Добавить материал

и получить 10 документов
и свидетельство СМИ

Jumayev Mannon Nafasovich

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari va potensiallari.

Лекции
pptx
20.12.2021

Публикация в СМИ для учителей

Бесплатное участие. Свидетельство СМИ сразу.
Мгновенные 10 документов в портфолио.

Добавить материал

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari va potensiallari.

10-Maruza.Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari..pptx

13-Maruza
Mavzu:Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari va potensiallari.

Tuzuvchi: kat.o’q.Jumayev M.N.

1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari.2. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini turlari.3. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga reaksiya muhitini ta‘siri.4. Оksidlаnish-qаytаrilish rеаksiyalаri tеnglаmаlаrini tеnglаshtirish usullаri.5. Oksidlovchi va qaytaruvchining ekvivalenti.6. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari potensiallari.7. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining ahamiyati.

Avtomobil-sozlikda
Qora metallurgiya

Rangli
metallurgiya

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari
Farmatsevtikada

Yengil
sanoatda

Fotosintez

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining mohiyati.
Oksidlanish- qaytarilish reaksiyalari tabiatda keng tarqalgan bo’lib ularga nafas olish, oksidlanish, fotosintez kabi reaksiyalarni olish mumkin. Analitik kimyoda keng qo’llaniladigan oksidometriya oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga asoslangan bo’lib, eritmadagi oksidlovchi va qaytaruvchilarning miqdorini hajmiy analiz bilan aniqlash usulidir.
Oksidometriya farmatsiyada, biologik kimyoda, tibbiiy va klinik tekshiruvlarda, masalan, Cu2+ , K+ ionlari konsentratsiyasini, aseton, gidroxinon, antipirin, askorbin kislotani, fermentlardan katalaza peroksidini aniqlashda keng qo’llaniladi.
Barcha kimyoviy reaksiyalarni ikkiga bo’lish mumkin.

-1 +5 -2 +1 -2 +1 +5 -2
HPO3+H2O=H3PO4

• +1 +4 -2 +4 -2 +1 -2
H2SiO3→SiO2+H2O

• +2 +6 -2 +1 -1 +1 +6 -2 +2 -1
HgSO4+2NaCl=Na2SO4+ HgCl2

Reaksiya davomida elementlarning oksidlanish darajasi o’zgarmaydigan reaksiyalar

• +1 +5 -2 +4 -2 0 +1 -2
HNO3=4NO2+O2+H2O

• +1 +4 -2 +1 -2 0 +1 -2
H2SO3+ H2S=S+H2O

0 0 +3 -2
Fe+O2= Fe2O3

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari - reaksiya davomida elementlarning oksidlanish darajasi
o’zgaradigan
reaksiyalar

Elementlarning oksidlanish darajasi o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalarga oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deyiladi. Oksidlanish darajasi atomning molekuladagi shartli zaryadi bo‘lib, u molekula hosil qilishda atom nechta elektron bergani yoki olganini ko‘rsatadi. Oksidlanish darajasi umumlashgan elektron juftning elektomanfiyligi kattaroq element atomi tomon siljishi tufayli vujudga keladi. Elektron juftni o‘z tomoniga siljitgan element atomi manfiy oksidlanish darajasiga, opining elektronjuftini berayotgan element atomi esa musbat oksidlanish darajasiga ega bo‘ladi. Oksidlanish darajasi musbat, manfiy yoki nolga teng bo‘lishi mumkin. Ba’zan kasr oksidlanish darajasiga ega bo‘lgan elementlar ham uchraydi.

Ayni birikma batamom ionli tuzilishga ega deb faraz qilinganida uning tarkibidagi biror elementning zaryadi o'sha elementning oksidlanish darajasi nomi bilan yuritiladi. Oksidlanish darajasi musbat, manfiy va nol qiymatga ega bo'lishi mumkin. „Oksidlanish darajasi" tushunchasini boshqacha ta'riflash mumkin: oksidlanish darajasi — bu atomni birikmadagi boshqa atomlar bilan bog'lab turgan elektron juftlar elektrmanfiyroq atomlarga tomon siljiganda, shuningdek, bir xil atomlarga taalluq U elektron juftlar ular orasida bo 'Iganda vujudga kelishi mumkin bo’lgan elektr zaryaddir.
Elementlarning oksidlanish darajasini aniqlashda har doim kis-lorodning oksidlanish darajasini —2 ga, ftor bilan birikmasida OF2 da +2 ga, peroksidlarda (H202, Ba02, Na202, K^) -1 ga teng deb qabu! qilingan. Ko'pchilik birikmalarda vodorod atomi-ning oksidlanish darajasi +1 ga, metall gidridlarida, masalan, NaH, CaH2 da esa -1 ga teng.

