Разработка урока в 9 классе по родной (аварской) лит-ре на тему: Омар-Гаджи Шахтаманов "Приходите друзья"

Дарсил мурадал:  1.Фазу ГIалиевалъул  «Кини» абураб асар щула гьаби;  2.ГIумархIажи Шахтамановасул «Рач1а гьудулзаби»  абураб асаралъул идейно­ художествияб анализ гьаби; 3. ПасихIго цIали камил гьаби, теориялъул баянал щула гьари, гIакълу бегIери  малъулеб асаралъул кьучIалда тарбия кьей, жакъасеб гIумруялъулгун асаралъул  бухьен чIезаби, хIасилал гьаризе цIалдохъабазулбажар иками лгьаби. Дарси алатал: Фазу Г1алиевалъул сурат ,кинидулсурат,Хунзахъ  районалъул карта,Г1умарх1ажи  Шахтамановасул суратал,Мокъсоб росдал сурат,Ч1арада райоралъул  карта,интерактивияб доска,маг1арулазул гьудуллъи рагьулел  суратал,гьудуллъиялъул х1акъалъулъ коч1охъабаз ах1улел куч1дул т1ад ругел  касетаби,дарсил презентация. Дарсил тайпа:г1адатияб гуреб дарс. Дарсил план. 1.Дарсиде х1адурлъиялъул лах1зат.Салам кьей. 2.Рокъобе кьураб х1алт1ул хал гьаби(тестал т1ори т1и). 3.Ц1ияб тема бицин­асаралда т1ад х1алт1и. 4.Малъараб щулагьаби. 5.Дарсил х1асил гьаби.Къиматал лъей. 6.Рокъобе т1адкъай. Дарсил  ин. 1.Класс дарсиде х1адурлъиялъул лах1зат. ­Рорч1ами лъимал !Дун  ц1акъ йохарай йиго жакъа авар адабияталъул дарс нужер  классалда кьезе рес щвеялдаса. Рач1а лъай­хъвай гьабизин: ­Дида ц1ар буго Заира Тажудиновна. Дун ккола 17 школалъул муг1алим. 2 Рокъобекьураб х1алт1ул хал гьаби. Тестал­т1орит1и. 1. Щиб районалда гьаюрай Фазу ГIалиева? А. Хунзахъ Б.ЧIарада В. Болъихъ 2. Фазу ГIалиева щиб росулъ гьаюрай? А. Гиничукь . Б. Ц1ада.             В. Лъаг1илухъ 3. Фазу Г1алиевалъе Дагъистаналъул халкъияй поэтесса абураб ц1ар чанабилеб  соналъ кьураб? А. 1969 Б. 1968 В. 1970 4. Гьал асаразул Фазу ГIалиевалъул кинаб кколареб? А.Муг1алим Б. Маг1арулазул нус. В.Кини Г. Манарша 5. Фазу ГIалиевалъул "Кини" абураб асаралъулъ байбихьудаса лъугIизегIан  нилъеда цадахъ цойги сундул сипат бугеб? А.Кинидул. Б.Рагъул. В.Базаралъул 6. Фазу Г1алиевалъул" Кини"абураб асаралъулъ Закарие Халун щий кколей  йик1арай? А.Мадугьал Б.Эбел. В. ЧIужу. 7.Фазу Г1алиевалъул кинаб асаралъулъ дандч1валей Оксана Григорьевна А.Маг1арулазул нус. Б. Муг1алим. В. Кини. 8. Фазу ГIалиевалъул « Кини»абураб  асаралда гьадинаб гара­чIвари лъида  гьоркьоб кколеб?  ­Мунали  юцIцIа дурабгоги бахчун,чияраб  гьурщулей  йикIинчIого. А.Меседодаги Калиматидаги Б.Калиматидаги Саг1адатидаги В. Халунидаги Саг1адатидаги 9. Чанабилеб соналъгьаюрай Фазу ГIалиева? А. 1923 Б. 1933 В. 1932 10. Фазу Г1алиевалъул " Кини" абураб асаралъулъ аслияб образ лъил кколеб? А.