэм дэгъэхуа хьэрфзешэхэр къызэрапщытэж псалъэхэмк1э      къафщ1э.      в) Сыт хъарыр зищ1ысыр? (ф1эгъэнап1э зи1э мастэк1э нэрынэ­нэрынэу 1уданэк1э  зэ1уща)       Лэжь. 53. а) Фыкъеджэ. Точкэхэм я п1эк1э щытын хуей хьэрфзешэр  къызэрапщытэ псалъэхэмк1э къафщ1э.       б) Гъэм и зэман къызэрык1 псалъэхэр къыхэфхи адэк1э къыпыфщэ. (Гъэмахуэк1э, гъэмахуэку, гъэмахуэпэ, бжьыхьэпэ, бжьыхьэку,  бжьыхьэк1э, щ1ымахуэпэ, щ1ымахуэку, щ1ымахуэк1э, гъатхэпэ, гъатхэку,  гъатхэк1э)        Лэжь. 54, 55. ( Зыхуэмыдэ лэжьыгъэк1э гъзэщ1эн.). Фыкъеджэ.  Къызэрапщытэ  псалъэхэр ящ1ывгъуурэ къифтхык1. Ударенэ зытемыхуэ  макъзешэ э –р къызэрыгъэлъэгъуа хьэрф а­р щ1эфтхъэ, ударенэ зытехуэ  макъзешэм и хьэрфым ударенэ тевгъэувэ.     Лэжь54. (Къамэф1 – къамэ, лэжьак1уэф1 – лэжьак1уэ, усак1уэф1 –         усак1уэ, хьэмф1анэф1 – хьэмф1анэ, 1уащхьэпэ – 1уащхьэ, къамэк1 – къамэ, жыхапхъэф1­  жыхапхъэ, бжьакъуэпэ – бжьакъуэ, вак1уэл1 – вак1уэ,  щ1ак1уэк1э ­щ1ак1уэ.) Лэжь. 55. Макъзешэ э –р къызэрыгъэлъэгъуэн хуей хьэрфзешэр       къызэрапщытэ псалъэхэмк1э къафщ1эурэ псалъэхэр къифтхык1. Псалъэ къэс  къызытек1а псалъэхэр щхьэхуэу къыжыф1э. (Гуахъуэк1 – гуахъуэ, к1ы; уадэк1 – уадэ, к1ы; мастэпэ – мастэ, пэ; нащафэ – нащэ, фэ; уашхэгъуэ – уашхэ – уашхэ, гъуэ; уафэгу – уафэ, гу; вакъэпэ – вакъэ, пэ; дамэпкъ – дамэ,  пкъы; дагъэк1э – дагъэ, к1э; дзасэпэ – дзасэ, пэ; джабащхьэ – джабэ, щхьэ; 1уащхьэпэ – 1уащхьэ, пэ; къамэк1 – къамэ, к1ы; жыхапхъапхъэ –  хыхъапхъэ, пхъэ; бжьакъуэпэ – бжьакъуэ, пэ; вак1уэл1 – вак1уэ, л1ы;  щ1ак1уэк1э – щ1ак1уэ, к1э.    Лэжь. 58. а) Псалъэ зэпыщ1ахэм тэмэму фыкъеджэ, мыхьэнэк1э къыпэщ1э­ уэ псалъэ зэпыщ1ахэр къахуэфхь. Точкэхэм я п1эк1э щытын хуей        хьэрфзешэр къызэрапщытэ псалъэк1э къафщ1э.                                                     махуэ хуабэ – махуэ щ1ы1э (махуэ), гъащ1э тынш – гъащ1э гугъу (гъащ1э), гъатхэ пасэ – гъатхэ к1асэ (гъатхэ), псалъэ гуапэ – псалъэ гуауэ (псалъэ),  щ1акхъуэ щабэ – щ1акхъуэ быдэ (щ1акхъуэ), уадэ хьэлъэ – уадэ псынщ1э    (уадэ), джабэ лъагэ – джабэ лъахъшэ (джабэ), къамэ дзагуэ – къамэ жан  (къамэ), к1апсэ к1ыхь – к1апсэ к1эщ1 (к1апсэ).      б) Къыхэгъэща псалъэхэр хэту псалъэуха зэхэфлъхьи фтхы. ( Ди анэр сытым дежи псалъэ гуапэк1э къыдопсалъэ. Еджак1уэхэр    зыплъыхьак1уэ щык1уам джабэ лъагэм дэк1ащ.)    