Ayrim elementlarning birikmalardagi oksidlanish darajalari

	*-1 0 +1* *NaH H2 H2O*
	*-2 -1 0 +2 +2 +4 +4 +6 +6* *H2S FeS2 S8 SO H2S2O3 SO2 H2SO3 SO3 H2SO4*
	*-3 -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 +3 +4 +5 +5* *NH3 HCN N2H4 NH2OH N2 N2O NO N2O3 HNO2 NO2 HNO3 N2O5*
	*-4 -3 -3 -2 -2 -1 -1 0 0 +1 +2 +2 +3 +4* *CH4 CH3-CH3 CH2=CH2 HC≡CH C60 CH2Cl2 R-CHO CO HCOOH R-COOH CO2*
	*-3 +1 0 +3 +3 +5 +5 +5* *PH3 H3PO2 P4 H3PO3 P2O3 HPO3 H3PO4 H4P2O7*
	*-2 -1 0 +2* *H2O Na2O2 O3 F2O*
	*-1 0 +1 +3 +5 +7* *HCl Cl2 HClO HClO2 HClO3 HClO4*
	E S L A T M A : Qizil rang → faqat qaytaruvchi ( eng quyi oksidlanish darajasiga ega bo’lgan holat ) Qora rang → ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi ( oraliq oksidlanish darajasiga ega bo’lgan holat ) Ko’k rang → faqat oksidlovchi ( eng yuqori oksidlanish darajasiga ega bo’lgan holat )

Oksidlanish jarayoni Qaytarilish jarayoni

	Oksidlanish jarayoni	Qaytarilish jarayoni
	Al0 → Al+3	C0 → C-4
	Fe+2 → Fe+3	S+6 → S+4
	S+4 → S+6	Mn+7 → Mn+2
	P-3 → P+5	N+3 → N-3
	N-3 → N+2	S+6 → S-2
	Qaytaruvchi elektron berib	Oksidlovchi elektron olib
	oksidlanadi ( –e )	qaytariladi ( +e )

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyasi davomida element yoki ion elektron biriktirib olsa oksidlovchi hisoblanadi va ayni jarayonda oksidlovchi qaytariladi.

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyasi davomida element
yoki ion elektron bersa qaytaruvchi hisoblanadi va ayni jarayonda qaytaruvchi oksidlanadi.

oksidlovchi qaytaruvchi

elektron

0
3С

QAYTA
RUVCHI

+3 -2
Fe2O3

OKSID
LOVCHI

1. ELEKTRON OLADI

2. OKSIDLANISH DARAJASI KAMAYADI

3. QAYTARILADI

1. ELEKTRON BERADI

2. OKSIDLANISH DARAJASI
ORTADI

3. OKSIDLANADI

OKSIDLANISH

QAYTARILISH

+2 -2 0
= 3CO + 2Fe

+
-6e

oksidlanish

qaytarilish

0 +2
C ─ 2e → C

+3 0
Fe +3e → Fe

0 +3 +2 0

3C + 2Fe → 3C + 2Fe

NaNO2 + KMnO4 + H2SO4 → NaNO3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O
Ushbu reaksiyani elektron-balans va ion-balans usulda tenglang

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari tenglamalarini tuzish.
ELEKTRON - BALANS USULI

Hg3N + HNO3 = Hg(NO3)2 + NO + H2O.
Ushbu reaksiyani matematik usulda quyidagicha tenglash mumkin:
Hg3N va HNO3 lar uchun noma’lum x va y koeffitsiyentlarni tanlab olamiz. xHg3N + yHNO3 = Hg(NO3)2 + NO + H2O.
x va y koeffitsiyentlardan foydalanib tenglamadagi Hg, N va H atomlarini tenglaymiz

xHg3N + yHNO3 = 3xHg(NO3)2 + (y–5x)NO + 0,5yH2O
Chap va o’ng tomondagi kislorod atomlari teng bo’lishi kerakligini hisobga olgan holda quyidagicha tenglama tuzamiz:

3y = 18x + (y – 5x) + 0,5y

Tenglamani yechsak: 3y = 26x natijani olamiz.

Bunga ko’ra:
x = 3 y = 26
deb qabul qilamiz va bu koeffitsiyentlarni reaksiya tenglamasiga joylashtiramiz.