Халун. Б.Закари            В.Меседу III. Ц1ияб тема бицин –асаралда т1ад х1алт1и. Гьанже  нилъеца сапар бухьине бугоЧ1арада районалъул Мокъсоб росулъе нилъер  маг1арулазул  ц1ар раг1арав шаг1ир ,прозаик,Г1умарх1ажи Шахтаманов гьавурав ва г1ураб Ват1аналде. Гьев  гьавуна 1933с. нилъедаса ват1алъана г1олохъанго . 1955с.лъуг1изабуна МоскваялъулЛомановасул ц1аралда бугеб университеталъул  журналистикияб факультет. Х1алт1ана гьев «Баг1араб байрахъ»газетаялъул редакциялда республикаялъул  хъвадарухъабазул союзалда. Гьес хъвадаризе байбихьана жеги гьит1инго. 1957с. къват1ибе биччана т1оцебесеб « Нухда» абураб т1ехь.Гьеб т1ехь  ц1алидал нилъеда бихьула шаг1ирасул шиг1ру гьабизе гьунар бук1ин. Гьесул аслияб анищги,рек1ел хьулал руссунеб бак1ги г1адамал рук1ин.  Г1умруялъул нуx ккун цеве унаго       ГанчIидатункула мех­ мехалъ хIетIе Дица  гамач Iбосун нахъе рехула       Хадув вачIунес еквегIенлъиялъе (Гьаниб ганч1ил гуреб г1умруялда дандч1валел квал- квалазул бицунеб буго,гьел къезарун цере инее ккеялъул.) Шахтамановасул асаразул темаби бат1и-бат1иял ва бечедал руго. Гьес сурат бахъараб г1адин цебе ч1езабула Кавказалъул т1абиг1ат.Т1абиг1аталъул бицун хъварал кола нужер т1ехьалда кьун ругел «Къаралазул г1ор»ва «Г1андадерил х1ор» абурал куч1дул.Ч1арадисезул гимнлъун лъугьана «Къаралазул г1ор» абураб кеч1. Гьаб коч1олъ инсанги т1абиг1атги цолъун руго,гьанив шаг1ир нилъеда вихьула лъик1ав махшалил устарлъун. Къаралазул гIор. А даим цебехун, цолъе г1оралгун, Цолъи г1адаб къуват гьеч1о ракьалда. Бук1а, г1ор кидаго гьедин гьалагаб, Дир ч1арадисезул х1асрат кинигин. Гьединго ч1ух1игун рихьизарула зах1матчаг1и.муг1рузул г1адамал.Коч1олъ ах1ула гьудуллъи –вацлъи, бах1арчилъи,берцинго рагьула бат1и-бат1иял г1адамазул къисматал. Т1оцебесеб т1ехьалдаса хадур къват1ире риччана «Ц1вабзазул аманат» 1963с. «Муг1рул т1огьазда г1азул бац1ц1алъи» 1969с. «Г1аздада ц1аял» 1968с. «Дандч1вай» 1970с. «Небеса над ущельем» 1978с. «Камень у родника» 1973с. Маг1арул мац1алде руссинаруна М.Ю.Лермантовасул«Х1ажи Арбек»,«Демон»,«Мцыри»-абураласарал.Г1умарх1ажи Шахтамановасул г1умруялъул нух къокъаб батана.Гьев нилъедаса ват1алъана 1989с.Амма хъван нилъехъе рач1арал асараз нилъ жеги г1емерал соназ рохизарила Гьесул г1умруялъул г1емерисеб мех анна Москваялда.Москваялде щванщинахъе Дагъистаналъул щивав поэтасе Г1умарх1ажи Шахтамановасул рокъоб батулаан рек1ел аваданлъиги,Дагъистаналъул мах1ги .