Гуапэ псалъэм мыхьэнэк1эпэгъунэгъу псалъэ къэфхь. (гуапэ – щабэ,       псалъэ гуапэ – псалъэ щабэ.)      в) Зэфлъыт: щ1акхъуэ щабэ – псалъэ щабэ. Псалъэхэм упщ1э хуэвгъэув. (сыт?) щ1акхъуэ,  (сыт хуэдэ?) щабэ; (сыт?) псалъэ, (сыт хуэдэ?) щабэ.     4. Адыгэбзэ тхылъымк1э зэрылэжьэн тетрадь.   Лэжь. 1. Псалъэ зэпыщ1ахэм хьэрф дэгъэхуахэр дэгъэувэж.       Къызэрапщытэж псалъэхэр пытхэж, абыхэм ударенэ тегъэувэ. Псалъэ   зэпыщ1ахэм жьэры1уатэу упщ1э хуэгъэув.      (Дзасэ папц1э – дзасэ, (сыт?) дзасэ,  (сыт хуэдэ?) папц1э; щ1алэ 1ущ –  щ1алэ, (хэт?) щ1алэ,  (сыт хуэдэ?) 1ущ; хабзэ дахэ – хабзэ, (сыт?) хабзэ, (сыт хуэдэ?) дахэ.       Лэжь. 2. Псалъэ къыхэгъэщахэр хэту псалъэуха зэхэлъхьэ. (Ди классэгъу Мухьэмэд щ1алэ 1ущщ,  губзыгъэщ. Абы хабзэ дахэ куэд  ещ1э  ик1и ахэр егъэзащ1э.)      Лэжь. 3. Адыгэ хабзэхэм щыщу уэ сыт хуэдэхэр пщ1эрэ, сыт хуэдэхэр  бгъэзащ1эрэ? (Адыгэ хабзэхэр жа1э къудей мыхъуу ар зэрагъэзэщ1эн хуейр  хьэкъыу къагурыдогъа1уэ. Интернактивнэ доскамк1э адыгэ хабзэм щыщ  пычыгъуэ идогъэплъ.)     Словарнэ лэжьыгъэ. Бэракъ. Мыхьэнэк1э пэгъунэгъу псалъэр         къыдогъэхь. Бэракъ – нып. ( Адыгэ бэракъыр, Къэбэрдей­Балъкъэрым и бэракъыр идогъэц1ыху, дахутопсэлъыхь. (интерактивнэ доскар, интернетыр  къыдогъэ­ сэбэп)   Адыгэ бэракъ – зэрыудзыфэм муслъымэныгъэ къегъэлъагъуэ, вагъуэ      пщык1ут1ыр –адыгэр лъэпкъ пщык1ут1 зэрыхъурщ, шабзищ зэблэдзар  зэкъуэты­  ныгъэм и щыхьэтщ.   Къэбэрдей­Балъкъэрым  и бэракъыр плъыфищу зэхэтщ: хужь,къащхъуэ,  плъыжь. Къащхъуэм и кум дызэрыгушхуэ ди 1уащхьэмахуэ итщ.    Лэжь. 5. Къэбэрдей­ Балъкъэрым и бэракъыр идогъэц1алэ.  5. Яджар къызэщ1ыдокъуэж. Зыхуэмыдэ карточкэхэмк1э догъэлажьэ.     1) Псалъэ зэпыщ1ауэ щы тхын, къызэрапщытэж псалъэхэмк1э       къэпщытэжын, упщ1э хуэгъэувын.     2) Псалъэ зэпыщ1ауэ щы тхын, къызэрапщытэж псалъэмк1э           къэпщытэжын, упщ1э хуэгъэувын. Псалъэ зэпыщ1а хэту зы псалъэуха  зэхэлъхьэн.    3) Бэракъ псалъэр макъ, хьэрф елъытак1э зэпкърыхын. 6. Унэ лэжьыгъэ.     Лэжь. 57.  Псалъэ зэпыщ1а къэс япэ итым хьэрфзешэ а­ мк1э       къыщыгъэлъэгъуа макъзешэ э­р тэмэму вгъэ1у ик1и фтхы. Къыхэгъэща  псалъэхэр хэту псалъэухазэхэфлъхьэ.