3Hg3N + 26HNO3 = 9Hg(NO3)2 + 11NO + 13H2O
Tenglamani to’g’ri tenglanganligini tekshiramiz

QO’SH OKSIDLAR BILAN BORADIGAN REAKSIYALAR

Pb3O4 + HNO3 + KJ = Pb(NO3)2 + J2 + KNO3 + H2O
Pb3O4 + HNO3 + H2O2 = Pb(NO3)2 + O2 + H2O Mn3O4 + KClO3 + K2CO3 = K2MnO4 + KCl + CO2 Fe3O4 + CO = Fe + CO2
Fe3O4 + NaOH = Na4FeO3 + Na5FeO4 + H2O Co3O4 + O2 + ZnO = Co2ZnO4

Fe3O4 → Fe2O3 + FeO

MAGNETIT

GAUSMANIT

SURIK

Mn3O4 → Mn2O3 + MnO
Pb3O4 → 2PbO + PbO2
Co3O4 → Co2O3 + CoO

KOBALT QO’SH

OKSIDI

Qo’sh oksidlar bilan boradigan reaksiya tenglamalariga koeffitsiyent tanlashda yuqoridagi
matematik usuldan va elektron balans usulidan foydalanishimiz mumkin.
Eslatma: Elektron – balans usulda qo’sh oksidlarning tarkibiy qismini hisobga olgan holatda oksidlanish darajasini belgilash lozim.

P4S7 - Nomolekulyar tuzilishga ega bo’lgan birikmadir. Bunday birikmalar ishtirokidagi reaksiyalarga koeffitsiyent tanlashda birikmadagi elementlarning oksidlanish darajalarini 0 ga teng deb qabul qilamiz.

kons

suy

P4S7 + HNO3 → H3PO4 + H2SO4 + NO2 + H2O
P4S7 + HNO3 + H2O → H3PO4 + H2SO4 + NO

ION BALANS USULI
NaNO2 + KMnO4 + H2SO4 → NaNO3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O

Oksidlovchi va qaytaruvchilarning ekvivalentini hisoblash

Oksidlovchi yoki qaytaruvchining ekvivalentini topish uchun, uning nisbiy atom yoki molekulyar massasini reaksiya davomidagi oksidlanish darajasining o’zgarish birligiga bo’lish lozim.
+7 +2
KMnO4 → MnSO4 farq = 5
1. KMnO4 uchun:

2. MnO4
ioni uchun:
3. Mn
uchun:

Bu yerda: ∆ne ▬ elektronlar ya’ni oksidlanish darajasining farqi

OKSIDLANISH – QAYTARILISH REAKSIYALARIGA ERITMA MUHITINING TA’SIRI

H+

NaNO2 + KMnO4 + H2SO4 → NaNO3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O

OH-

NaNO2 + KMnO4 + KOH → NaNO3 + K2MnO4 + H2O

H2O

NaNO2 + KMnO4 + H2O → NaNO3 + MnO2 + KOH

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari asosan to’rt turga bo’linadi:

Atomlar aro yoki
Moleku lalararo

Ichki mole
kulyar

Dispro porsiya
lanish

Sinpro porsiya
lanish

Oksidlovchi va qaytaruvchi atomlar alohida atomlar yoki molekulalar tarkibida bo’ladi

	Oksidlovchi va qaytaruvchi atomlar alohida atomlar yoki molekulalar tarkibida bo’ladi.		Ag+O2+HCl → AgCl+H2O 3As2S3+28HNO3+4H2O → 6H3AsO4+9H2SO4+28NO Al+HNO3(suyul) → Al(NO3)3+N2O+H2O Ag+O3 → Ag2O2+O2 Al+N2 → 2AlN Cr+H2SO4 → Cr2(SO4)3+SO2+H2O Cu2S+HNO3 → Cu(NO3)2+H2SO4+NO+H2O H2O2+KMnO4+H2SO4 → MnSO4+K2SO4+O2+H2O Hg+HNO3(suyul) → Hg2(NO3)2+NO+H2O KJ+H2SO4 → KHSO4+J2+SO2+H2O

Atomlararo yoki molekulalararo oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari

Ichki molekulyar oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari

	Oksidlovchi va qaytaruvchi atomlar bitta molekulaning tarkibida bo’ladi.		2KMnO4 → K2MnO4+MnO2+O2 2KClO3 → 2KCl+3O2 4KClO3 → KCl+ 3KClO4 AuCl3 → AuCl+Cl2 BaXeO4 → Ba2XeO6+Xe+O2 CuO → Cu2O+O2 CrO3 → Cr2O3+O2 Cl2O → Cl2+O2 3H2MnO4 → 2HMnO4+MnO2+2H2O HNO3 → 4NO2+O2+H2O