Гьев вук1ана ц1акъ рак1 г1анч1ав ихтилат –кеп бокьулев ,гьудул –гьалмагъзаби г1емерав чи. Г1умарх1ажи Шахтамановасул х1акъалъулъ хъвана гьесул ракьцояв Г1абдула Дагановас(газетаби рихьизарила ва бицина) Г1умарх1ажи Шахтамановги Расул Х1амзатовги к1удиял гьудулзаби рук1ана.Гьанже нилъ г1енеккизе руго Расул Х1азатовас Шахтамановасде гьабураб коч1охъ. Г1умарх1ажи Шахтамановасде. Порвать мне, что ли, эту песню в клочья? Кувшин мне, что ли, вдребезги разбить? Кому теперь стихи прочту я ночью? И с кем вино теперь я буду пить? А ветер листья рвет, а даль туманна, А гор вершины снежные белы... Ну как ты мог уехать, Шахтаманов, Исчезнуть из родной Махачкалы?... Щуго килищ биччан тани, тамахаб хъат бук!уна, Щуябго данде къани, къвак!араб зар лъугьуна. Словарияб х1алт1и Ч1арбида - на полу Янгъиз - одиноко Гьобо - мельница Рач1а ,гьудулзаби. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Гордухъанбаккараб баг1ар бакъул ч1ор Дир г1ат1идаб рокъоб ч1арбида свана. Вастолалдагъоркь ,сих1 къот1ун бач1ун, Бец1лъиялъул раг1ад рещт1унеб буго. Рокъоб т1олго къайи г1уц1а-къан буго, Г1адамасул гьаракь раг1улеб гьеч1о, Диван мерхьун гьеч1о ,хьаг ц1ет1а гьеч1о Гъаст1а катил гъургъур раг1ула г1иц1го. Къ-къ-къ Г1-гь-г1-гь Хь-ч1-хь-ч1 Гъ-гъ-гъ-г1-г1 Къват1иб риибуго ,рукъянгъизбуго, Рач1унарел киннуждиргьудулзаби, Махсара-хоч1алъги хабар-бах1салъги Хинлъизе гьабизе гьаб пашманаб рукъ? Нуж рач1иналъул лъалк1 бихьич1еб къоялъ, Къварилъуладир рак1 г1ат1идаб рокъоб… Рач1а,гьудулзаби,гьоболлъухъ дихъе, Ч1араб гьобо г1адин, гьаб рукъ теч1ого. Мац I алъулаб лоторея 1. Щиб районалдаса кколев Г1умарх I ажи Шахтаманов? 2. ЩибросулъгьавуравУмарх I ажиШахтаманов? 3.Чанабилеб соналъгьавуравУмарх I ажиШахтаманов? 4. Гьесул т I оцебесеб т I ехьалда ц I ар щиб? 5. Нилъеца ц I аларабасарсундул х I акъалъулъкколеб? 6. Гьудуллъиялъул х I акъалъулъкицибице. 7.Жакъа нилъеца ц I аларабасаралда ц I ар щиб? 8. Янгъизго - абурабраг I ул маг I на щиб? 9. Щибжокколебгьудуллъи? 10. Рогьаралдасабец ч I унвугев? I лъизег I ан шаг I ирлъихъвалагьун 11. Кинабаваданлъирокъоб бук I унеброкъоргьалбалругони? I алъги, к 12. Рак ах I улелругелпоэтас? I алалъги, пикрабазгищал 13. Сундарелълъинабулеббугебгьоболгьеч I ев рукъ? 14. Кинаввук I инекколевунго-унгоявгьудул? 15. Дургогьудуласул х I акъалъулъбице? Рокъобе х I алт I и «Г1умарх I ажи Шахтамановасул творчество лъазабизе. Рач I а, гьудулзаби» - абураб кеч I рек I ехъе лъазабизе. «Гьудуллъи»-абураб реферат хъвазе.