Disproporsiyalanish reaksiyalari

	Elementning bir xil oksidlanish darajasidan ayni oksidlanish darajasidan biri yuqori, ikkinchisi quyi bo’lgan ikki xil oksidlanish darajasiga o’tishi bilan boradigan reaksiyalar. Reaksiyada shu element ham oksidlovchi, ham qaytaruvchilik vazifasini bajaradi.		3AuCl → 2Au + AuCl3 3H2MnO4 → 2HMnO4+MnO2+2H2O Hg2(NO3)2 → Hg+Hg(NO3)2 3HNO2 → HNO3+2NO+H2O 4KClO3 → KCl + 3KClO4 KOH+Cl2 → KCl+KClO3+H2O KOH+Cl2 → KCl+KClO+H2O NO2+H2O → HNO3+HNO2 H2O2 → H2O+O2 N2O3 → NO+NO2 S + KOH → K2S + H2SO3 + H2O H2SO3 → H2SO4 + H2S NO2+KOH → KNO3+KNO2 + H2O J2 + KOH → KJ + KJO3 + H2O	Au+1 → Au0 va Au+3 Mn+6 → Mn+4 va Mn+7 Hg+1 → Hg0 va Hg+2 N+3 → N+2 va N+5 Cl+5→ Cl-1 va Cl+7 Cl0 → Cl-1 va Cl+5 Cl0 → Cl-1 va Cl+1 N+4 → N+3 va N+5 O-1 → O-2 va O0 N+3 → N+2 va N+4 S0 → S–2 va S+4 S+4→ S+6 va S0 N+4 → N+3 va N+5 J0 → J–1 va J+5

Sinproporsiyalanish reaksiyalari

Elementning ikki xil oksidlanish darajasidan ayni oksidlanish darajalariga nisbatan o’rtacha qiymatda bo’lgan bir xil oksidlanish darajasiga o’tishi bilan boradigan reaksiyalar. Reaksiyada shu element ham oksidlovchi, ham qaytaruvchilik vazifasini bajaradi

Ca3N2+HNO3 → Ca(NO3)2+NO2+H2O NH4NO2 → N2+H2O
NH4NO3 → N2O+H2O H2S+SO2 → H2O+S
Hg3N+HNO3 → Hg(NO3)2+NO+H2O Li3N+HNO3 → LiNO3+NO+H2O NO+NO2 → N2O3
Mg3N2+HNO3 → Mg(NO3)2+NO2+H2O AlN+HNO3 → Al(NO3)3+NO+H2O H2S+H2SO4 → H2O+SO2
H2S+ SO2 → H2O + S

N-3 va N+5 → N+4
N-3 va N+3 → N0 N-3 va N+5 → N+1
S-2 va S+4 → S0 N-3 va N+5 → N+2
N-3 va N+5 → N+2 N+2 va N+4 → N+3 N-3 va N+5 → N+4 N-3 va N+5 → N+2 S-2 va S+6 → S+4
S-2 va S+4 → S0

Ayrim murakkab reaksiyalar

Hg3N + HNO3 = Hg(NO3)2 + NO + H2O.

Cu3N + HNO3 = Cu(NO3)2 + NO + H2O.

P4 + H2O + CuSO4→ H3PO4 +Cu3P + H2SO4

HgS + HNO3 (suyul) + HCl HgCl2 + H2SO4 + NO + H2O

H3PO2 + HgCl2 + H2O  H3PO3 + HCl + Hg

Cu2S + HNO3  Cu(NO3)2 + SO2 +NO2 +H2O

CuFeS2 + HNO3 (kons) Cu(NO3)2 + Fe(NO3)3 + SO2 + NO2 + H2O

Cu2S + HNO3 (suyul)
→Cu(NO3)2 + H2SO4 + NO2 + H2O

Cu2S + HNO3 (suyul) Cu(NO3)2 + H2SO4 + NO + H2O

Cu2C2 + HNO3Cu(NO3)2 + CO2 + NO2 + H2O

Cu2C2 + HNO3(suyul)Cu(NO3)2 + CO2 + NO + H2O

Hg2(NO3)2 + HNO3 + O2 = Hg(NO3)2 + H2O

Na2S2O5(t) + O2 = Na2SO4 + SO2

Hg + HNO3 = Hg2(NO3)2 + NO↑ + H2O

Hg + HNO3 (konts.) + HCl(konts.) = HgCl2 + NO↑ + H2O

NH2OH = N2 + NH3 +N2O + H2O

Материалы на данной страницы взяты из открытых источников либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.

Посмотрите также